LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD POKARMOWY

W układzie pokarmowym zachodzą procesy trawienia, wchłaniania i wydalania powodujące rozkład białek, tłuszczów i węglowodanów będących składnikami pożywienia. W jamie ustnej amylaza powoduje częściowe rozszczepienie wiązań α-glikozydowych skrobi i glikogenu prowadzące do powstania dekstryn i częściowo maltozy. W żołądku przy pH równym ok. 1,5 pepsyna i renina działają proteolitycznie powodując powstanie polipeptydów o mniejszej masie cząsteczkowej, a gastryna pobudza wydzielanie soku żołądkowego i działa przy pH równym od 1,5 do 4,5. W dwunastnicy sekretyna uczynnia enzymy takie jak trypsyna, chymotrypsyna i lipaza. W trzustce zasadowy sok trzustkowy o pH ok.8 zobojętnia kwasową treść żołądka, a tłuszcze pokarmowe są emulgowane kwasami żółciowymi. W jelicie cienkim odbywa się trawienie, składniki pokarmowe ulegają końcowemu rozpadowi do najprostszych elementów, które wchłaniane zostają do krwioobiegu i układu chłonnego. Resztki pokarmowe, które nie uległy strawieniu zostają przesunięte do jelita grubego i po zagęszczeniu wydalane.

Nadkwaśność i choroba wrzodowa.

Choroba wrzodowa żołądka występuje u ok. 5-7% populacji, a dwunastnicy u ok. 20%. Częściej występuje u mężczyzn. Powstaje w wyniku zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami obrony błony śluzowej żołądka i dwunastnicy a czynnikami agresji. Choroba wrzodowa żołądka jest głównie powodem niedomogi czynników obronnych a choroba wrzodowa dwunastnicy jest głównie powodem nadmiernej aktywności czynników agresji. Do czynników obronnych zaliczamy:

1) wodorowęglany (HCO₃^- - anion wodorowęglanowy) - chronią błonę śluzową żołądka przed samotrawieniem. Utrzymują różnicę pH pomiędzy środkiem żołądka pH ok.2,0, warstwą przyśluzówkową pH=ok.7,0 oraz zobojętniają w dwunastnicy kwasową treść żołądka

2) ślina, pH =do7,8, czyli lekko zasadowa, wydzielana dziennie w ilości do 1 litra

3) śluz żołądkowy, który tworzy na powierzchni błony śluzowej warstwę nierozpuszczalnego w wodzie żelu. W chorobie wrzodowej żołądka najczęściej zaburzana zostaje synteza, wydzielanie i skład śluzu. Przyczyną tego zjawiska są:

* bakterie Helicobacter pyroli

* refleks dwunastniczo-żołądkowy

* niektóre leki, np. glikokortykosteroidy

* leki zaburzające biosyntezę prostaglandyn

4) śluzówkowy przepływ krwi - zapewnia doprowadzenie tlenu i materiałów energetycznych oraz usuwa lub buforuje jony wodorowe pochodzące z dyfuzji wstecznej. Zaburzenie przepływu śluzówkowego najczęściej powoduje przewlekły stres.

5) prostaglandyny - stymulują wydzielanie wodorowęglanów i śluzu. Stymulują naczyniowy przepływ krwi, pobudzają odnowę komórkową poprzez wpływ na DNA

6) peptydy żołądkowo jelitowe:

* sekretyna - zmniejsza wydzielanie kwasu solnego i gastryny po jedzeniu, zwiększa wydzielanie śluzu i poprawia śluzówkowy przepływ krwi. W trzustce stymuluje wydzielanie wodorowęglanów, które zabezpieczają pH ok.8,0 w dwunastnicy

* glukagon - hamuje wydzielanie kwasu solnego i pepsyny

* stomatostyna - zmniejsza wydzielanie kwasu solnego i gastryny

7) epidermalny czynnik wzrostu (EGF) - hamuje wydzielanie kwasu solnego, stymuluje syntezę prostaglandyn i przyspiesza regenerację nabłonka.

Czynniki agresji:

- kwas solny

- pepsyna

- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego

- sole kwasów żółciowych

- hormony

- używki

- bakterie

- stres

- predyspozycje genetyczne

KWAS SOLNY - u osób z wrzodem dwunastnicy średnia liczba komórek okładzinowych wydzielających kwas solny jest dwa razy większa niż u osób zdrowych. Komórki te wykazują zwiększoną wrażliwość na gastrynę natomiast ilość wydzielanego kwasu solnego jest porównywalna u ludzi chorych i zdrowych. Oznacza to, że ilość tych komórek nie jest wyłączną przyczyną choroby wrzodowej, prawdopodobnie większe znaczenie ma zmniejszona odporność komórek wykładzinowych na działanie kwasu solnego. U osób wrzodem dwunastnicy obserwowana jest wzmożona odpowiedź Komorek G (czyli wydzielających gastrynę) na pokarm, zwiększone wydzielanie kwasu solnego i zwiększone wydzielanie pepsyny. W przypadku wrzodu żołądka istotne znaczenie mają zaburzenia w opróżnianiu żołądka, co powoduje wsteczny napływ żółci. Sole kwasów żółciowych uszkadzają barierę śluzówkową żołądka, co powoduje wsteczny przepływ jonów wodorowych trawiących ścianę żołądka. Przy wrzodzie dwunastnicy opróżnianie żołądka zostaje przyspieszone, co powoduje nadmierne obniżenie pH i uszkodzenie błony śluzówkowej.

PREDYSPOZYCJE GENETYCZNE - osoby obciążone genetycznie są trzykrotnie częściej chore na ten sam rodzaj wrzodu, co członek rodziny. Najczęściej na choroby wrzodowe chorują osoby z grupą krwi 0.

BAKTERIE ( Helicobacter pyroli) - najczęściej osadzają się w okolicy oddźwiernika. Występują w śluzie, na nabłonku lub pod śluzem. Wydzielają ureazę. Ureaza hydrolizuje mocznik do amoniaku, który daje zasadowy odczyn w środowisku tych bakterii. Wydzielany amoniak łączy się z jonami wodorowymi H⁺ tworząc kationy amonowe NH₄⁺, które prowadzą do niewydolności komórek okładzinowych. Bakterie wydzielają również inne enzymy, np. katalazy, lipazy, fosfolipazy, proteazy oraz toksyny, które niszczą ochronną warstwę śluzu oraz lipidową błonę Komorek nabłonka. Bakterie generują również czynniki pozapalne. Najbardziej agresywne połączenie to nadmierne wydzielanie kwasu solnego powodujące uszkodzenie błony śluzowej oraz działanie bakterii Helicobacter pyroli wywołujące stany zapalne błony podatnej na uszkodzenia i powstawanie wrzodów.

UŻYWKI, NIKOTYNA - hamuje wytwarzanie wodorowęglanów przez trzustkę, przyspiesza opróżnianie żołądka, zmniejsza syntezę prostaglandyn oraz zmniejsza ukrwienie śluzówki, przez co utrudnia jej regenerację.

Leki zobojętniające

Są to leki działające przeciwko nadkwaśności. Zobojętniają sok żołądkowy przejściowo zmniejszając stężenie jonów wodorowych soków żołądkowych, jednocześnie powodują podwyższenie pH w żołądku. Działają poprzez reakcję chemiczną, najczęściej poprzez reakcję zobojętniania lub buforowania, np.:

- wodorotlenek glinu : Alusal

- krzemian glinowo magnezowy : Gastrogel

- uwodniony trójkrzemian magnezu : Magnusie i inne dostępne w aptece.

Stosowane są w przypadku choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka, w przepuklinie przełyku, w neutralizowaniu objawów zgagi. Najkorzystniejsze działanie mają połączone kompleksowo kationy glinu, magnezu i wapnia. Zastosowane pojedynczo związki glinu i wapnia powodują zaparcia, a magnez biegunki.

Leki osłaniające

* Sukralfat, in. Ancrusal - jest to zasadowa sól glinowa polisiarczanu sacharozy. Związek ten w środowisku żołądka rozpada się na kationy glinu i ujemnie naładowany fragment polimeru, który łączy się z dodatnio naładowanym białkiem na powierzchni wrzodu w miejscu gdzie następuje wysięk proteinowy tworząc żel chroniący, przez co osłania powierzchnie wrzodu lub nadżerki ściany żołądka przed działaniem HLC.

* Cytrybin, in. Cytrybina, Ventrisol - jest koloidalnym związkiem bizmutu. Tworzy kompleksy z białkiem uszkodzonych lub zupełnie zmienionych (nadżerki) odcinków błony śluzowej żołądka. Warstwa żelu wypełnia zmienione chorobowo miejsca i utrudnia dojście kwasu solnego. Działa również przeciwbakteryjnie w stosunku do helicobacter pyroli.

Leki przeciwhistaminowe - leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego

Leki histaminowe blokują receptory H₂.

1. Właściwości histaminy

Histamina jest aminobiogenną substancją spełniającą ważne funkcje fizjologiczne w organizmie, np.:

- rozszerza małe tętniczki, naczynia włosowate i małe żyłki, przez co powoduje zmniejszenie oporu naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia krwi

- zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych, włosowatych przez co przyczynia się do powstawania obrzęków

- pośrednio obniża ciśnienie krwi w sercu przez co powoduje odruchowe przyspieszenie czynności i zwiększenie objętości wyrzutowej serca

- silnie kurczy mięśnie gładkie oskrzeli i jelit

- zwiększa wydzielanie soku żołądkowego

- drażni czuciowe zakończenia nerwowe wywołując swędzenie i ból

- powoduje uwolnienie amin katecholowych (adrenaliny, noradrenaliny, dopaminy) z rdzenia nadnerczy

- bierze udział w mechanizmach regeneracyjnych uszkodzonych tkanek

- bierze udział w mechanizmach mnożenia się Komorek w tkankach szybko odnawiających się

Efekty działania histaminy są wynikiem pobudzania receptorów histaminowych. Pobudzenie receptora H₂, który należy do receptorów błonowych powoduje zwiększenie wydzielania kwaśnego soku żołądkowego, zwiększoną sekrecję śluzu w drogach oddechowych i w żołądku.

2. Właściwości leków przeciwhistaminowych

Struktura tych związków wywodzi się od cząsteczki histaminy i podobnie jak histamina są to pochodne imidazolu. Antagonistycznie blokują działanie histaminy, czego efektem jest hamowanie wydzielania soku żołądkowego. Poprzez swoje działanie chronią przewód pokarmowy, dlatego stosowane są profilaktycznie i leczniczo w owrzodzeniu dwunastnicy i żołądka przebiegający z nadmiernym wydzielaniem soku żołądkowego. Przykłady:

* Cimetydyna, in. Altramet, Tagamet. W wyniku modyfikacji cząsteczki Cimetydyny otrzymano :

- famotydynę, in. Sulfamid, Famogast

- ranitadynę, in. Ranigast, Zantact

- nizatydynę, in. Gastrax

Inhibitory pompy protonowej

Pompa protonowa oparta jest na reakcji wymiany jonów potasu K⁺ do wnętrza kanałów wydzielniczych i jonów H⁺ lub protonów na zewnątrz. Za taką wymianę odpowiedzialny jest enzym H⁺/ K⁺ - ATP-aza, który znajduje się na powierzchni błon komórek okładzinowych w żołądku. W komórkach okładzinowych dochodzi do wytwarzania kwasu solnego w wyniku transportu czynnego, a energię potrzebną do tego procesu dostarcza ATP (stąd nazwa enzymu). Funkcjonowanie tego procesu mogą hamować najczęściej selektywnie i nieodwracalnie inhibitory pompy protonowej. Najczęściej blokują one ostatni etap wydzielania protonów. Blokadę likwidują nowo utworzone przez organizm porcje enzymu.

Właściwości leków:

- są słabymi zasadami

- są pro-lekami, które uzyskują aktywność w silnie kwasowym środowisku komórek okładzinowych. Im niższa wartość pH, tym szybszy metabolizm pro-leku do właściwej substancji sulfonamidu

- hamują wydzielanie kwasu solnego do żołądka

Zastosowanie:

~ choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

~ stany zapalne przełyku Ne tle refluksu żołądkowo-jelitowego.

Przykłady:

· Omeprazol - Losec

· Pantoprazol - Pantoloc

· Lansoprazol - Adopton, Lanzol

· Rabeprazol - Pariet

Czas półtrwania inhibitorów wynosi od 1 do 3 godzin ale ich czas działania uzależniony jest od szybkości syntetyzowania przez komórki okładzinowe nowych cząsteczek atapazy.

Leki przeczyszczające

Są to leki wzmagające perystaltykę jelit, ułatwiające przesuwanie się oraz wydalanie treści pokarmowych. Leki te dzielone są za względu na:

a) punkt uchwytu:

~~ działające na jelito grube i cienkie

~~ działające wyłącznie na jelito grube

b) mechanizm działania:

1. leki działające na drodze fizycznej poprzez mechaniczne rozdęcie jelit

2. leki działające na drodze chemicznej poprzez podrażnienie mięśni gładkich jelit

ad. 1. Leki działające na drodze fizycznej

I. Środki osmotyczne

II. Środki pęczniejące, rozluźniające, poślizgowe

ŚRODKI OSMOTYCZNE

Powodują wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, co powoduje wzmożony przepływ wody z naczyń do ich światła. Wynikiem tego jest rozciągnięcie ściany jelit i odruchowe wyzwolenie ruchów perystaltycznych prowadzące do opróżnienia zawartości jelit. Należą tu związki stosowane doustnie i popijane dużą ilością wody, np. związki magnezu, czyli siarczan (VI) magnezu, tzw. sól gorzka, cytrynian magnezu, fosforan (V) magnezu.

Mechanizm działania siarczanu (VI) magnezu: anion siarczanowy (VI) [SO₄^2-] nie wchłania się z przewodu pokarmowego oraz zatrzymuje drugi składnik tego związku, czyli kation magnezu, razem z ich otoczką wchodzą w celu utrzymania obojętnego ładunku elektrycznego. Natomiast kationy magnezu ułatwiają uwalnianie holecystokininy z błony śluzowej dwunastnicy, która działa żółciopędnie oraz pobudza perystaltykę jelit. Przykłady:

~ związki fosforu: np. wodorofosforan (V) sodu, mieszanina wodorofosforanu (V) sodu i diwodorofosforanu (V) sodu - może być podawana w postaci roztworu doustnie i wtedy nazywa się phospho latative lub doodbytniczo i jest to enema. Zawiązki fosforu stosowane są w przygotowaniu do zabiegów chirurgicznych lub diagnostycznych przewodu pokarmowego

~ alkohole polihydroksylowe - działają mniej gwałtownie od poprzednich i nie drażnią przewodu pokarmowego. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego (np. Sorbitol, Mannitol), wchłaniające się z przewodu pokarmowego - Glicerol, podawany jest doodbytniczo, ułatwia opróżnianie

~ disacharydy (dwucukry) np. laktoza, laktuloza, laktitol. Związki te ulegają hydrolizie pod wpływem disacharydazy w jelicie cienkim, gdzie ulegają wchłanianiu. W jelicie grubym są metabolizowane do kwasów organicznych octowego, propionowego lub masłowego. Wymienione kwasy zwiększają ciśnienie osmotyczne w jelicie grubym i zapotrzebowanie na wodę, co w konsekwencji prowadzi do działania przeczyszczającego, ponadto kwasy zakwaszają środowisko jelit co hamuje rozwój bakterii proteolitycznych żyjących w środowisku zasadowym i produkujących szkodliwy i wchłaniany przez organizm amoniak. W środowisku kwaśnym amoniak przechodzi w niewchłanialny kation. Disacharydy stosowane są w leczeniu przewlekłych zaparć oraz w zagrożeniu śpiączką wątrobową spowodowaną np. wtórnym wchłanianiem związków azotowych

~ polimery np. polietylenoglikol to polimer eteru etylowego o masie cząsteczkowej ok. 4 tys. Stosowany w preparacie Forlax, Fortrans. W mieszaninie z elektrolitami preparaty stosowane są do oczyszczania jelita grubego przed zabiagami chirurgicznymi.

ŚRODKI PĘCZNIEJĄCE, ROZLUźNIAJĄCE, POśLIZGOWE

- polisaharydy najczęściej to pochodne celulozy o budowie eterów. podawane doustnie z dużą ilością wody, nie wchłaniające się z przewodu pokarmowego pęczniejąc rozluźniają masę ałową, np. metyloceluloza i preparat Colagel, eter metylowy celulozy

- roślinne surowce pęczniejące: agar, tragacanta - substancje zawierające związki polisacharydowe o zdolności tworzenia koloidów hydrofilowych lub pęczniejących żeli oraz roślinne surowce śluzowe i pektyny. Związki pęczniejące mogą powodować uczucie pełności w jamie brzusznej

- środki powierzchniowo czynne mają zdolności emulgujące, zmniejszają napięcie powierzchniowe, przez co powodują rozluźnienie i uwodnienie mas kałowych np. dokusan sodu

- parafina ciekła - olej parafinowy jest to produkt destylacji ropy naftowej. Powleka ściany jelit śliską warstwą ochronną oraz zmiękcza treść jelit ułatwiając poślizgowe przesuwanie mas kałowych. Stosowana jest w preparacie z dodatkiem mięty o nazwie Mentho parapinol.

ad.2. leki działające na drodze chemicznej

I. leki pochodzenia naturalnego

II. pochodne triarylometanu

LEKI POCHODZENIA NATURALNEGO

Działają poprzez podrażnienie błony śluzowej jelita cienkiego, co powoduje zmniejszenie wydzielania soków trawiennych i śluzów oraz silne pobudzenie perystaltyki jelit, np.

* olej rycynowy - jest mieszaniną kwasów rycylonowego, olejowego. Podawany jest doustnie, przechodzi do jelita gdzie pod wpływem żółci i lipazy trzustkowej ulega kolejno emulgacji i hydrolizie głównie do glicerolu i nienasyconego kwasu rycynolowego. Kwas rycylonowy tworzy w jelicie cienkim mydła rycylonowe z jonami sodu i potasu, które są odpowiedzialne za właściwości przeczyszczające

* glikozydy antrachinonowi występują w różnych surowcach roślinnych zbudowane są z aglikonu i części cukrowej np. chryzofanol, aloeemodyna, reina - związki te silnie pobudzają komórki nerwowe splotu warstwy mięśniowej jelita grubego, przez co silnie pobudzają perystaltykę jelita grubego i zwiększają przechodzenie wody ze ściany jelita do jego wnętrza. Stosowane są w postaci ziołowych preparatów galenowych lub wyciągów z kilku roślin. Preparaty: Alox, Pursemid, Altra - stosowane są w celu opróżnienia jelita grubego przed zabiegami chirurgicznymi i diagnostycznymi, wywołują wiele objawów niepożądanych.

POCHODNE TRIARYLOMATANU

Np. Pihosulfaninian sodu (Pihosulfat), Bisakodyl (Duolox) - jest pro-lekiem, który po podaniu ulega biotransformacji pod wpływem enzymów jelitowych i bakteryjnych do aktywnej pochodnej fenolowej, która silnie drażni jelito grube, przyspiesza perystaltykę jelit i wzmaga wydzielanie śluzu. Stosowane są przed zabiegami diagnostycznymi i chirurgicznymi.

Leki przeciwwymiotne

Stosowane są profilaktycznie lub leczniczo w zapobieganiu nudnościom i wymiotom spowodowanym:

~ ciążą

~ zaburzeniami błędnika

~ zaburzeniami pooperacyjnymi

~ po leczeniu cytostatykami

~ po kuracji popromiennej

Podział leków przeciwwymiotnych:

1) antagoniści receptorów H₁

2) antagoniści receptorów D₂

3) antagoniści receptorów 5-HT₃

ad.1) ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW H₁

Do tej grupy należą leki, których działanie przeciwwymiotne jest działaniem dodatkowym. Są to leki o głównym działaniu przeciwhistaminowym. Poprzez modyfikację chemiczną leków tej grupy np. etanoloaminy otrzymano leki o zwiększonym działaniu przeciwwymiotnym o słabszym działaniu przeciwhistaminowym. Należą tu pochodne benzhydrylowe etanolo aminy (Difenhydramin) i piperazyny (Cyklizyna, Meklozyna):

- benzdifenhydroamina (in. Benzhudroamin) - stosowana jest przeważnie w połączeniu z 8-chloroteofiliną, co stanowi preparat Aviomarin

- cyklizyna, in. Mareina

- meklozyna, in. Bonamine

Stosowane są zapobiegawczo w chorobie lokomocyjnej i wymiotach pooperacyjnych

ad.2) ANTAGONIśCI RECEPTORóW D₂

Leki tej grupy to trójcykliczne neuroleptyki, pochodne fenotiazyny, piperazyny i piperydyny, których działanie przeciwwymiotne to słabe działanie uboczne. Poprawę tego działania uzyskano wprowadzając do macierzystych związkow odpowiednie podstawniki, np. etylotiolowy, metylosulfonowy i karbamidowy. Przykłady:

* Tioproperazyna, in. Majeptil

* Tietyloperazyna, in. Torecan

*Metotimazyna, in. Vogalen - działa 150x mocniej od związku macierzystego

Mechanizm działania tych leków polega na hamowaniu ośrodka wymiotnego. Stosowane są przy wymiotach spowodowanych nietolerancją na leki cytostatyczne, tuberkulostatyczne i antybiotyki.

ad.3) ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW 5-HT₃

Leki z tej grupy blkują selektywnie receptory 5-HT₃. Receptory te pobudzane są przez serotoninę, która uwalniana jest w jelicie cienkim, w czasie terapii cytostatykami i podczas napromieniowania. Są również stosowane w zwalczaniu odruchów wymiotnych. Przykłady:

~ Ondansetron, in. Zofran

~ Propisetron, in. Navovan

~ Granisetron, in. Kytril

Leki przeciwbiegunkowe

Przyczyny biegunki mogą być różne a ich leczenie uzależnione jest od ich etiologii. W celu przeciwdziałania podawane są antybiotyki a jednocześnie stosowane jest leczenie objawowe mające na celu leczenie odwodnienia, utracie elektronów oraz hamowanie nadmiernej perystaltyki jelit. W zależności od mechanizmu działania leki przeciwbiegunkowe można podzielić na środki:

1) adsorbcyjne

2) środki ściagające

3) leki hamujące perystaltyke jelit

4) leki spazmolityczne i regulujące motorykę przewodu pokarmowego

ad.1) Środki adsorbujące (pochłaniające).

Właściwości: ciała stałe, sproszkowane, o dużej powierzchni, nie rozpuszcza się w H₂O, nie ulegają wchłanianiu ani trawieniu, są obojętne chemicznie. Pochłaniają i wiążą wodę, gazy jelitowe, bakterie i ich toksyny oraz substancje toksyczne wprowadzone z pokarmem. Wydalane są z kałem. Nie działają wybiórczo, dlatego mogą adsorbować składniki pokarmowe i leki.

Przykłady:

• węgiel leczniczy

• glinka biała, czyli uwodniony krzemian glinu

• atapulgit, czyli krzemian glinowo-magnezowy

• diosmektid (Smecta) - substancją czynną jest smektym, czyli glinokrzemian a strukturze warstwowej i dużej lepkości, dzięki czemu silnie powleka błonę śluzową jelit

• poliwinylopirolidon (Bolinan, Polyvidonum) - posiada właściwości amfoteryczne, dzięki czemu wpływa normalizująco na pH żołądka i jelit w zależności od potrzeb, czyli adsorbuje kwasy przy nadmiernej fermentacji i adsorbuje zasady podczas procesów gnilnych

• Dimetikon (olej metylosilikonowy, Espumisan) - jest to mieszanina polimerów skondensowanych. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest odporny na działanie soku żołądkowego. Nie wpływa na pH żołądka

• węglan wapnia i fosforan (V) wapnia - działają zapierająco, czyli przeciwbiegunkowo i przeciwzapalnie

• śluzy roślinne - działają przeciwzapalnie na błonę sluzową żołądka.

ad.2) Środki ściągające

Do nich zaliczamy związki bizmutu i związki glinu. Działają ściągająco, zapierąjąco i osłaniająco. Są stosowane głównie w leczeniu chorby wrzodowej.

Inne:

• białczan taniny (Tanalbinal)

• salotannal, czyli białczan taniny + salicylan fenylu

ad.3) Leki hamujące perystaltykę jelit

Pierwsze leki uzyskiwano z opium i zawierały one morfinę. Obecnie stosowane są leki syntetyczne, działające wybiórczo na receptory opioidowe w zwojach śródściennych jelit. Leki te zawierają fragmenty leków opioidowych metadonu i meperydyny.

Przykłady:

• Difenoksyn (Metofen)

• Difenoksylat, czyli eter etylowy

Obydwa leki są stosowane w leczeniu ostrych i przewlekłych biegunek. W większych dawkach działają ośrodkowo, czyli na OUN. Długotrwałe stosowane prowadzi do lekozależności

• Loperamid - działa kilkakrotnie silniej i dłużej od poprzednich. W niewielkim stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego.

ad.4) Leki spazmolityczne i regulujace motorykę przewodu pokarmowego.

Leki spazmolityczne powodują rozkurcz mięśni gładkich jelit i znoszą skurcze spastyczne. Stosowane są pomocniczo w ostrych i przewlekłych biegunkach różnego pochodzenia.

Przykłady:

I. syntetyczne leki cholinolityczne

• bromek oksyfenonium - jest pochodną o działaniu słabszym od atropiny. Stosowany w stanach skurczowych przewodu pokarmowego oraz w leczeniu skojarzonym choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

• oksyfenicyklinina (Daricon) - wykazuje silne działanie rozukrczowe

• Metantelina (Vagantin)

• Propantelina (Ro-bantine)

Są to leki rozkurczowe wykazujace działanie atropinowe (atropina stosowana jest w anastezjologii w celu zapobiegania odruchowego zatrzymania serca i zmniejszenia wydzialania śluzu w drogach oddechowych. Ponadto rozszerza oskrzela oraz stosowana jest w kolce żółciowej, jelitowej i nerkowej.)

II. leki spazmolityczne

• Papaweryna

• Drotaweryna

Stosowane są w ostrych stanach skurczowych mięsni gładkich. Poprzez działanie pośrednie powodują zwiotczenie mięsni gładkich np. rozkurcz oskrzeli i naczyń wieńcowych oraz powodują zwolnienie perystaltyki jelit. Papaweryna słabo wchłania się z przewodu pokarmowego i działa krotko od 1 do 2 godzin. Podawana jest pozajelitowo. Rozkurcza głównie mięsnie gładkie przewodu pokarmowego. Stosowana jest w skurczach i nadmiernej pobudliwości mięśniowej w obrębie przewodu pokarmowego.

Drotaweryna działa silniej i dłużej niż papaweryna.

III. leki normalizujące motorykę przewodu pokarmowego

Przykłady:

• Trimebutyna, in. Debridat - stosowana jest w postaci malainianu. Działając wiąże się z obwodowymi receptorami opioidowymi. Jednocześnie działa na receptory dopaminowe oraz normalizuje zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego w zależności od stanu czynnościowego przełyku, żołądka i jelit.

• Cizapryd, in. Cizaprid, Coordinax, Prepulsid - w przeciwieństwie do Trimebutyny nie działa na receptory dopaminowe, dlatego nie nie powoduje niepożądanych efektów ze strony OUN. Szybko wchłania się po podaniu doustnym.

Stosowane są w zaburzeniach funkcjonalnych przewodu pokarmowego.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

ANALEPTYKI

Analeptyki, czyli leki pobudzające albo cucące. Są to leki działające na OUN. Punktem uchwytu tych leków są ośrodki rdzenia przedłużonego (oddechowy i naczyniowo-ruchowy). Niektóre z nich wpływają na funkcje intelektualne i emocjonalne poprzez ingerencję w procesy wydzielania neuroprzekaźników lub funkcje metaboliczne komórek nerwowych.

Podział analeptyków:

I. działające na ośrodki wegetatywne - stymulują podstawowe funkcje życiowe: oddychanie i właściwe funkcje układu sercowo-naczyniowego (ANALEPTYKI)

II. działające na ośrodki mózgowe - stymulujące stan emocjonalny (PSYCHOANALEPTYKI). Najczęściej jednak leki z tej grupy oddziałują na obydwa ośrodki.

Mechanizm działania:

*stymulują korę mózgu nasilając procesy psychiczne, np. kofeina

*pobudzają ośrodek oddechowy zwiększając częstość i głębokość oddechu

*pobudzają ośrodek naczyniowo-ruchowy stymulując akcję serca oraz przemieszczanie krwi z naczyń jamy brzusznej do mózgu, skóry i mięśni. Poprawiają tym samym ukrwienie i zaopatrzenie w tlen i składniki energetyczne tych narządów co zwiększa ich wydolność

*wpływają na inne ośrodki, np. ośrodek przemiany materii i termoregulacji

ad.I ANALEPTYKI

Podział:

1) środki pochodzenia naturalnego

2) środki otrzymywane poprzez syntezę chemiczną

ad 1) środki pochodzenia naturalnego

Przykłady:

• dwutlenek węgla - dodawany jest do czystego tlenu, a taka mieszanina stosowana jest do efektywnego pobudzenia ośrodka oddechowego. Jej zastosowanie pozwala ograniczyć zastosowanie niektórych analeptyków selektywnie pobudzających ośrodek oddechowy w stanach niewydolności oddechowej. Dwutlenek węgla zakwasza krew tworząc kwas węglowy, który w wysokim stężeniu stymuluje pracę układu oddechowego. Mieszanina może być podawana w postaci masek, namiotów lub komór

• pochodne metyloksantyn: teofilina, teobromina, kofeina - są to związki należące do chemicznej grupy puryn. Są to naturalne składniki roślinne. Teofilina występuje w herbacie, kofeina w kawie. Można je również otrzymać syntetycznie.

Właściwości: teofilina i teobromina mają charakter amfoteryczny z przewagą właściwości kwasowych. Kofeina jest słabą zasadą, każda z nich tworzy sole wykorzystywane w farmakoterapii. Wykazują szerokie działanie farmakologiczne, np. stymulują OUN. Działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie, szczególnie oskrzeli. Stymulują mięsień sercowy. Nasilają diurezę poprzez wpływ na przesunięcia jonów wapnia pomiędzy przestrzenią zewnątrz i wewnątrzkomórkową. Ich działanie jest wynikiem ingerencji w procesy biochemiczne komórek, poszczególnych tkanek do których docierają, np. kofeina silnie pobudza:

~ OUN, czyli podwzgórze, rdzeń przedłużony i korę mózgu

~ ośrodki autonomiczne, w tym ośrodek oddechowy (w dawkach leczniczych), ośrodek ruchowo-naczyniowy, ośrodek przemiany materii, ośrodek termoregulacji pobudzając korę mózgu powoduje nasilenie aktywności psychicznej, polepszenie postrzegania i kojarzenia, ułatwia pracę umysłową, przyspiesza i usprawnia procesy myślowe, znosi uczucie zmęczenia i senności. W podwyższonych dawkach zmniejsza zdolność koncentracji, powoduje gonitwę myśli oraz długotrwałą męczącą bezsenność.

Zastosowanie: w zapaści pochodzenia sercowego i naczyniowego, w stanach znużenia i wyczerpania fizycznego i umysłowego. Wchodzi w skład preparatów stosowanych w bólach głowy, ponieważ kurczy naczynia krwionośne. teofilina i teobromina mają mniejszy wpływ na OUN - stosowane są głównie jako leki moczopędne w formie mieszanek recepturowych, ponieważ rozszerzają naczynia kłębuszków nerkowych.

Lobelina, która wybiórczo wpływa na ośrodek oddechowy nie wpływając jednocześnie na ośrodek naczyniowo-ruchowy. Stosowana jest jako stymulator oddychania w przypadkach związanych z porażeniem ośrodka nerwowego, np. jako środek do reanimacji porażonych prądem, przysypanych lub topielców.

Efedryna - stosowana jest jako stymulator w bloku serca, ponieważ powoduje wzrost ciśnienia krwi, przyspiesza czynności serca, zwężenie naczyń krwionośnych. Ma działanie pobudzające, zwiększa zdolność koncentracji, usuwa objawy zmęczenia i senności, zmniejsza łaknienie.

ad 2) środki otrzymywane poprzez syntezę chemiczną, np.:

- Nicetamid, in. Cardiamid

- Doxapram, in. Dopram

Pobudzają ośrodek oddechowy. Podawane są doustnie lub paranteralnie (poprzez wstrzyknięcie). Nicetamid może być stosowany przy omdleniach oraz przy chorobie wysokościowej.

ad.II PSYCHOANALEPTYKI, in. leki psychotoniczne. Nie są stosowane w Polsce.

Przykłady:

• Amfetamina - stosowana do leczenia narkolepsji oraz otyłości. Powoduje uzależnienie, euforię, bezsenność, nerwowość, niewydolność serca. Nagłe odstawienie jest groźne dla życia.

LEKI NOOTROPOWE

Są to preparaty poprawiające wydolność układu nerwowego poprzez usprawnienie przemian metabolicznych węglowodanów i lipidów w komórkach nerwowych. Można wśród nich wyróżnić leki poprawiające krążenie mózgowe oraz normalizujące metabolizm. Krążenie mózgowe poprawiają alkaloidy barwinka oraz modyfikowane alkaloidy pozyskiwane ze sporyszu, również pochodna piperazyny - Cyranyzyna, podawana po udarach i urazach mózgu oraz pochodna ksantyny - Pentoksyfilina, stosowana w przemijającym niedokrwieniu mózgu. Do leków normalizujących metabolizm zaliczamy Piracetam, in. Nootropil, który stosowany jest w geriatrii, w stanach pourazowych, po zabiegach neurochirurgicznych oraz w zatruciu narkotykami. Wykazuje małą toksyczność. Może być stosowany w dzieci.

OUN utrzymuje łączność ze światem zewnętrznym, odbiera z zewnątrz informacje za pośrednictwem narządów zmysłów i umożliwia celowe reagowanie na bodźce zewnętrzne. Ponadto reguluje przemianę materii i czynności niektórych narządów oraz integruje te czynności umożliwiając harmonijne funkcje organizmu. Natomiast regulacją czynności narządów zajmuje się układ autonomiczny, zwany wegetatywnym. W obrębie mózgu występuje wiele neuroprzekaźników (w tym transmiterów i neuromediatorów) oraz neuromodulatorów. Są to substancje chemiczne wydzielane przez neurony pozwalające przenosić informacje przez szczeliny synaptyczne. Neuroprzekaźniki mają aktywować lub hamować odpowiednie mechanizmy. Podobnie działają neurohormony, które wydzielane przez neurony przenikają do układu krwionośnego. Nieco inną funkcję pełnią neuromodulatory, które wpływają na aktywność neuronu i biorą udział w powstawaniu odpowiedzi na transmisję neuronalną. Przykładem mogą być cykliczne nukleotydy, np. cykliczny adenozynomonofosforan oraz fosforan inozytolu. Neuroprzekaźniki należą do trzech grup chemicznych:

1. do aminokwasów

- kwas gammaaminomasłowy

- kwas glutaminowy

- kwas asparginowy

- glicyna (kwas aminooctowy)

2. do amin

- acetylocholina

- noradrenalina

- adrenalina

- dopamina

- serotonina

- histamina

3. do peptydów

- enkefaliny

- endorfiny

Aminokwas glutaminowy i asparginowy to tzw. szybkie pobudzające przekaźniki OUN. Duże ilości tych związków stwierdzono w korze mózgowej, prążkowi i rdzeniu kręgowym. Ich większe ilości mogą być powodem otwierania się kanałów wapniowych i napływem tych jonów do wnętrza neuronów, co powoduje ich degenerację a nawet śmierć komórek nerwowych.

Kwas gammaaminomasłowy (GABA) jest przekaźnikiem hamującym OUN. jego duże stężenie stwierdzono w móżdżku, prążkowi i w istocie czarnej, gdzie działa hamująco na komórki dopaminergiczne.

Glicyna występuje w rdzeniu kręgowym i wpływa hamująco na neurony ruchowe.

Leki OUN to leki psychotropowe. Wpływają one na procesy psychiczne człowieka, kojarzeniowe. Wpływają na czynność mózgu drogą pośrednią poprzez neuroprzekaźniki regulując ich biosyntezę, wydzielanie, magazynowanie i metabolizm.

Podział leków psychotropowych:

I. anksjolityki, in. leki przeciw lękowe albo trankwilizatory małe

II. neuroleptyki, in. leki antypsychotyczne, trankwilizatory duże

III. leki przeciwdepresyjne

IV. psychoanaleptyki, w tym psychosymulatory oraz leki psychoenergizujące

ad I. ANKSJOLITYKI - są to leki działające uspokajająco w nerwicach z łagodnymi zaburzeniami emocjonalnymi, w stanach lękowych i w stanach nadmiernego pobudzenia lekowego. Znoszą napięcie psychiczne, niepokój i lęk. Działają kojąco, przywracają stan zrównoważenia i odprężenia. Osłabiają reakcje emocjonalne i wrażliwość na przykre bodźce. Nie wykazują na ogół działania nasennego, ale znosząc napięcie emocjonalne ułatwiają zasypianie. Wzmagają działanie leków nasennych i uspokajających. Są stosowane w leczeniu skojarzeniowym chorób, w których łagodzenie stanów emocjonalnych ma znaczenie terapeutyczne, np. w chorobie wieńcowej, wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nadciśnieniu tętniczym. Stosowane są również w premedykacji.

Działania uboczne: przedłużają czas reakcji psychicznej, powodują trudności w koncentracji uwagi, obniżają inteligencje twórczą. Długotrwale stosowanie w nadmiernych dawkach daje objawy charakterystyczne dla chorób psychicznych. Mogą wywoływać senność, znurzenie, zaburzenia miesiączkowania, zawroty głowy oraz objawy alergiczne. potęgują działanie leków nasennych i alkoholu.

Grupy leków:

1. BENZODIAZEPINY - są najczęściej stosowana grupą leków. Wpływają one na zachowania emocjonalne, zwiotczenie mięśni i aktywność przeciwdrgawkowa. Stosowane w małych dawkach w ciągu dnia powodują uspokojenie i zmniejszają lęk. Działanie benzodiazepin skierowane jest przede wszystkim na układ:

~ lingwiczny - jest to nadrzędny układ kierujący podstawowymi mechanizmami zachowania, takimi jak: jedzenie, picie, reakcje obronne, agresja, czynności seksualne i macierzyńskie, czuwanie i sen, uczenie się i pamięć

~ podwzgórze - zawiera ośrodki uczestniczące w kierowaniu czynnością autonomicznego układu nerwowego, regulację temperatury ciała, gospodarką wodną organizmu, czynnością gruczołów wewnętrznych, pobieraniem pokarmu oraz reakcjami emocjonalnymi

~ twór siatkowaty - jego charakterystyka podtrzymuje stan czuwania i czujności, sprawność kojarzenia oraz przebudzenie ze snu.

Benzodiazepiny t głównie pochodne 1,4-diazepiny. Wyjątki to: klobazan 1,5-diazepiny oraz tofizopam 2,3-diazepiny. Ważne znaczenie da działania tych pochodnych mają podstawniki;

* - NO₂- powoduje zwiększenie działania nasennego

* - CH₃- powoduje polepszenie wchłaniania i zwiększenie działania

* - OH- zwiększa metabolizm, skraca czas działania i zmniejsza resorpcję (wchłanianie).

Przykłady leków:

• Diazepam, in. Relanium

• Termazepam, in. Signopam

• Kamazepan, in. Megolan

• Oxazepan, in. Oksazepam

• Lorazepan, in. Lorafen, Lorans

• Nordazepan, in. Lomax

• Lormepazepan, in. Noctofer

• Prazepan, in. Reapam

• Cholazepam, in. Alapryl

• Flurazepam, in. Fluzepan

• Clorozepan, in. Klonazepan, Rivotrin

• Flunitrazepan, in. Rochypnol

• Megazepan, in. Rudotel

• Klarozepat, in. Tranexene

• Chlordiazepoksyd, in. Elenium, Librium

Działanie benzodiazepin wiąże się z ich wpływem na określoną strukturę mózgu i zależy od funkcji tej struktury. Pochodne benzodiazepin zwiększają powinowactwo GABA i agonistów GABA do receptorów.

2. POCHODNE DIFENYLOMETANU - przedstawicielem jest Hydroksyzyna, in. Atrox. Hamuje ona zahamowania agresywne, działa uspokajająco przeciwlękowo. Wykazuje właściwości przeciwhistaminowe i cholinolityczne. Nie działa przeciwdrgawkowo, nie powoduje zwiotczenia mięśni szkieletowych. Stosowana jest w leczeniu nerwic emocjonalnych objawiających się lękiem i niepokojem oraz w stanach podniecenia u alkoholików. Działania niepożądane to: suchość w ustach, częstoskurcz, przejściowe uszkodzenie układu krwionośnego, objawy alergiczne. Może wywoływać uzależnienie.

3. POCHODNE CYKLOOKTADIENU - przykładem jest Benzoktamina, in. Tacitin. Działa ośrodkowo-tłumiąco na układ lingwiczny, twór siatkowaty oraz obwodowo i przeciwhistaminowo, cholinolitycznie i adrenalitycznie. Stosowana jest w stanach lęku i napiecia psychicznego, w zaburzeniach psychicznych na tle schorzeń organicznych. Przy dużych dawkach występują objawy niepożądane: suchość w ustach, zmęczenie, senność, ból i zawroty głowy, nudności.

4. KARBAMINIANY - przedstawicielem jest Meprobamat. Działa na twór siatkowaty wywołując silne działanie uspokajająco-nasenne. Działa przeciwdrgawkowo. Zmniejsza napięcie mięśni szkieletowych hamując polisynaptyczne odruchy rdzeniowe. Stosowany jest w leczeniu nerwic. Usuwa niepokój, wzmożone napięcie i lęk. Jest bardzo toksyczny. Wywołuje uzależnienie. Powoduje działania niepożądane takie jak: reakcje uczuleniowe, stany spastyczne oskrzeli, uszkodzenia układu krwiotwórczego, zaburzenia krążenia i spadek ciśnienia tętniczego przy dużych dawkach.

5. AGONIŚCI RECEPTORÓW 5- HT_1A - przykłady leków:

• Busipron, in. Buspar

• Gepiron

• Ipsapiron

Stosowane są w leczeniu stanów lękowych, niepokoju i wzmożonego napięcia fizycznego. Działanie ansjolityczne pojawia się dopiero po dwóch tygodniach stosowania tego leku.

6. INNE - przedstawicielem jest:

• Mefenoksalon, in. Dorsiflex - działa uspokajająco. W dużych dawkach nasennie. Powoduje rozkurcz mięśni prążkowanych. Stosowany jest w stanach niepokoju i napięcia oraz przykurczach mięśni. Wywołuje zawroty głowy, bóle głowy, nudności i reakcje alergiczne.

ad II. NEURPLEPTYKI - są to leki działające uspokajająco i antyemocjonalnie (wywołują zobojętnienie wobec otoczenia) nie upośledzając procesów kojarzeniowych. Stosowane są w leczeniu schizofrenii, której objawami są omamy słuchowe, urojenia, zaburzenia myślenia i zachowania oraz psychoz maniakalno-depresyjnych. Wpływają one na receptory dopaminowe (neuroleptyki typowe) lub receptory serotoninowe (nauroleptyki nietypowe). Leki blokujące receptory dopaminowe maja zdolność blokowania tych receptorów również w zwojach podstawy mozgu, co jest powodem wielu działań niepożądanych, np.: niepokoju i zaburzeń ruchowych, tzw. parkinsonizm polekowy.

Mechanizm działania: działają antypsychotycznie powodując blokadę receptorów D₂-dopaminowych. Dla tych receptorów stwierdzono silną korelację pomiędzy dawką leku a działaniem neuroleptycznym. Większość neuroleptyków blokuje również inne neuroprzekaźniki, np. H₁, α₁, α₂. Blokada tych neuroprzekaźników powoduje występowanie niepożądanych skutków ubocznych, np.:

~ spadek cisnienia krwi - wynik blokady receptorów α₁

~ uspokojenie - wynik blokady receptorów H₁

~ wzrost stężenia prolaktyny w osoczu oraz zaburzenia w czynności układu pozapirymidynowego - wynik blokady receptorów D₂-dopaminowych.

Podział neuroleptyków uwzględniający budowę chemiczną:

a) neuroleptyki trójcykliczne - są to pochodne fenotiazyny, dibenzotiepiny, tioksantesnu, dibenzotiazepiny, dibenzodiazepiny, dibenzooksazepiny

b) pochodne butyrofenonu

c) pochodne difenylobutylopiperydyny

d) benzamidy

e) pochodne indolu

ad.a) NEUROLEPTYKI TRÓJCYKLICZNE

Neuroleptyczne działanie tych pochodnych jest uwarunkowane obecnością zasadowego atomu azotu oraz obecnością podstawnika R. Im większy podstawnik tym mniejsza dawka leku potrzebna jest do uzyskania efektu terapeutycznego. Dodatkowo wprowadzony podstawnik do pierścienia aromatycznego wpływa na zmianę właściwości pochodnych, np. zwiększa litofilność związku przez co wpływa na zwiększenie siły działania, a to z kolei pozwala zmniejszyć dawkę antypsychotyczną leku. Na siłę działania pochodnych fenotiazyny ma obecność drugiego atomu wprowadzonego w postaci łańcuchowego podstawnika. Najkorzystniejsze właściwości ma związek, w którym odległość pomiędzy atomami azotu wynosi 3 atomy węgla.

Przykłady leków:

* pochodne fenotiazyny

• Promazyna, in. Promazyn

• Chloropromazyna - wykazuje szereg działań niepożądanych, ale ponieważ wykazuje silne działanie uspokajające stosowana jest dość często w chorych silnie pobudzonych. Inne nazwy to Fenactil albo Largactil

• Triflupromazyna, in. Vezprin

• Acetylopromazyna, in. Piegicil

• Lewomepromazyna, in. Nozinan, Tisercin

• Tioridazyna - nie powoduje senności ani złego samopoczucia. Stosuje się ją w ostrej i przewlekłej schizofrenii.

• Perazyna

• Perfenazyna

• Trifluperazyna

• Flufenazyna

Związki te działają słabiej uspokajająco niż chloropromazyna. Wywołują zaburzenia ruchowe, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku. Stosowane są w leczeniu schizofrenii,w zespołach urojeniowych i maniakalnych.

*pochodne benzodiazepiny - ich działanie farmakologiczne jest uwarunkowane obecnością chloru w pierścieniu fenylowym. Zamiana atomu chloru na grupę nitrową pogłębia działanie znoszące napięcie mięśni i zmianie głównego kierunku działania na nasenny. Przykłady leków:

• Nitrozepam

• Bromozepam

• Kloksazolam

• Tofisopan

* pochodne tioksantenu. Przykłady:

• Chlorprotixen - jest analogiem strukturalnym chloropromazyny. Znosi lęk, poprawia nastrój, nie powoduje depresji. Preparat: Truxal

ad.b) POCHODNE BUTYROFENONU - nazywane są farmakologicznym kaftanem bezpieczeństwa z uwagi na działanie sedatywne. Ponadto wpływają na układ pozapirymidowy i nasilają stany depresyjne. Przykłady leków:

• Haloperidol

• Bromoperidol

• Trifluperidol

ad.c) POCHODNE DIFENYLOBUTYLOPIPERYDYNY - budową zbliżone są do butyrofenonów. Mają długi okres biologicznego półtrwania. Działanie aktywizujące i nie nasilają objawów depresji. Przykłady leków:

• Amperozyd

ad.d) POCHODNE BENZAMIDU - przykłady leków:

• Sulpiryd - działa przeciwdepresyjnie, przeciwautystycznie, aktywizująco, przeciwwymiotnie, poprawia samopoczucie. Stosowany jest w nerwicach, migrenach, zawrotach głowy, ostrych i przewlekłych psychozach urojeniowych z zaburzeniem ruchowym oraz w psychozach alkoholowych.

• Amisulprid - stosowany jest w terapii zespołów urojeniowych

• Tiaprid - stosowany w stanach agresji i pobudzenia

ad.e) POCHODNE INDOLU - przykłady leków:

• Oksypertyna

• Malindon

Działają głównie aktywizująco. Maja niewielki wpływ na układ pozapiramidowy. Oksypertyna działa przeciwwymiotnie.

ad III. LEKI PRZECIWDEPRESYJNE, in. TYMOLEPTYKI (LDP)

W zespole depresyjnym wyróżnia się dwa rodzaje objawów klinicznych:

~ depresję przebiegającą z zahamowaniem procesów chemicznych, niskim poziomem lęku bez zaburzeń snu i z nadmierną sennością w ciągu dnia

~ depresję przebiegającą z niepokojem psychicznym i ruchowym, którym towarzyszą lęk, zaburzenia snu nocą, spłycenie snu lub bezsenność.

Leki stosowane w leczeniu depresji to:

1. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

2. czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne

3. inhibitory MAO (monoaminooksydazy)

4. sole litu

ad.1) TRÓJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE

Najliczniejszymi lekami tej grupy są dibenzoaminy. Przykłady:

• Imipramina, in. Tofranil - lek przeciwdepresyjny, podwyższający aktywność psychomotoryczną

• N-tlenek imipraminy, in. Imiprex

• Dezimipramina

Wykazują działanie podwyższające aktywność antydepresyjną

• Amitryptylina - działa przeciwdepresyjnie, uspokajająco, przeciwhistamonowo i pobudzająco

• Doksepina

• Dotiepina

Stosowane są w leczeniu średnio nasilonych zespołów depresyjnych, przebiegających z obniżeniem nastroju i lekiem

• Opipranol - wykazuje działanie przeciwlękowe i uspokajające

ad.2) CZTEROPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE

Przykłady:

• Mianseryna

• Maprotylina

Działają przeciwdepresyjnie i przeciwlękowo. Maprotylina ułatwia zasypianie. Stosowane są w różnych typach depresji i apatii

• Fluoksetyna, in. Prozac, Bioxetin

• Fluwoksamina, in. Fevalin

Obydwa leki hamują wychwyt zwrotny serotoniny przez neurony mózgowe i działają przeciwdepresyjnie wzmagając napęd psychomotoryczny (wychwyt zwrotny, in. hamowanie zwrotne to znaczy hamowanie wychwytu uwolnionej z neuronu aminy biogennych, czyli pobieranie zwrotne amin biogennych oraz błonę presynaptyczną). Powoduje to zwiększenie stężenia amin w otoczeniu receptorów wrażliwych na te aminy, np. zahamowanie wychwytu noradrenaliny powoduje działanie pobudzające, psychomotoryczne, a zahamowanie wychwytu serotoniny powoduje poprawę nastroju.

ad.3) INHIBITORY MAO (monoaminooksydazy)

Do nieselektywnych inhibitorów MAO zaliczamy pochodne hydrazyny, czyli fenelzynę i izokarboksazyd. Stosowane są w leczeniu depresji prostej bez cech lęku i bez zaburzeń snu. Do leków przeciwdepresyjnych o działaniu selektywnym należy Moklobemid - jest on inhibitorem monoaminooksydazy typu A. Bierze on udział w reakcji dezaminacji amin katecholowych, czyli noradrenaliny, adrenaliny, dopaminy i serotoniny (indoloamina). Następstwem hamowania reakcji dezaminacji jest zwiększenie stężenia tych amin i poprawa nastroju pacjenta.

ad.4) SOLE LITU

Stosowane są w leczeniu stanów maniakalnych oraz zapobiegawczo podawane w psychozie. Najczęściej stosowane sole to bromek, cytrynian, glukonian, octan, siarczan i węglan.

LEKI PRZECIWBÓLOWE

Ból odczuwa się wtedy, gdy nasilenie bodźców przekracza granice fizjologiczne. Charakter bólu i jego nasilenie zależy od przyczyny wywołującej ból oraz od osobniczej wrażliwości ustroju. Wrażliwość osobnicza na ból jest różna i zależy m.in. od wieku i płci. Na odczucie bólu wpływają endogenne modulatory bólu. Prostaglandyny i substancje P potęgują go, natomiast endorfiny i enkefaliny hamują. Leczenie bólu może być przyczynowe lub objawowe. Leczenie przyczynowe polega na usunięciu lub unieczynnieniu pierwotnego czynnika szkodliwego. Jest idealnym rozwiązaniem, nie zawsze możliwym. Zapobieganie wytworzeniu właściwego czynnika szkodliwego lub unieszkodliwienie już powstałego też nie zawsze jest możliwe, dlatego leczenie objawowe ma największe znaczenie. Ból można znieść poprzez zahamowanie wrażliwości komórek czuciowych kory mózgu odbierających impulsy lub przez porażenie nerwów czuciowych. W zależności od miejsca działania leki przeciwbólowe dzielimy na:

1. leki o działaniu ośrodkowym

a) narkotyczne leki przeciwbólowe, działające na receptory opioidowe

b) nienarkotyczne leki przeciwbólowe, in. inhibitory cykloksygenazy, których działanie przeciwbólowe polega na hamowaniu przemiany kwasu arachidonowego do prostaglandyn w uszkodzonej tkance

2. leki o działaniu obwodowym, tzw. leki miejscowo znieczulające.

ad 1. Leki o działaniu ośrodkowym

a) NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE, in. leki przeciwbólowe opioidowe. Są to leki, które działają poprzez interakcję z receptorami opioidowymi. Wyróżnia się trzy typy tych receptorów opioidowych: mi (μ), kappa (κ), delta (δ). Receptory opioidowe występują w ośrodkowym układzie nerwowym, przede wszystkim w układzie lingwicznym w rdzeniu przedłużonym oraz poza ośrodkiem nerwowym, np. w układzie autonomicznym. Do endogennych agonistów receptorów opioidowych należą enkefaliny, endorfiny i dynorfiny. Są to tzw. peptydy opioidowe.

LEKI OPIOIDOWE działają silnie przeciwbólowo, w większych dawkach mogą wywoływać utratę świadomości oraz narkotyczny głęboki sen ze zniesieniem odruchów i wrażliwości na ból. Wywołują euforię. Prowadzą do uzależnienia i nałogu. Grupę leków o takich właściwościach stanowi morfina i jej pochodne, które powstały w wyniku modyfikacji cząsteczki morfiny.

Właściwości morfiny: jest to alkaloid wyodrębniony z opium. Jej czteropierścieniowy układ to morfinian. Morfina jest drugorzędnym alkoholem o właściwościach amfoterycznych. Charakter kwasowy nadaje jej grupa wodorotlenkowa (hydroksylowa) połączona z pierścieniem aromatycznym. Charakter zasadowy nadaje grupa hydroksylowa połączona z pierścieniem nie wykazującym właściwości amfoterycznych. Estryfikacja grupy fenylowej (grupa OH+ - pierścień aromatyczny) prowadzi do osłabienia właściwości przeciwbólowych morfiny na korzyść właściwości przeciwkaszlowych (kodeina). Estryfikacja drugiej grupy hydroksylowej zwiększa siłę działania przeciwbólowego. Utlenienie tej grupy do ketonu również zwiększa siłę działania. Redukcja grupy również zwiększa siłę działania. Uwodornienie wiązań podwójnych obecnych w pierścieniach może potęgować siłę działania, natomiast usunięcie grupy metylowej stojącej przy atomie azotu zmniejsza toksyczność, osłabiając jednocześnie siłę działania. Wprowadzenie podstawnika allilowego powoduje zmianę kierunku działania morfiny, np. N-dezmetylo-N-allilomorfina działa antagonistycznie w stosunku do wszystkich narkotycznych leków przeciwbólowych. Czynną farmakologicznie odmianą morfiny jest odmiana lewoskrętna. Morfina jest bardzo silnym lekiem przeciwbólowym, który znosi najsilniejszy ból. Powoduje wystąpienie euforycznego błogostanu, beztroskiego samopoczucia, które prowadzi do nadużywania tego leku. Uzależnienie występuje po 7 dniach podawania. Nadużywanie morfiny prowadzi do wyniszczenia fizycznego, nerwowego i psychicznego organizmu. Morfina podawana przed zabiegami chirurgicznymi znosi pobudzenie przedoperacyjne, przez co wpływa hamująco na przemianę materii dzięki czemu ogranicza zapotrzebowanie na tlen i pozwala zmniejszyć dawkę narkotyków chirurgicznych używanych do narkozy. Działa depresyjnie na ośrodek oddechowy, dlatego duże ilości spożytego związku może powodować porażenie układu oddechowego i zgon. Szczególnie narażone są dzieci, u których krtań posiada więcej części miękkich.

Działanie leków przeciwbólowych ściśle związane jest ze współczynnikiem podziału lipidy/woda. Duży współczynnik warunkuje dobre pokonywanie bariery krew-mózg. Litofilność zależy od obecności rodników fenylowych i aminy trzeciorzędowej.

PRZYKŁADY EGZOGENNYCH OPIOIDÓW:

Wśród tych związków wyróżnia się 3 grupy:

1) naturalne opioidy, np. morfina, kodeina

2) półsyntetyczne opioidy, np. dihydrokodeina, hydromorfon, hydrokodon, oksykodon, buprenofina

3) syntetyczne opioidy.

Podział opioidów uwzględniający budowę chemiczną. W lecznictwie stosuje się opioidy, które są pochodnymi:

1. 4,5-epoksymorfinanu

- morfina

- kodeina

- etylomorfina

- folkodryna

- hydrokodeina

- hydromorfon

- hydrokodon

- oksymoron

- oksykodon

- nalorfina

- nalbufina

- nalokson

- naltrekson

- buprenorfina

2. pochodne morfinianu

- leworfanol, in. aromoran

- lewalorfan, in. loran

- butorfanol, in. stadol

3. pochodne benzomorfanu

- pentazocyna, in. dolapend

- fenozacyna, in. narfen

- cyklozycyna

4. pochodne fenylopiperydyny

- ketobemidon, in. cliradon

- petydyna, in. dolantin

- fenoperydyna, in. operidine

- anilerydyna, in lerinol

5. pochodne anilidopiperydyny

- fentanyl, in. leptanal

- sufentanyl, in. sufentat

- afentantyl, in. limifen

- remifentanyl, in. ullivia

6. pochodne difenylopropylopiperydyny

- pirytramid, in. paridolan

- bezitramid, in. burbodin

7. pochodne defenylopropyloaminy

- metadon, in. polamidon

- dekstromoranid, in. palfiun

8. pochodne fenylocykloheksanu

- tramadol, in. tramal

- tyridyna

9. pochodne fenylodiazepiny

- meptazinol, in. meptadol

10. opioidy o innej budowie

- dezocyna, in. dalgan

Podział analeptyków (leków przeciwbólowych) opioidowych uwzględniający działanie:

1. Opioidy o właściwościach czysto agonistycznych. Przykłady:

- morfina

- fentanyl

- petydyna

Charakteryzują się wysokim powinowactwem do receptorów opioidowych. Stymulują receptory opioidowe oraz wykazują silną aktywność wewnętrzną w odniesieniu do analgezji i depresji oddechu.

2. Opioidy o właściwościach czysto antagonistycznych.

Wykazują duże powinowactwo do receptorów opioidowych ale nie wykazują żadnej aktywności wewnętrznej. Mogą usuwać kompetycyjnie agonistę z receptora. Stosowane są jako antidota przy zatruciach opioidami oraz w diagnostyce uzależnień opioidowych. Przykłady:

- nalokson

- naltrekson

3. Opioidy o działaniu częściowo agonistycznym.

Stymulują receptory opioidowe analogicznie jak agoniści ale wykazują nieznaczną aktywność wewnętrzną. Przy podobnym receptorze opioidowym maxymalne osiągalne działanie analgetyczne częściowego agonisty jest mniejsze niż pełnego agonisty. Ponadto nie osiąga się żadnego zwiększenia efektu mimo zwiększenia dawki. Częściowy agonista jest także częściowym antagonistą. Oznacza to, że przy łącznym zastosowaniu częściowego agonisty z pełnym agonistą zostaje zmniejszony efekt agonistyczny pełnego agonisty. Przykłady:

- tramadol

4. Opioidy o działaniu agonistyczno-antagonistycznym.

Leki tej grupy mogą działać na każdy z poszczególnych receptorów jako czysty agonista, częściowy agonista lub czysty antagonista. Przykłady:

- pentazycyna - reaguje z receptorami jako częściowy antagonista, natomiast z receptorem kappa i delta jako agonista.

Poszczególne opioidy różnią się między sobą:

* siłą działania analgetycznego

* czasem trwania działania

* zakresem terapeutycznym

* działaniem niepożądanym

Do najczęściej spotykanych działań niepożądanych należą: depresja oddechu, euforia, omamy, uzależnienie, działanie uspokajające, obniżenie ciśnienia krwi, zwężenie źrenic, nudności, wymioty i zaparcia, hipertemia, tachykardia, nadciśnienie.

WZROST STOPNIA DEPRESJI ODDECHU

kodeina(1) - tramadol - pyrytramid - lewometadon - morfina - heroina - buprenorfina - fentanyl (98) - sufentanyl (99)

Wzrost aktywności przeciwbólowej:

a) bardzo słaba analgezja: Nalokson (0,001), Lewalorfan (0,1)

b) słaba analgezja: Petydyna (0,1), Kodeina (0,2), Hydrokodon (0,35)

c) silna analgezja: Nalbufina (0,8), Morfina (1,0), Metadon (1,5), Hydromorfon (10,0)

d) bardzo silna analgezja: Oksymoron (15,0), Alfentanyl (50,0), Fentanyl (300,0), Sufentanyl (1000,0)

W lecznictwie niektóre opioidy stosuje się jako leki przeciwkaszlowe np. kodeina, falkodyna, dekstrometorfan oraz w leczeniu biegunek.

HEROINA - pochodna morfiny. Wykazuje 8krotnie silne działanie przeciwbólowe od morfiny. Jest bardziej toksyczna a wywołany przez nią nałóg jest trudniejszy do wyleczenia.

KODEINA - sama kodeina wykazuje słabe właściwości przeciwbólowe, wzmaga natomiast działanie innych analgetyków co wykorzystano stosując kodeinę do tworzenia preparatów różnych związków przeciwbólowych.

Obecnie poszukiwane są leki o silnych właściwościach przeciwbólowych pozbawione działania narkotycznego, czyli leki które nie wywołują narkomanii. Do takiej grupy zawiązków zaliczane są endorfiny. Są to białka wyodrębnione z mózgu o budowie zbliżonej do morfiny.

ad b) NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

Wykazują słabe działanie przeciwbólowe od leków narkotycznych, nie wykazują euforii, nie powodują nałogu. Niektóre z nich mogą wywołać lekozależność. Mają działanie przeciwgorączkowe, ponieważ działają depresyjnie na ośrodki termoregulacji w podwzgórzu. Obniżają wyłącznie temperaturę podwyższoną w stosunku do stanu fizjologicznego. Działają przeciwzapalnie. Zależą do tzw. NLPZ, czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Stosowane są w chorobach reumatycznych takich jak: gościec, zapalenie skórno-mięśniowe. Najważniejszą cechą tych związków odpowiedzialną za ich aktywność biologiczną jest ich kwasowy charakter, który może być przyczyną efektów ubocznych, np. działanie wrzodotwórcze.

Podział ze względu na budowę chemiczną:

1) pochodne kwasu salicylowego

2) pochodne aniliny

3) pochodne kwasu propinowego i octowego

4) pochodne pirazolonu

ad 1) Pochodne kwasu salicylowego:

• kwas salicylowy - działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie

• salicylan metylu - przeciwbólowy i przeciwzapalny

• salicylamid - przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie

• salacetamid - przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie

• kwas acetylosalicylowy - np. Polopiryna, Aspiryna - w małych dawkach działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo. W dużych dawkach przeciwzapalnie. W bardzo małych dawkach działa antyagregacyjnie, czyli hamuje agregację trombocytów. Z uwagi na kwasowy charakter drażni błonę śluzową żołądka i może wywołać chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy.

Pochodne kwasu acetylosalicylowego:

- Benorylat

- Dibusadol

Wykazują działanie przeciwbólowe.

ad 2) Pochodne aniliny:

Anilina wykazuje właściwości przeciwgorączkowe ale z uwagi na dużą toksyczność nie jest stosowana w lecznictwie. Modyfikacje cząsteczki aniliny pozwoliły otrzymać następujące pochodne:

- Acetanilid

- Fenacetyna

- Paracetamol

- Loktofeninę

- Bucetynę

Fenacetyna i Bucetyna wykazują dużą toksyczność i stosowane są jako składniki złożonych leków przeciwbólowych i przeciwreumatycznych.

Najkorzystniejszy współczynnik terapeutyczny ma Paracetamol (Panadol, Apap). Jest to pochodna aminofenolu o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, szczególnie stosowana u dzieci. Nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Jego działanie to hepatotoksyczne (na chorobę) jest słabsze u dzieci niż u dorosłych. Stosowany jest doustnie. Jego pochodne to Propacetamol (Pro-defalgin)

ad 3) Pochodne kwasu propinowego i octowego

Kwas propinowy:

- Ibuprofen (Ibuprom, Brufen, Zupar) - działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) został uznany jako najmniej toksyczny wśród preparatów NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne). Wykazuje słabe działanie reumatyczne i słabe przeciwagregacyjne.

Pochodne kwasu octowego:

- Diklofenak (Majamil, Voltaren) - silnie działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo, słabiej przeciwgorączkowo. Stosowany w stanach zapalnych i zwyrodnieniach stawów. Jest hepatotoksyczny.

- Indometacyna (Metindol, Mobilan) - działa bardzo silnie przeciwzapalnie, słabiej przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Stosowany w ostrych napadach dny.

- Tolmentyna (na stawy) - działa silnie przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo. Stosowana w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w chorobach zwyrodnieniowych stawów, bólach i obrzękach stawów.

ad 4) Pochodne pirazolonu:

Propyfenazol

Aminofenazol, in. Pyrolidon

Noramidopiryna, in. Pyralgin

Aminopropylen

Nifenazol

Wywodzą się z Fenazonu. Są toksyczne, wywołują rakotwórczość. Nośnikami rakotwórczymi są produkty biotransformacji m.in. epoksydy i tritaminy.

Do użytku dopuszczone są tylko:

~ Propyfenazol - przy dłuższym stosowaniu wywołuje agranulocytozę (zmniejsza ilość krwinek białych)

~ Aminofenazol - jako składnik wielu preparatów o złożonym działaniu przeciwbolowym, których drugą składową są pochodne kwasu barbiturowego, np.:

* Veranid - Aminofenazol + Barbital

* Pabialgin - Aminofenazol + Allobarbital

* Gardan - Aminofenazol + Noramidopiryna

Noramidopiryna - jest to pochodna pirazolonu, najsilniej działająca podawana we wstrzyknięciu.

Wymienione leki wykazują aktywność przeciwzapalną (wyj. Paracetamol) polegajacą na hamowaniu enzymów cyklooksygenaz odpowiedzialnych za syntezę prostaglandyn. Enzymy te są odpowiedzialne przekształcenie kwasu arachidonowego w prekursora prostaglandyn. W stanie zapalnym w tkankach gromadzą się prostaglandyny, które łączą się z receptorami bólu obniżają próg ich pobudliwości i uwrażliwiają je na działanie bólotwórcze różnych substancji na histaminy, serotoniny, bradlininy. Oznacza to, że zmniejszenie stężenia prostaglandyn daje efekt przeciwbólowy.

PREMEDYKACJA I ZNIECZULENIE OGÓLNE

ad 2. Leki o działaniu obwodowym, tzw. leki miejscowo znieczulające

I. Premedykacja i znieczulenie ogólne.

Znieczulenie ogólne stosuje się przede wszystkim w celu przeprowadzenia zabiegu operacyjnego. Przed zabiegiem operacyjnym stosuje się tzw. premedykację oznaczającą podanie choremu leków w celu przeciwdziałania wszelkim objawom niepożądanym wynikającym z zastosowania znieczulenia ogólnego. W premedykacji stosowane są leki i różnym działaniu farmakologicznym, np.:

~ leki uspokajające i nasenne

~ leki przeciwbólowe

~ leki cholinolityczne, czyli zmniejszające wydzielanie śliny i sluzu w drzewie oskrzelowym oraz przeciwdziałające wymiotom

~ leki przeciwlekowe

Anestezja, czyli znieczulenie ogólne poprzedzone premedykacją obejmuje:

* amnezję, czyli odwracalne zniesienie świadomości aktualnych zdarzeń i utrata zdolności ich zapamiętywania

* analgezję, czyli tłumienie szkodliwej odpowiedzi na bodźce i zwiotczenie mięśni szkieletowych. Stan znieczulenia ogólnego cechuje się:

- utratą świadomości (uśpieniem)

- zniesieniem bólu

- blokadą autonomiczną, czyli zmniejszeniem reakcji na bodźce

- zniesieniem odruchowych reakcji na stres i zmniejszeniem napięcia mięśniowego.

W procesie anestezji można wyróżnić następujące etapy:

1) premedykacja

2) indukcja, czyli wprowadzenie w stan znieczulenia

3) kondukcja, czyli okres podtrzymywania znieczulenia

4) wyprowadzenie ze stanu znieczulenia, czyli przerwanie podawania anestetyków i budzenie

5) okres postaanestetyczny.

W praktyce anestezjologicznej stosuje się trzy drogi podawania Śródków anestetycznych:

a) wziewną

b) dożylną

c). doodbytniczą.

Niekiedy w miejsce premedykacji a nawet zamiast właściwości znieczulenia ogólnego stosuje się tzw. neuroleptaanalgezję. Polega ona na jednoczesnym podaniu neuroleptyków z narkotycznym analgetykiem. Występuje wówczas u pacjenta stan oszołomienia, zmniejszenie aktywności ruchowej, zniesienie czucia bólu przy zachowaniu świadomości.

ad a) wziewne środki znieczulające ogólnie. Przykłady:

1. podtlenek azotu - jest to bardzo często używany środek o słabym działaniu nasennym i silnym działaniu przeciwbólowym. Jest mało toksyczny. Może podrażniać ośrodek oddechowy, dlatego podawany jest w mieszaninie z tlenem w stosunku 7:3. Nie wywiera szkodliwego działania, nie drażni błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Najczęściej stosowany jest w połączeniu z halotanem. Nie działa zwiotczająco na mięśnie szkieletowe. Nazywany jest gazem rozweselającym, ponieważ wywołuje krótkotrwały przyjemny okres podniecenia i wesołości.

2. halotan - jest tom chlorowcopochodna etanu, niepalny płyn o silnym działaniu znieczulającym ogólnie. Powoduje gładką indukcję, rozszerza oskrzela, nie wzmaga wydzielania sliny, wspomaga zwiotczenie mięśniowe i zapewnia szybki powrót świadomości w okresie budzenia. Działa słabo analgetycznie, powoduje depresję ośrodka oddechowego, działa kardiotoksycznie i hepatotoksycznie.

3. enfluran - wykazuje dwukrotnie słabsze działanie znieczulające od halotanu

4. izofluran - działa mniej kardiotoksycznie od halotanu

5. metoksyfluran - działa najsilniej ze wszystkich pochodnych. Jest dobrze rozpuszczalny w tłuszczach, co wiąże się z krótkim okresem indukcji i długim wyprowadzeniem ze znieczulenia

6. dezfluran

7. sewofluran działają słabo znieczulająco niż izofluran

2. leki o działaniu obwodowym, tzw. leki miejscowo znieczulające

Wymienione pochodne węglowodorów (wyj. podtlenek azotu) różnią się m.in. współczynnikiem rozpuszczalności krew/gaz. Ma to istotne znaczenie dla ich gromadzenia się w krwi i w tkankach, czasu osiągnięcia znieczulenia ogólnego i czasu usuwania środka znieczulającego z organizmu. Im dany ośrodek łatwiej rozpuszcza się w krwi, tym większe stężenie osiąga w krwi i tkankach zanim osiągnie dostateczne ciśnienie cząstkowe w mózgu i tym wolniej usuwany jest z ustroju. Usuwanie wziewnych środków znieczulających z organizmu odbywa się głównie przez płuca, tylko niewielka część jest metabolizowana w wątrobie i wydalana przez nerki.

Działanie niepożądanie chlorowcowęglowodorów to przede wszystkim działanie depresyjne na ośrodek oddechowy, hepatotoksyczność i nefrotoksyczność, kardiotoksyczność, złośliwa hipertemia, czyli niekontrolowany wzrost temperatury ciała mogący prowadzić d śmierci wyzwolony przez uogólnioną sztywność mięśni.

ad b) dożylne środki znieczulające ogólnie. Przykłady:

1. Tiopental - pochodna kwasu tiobarbiturowego, stosowana w postaci soli sodowej. Powoduje szybkie uśpienie w czasie od 10-30 sekund, które utrzymuje się ok.30 min. Lek nie działa przeciwbólowo, dlatego konieczne jest stosowanie środków przeciwbólowych

2. Metohexital - to pochodna kwasu barbiturowego, stosowana w postaci soli sodowej. wywołuje sen po 30 sekundach od podania utrzymujący się przez ok.90 min. Wadą leku jest wywoływanie pobudzenia w trakcie indukcji

3. Etamina - pochodna cykloheksanu o działaniu przeciwbólowym i znieczulającym ogólnie. Stosowana jest do krótkotrwałych zabiegów, zwłaszcza u dzieci. Jej wadą jest niepokój ruchowy, zaburzenia orientacji i pobudzenie w trakcie budzenia

4. Propofol - pochodna fenolu, powoduje sen w czasie od 20-30 sekund, który trwa ok. 5min. Stosowany jest do krótkotrwałych zabiegów chirurgicznych, pozwala na łatwe wybudzanie pacjenta.

Jako dożylne środki znieczulające mogą być stosowane również:

* narkotyczne leki przeciwbólowe, np. Fenantyl, Afenantyl, Fenopirydyna

* leki ancjolityczne, znoszące napięcie emocjonalne, np. Diazepam, Urazepam, Flurazepam, Miolazolam

* leki neuroleptyczne, najczęściej Droperidol

* leki zwiotczające mięśnie, najczęściej Pankuronium

II. leki miejscowo znieczulające

Mechanizm działania: zastosowane na włókno nerwowe wywołują odwrotną depresję przewodnictwa nerwowego tzn. blokują kanały sodowe, co powoduje zmniejszenie przepuszczalności błony komórkowej dla jonów sodu. Wynikiem tego jest zanik przenoszenia potencjału czynnościowego w neuronie i jego blokada. Leki te wiążą się ze specyficznym miejscem receptorowym sprzężonym z kanałem sodowym. Im większe wymiary ma włókno nerwowe tym większe stężenie leku potrzebne jest do uzyskania blokady przewodnictwa.

Budowa chemiczna: w większości leków można wyróżnić 2 części, które w znaczący sposób wpływają na ich działanie. Są to:

1) grupa hydrofilowa, którą najczęściej stanowi amina drugo- lub trzecio- rzędowa

2) grupa hydrofobowa, czyli litofilna którą zwykle stanowi reszta aromatyczna

Obydwie grupy łączy ze sobą tzw. łańcuch środkowy.

Podział leków uzależniony jest od rodzaju połączenia (wiązania reszty aromatycznej z łańcuchem środkowym):

I grupa - pochodne estrowe:

~ prokaina

~ chloroprokaina

~ tetrakaina

II grupa - pochodne amidowe:

~ lidokaina

~ mepiwakaina

~ bupiwakaina

~ etiodokaina

Typ wiązania występujący w cząsteczce decyduje o formie metabolizmu, np. estry łatwo hydrolizują w osoczu pod wpływem pseudocholinoesteraz. Aminy powoli hydrolizują w wątrobie.

Właściwości chemiczne:

1) są słabymi zasadami (obecność grupy aminowej)

2) przy małym pH środowiska są słabo zdysocjowane na jony, co zwiększa ich przepuszczalność przez błonę komórkową i szybsze działanie

3) słabsza jonizacja zwiększa ich litofilność a to zwiększa ich siłę i czas działania.

Podział uwzględniający siłę i czas działania:

- mała siła i krótki czas: Prokaina i Chloroprokaina

- średnia siła i średni czas działania: Lidokaina, Mepiwakaina, Kodeina

- duża siła i długi czas działania: Bupiwakaina, Tetrakaina, Etidokaina.

LEKI PRZECIWPADACZKOWE

Padaczka, in. epilepsja spowodowana jest zaburzeniami czynności OUN. Najczęściej polega ona na podwyższonym pobudzeniu ośrodkowym wspólnej grupy neuronów, które podczas napadu ulegają wyładowaniu. Atakom zawsze towarzyszą zmiany czynności bioelektrycznej mózgu EEG (elektroencefalografia). Wyładowaniu towarzyszy aktywacja określonych układów strukturalno-czynnościowych mózgu, co objawia się zaburzeniem ich czynności o charakterze pobudzenia, czasem zahamowania. Podstawą do takiego samorzutnego wyładowania jest niestabilność potencjału błony komórkowej, która może być spowodowana:

- podwyższonym stężeniem neuroprzekaźników pobudzających w porównaniu do hamującyh

- obniżonym potencjałem błonowym spowodowanym zakłóceniem poziomu elektrolitów w komórce oraz zakłóceniem pracy pompy sodowo-potasowej (Na⁺/ K⁺) przy niedoborze energii.

Leczenie padaczki polega w związku z tym na:

1) stabilizacji potencjału błony komórek nerwowych poprzez modyfikację właściwości kanałów jonowych odpowiadających za potencjał spoczynkowy i działanie. Najczęściej leczenie takie polega na inaktywacji kanałów sodowych, która zapobiega wielokrotnym wyładowaniom w neuronach oraz na inaktywacji kanałów wapniowych, które uczestniczą w rytmicznych wyładowaniach neuronów oraz wydzielaniu neuroprzekaźnika.

2) przywróceniu stanu równowagi fizjologicznej pomiędzy hamującym i pobudzającym neuroprzekaźnikiem, np. poprzez podwyższenie stężenia GABA (kwas aminomasłowy) oraz obniżenie stężenia glutaminianu (amidu kwasu glutaminowego). Równowaga pomiędzy GABA i stężeniem glutaminianu decyduje o aktywności neuronalnej.

Padaczka jest chorobą charakteryzującą się zespołem objawów somatycznych, wegetatywnych i psychicznych występujących na podłożu różnych zmian morfologicznych i metabolicznych w okolicach ruchowych kory mózgu i pnia mózgu. Padaczka może ujawnić się w każdym wieku w wyniku m.in. urazów okołoporodowych, niedotlenienia mózgu, wad wrodzonych, zapalenia mózgu i opon mózgowych, zmian naczyniowych, nowotworów mózgu lub urazów głowy. Napady padaczkowe w zależności od nasilenia dzieli się na:

I. napady uogólnione, w tym GRANDMAL, PETITMAL, MIOKLONICZNE

II. napady częściowe, w tym proste, złożone i wtórnie uogólnione.

Napady padaczkowe charakteryzują się utratą przytomności, drgawkami, sztywnieniem, krzykiem, gwałtownymi ruchami kończyn. Nie muszą one występować wszystkie w tym samym czasie. Do napadów padaczkowych zalicza się również krótkie od 2 do 15 sekund stany nieświadomości z wpatrywaniem się w przestrzeń oraz ze zmniejszona reaktywnością na bodźce.

Podział leków:

1. pochodne mocznika i N-acylomocznika

2. pochodne kwasu barbiturowego

3. pochodne benzodiazepiny

4. sulfonamidy

5. imidy

6. analogi GABA

7. inne

ad.1) pochodne mocznika i N-acylomocznika

Przykłady:

- Fenytoina, in. Epanutin

- Mefenytoina, in. Mesantoin

Działania niepożądane: zaburzenia OUN, powikłania hematologiczne, przerost dziąseł. Fenytoina wykazuje również właściwości przeciwarytmiczne w arytmii wywołanej glikozydami nasercowymi.

- Karbamazepina, in. Amizepin

- Oxykarbazepina, in. Trileptal

Objawy niepożądane: odczyny alergiczne, senność, zawroty głowy, oczopląs, uszkodzenia szpiku.

ad.2) pochodne kwasu barbiturowego

Przykłady:

- Fenobarbital

- Metylofenobarbital, in. Prominal

- Benzobarbital, in. Benzonal

Najkorzystniejszy współczynnik terapeutyczny wykazuje Benzobarbital. Ma najsilniejsze działanie przeciwdrgawkowe, najsłabsze nasenne i słabe działanie niepożądane, tj. zawroty głowy i zaburzenia równowagi.

-Prymidon, in. Mizodin - nie jest pochodną kwasu barbiturowego ale Fenylobarbital jest jego metabolitem.

ad.3) pochodne benzodiazepiny

- Klonazepam

- Diazepam

- Lorazepam, in. Lorafen

- Klobazam

ad.4) Sulfonamidy

Przykłady:

- Acetazolamid

- Sultiam, in. Ospolot

ad.5) Imidy

Przykład:

Etosuksymid, in. Ronton

ad.6) analogi GABA

Przykłady:

- Wigabatryna, in. Sabril

- Progabid, in. Gabrene

- Gabapentyna, in. Neurontin

ad.7) inne

Przykłady:

- kwas walproinowy, in. Valproal i jego sole:

~ sodowa - Apilepsin, in. Vupral

~ magnezowa - Dipronal

- amid kwasu walproinowego, in. Dopomid

- Lamotrygina, in. Lamictal

W zależności od typu napadu padaczkowego stosuje się odpowiednie leki pierwszego i drugiego rzutu, np. w przypadku napadów uogólnionych jako lek pierwszego rzutu stosuje się głównie kwas walproinowy, Fenytoinę, Etosuksymid, a jako leki drugiego rzutu Fenobarbital, Karbamazepinę, Pyrymidon, Klonazepam. W przypadku napadów częściowych w pierwszej kolejności stosuje się Karbamazepinę lub Fenytodiazepinę, na drugi rzut stosuje się Fenobarbital, Prymidon lub kwa walproinowy. Leczenie epilepsji rozpoczyna się od monoterapii leku pierwszego rzutu. Lek wprowadzany jest stopniowo. Jeżeli monoterapia nie jest skuteczna stosuje się jednocześnie dwa a nawet trzy leki. Leczenia padaczki trwa od 2 do 5 lat. Powrotne napady pojawiają się u 20-40 0% pacjentów.

LEKI PRZECIWPARKINSONOWE

Choroba Parkinsona wywołana jest zmniejszeniem ilości dopaminy oraz zaburzeniami przewodnictwa dopaminowego od istoty czarnej do prążkowia układu pozapiramidowego, który odpowiada za czynności ruchowe, napięcie mięśniowe o koordynację. Nieprawidłowści funkcjonowania tych dróg nerwowych mogą być również spowodowane zmianami zawartości serotoniny i noradrenaliny. Choroba Parkinsona dotyczy głównie osób powyżej 50 roku życia. Charakteryzuje się głównie drżeniem tzw. zamiarowym, zwiększonym napięciem mięśniowym i spowolnieniem ruchowym. Poza tym pojawiają się zaburzenia układu autonomicznego, głównie układu przywspółczulnego, czyli nadmierne wydzielanie śliny, gruczołów łojowych, zaburzenia snu, zaparcia. Leki stosowane w chorobie Parkinsona można podzielić na dwie grupy:

I. nasilające przekaźnictwo dopaminowe

Przykłady:

- Lewodopa - ponieważ sama dopamina nie przenika przez barierę krew/mózg to w lecznictwie stosowany jest jej prekursor, czyli Lewodopa, który w mózgu jest przekształcany w dopaminę. Lewodopa skuteczna jest dopiero po podaniu dużych dawek, co z kolei wywołuje silne działanie niepożądane: brak łaknienia, nudności, zaburzenia rytmu serca, mimowolne ruchy mięśni twarzy.

- Amantadyna - jest lekiem przeciwwirusowym pobudzającym receptory dopaminowe. Stosowana razem z Lewodopą pozwala na zmniejszenie jej dawki.

- Bromokryptyna - pobudza struktury dopaminowe w podwzgórzu i przysadce

- Pergolit - pod względem chemicznym podobny do Bromokryptyny

- Selegilina - inhibitor MAO (monoaminooksydazy), metabolizowana m.in. do amfetaminy

II. hamujace neuroprzekaźnictwo acetylocholinowe

Przykłady:

- Orfenadryna - charakteryzuje się dobrą tolerancją i skutecznością

LEKI PRZECIWASTMATYCZNE

Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa) jest przewlekłym schorzeniem zapalnym górnych dróg oddechowych w którym dochodzi do nawracających napadów duszności. Towarzyszy mu skurcz oskrzeli, zwiększone wydzielanie lepkiego śluzu, obrzęk, łuszczenie się nabłonka oskrzeli.

Podobnie jak inne choroby alergiczne astma występuje częściej w rodzinach obarczonych skazą atopową. Skaza atopowa jest to genetycznie uwarunkowana zwiększona produkcja IgE (immunoglobuliny E), czyli czynnika zapalnego powstającego w odpowiedzi na alergen.

Rodzaje astmy:

1. atopowa

- alergiczna

2. nieatopowa:

- infekcyjna

- wysiłkowa

- psychogenna

- z nietolerancji niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLZP)

W zależności od nasilenia rozróżnia się astmę:

~ lekką - 1^˚

~ umiarkowaną - 2^˚

~ ciężką - 3^˚

~ bardzo ciężką - 4^˚

Terapia astmy polega na leczeniu:

a) przyczynowym, polegającym na wyeliminowaniu alergenu, co jest najczęściej niemożliwe

b) półprzyczynowym, czyli immunoterapii, której zadaniem jest wywołanie tolerancji i podwyższenie progu wrażliwości ustroju na alergen. Podaje się podskórnie, doustnie lub w postaci inhalacji - stopniowo wzrastające dawki alergenu.

c) objawowym, polegającym na opanowaniu duszności, przerwaniu stanu zapalnego, upłynnieniu zalegającego śluzu oraz zmniejszeniem obrzęku błony śluzowej.

Czynniki warunkujące występowanie astmy:

1. sól kuchenna - nadmiar jonów sodu powoduje wtórny napływ jonów wapnia do komórki, co z kolei powoduje zwiększoną skurczliwość mięśni.

2. alergeny - np. roztocza kurzu domowego (kurz, sierść zwierząt)

3. czynniki fizyczne - np. wysiłek fizyczny, zimne powietrze, wiatr

4. czynniki chemiczne - np. dym tytoniowy, tlenki siarki, tlenki azotu

5. leki - np. analgetyki (leki przeciwbólowe)

6. nietolerancje pokarmowe

7. czynniki psychiczne

8. pobudzenie nerwu błędnego

Podział leków przeciwastmatycznych:

I. leki rozszerzające oskrzela

1. leki adrenolityczne

2. parasympatykolityki (leki holinolityczne)

3. pochodne teofiliny

II. leki hamujące wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego

III. leki hamujące uwalnianie mediatorów stanu zapalnego

ad I. LEKI ROZSZERZAJĄCE OSKRZELA

1. leki adrenolityczne

Właściwości: działają szybko i silnie rozkurczając oskrzela (działanie broncholityczne).

Jest to wynik zdolności wybiórczego pobudzenia receptorów β₂ w mięśniach gładkich oskrzeli, np:

- Rimiterol - działa po 1 minucie, a jego działanie utrzymuje się od 1 do 3 godzin

W ostrych napadach stosuje się np:

- Izoprenalinę, która działa po kilku sekundach.

Przerywają napady astmy, hamują wyzwolenie mediatorów reakcji alergicznej z komórek tucznych oraz przyspieszają transport rzęskowy.

Obecnie wprowadzane są do terapii wziewne β₂ adrenomimetyki o przedłużonym działaniu, np:

- Bitolterol, in. Salmeterol

Stosowanie innych leków np. α, β-adrenergicznych jest ograniczone z uwagi na oddziaływanie na inne narządy głównie na układ krążenia. Należą tu:

­- Epinephryna - stosowana domięśniowo lub wyjątkowo dożylnie

- Ephedryna - stosowana domięsniowo oraz w postaci iniekcji podskórnych lub jako składnik doustnych preparatów, np:

~ Allergastmin, in. Proasthmin

~ Belladrinal

~ Fenspiryd, in. Estpiran - stosowany doustnie, wziewnie i pozajelitowo

2. parasympatykolityki (leki holinolityczne)

Znoszą skurcze mięśni gładkich oskrzeli wywołane pobudzeniem czuciowych zakończeń nerwu błędnego. Np:

• pochodne tropanu o strukturze IV rzędowych soli aminowych

• bromek ipratropium, preparat: Atrovent

• bromek oxitropium, preparat: Oxewent, Pulsinan, Tersigan, Ventilat

Leki te nie przekraczają bariery krew/mozg, czyli nie działają ośrodkowo tylko obwodowo. Stosowane w leczeniu napadu duszności powstających na tle pobudzenia układu przywspółczulnego w czasie wysiłku lub w wyniku dużego napięcia psychicznego, np. bromek ipratropiu (Itrop) stosowany jest również w kardiologii.

Zwiększenie skuteczności działania uzyskuje się w przypadku połączenia parasympatykolityków z adrenomimetykami.

3. pochodne teofiliny

Teofilina jest jedną z metyloksantyn.

Właściwości: działa rozszerzająco na oskrzela, zmniejsza obrzęk błony śluzowej oskrzeli, stabilizuje komórki tuczne, hamuje uwalnianie prostaglandyn (prostaglandyny to hormony tkankowe, pochodne nienasyconych kwasów tłuszczowych o działaniu silnie naczyniorozszerzającym), hamuje skurcz oskrzeli. Jest trudno rozpuszczalna w wodzie. Podawana jest doustnie, czasem doodbytniczo. Wykazuje wiele działań niepożądanych, dlatego najczęściej stosowane są jej preparaty o przedłużonym działaniu, np:

- Aminophylina

- Etophylina

- Proxyphylina

- Diprophylina

- ?Bamyphylina?

ad II. LEKI HAMUJĄCE WYTWARZANIE MEDIATORÓW STANU ZAPALNEGO

• Glikokortykosteroidy

~ naturalne glikokortykosteroidy

• Kortyzon

• Kortyzol

Wytwarzane są w korze nadnerczy pod wpływem hormonu podwzgórza kortykoliberyny CRH i hormonu tropowego przedniego płata przysadki mózgowej kortykotropiny ACTH.

Właściwości: mają hamujący wpływ na komórki biorące udział w indukowaniu astmy oskrzelowej. Makrofagi, limfocyty, komórki nabłonka dróg oddechowych zmniejszają liczbę komórek w drogach oddechowych, nie hamują uwalniania mediatorów reakcji alergicznej z komórek tucznych. Wywierają natomiast efekt przeciwzapalny na śluzówkę oskrzeli przez co zmniejszają nadwrażliwość komórek dróg oddechowych zarówno u dorosłych jak i u dzieci z astmą. Hamują reaktywność komórek w stosunku do histaminy, agonistów układu holinergicznego i alergenów. Obniżają odpowiedź komórkową na zimno, wilgoć, bradylininy, adenozynę i czynniki drażniące, np. tlenek siarki (VI) i tlenki azotu. Powodują zmniejszenie sekrecji (wydzielania) śluzu w drogach oddechowych zmienionych zapalnie. Stosowane są w postaci wziewnej, doustnie lub paranteralnie (domięśniowo i dożylnie). Stosowanie wziewne ogranicza działanie uboczne, nawet przy długotrwałym stosowaniu, pozwala uzyskać efektywne stężenie w miejscu działania bez zwiększonej ilości kortykoidu w systemowym układzie krążenia. Idealny kortykoid powinien długo pozostawać w płucach, nie resorbować się i w niewielkim stopniu być odtransportowanym do układu systemowego, gdzie powinien być szybko metabolizowany w wątrobie do możliwie nieaktywnych metabolitów. Takie właściwości spełniają kortykoidy z grupy β-mimetyków. Np:

1. preparaty beklometazonu:

~ Beclocort

~ Becloforte

~ Becotide

~ Becomase

2. preparaty budesonidu:

~ Budesonid

3. preparaty flunisanidu:

~ Bronilide

~ Flutikazon, in. Flixotide

- Dipropionian beklometazonu - jest szczególnie stosowany w leczeniu ciężkiej atopowej astmy oskrzelowej u dzieci, ponieważ nie powoduje zahamowania wzrostu.

- Dipropionian betametazonu, preparat: Diprophos

- Acetonid triamcinolonu, preparat: Polcortolon

Stosowane są domięśniowo w przewlekłej dychawicy oskrzelowej.

W ciężkich napadach dychawicy oskrzelowej stosuje się np. Półbursztynian hydrokortyzonu (Penibursztynian hudrokortyzonu) - efekt po upływie 2 godzin.

Ponieważ komórka tuczna regeneruje się po degranulacji a po 4 godzinach jest gotowa do następnej degranulacji, czyli uwolnienia różnego rodzaju mediatorów reakcji anafilaktycznej (alergicznej) kortykoidy powinny być podawane nie rzadziej niż co 4 godziny.

ad III. LEKI HAMUJĄCE UWALNIANIE MEDIATORÓW STANU ZAPALNEGO

Leki te hamują uwalnianie takich mediatorów jak:

• histamina

• leukotrieny

• prostaglandyny

• cytokininy.

Stosowane są w profilaktyce astmy, zapobiegają napadowi skurczu oskrzeli. Podawane podczas kurczu nie wykazują działania, czyli nie przerywają ataku duszności, ponieważ one zapobiegają uwalnianiu mediatorów stanu zapalnego z komórek tucznych (tych co produkują mediatory), a nie hamują ich działania. Stosowane długotrwale zmniejszają reaktywność mięśni gładkich oskrzeli. Np:

- kromoglikan disodowy

~ Crops plus

~ Intal

~ Lonsol

- nedokromil disodowy

~ Halamid

~ Tilade

~ Tilarin

- ketotifen

~ Pozitan

~ Zaditen

LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD KRZEPNIĘCIA KRWI

Zdolność zapobiegania utracie krwi w przypadku uszkodzenia naczyń krwionośnych to jeden z najważniejszych mechanizmów obronnych organizmu.

Powstały w ścianie naczynia krwionośnego ubytek w ciągu kilkunastu sekund zostaje częściowo zamknięty przez zlepione ze sobą krwinki płytkowe tworzące czop hemostatyczny, który następnie zostaje wzmocniony przez powstające wokoło skorupy fibrynowe. Po pewnym czasie następuje retrakcja skrzepu (proces ściągania skrzepu), co prowadzi do zbliżenia brzegów ubytku w ścianie naczynia krwionośnego. Przerwanie ciągłości ściany naczynia krwionośnego i rozpad krwinek płytkowych wynaczynionej krwi powoduje uwolnienie z niej serotoniny, adrenaliny i noradrenaliny, które kurcząc naczynia zwalniają przepływ krwi i ułatwiają powstawanie czopu hemostatycznego. Szybkość zahamowania krwawienia zależy od wielkości naczynia. W przypadku małych naczyń krwawienie utrzymuje się około 3 minut, przerwanie dużych naczyń szczególnie tętniczych wymaga interwencji chirurgicznej.

Podstawowym warunkiem prawidłowego gojenia jest rozpuszczenie skrzepu przez enzymy fibrynolityczne, co zapewnia utrzymanie drożności naczyń krwionośnych. W prawidłowej krwi znajdują się mechanizmy odpowiedzialne z jednej strony za powstanie skrzepu a z drugiej warunkujące stałą płynność krwi i rozpuszczenie powstałego skrzepu. Połączenie tych dwóch mechanizmów zapewnia zarówno płynność krążącej krwi jak i szczelność naczyń i nosi nazwę fizjologicznej hemostazy.

Krzepnięcie jest procesem złożonym, obejmujący zespół reakcji enzymatycznych zachodzący z udziałem szeregu czynników prowadzących do powstania skrzepu krwi. W procesie tym bierze udział szereg osoczowych czynników krzepnięcia krwi oznaczonych liczbami rzymskimi od I do XIII, którym przypisano także nazwy synonimowe, np. czynniki:

 czynnik I - fibrynogen

 czynnik II - protrombina

 czynnik III - tromboplastyna tkankowa

 czynnik IV - jony wapniowe (Ca²⁺)

• czynnik XIII - stabilizacja fibryny

Kolejność działania poszczególnych czynników obejmuje tzw. kaskada procesów krzepnięcia. Wyróżnia się w niej trzy fazy:

I faza - polega na tworzeniu tromboplastyny osoczowej (tkankowej), czyli czynnika 3

II faza - polega na przejściu protrombiny w trombinę pod wpływem tromboplastyny

III faza polega na powstaniu właściwego skrzepu w wyniku proteolizy fibrynogenu, który pod wpływem trombiny przechodzi w fibrynę czyli w włókniak. Ostatecznie monometr jakim jest fibryna polimeryzuje tworząc nierozpuszczalny polimer, którego struktura jest stabilizowana pod wpływem czynnika 13 (stabilizacja fibryny) dzięki tworzeniu wiązań poprzecznych. Powstaje w ten sposób skrzep włóknisty, który zatrzymuje krwawienie z uszkodzonego naczynia.

Podział leków wpływających na hemostazę (proces tamowania krwi):

1. Leki przeciwkrwotoczne

2. Leki przeciwzakrzepowe

ad 1) LEKI PRZECIWKRWOTOCZNE

Wpływają na tworzenie się skrzepu. Odznaczają się dużą swoistością związaną ze złożonym mechanizmem krzepnięcia krwi, np:

• siarczan protaminy

• błękit toluidyny

Działają wyłącznie przy krwawieniach spowodowanych przedawkowaniem heparyny

• jony wapnia - stosowane przy zatruciach środkami wytrącającymi wapń

• witaminy K - stosowane przy krwawieniach powstałych w wyniku niedoboru protrombiny. Wpływają na prawidłową syntezę protrombiny

• leki zawierające lub zwiększające powstawanie tromboplastyny - stosowane są w krwawieniach spowodowanych urazami lub schorzeniami hematologicznymi, np. choroba wrzodowa lub gruźlica, np:

~ Etamsylat

~ 20-40% roztwór glukozy

~10% roztwór chlorku sodu

• trombina - otrzymywana jest z krwi bydlęcej. Stosowana wyłącznie miejscowo w postaci tamponów w celu natychmiastowego zatamowania krwi

• gastrotrombina - do stosowania doustnego w krwotokach żołądka lub dwunastnicy. Zawiera dodatkowo bufor fosforanowy zapobiegający unieczynnieniu leku przez kwas solny w żołądku

• fibrynogen - otrzymywany z krwi ludzkiej. Stosowany jest w stanach obniżonego poziomu lub braku fibrynogenu we krwi, np. po krwotokach porodowych

• żelatyna zwierzęca - służy do tamowania krwotoków jelitowych. Wywiera ponadto działanie osłaniające i przeciwbiegunkowe

• 0,5% roztwór chlorku żelaza (II)

• 1-20% roztwór taniny

• 3% roztwór wody utlenionej

Wykazują działanie miejscowe przeciwkrwotoczne.

Miejscowo stosowane są również gaziki i waciki zawierające celulozę, która powoduje rozpad płytek krwi przez co zapoczątkowuje proces krzepnięcia. Podobne działanie mają zastosowane w chirurgii błony i gąbki fibrynowe, gąbki trombinowe, gąbki żelatynowe oraz gąbki z oksycelulozy.

W celu zmniejszenia przepuszczalności naczyń włosowatych stosowane są sole wapniowe, np:

• chlorek wapnia

• glukonian wapnia.

ad 2) LEKI PRZECIWZAKRZEPOWE

Stosowane są w stanach wzmożonej krzepliwości krwi oraz w przypadkach tworzenia zakrzepów w świetle naczyń krwionośnych, np. w stanach zawałowo-zatorowych oraz w profilaktyce powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Podział leków:

I grupa - leki hamujące krzepliwość krwi (anticoagulantia)

II grupa - leki przeciwzakrzepowe (antithrombotica)

Np.:

1. Heparyna i jej analogi

2. Pochodne kumaryny i indandionu

3. Leki trombolityczne

4. Leki antyagregacyjne

ad 1) HEPARYNA I JEJ POCHODNE

HEPARYNA

Właściwości:

• Jest naturalnym polisacharydem o ładunku ujemnym.

• Jest czynnikiem przeciwkrzepliwym, stale wytwarzanym przez komórki tuczne wątroby, płuc, ścian naczyń krwionośnych i tkanki łącznej.

• Wychwytywana jest przez makrofagi i komórki śródbłonka naczyń krwionośnych, co powoduje zwiększenie ujemnego ładunku powierzchni naczyń i zapobiega tworzeniu skrzepów przyściennych.

• Działa hamująco na wszystkie fazy krzepnięcia krwi, tzn.:

- hamuje przejście protrombiny w trombinę

- unieczynnia trombinę oraz hamuje jej działanie u

- przeciwdziała przekształceniu fibrynogenu w fibrynę, przez co wzmaga proces fibrynolizy.

Skrzep jest tworem osocza a nie komórek krwi i powstaje w wyniku enzymatycznej reakcji przejścia rozpuszczalnego fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę.

• Zapobiega w powstawaniu skrzepu krwi w łożysku naczyniowym.

• Ma szerokie zastosowanie w terapii zakrzepów, zatorów tętniczych, zapaleń zakrzepowych żył, zawału serca.

• Podawana jest przed zabiegami chirurgicznymi. Służy do konserwowania krwi.

• Podawana jest dożylnie w postaci roztworów soli wapniowej - Heparinum Calcium lub sodowej - Heparinum Natricum.

• Może być podawana podskórnie lub wziewnie. Jest szybko metabolizowana w wątrobie do Uroheparyny wydalanej przez nerki.

• Fizjologiczna aktywność heparyny zależy od jej struktury, głównie od masy cząsteczkowej oraz od liczby i rodzaju wiązań z grupami siarczanowymi. Jej masa cząsteczkowa waha się od 6000-20000μ.

• Otrzymuje się ją z tkanek zwierzęcych, głównie z wątroby, płuc wołowych lub z błony śluzowej nabłonka jelit świni.

• Metodami chemicznymi otrzymywane są tzw. heparyny małocząsteczkowe, wykazujące również zdolność hamowania krzepnięcia krwi. Masa cząsteczkowa tych związków wynosi od 4000-6000μ. Ich zaletą jest mniejsze niebezpieczeństwo wystąpienia krwawień.

• Najczęstszym niepożądanym objawem terapii heparyną są krwawienia i objawy alergiczne. Przy krwawieniach stosuje się antidotum siarczan protaminy.

HEPARYNOIDY - są to związki, które nie są otrzymywane z heparyny ale wykazują właściwości zbliżone do heparyn małocząsteczkowych. Powstają najczęściej poprzez estryfikację odpowiednich polisacharydów za pomocą kwasu siarkowego (VI). Mają budowę zbliżoną do polisacharydów ustrojowych. Przeważnie stosowane są zewnętrznie w postaci maści, np:

- Hirudoid Thrombotic

jak również doustnie lub dożylnie, np:

- Sulodexyd.

ad 2) POCHODNE KUMARYNY I INDANDIONU

Mechanizm działania pochodnych kumaryny (4-hydroksykumaryny) i indandionu związany jest z ich podobieństwem strukturalnym do witaminy K. Witamina K jest konieczna w procesie biosyntezy czynników krzepnięcia krwi przebiegającej w wątrobie a wymienione związki są jej antagonistami. W terapii stosowane są jako leki przeciwzakrzepowe np. z zawale serca, zakrzepicy żył głębokich i jej zapobieganiu, po zabiegach chirurgicznych. Pochodne indandionu są coraz rzadziej stosowane ze względu na działania niepożądane.

Pochodne kumaryny zostały wprowadzone przypadkowo dzięki obserwacji bydła karmionego koniczyną, u którego występowały krwawienia. Przyczyną tego zjawiska była kumaryna zawarta w koniczynie ulegająca przekształceniu w dikumarol odpowiedzialny za wywoływanie tych krwawień.

Najczęściej stosowaną pochodną jest:

- Acenokumarol, in. Sintrom, Syncumar - max. działanie od 36-48h.

ad 3) LEKI TROMBOLITYCZNE (FIBRYNOLITYCZNE)

Są to leki powodujące fibrynolizę. Rozpuszczają skrzepy krwi poprzez wzmożone wytwarzanie plazminy w procesie fibrynolizy, czyli powodują przemianę nieaktywnego plazminogenu w aktywną plazminę, która rozpuszcza fibrynę tworzącą skrzep. Np.:

- Urokinaza, in. Ukidan, Urokinase Human - jest to enzym proteolityczny o masie cząsteczkowej 54000μ. Uzyskuje się go na drodze wyodrębnienia z hodowli kultur komórek nerkowych albo metodę inżynierii genetycznej. Podawana jest dożylnie, w postaci roztworów aktywuje przekształcenie plazminogenu w plazminę

- Streptokinaza - jest to białkowy enzym proteolityczny o masie 47000μ. Czysta Streptokinaza nie wykazuje aktywności enzymatycznej dopiero po utworzeniu kompleksu z plazminogenem działa jako aktywator wolnego plazminogenu, który ulega przekształceniu w plazminę

- Anistreptlaza - to kompleks chemiczny zmodyfikowany z plazmonogenu ze Streptokinazą. Jego okres półtrwania wynosi od 1,5-2h podczas gdy niemodyfikowany chemicznie kompleks Streptokinazy z Plazminogenem ma okres półtrwania od 15-20 min. Otrzymywany jest metodą inżynierii genetycznej. Działa miejscowo. Podawany jest do zatkanej zakrzepem tętnicy lub dożylnie. Optymalne działanie uzyskuje po podaniu z heparyną.

ad 4) LEKI ANTYAGREGACYJNE (HAMUJĄCE AGREGACJĘ PŁYTEK KRWI)

Płytki krwi to najmniejsze elementy morfologiczne krwi pozbawione jądra. Zawierają natomiast takie organelle jak lizosomy, mitochondria, białka kurczliwe. Białka kurczliwe pozwalają na zmianę kształtu płytki po jej aktywacji.

Płytki mogą ulegać aktywacji, agregacji i adhezji:

~ aktywacji, gdy łączą się z uszkodzoną ścianą tętnicy, zmieniają wówczas kształt z dysku na formę pełzakowatą

~ agregacji, wtedy gdy łączą się między sobą

~ adhezji kiedy przywierają do ścian naczynia.

Aktywacje płytek wywołuje trombina i kolagen. W przypadku przerwania ciągłości naczynia omówione zmiany stanowią pożądane procesy naprawcze. Natomiast w naczyniu zachowującym ciągłość ale zmienionym miażdżycowo płytki krwi wykazują zdolność do przylegania do wewnątrz naczyniowych blaszek miażdżycowych w tętnicach wieńcowych lub mózgowych, co stwarza zagrożenie zawałem serca lub mózgu, ponieważ powoduje zmniejszenie światła naczynia, ograniczenie przepływu krwi a w skrajnych przypadkach zaczopowanie naczynia, np:

- kwas acetylosalicylowy (ASSA) - hamuje cyklooksygenazę w płytkach krwi przez co ogranicza powstawanie tromboksanu i zapobiega agregacji płytek

- Sulfinpirazon - działa podobnie do ASSA

- Dipirydamol - wzmaga przeciwagregacyjne działanie prostacyklin (rozszerzają naczynia wieńcowe)

- Tiklopidyna - hamuje agregację płytek krwi. Stosowana w zakrzepicy tętnic obwodowych i naczyń mózgu.

LEKI MOCZOPĘDNE

Typu Sulfonamidów

Zawierają układ aromatyczny oraz jeden lub dwa podstawniki sulfonamidowe - SO₂NH₂

I. Hamujące anhydrazę węglanową. Przykłady:

- Acetazolamid, in. Diuramid

- Metazolamid

Są to związki o słabym charakterze kwasowym, trudno rozpuszczalne w wodzie, łatwo rozpuszczalne w zasadach, całkowicie wchłaniane z przewodu pokarmowego. Hamują anhydrazę węglanową.

Anhydraza węglanowa jest to enzym występujący w wielu narządach i tkankach, np. w części korowej nerki, w błonie śluzowej żołądka, trzustce, ośrodkowym układzie nerwowym. Katalizuje w komórkach cewki następującą reakcję: CO₂ + H₂O ↔ H⁺ + HCO₃^- .

Kation wodoru [H⁺] przenika do światła cewki, gdzie następuje wymiana jonów wodorowych na jony sodowe występujące w moczu. Jony sodowe po wchłonięciu do ściany cewki tworząc z jonami wodorowęglanowymi [HCO₃^- ] wodorowęglan sodu [Na HCO₃^- ] ulegający resorbcji zwrotnej do krwi powodując jej odkwaszenie.

Wodorowęglan sodu jest solą mocnej zasady i słabego kwasu, dlatego w środowisku wodnym ulega hydrolizie, dając odczyn zasadowy. Zahamowanie anhydrazy zasadowej prowadzi do zwiększonego wydalania moczu zawierającego duże ilości wodorowęglanu sodu. Przy dłuższym stosowaniu tych leków może dojść do kwasicy metabolicznej, dlatego ich zastosowanie zostało ograniczone. Są jednak stosowane w okulistyce jako leki obniżające pośrednio ciśnienie śródgałkowe przy leczeniu jaskry.

Acetazolamid jest również stosowany jako lek pomocniczy w leczeniu padaczki. Powoduje ograniczenie wydzielania płynu mózgowo-rdzeniowego.

II. Hamujące resorbcję

Leki tej grupy mają zdolność hamowania resorbcji zwrotnej jonów sodowych, potasowych i chlorkowych oraz wtórnie wody. Budową zbliżone są do sulfonamidów hamujących anhydrazę węglanową. Dodatkowo posiadają jeszcze podstawnik elektroujemny, najczęściej chlor, grupę aminową oraz grupę karboksylową lub drugą grupę sulfonamidową.

Leki tej grupy nie wykazują kwasicy. Od leków hamujących anhydrazę węglanową różnią się miejscem uchwytu, właściwościami farmakokinetycznymi, siłą działania oraz wpływem na wydalanie potasu.

Przykłady:

• soluletyki jednopierścieniowe

- Klopamid

- Indapamid

Leki te trudno rozpuszczają się w wodzie, łatwo wchłaniane są z przewodu pokarmowego. Punktem uchwytu jest odcinek korowy pętli nefronu. Należą do leków długo działających. Stosowane są w terapii nadciśnienia.

Klopamid wchodzi w skład leków złożonych, min. Normatens, Brinerolin

- Chlortalidon - działa długo i silnie od 35-54 godzin

- Furosemid - punkt uchwytu to pętla nefronu. Hamuje czynny transport jonów chlorkowych w ramieniu wstępującym w pętli nefronu. Powoduje wydzielanie jonów chlorkowych, sodowych, potasowych i magnezowych oraz zwiększenie objętości wydalanego moczu. Jest związkiem dobrze rozpuszczalnym w wodzie o dużej kwasowości. Szybko ale nie całkowicie wchłaniany z przewodu pokarmowego. W 40 do 60% ulega biotransformacji do aktywnego diuretycznie metabolitu. Stosowany jest w obrzękach różnego pochodzenia doustnie lub we wlewach dożylnych.

• soluletyki dwupierścieniowe, pochodne benzotiodiazyny

Potocznie nazywane są tiazydami. Zawierają elektroujemny podstawnik najczęściej chlor lub grupę trifluorometylową oraz różnicujące poszczególne tiazydy podstawniki allilowy lub alkiloarylowy. Im wyższa lipofilność podstawnika różnicującego tym silniejsze działanie moczopędne tiazydów. Są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie. Rozpuszczają się w amoniaku, zasadzie sodowej i rozpuszczalnikach organicznych. Są stosowane w postaci soli - rozpuszczalne w wodzie.

Ich mechanizm działania polega na bezpośrednim wpływie na transport aktywny jonów sodu, potasu, jonów chlorkowych i węglanowych oraz na proces ich wchłaniania. Wpływają również na wchłanianie wody. Stosowane są głównie w leczeniu obrzęków różnego pochodzenia oraz jako leki wspomagające w terapii nadciśnienia.

Przykłady:

- Chlorotiazyd, in. Diuril

- Hydrochlorotiazyd, in. Esidrex - stosowany w obrzękach pochodzenia nerkowego i sercowego. Stosowany z innymi lekami hipotensyjnymi w leczeniu nadciśnienia tętniczego.

• soluletyki o różnej budowie. Przykłady:

- kwas etakrynowy - to silnie działający diuretyk pętlowy. Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. W 90% wiąże się z białkami osocza. Działa hamująco na wchłanianie jonów chlorkowych, sodowych oraz w mniejszym stopniu potasowych

- kwas tienylowy, in. Diflurex - łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. W 95% wiąże się z białkami osocza. Właściwością odróżniającą go od innych soluletyków jest działanie urykozuryczne zwiazane z hamowaniem przez ten kwas wchłaniania zwrotnego moczanu w cewce proksymalnej. Stosowany jest w nadciśnieniu, szczególnie u osób cierpiących na skazę moczanową (dnę).

- Etozolina - stosowana w obrzękach pochodzenia sercowego, wątrobowego, nerkowego oraz pomocniczo w nadciśnieniu.

III. Leki oszczędzające potas

Właściwości: leki te hamują wymianę jonów sodowych na jony potasowe i wodorowe w końcowym odcinku cewki zbiorczej. Ograniczając reabsorpcję (wymianę) jonów sodowych zwiększają ich wydalanie i diurezę, przy jednoczesnym hamowaniu wydalania potasu do światła cewek.

Powyższe działania można uzyskać dwoma sposobami:

1) pośrednio przez hamowanie działania aldosteronu (antagoniści aldosteronu)

2) bezpośrednio przez hamowanie wchłaniania jonów sodowych w cewkach zbiorczych

ad 1) ANTAGONIŚCI ALDOSTERONU

Aldosteron - jest mineralokortykosteroidem nasilającym w warunkach fizjologicznych resorbcję zwrotną jonów sodowych, chlorkowych i wody przy zwiększonym wydzielaniu jonów potasowych.

Leki działające antagonistycznie do aldosteronu blokują receptory aldosteronowe w cewce dalszej i zbiorczej. W wyniku ograniczenia biosyntezy białek indukowanej przez aldosteron zostaje zahamowana aktywność kanałów sodowych w cewkach. Przykłady:

- Spironolakton, pr. Aldactone, Verospiron - trudno rozpuszcza się w wodzie. Łatwo wchłania się z układu pokarmowego. W organizmie ulega biotransformacji do aktywnego metabolitu kanrenonu.

- Kanrenon (otrzymywany syntetycznie), pr. Aldadiene, Phanurane - szybko i łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Działa od 10-35h w cewce dalszej nefornu.

ad 2) CYKLICZNE AMIDY

Przykłady:

- Amilorid

- Triamteren

Hamują napływ jonów sodowych do końcowego odcinka cewki dalszej przez blokowanie kanałów sodowych w błonie komórkowej nefronu. Hamują niezależną od aldosteronu wymiane jonów sodowych na potasowe i wodorowe ograniczając wydalanie potasu (oraz magnezu). Ich działanie moczopędne jest stosunkowo słabe dlatego podawane są najczęściej z diuretykami tiazydowymi lub pętlowymi jako leki chroniące przed nadmierną utratą potasu.

Amilorid (Midamor) jest silną zasadą. Stosowany jest zwykle w obrzękach pochodzenia sercowego, marskości wątroby oraz w nadciśnieniu tętniczym.

Triamteren (Jatropur) - stosowany w obrzękach różnego pochodzenia i nadciśnieniu, najczęściej w połączeniu z hydrochlorotiazydem.

Działania niepożądane: (do cewki potasu)

~ zaburzenia elektrolitowe

~ kwasica metaboliczna

~ zaburzenia żołądkowo-jelitowe

~ obrzęki okolicy stawów skokowych

~ wysypki skórne

~ zawroty głowy.

IV. Diuretyki ksantynowe

Metyloksantyny, czyli teofilina, toebromina oraz ich sole wykazują słabe działanie diuretyczne. Czasami stosowane są w formie mieszanek recepturowych w celu rozszerzenia naczyń kłębuszków nerkowych i zwiększenia przesączania moczu pierwotnego. Stosowane są jako leki pomocnicze w obrzękach pochodzenia sercowego, np. Aminofilina

V. Leki moczopędne o działaniu osmotycznym

Należą do nich roztwory: mannitolu i sorbitolu. Są to alkohole polihydroksylowe o dużej hydrofilności (chłoną wodę), które zatrzymują wodę w świetle kanalików. Leki te powodują wydalanie dużych ilości rozcieńczonego moczu. Diureza osmotyczna jest tym większa im więcej substancji nie ulegnie wchłonięciu w cewkach i zostanie wydalonych z moczem.

Stosowane są najczęściej dla zmniejszenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego i wewnątrz gałki ocznej, głównie w neurologii, neurochirurgii i okulistyce.

LEKI PRZECIWCUKRZYCOWE

Cukrzycę można podzielić na dwa typy:

a) cukrzyca I typu - insulinozależna, spowodowana reakcją autoimmunologiczną. W reakcji tej biorą udział zarówno przeciwciała jak i limfocyty. Układ odpornościowy pacjenta rozpoznaje jako obcy jakiś antygen na powierzchni własnych komórek β i niszczy je w sposób wybiórczy jakby były intruzami. Całkowity niedobór insuliny w tym typie schorzeń wymaga leczenia substytucyjnego przez całe życie. Cukrzyca typu I atakuje głównie dzieci i młodzież.

b) cukrzyca II typu - jest pierwotnie niezależna od insuliny. Spowodowana jest wyczerpaniem się komórek β, co powoduje zaburzenia a następnie upośledzenie sekrecji (wydzielania) insuliny oraz pierwotną insulino oporność komórek efektywnych. Komórki β znajdujące się w trzustce wytwarzają insulinę, która jest najważniejszym hormonem regulującym przemianę węglowodanową.

Patogeneza cukrzycy typu I

Predyspozycje genetyczne

Patogeneza cukrzycy typu II

Leki stosowane w leczeniu cukrzycy:

I grupa - Insulina i jej analogi

II gr. - Pochodne sulfonylomocznika

III gr. - Repaglinidy

IV gr. - Pochodne biguanidu

V gr. - Glitazony

VI gr. - Inhibitory α-glukozydazy

ad I. INSULINA I JEJ ANALOGI

Insulina jest hormonem polipeptydowym wytwarzanym i wydzielanym przez komórki β wysepek Langerhansa. Insuliny ssaków (człowiek, świnia, wół, owca) mają bardzo podobne działanie. Spadek poziomu cukru we krwi to hipoglikemia. Najbardziej czuły na hipoglikemię jest mózg. W razie braku węglowodanów w pokarmie ustrój potrafi wytwarzać glukozę z białka. Nadmiar spożywanych węglowodanów ulega przemianie w tłuszcz i w tej postaci jest magazynowany w tkance podskórnej. Wszystkie wymienione procesy są regulowane przez insulinę. Pierwotna rola insuliny polega na umożliwieniu wejścia glukozy do wnętrza komórki, gdzie cukier ten może ulec dalszym procesom, czyli spalaniu, przemianie w glicerol lub tłuszcze. Brak insuliny lub nadmiar hormonów działających antagonistycznie utrudnia lub uniemożliwia wejście glukozy do komórki. Cukier ten gromadzi się wówczas we krwi, gdzie jego stężenie wzrasta do bardzo wysokich wartości. Wzrost stężenia cukru we krwi powyżej 120mg% nazywamy hiperglikemią. Jeżeli natomiast przekroczy 160-180mg% zaczyna pojawiać się w moczu i jest to tzw. wartość progowa a zjawisko to nosi nazwę progu nerkowego. Przechodzenie cukru do moczu to cukromocz lub glikozuria. Wzrost stężenia cukru we krwi zwiększa ciśnienie osmotyczne krwi czego następstwem jest zwiększone wydalanie moczu i zwiększone pragnienie.

W cukrzycy organizm pomimo nadmiaru glukozy we krwi nie może jej wykorzystać i musi czerpać energię z innego materiału, głównie z tłuszczu. Prowadzi to do bardzo poważnych powikłań w postaci tzw. kwasicy cukrzycowej i śpiączki. Jest to efekt nagromadzenia się w organiźmie ketonów i kwasów powodujących zakwaszenie organizmu. Jeżeli poziom cukru we krwi spadnie poniżej 50-30mg/100ml pojawiają się zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, utrata przytomności (efekt śpiączki hipoglikemicznej) oraz drgawki a nawet śmierć.

Objawy hipoglikemiczne spotyka się najczęściej w przypadku przedawkowania insuliny. Spotykane są rzadkie zaburzenia, w których dochodzi do samoistnego wzrostu wytwarzania insuliny w wyspach trzustki. Objawy tych zaburzeń są takie same jak przy przedawkowaniu insuliny.

Z kolei antagonistycznie do insuliny, czyli podnosząc poziom cukru we krwi działają hormony sterydowe nadnerczy, hormon wzrostowy przysadki i adrenalina. Nadmierne wydzielanie tych hormonów może wywołać cukrzycę. W terapii cukrzycy dąży się do takiego ustalenia ilości podawanej insuliny aby umożliwić pacjentowi normalne życie. Preparaty insulinowe różnią się między sobą:

1) dawkami: 400, 800, 1000j.e/10ml

2) pochodzeniem - insuliny jednogatunkowe lub mieszane:

- wołowe - B

- wieprzowe - S

- ludzkie - HM

3) właściwościami farmakokinetycznymi - krótko działające o pośrednim i długim okresie działania

4) stopniem czystości:

- chromatograficznie oczyszczona - CHO

- wysokooczyszczona - WOS

5) właściwościami immunlogicznymi

Preparaty insuliny:

1. krótkodziałające - insulina naturalna

~ Insulinum maxirapid

~ Insulinum Solutio neutralis

~ Insulin actrapid (MC)

~ Humulin R

2. o pośrednim i długim okresie działania

~ Insulinum lente

~ Insulin monotard MC

~ Humulin 1

3. inne

~ Insulina cynkowa bezpostaciowa

~ Insulina cynkowa krystaliczna

~ Insulina cynkowo-protaminowa

~ Insulina izofanowa

Działanie insuliny określa się w jednostkach międzynarodowych - j.m.

j.m - jest to aktywność zawarta w 0,04167mg standartowej krystalicznej insuliny

1mg = 24j.m

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi wynosi 80-120mg/100ml.

Terapia insuliną ratuje chorym życie zapobiegając skutkom braku insuliny. Efektem terapii nie jest jednak wyleczenie z choroby.

Insuliny nie można podawać doustnie.

ad II. POCHODNE SULFONYLOMOCZNIKA

Przykłady:

- Chlorpropamid, pr. Diabinese

- Tolbutamid, pr. Diabetol

- Gliklazyd, pr. Diaprel

- Acetoheksamid, pr. Dimerol

- Glipizyd, pr. Glibenese

- Glikwidon, pr. Glurenorm

- Glibenklamid, pr. Euclamin

Punktem uchwytu działania tych leków są kanały potasowe, regulowane ATP w komórkach β wysepek Langerhansa.

Pochodne sulfonylomocznika blokują wyłącznie kanały potasowe zależne od ATP. Zablokowanie błonowych kanałów dla jonów potasu prowadzi do depolaryzacji błony komórkowej, co powoduje otwarcie wrażliwych na zmiany potencjału błonowego kanałów wapniowych i napływ jonów wapnia do wnętrza komórki. Wzrost stężenia jonów wapnia w cytoplaźmie przyspiesza wędrówkę ziarnistości wydzielniczych w pobliżu błony komórkowej i proces enzocytozy, czyli wyrzut określonej ilości hormonu (insuliny) na zewnątrz komórki. Zwiększony napływ jonów wapnia do cytoplazmy powoduje także aktywację endopeptydazy zależnej od jonów wapnia i przyspieszenie przemiany proinsuliny w insulinę.

Stosowanie tych pochodnych powoduje:

1. stymulację wydzielania insuliny

2. hamowanie wątrobowej produkcji glukozy

3. stymulację pozawątrobowego wykorzystania glukozy.

Leki te działają jedynie w cukrzycy typu II, czyli w przypadkach gdy trzustka zachowała zdolność wytwarzania insuliny.

ad III. REPAGLINIDY

Przykład:

- Repaglinid, pr. Novonorm

Lek ten jest przedstawicielem nowej generacji leków przeciwcukrzycowych. Stosowany jest doustnie. Jest pochodną kwasu benzoesowego o działaniu insulinotropowym. Zwiększa wydzielanie insuliny. Zalecany jest w terapii cukrzycy typu II. Jego działanie stymulujące komórki β jest szybkie i krótkotrwałe.

ad IV. POCHODNE BIGUANIDU

Przykłady:

- Metformina, pr. Metformin

- Fenformina, pr. Phenformin

- Buformina, pr. Buformin

Biguanidy przeciwcukrzycowe nie wykazują bezpośredniego działania na komórki β trzustki. Mają specyficzne powinowactwo do błony mitochondrium. Zwiększają zużycie glukozy w tkankach pozatrzustkowych (w mięśniach, w tkance tłuszczowej) powodując wzrost zużycia przyczyniają się do zahamowania produkcji mitochondrialnego ATP. Prowadzi to do zwiększenia beztlenowej glikozy oraz zahamowania wtórnego tworzenia glukozy z białek.

ad V. GLITAZONY

Są to pochodne tiazolidynodionu. Przykłady:

- Troglitazon, pr. Pronozin

- Rosiglitazon, pr. Avandia

- Pioglitazon, pr. Pioglitazone.

Są to związki insulino uwrażliwiające. Zwiększają działanie insuliny. Dzięki nim ograniczona zostaje glukoneogeneza i polepsza się zużycie glukozy w tkankach obwodowych. W czasie terapii obniża się poziom cukru we krwi na czczo o 35%.

ad VI. INHIBITORY α-GLUKOZYDAZY

α-glukozydaza to enzym uczestniczący w hydrolizie disacharydów i oligosacharydów do glukozy.

Najważniejsze źródło uzyskiwania glukozy to skrobia i sacharoza pobierana z pożywienia. Glukoza będąca produktami ich hydrolizy wchłaniana jest z jelita do krwi na drodze transportu aktywnego, w którym określoną funkcję spełnia hormon insulina.

Glikzoydaza odgrywa główną rolę w przemianie węglowodanów a zahamowanie jej aktywności może zapobiegać drastycznemu wzrostowi glukozy we krwi po przyjęciu pokarmu.

Przykłady:

- Akarboza

- Miglitol

- Diastabol

Leki te stosowane są w leczeniu cukrzycy stopnia I i II. W leczeniu cukrzycy stopnia I stosowane są razem z insuliną.

infekcje wirusowe

choroby autoimmunizacyjne

tworzenie przeciwciał przeciw komórkom β i własnej insuliny

uszkodzenie i niszczenie komórek β

CUKRZYCA TYPU I

Hiperglikemia

Nadmiar pożywienia

Otyłość

Insulinooporność dziedziczna lub nabyta

Hiperinsulinemia

Wyczerpywanie się komórek β przy genetycznej predyspozycji

Zmniejszenie liczby receptorów insulinowych

CUKRZYCA TYPU II

---