ksiazkoweopracowanieUE1, Prawo


1. Pojęcie, cechy i charakter Wspólnoty Europejskiej

a) Wspólnota jako prawna organizacja międzynarodowa

Organizację międzynarodową definiuje się jako zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie. Dzielą się one na dwie kategorie: - organizacje międzypaństwowe działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie. - organizacje pozarządowe zrzeszają podmioty prawa krajowego. Unię Europejską i Wspólnoty Europejskie należy analizować w świetle kryteriów organizacji międzypaństwowej.

b) Podmiotowość prawna WE

Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Po II wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową. Opinia doradcza MTS z 1949 r. W której Trybunał stwierdził że organizacje międzypaństwowe mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych. Punkt ciężkości przesunął się na określenie zakresu takiej podmiotowości. Punktem wyjścia jest założenie, że organizacja ma podmiotowość prawnomiędzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodowej przez państwa członkowskie. W takim ujęciu podmiotowość jest określana jako podmiotowość prawnomiędzynarodowa pochodna. Organizacje mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego.

c) Organizacja ponadnarodowa

Pod pojęciem organizacji ponadnarodowej rozumie się szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej która: - tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, - stanowi prawo pochodne (wtórne) stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich, charakteryzujące się skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.

d) Cele WE:

-popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz wysokiego poziomu zatrudnienia i doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, zwłaszcza poprzez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umocnienie ekonomicznej i społecznej spójności oraz ustanowienie UGiP, w tym jednolitego pieniądza;

-potwierdzenie na arenie międzynarodowej tożsamości UE, poprzez realizację WPZiB, ustanawianie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony;

-umacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii;

-utrzymanie i rozwój UE jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami dotyczącymi kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości;

-pełne zachowanie dorobku wspólnotowego i jego rozwój, z uwzględnieniem zakresu, w jakim polityki i formy współpracy, ustanowione w TUE, wymagają zrewidowania w celu zapewnienia skuteczności mechanizmów i instytucji WE.

2. Unia Europejska

a) Pojęcie i charakter UE

Unia powstała 1.11.1993 w momencie wejścia w życie postanowień Traktatu z Maastricht, tzw. Traktatu o Unii Europejskiej. Unia jest nowym typem związku między państwami. Głównym zadaniem Unii jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i między ich mieszkańcami. Unia to gwarancja demokracji, praw człowieka, prywatnej własności i wolnego rynku.

b) Problem podmiotowości prawnej UE

W TUE nie nadano UE expressis verbis podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego. Unia nie została wyposażona we własne kompetencje, nie dysponuje również własnymi organami a ustanowienie UE nie oznaczało wchłonięcia Wspólnot przez UE. Unia jest pewną specyficzną strukturą o charakterze sui generis (szczególnym), nie posiadającą podmiotowości prawnej działającą na podstawie umowy międzynarodowej (TUE) i znajdującą się w rozwoju. Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako federacji czy związku państw.

c) Trzy filary UE

W skład I filaru wchodzą dwie Wspólnoty Europejskie stanowiące podstawę Unii. Z prawnego punktu widzenia WE są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi o charakterze ponadnarodowym, choć na podstawie odrębnych umów organizacje te mają wspólne instytucje, które rządzą się specjalnym reżimem wspólnotowym. WE mają zarówno podmiotowość prawnomiędzynarodową jak i podmiotowość w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich. WE jako organizacje międzynarodowe spełniają specyficzne kryteria, pozwalające zakwalifikować je jako organizacje ponadnarodowe. WE utworzyły samodzielny, autonomiczny porządek prawny oraz mogą stanowić prawo, które obowiązuje bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich mając pierwszeństwo wobec prawa krajowego. Dwie Wspólnoty działające obecnie w I filarze to: -Wspólnota Europejska (WE), której zadanie jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację czterech swobód: przepływu towarów, przepływu osób, usług i kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk. W ramach WE realizowana jest Unia Gospodarcza i Pieniężna (UGiP).- Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) która zajmuje się kontrolą i koordynacją w dziedzinie cywilnej energii jądrowej. - Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS).

II i III filar UE mieści się w ramach polityk i form współpracy ustanowionych przez TUE.

II filar ustanawia Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa-jej zadaniem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, szczególnie w dziedzinie polityki bezpieczeństwa. III filar ustanawia Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. W ramach II i III filaru państwa współpracują na podstawie prawa międzynarodowego (współpraca międzyrządowa) i nie obowiązuje w tych filarach reżim wspólnotowy.

d) Cele i zadania UE

Unia Europejska jest tworem szczególnym. Zgodnie z prawem międzynarodowym, osobowość prawną na gruncie tego prawa mają tylko państwa i organizacje międzynarodowe. Tylko państwa mają podmiotowość pierwotną (tj. uzyskaną automatycznie w momencie ich powstania). Podmiotowość organizacji międzynarodowych określamy jako pochodną (wtórną) lub funkcjonalną; po pierwsze dlatego, że wywodzi się ona z nadania państw członkowskich, po wtóre dlatego, że odpowiada funkcjom danej organizacji, określonym przez jej statut. W każdym razie zamiar przyznania osobowości międzynarodowoprawnej, odrębnej od podmiotowości państw członkowskich, musi wynikać z traktatu założycielskiego danej organizacji. W przypadku Unii Europejskiej nie znajdujemy w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE) żadnych postanowień w tej kwestii, inaczej niż w wymienionych traktatach założycielskich Wspólnot. Tym samym Unia nie jest organizacją międzynarodową. Gwoli ścisłości należy jednak zaznaczyć, że nawet na gruncie obecnie obowiązującego prawa można spotkać się z poglądem, jakoby Unia była organizacją międzynarodową, i pogląd ten daje się obronić. Z całą pewnością nie jest ona również państwem - zwłaszcza że z TUE wynika jednoznacznie zamiar poszanowania tożsamości państw członkowskich.
Unia jest zatem - zgodnie ze stanowiskiem dominującym w doktrynie prawa międzynarodowego i europejskiego - szkieletem czy też dachem, na którym opiera się system współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Zakres tej współpracy, a tym samym kompetencje Unii Europejskiej, wyznacza przepis art. 2 TUE. Są to:

Obecnie istnieją równolegle powiązane ze sobą organizmy: Unia Europejska oraz Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom). Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali wygasł po 50 latach, w dniu 23 lipca 2002 r., a funkcje tej Wspólnoty przejęła Wspólnota Europejska. W zasadzie powinno się precyzyjnie rozgraniczać pojęcia prawa unijnego (obejmującego II i III filar i charakteryzującego się formami współpracy i źródłami prawa właściwymi dla tradycyjnej współpracy międzyrządowej) i prawa wspólnotowego (posługującego się formami ponadnarodowymi w I filarze); w praktyce coraz częściej pojęć tych używa się zamiennie.

O powiązaniach pomiędzy Unią i Wspólnotami świadczą również: zasada jedności instytucjonalnej (zgodnie z którą zadania Unii wypełniane są przez instytucje Wspólnoty Europejskiej), obowiązek poszanowania acquis communautaire (dorobku prawnego Wspólnoty) przy realizacji zadań Unii, nakaz prowadzenia spójnej polityki zewnętrznej w ramach Unii i Wspólnoty, a także regulacja prawna dotycząca przystąpienia do Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 49 TUE, do Unii może przystąpić każde państwo europejskie, spełniające określone warunki: przestrzegające zasad demokracji i praw człowieka, mające funkcjonującą gospodarkę rynkową oraz będące w stanie wywiązać się ze zobowiązań wynikających z traktatów europejskich.

3. Obywatelstwo Unii i jego konsekwencje

Obywatelstwo Unii nie może być definiowane jako formalna więź między jednostką a UE, jest określone poprzez prawa i obowiązki jednostki ustalone w ramach systemu UE a wynikające z posiadania przez nią obywatelstwa państwa członkowskiego. Uzyskanie statusu obywatela UE może nastąpić jedynie wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z zasadami przewidywanymi przez prawo tego państwa; statusu obywatela UE nie można zatem uzyskać na podstawie jednolicie określonych warunków. Z punktu widzenia prawa wspólnotowego istotne jest jedynie czy dana osoba posiada obywatelstwo państwa członkowskiego. Utrata statusu obywatela Unii związana jest tylko z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego. Kwestia którego państwa członkowskiego dana osoba jest obywatelem może być rozstrzygana wyłącznie na podstawie przepisów prawa wewnętrznego zainteresowanego państwa.

a) Prawa obywateli UE

Obywatele UE korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w TWE. Traktat ten nie nakłada na obywateli UE żadnych obowiązków o powszechnym obywatelskim charakterze.

Jako pierwsze spośród praw obywateli UE TWE wymienia prawo swobodnego poruszania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Postanowienia art.18 TWE dotyczą wyłącznie obywateli UE. Zakres prawa swobodnego poruszania się i pobytu obejmuje przede wszystkim wszelkie uprawnienia umożliwiające jego realizację, zatem wyjazd z państwa ojczystego, wjazd na terytorium wybranego państwa członkowskiego, prawo do przebywania w nim przejściowo przez dowolny okres lub zamieszkania na stałe, wreszcie prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w granicach terytorium tego państwa. Państwo musi traktować jednakowo obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich tylko ze względu na posiadanie przez tych ostatnich statusu obywatela Unii i fakt legalnego pobytu w danym państwie członkowskim.

Obywatele UE korzystają z prawa do głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, na terytorium którego przebywają, a którego obywatelstwa nie posiadają, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa. Ta sama osoba nie może w tych samych wyborach głosować więcej niż jeden raz i kandydować w różnych państwach członkowskich.

Choć prawo do ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiego jest prawem obywateli UE jego gwarantem nie są ani WE ani nawet sama UE, ale wyłącznie państwa członkowskie, zaś skuteczne wykonywanie przez nie tej funkcji zależy przede wszystkim od woli państw trzecich.

Każdemu obywatelowi UE przysługuje prawo składania petycji do PE na zasadach wskazanych w art.194. Prawo petycji nie jest wyłącznym prawem obywateli UE, przysługuje każdej osobie fizycznej lub prawnej zamieszkałej lub mającej siedzibę w państwie członkowskim. Przesłankę dopuszczalności petycji stanowi wymóg, aby problem będący przedmiotem petycji bezpośrednio dotyczył osoby ją składającej. Dla PE petycje stanowią istotne źródło informacji o faktycznym wpływie aktywności WE i państw członkowskich na sytuację jednostek i mogą często stać się impulsem dla podjęcia odpowiednich środków w celu przeciwdziałania naruszeniom praw obywateli.

Rzecznik jest niezależnym organem wybieranym przez PE i wyposażonym w wiele uprawnień pozwalających na wypełnienie powierzonych mu zadań, przede wszystkim sprawowania kontroli nad prawidłowością działania instytucji wspólnotowych. Każdy obywatel może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich. Prawo petycji, prawo skargi przysługuje wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwie członkowskim lub mającym w nim swoją siedzibę. Przedmiotem skargi są nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych (skarga nie obejmuje spraw z zakresu II i III filara UE). Nieprawidłowości należy rozumieć nie tylko jako niezgodne z prawem działania lub zaniechania ale też np. działanie nieefektywne czy niedbałe. Nie wymaga się by skutki sytuacji dotyczyły skarżącego. Skarga powinna być wniesiona w ciągu 2 lat od dowiedzenia się o stanie faktycznym będącym jej podstawą, a wystąpienie do rzecznika winno być poprzedzone odpowiednimi środkami podjętymi w stosunku do samego organu.

4. Zasady strukturalne UE

a) Zasada kompetencji przydzielonych

Zgodnie z ogólną regułą prawa międzynarodowego, organizacja międzynarodowa ma tyle kompetencji, ile przekażą jej państwa członkowskie (kompetencje wyraźne). Kompetencje mogą być w praktyce domniemywane z funkcji lub celów organizacji (kompetencje domniemane). TWE opiera się na doktrynie kompetencji powierzonych (zasada ograniczonej kompetencji szczegółowej). A zatem, WE nie przysługuje kompetencja do decydowania o swoich uprawnieniach, ani przyznawania sobie nowych kompetencji. WE ma tylko te uprawnienia, które zostały jej powierzone przez państwa założycielskie, wyraźnie wskazane w Traktacie lub wywnioskowane z przepisów Traktatu. Sam TWE daje możliwość poszerzenia kompetencji, przewiduje bowiem specjalny mechanizm tzw. Kompetencje dodatkowe.

b) Zasada subsydiarności

Zasada subsydiarności polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej wyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu. Subsydiarność jest pojęciem dynamicznym i pozbawionym bezpośredniej skuteczności, ale podlegającym kontroli ze strony ETS. Jeśli to możliwe, działanie Wspólnoty powinno ograniczać się do inicjowania, wspierania i koordynowania działań państw. Wyjaśnienia wymaga przy tym pojęcie wyłącznych kompetencji Wspólnoty. Należą do nich wspólna polityka handlowa i polityka rybołówstwa. Uzupełnieniem subsydiarności są sformułowane również w TWE zasada proporcjonalności, zgodnie z którą instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.

c) Zasada lojalności

Zasada lojalności (solidarności) ma w ujęciu traktatowym dwa aspekty. W aspekcie pozytywnym oznacza, że państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej; natomiast w aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym. Zasada lojalności jest bezposrednio skuteczna, ale tylko w połączeniu z innymi przepisami traktatów założycielskich.

d) Zakaz dyskryminacji

Państwa te mają obowiązek traktowania obywateli innych państw członkowskich oraz towary pochodzące z takich państw w taki sam sposób, w jaki traktują własnych obywateli oraz własne towary (zasada traktowania narodowego). W odniesieniu do świadczenia usług zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo powinien być interpretowany jako zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce zamieszkania usługodawcy lub usługobiorcy. W przypadku naruszenia tej zasady osoba, której prawa zostały naruszone, może powołać się na zakaz dyskryminacji. Dyskryminacja polega na niejednakowym traktowaniu jednakowych sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia. Może ona być jawna lub ukryta. Zakaz dyskryminacji jest bezpośrednio skuteczny.

e) Zagadnienie wzmocnionej współpracy

Istota koncepcji wzmocnionej współpracy polega na tym, że państwa członkowskie UE zmierzają wspólnie określonych celów; nie powinno to jednak wykluczać zróżnicowania tempa realizacji tych celów w zależności od indywidualnych możliwości woli politycznej poszczególnych państw. Obecne państwa członkowskie dostrzegały w wzmocnionej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu UE, gdy powiększy się liczba państw członkowskich i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej. Wzmocniona współpraca może być realizowana aktami i decyzjami przyjmowanymi na podstawie postanowień TUE i TWE. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą sięgać do instrumentów właściwych dla poszczególnych filarów, przy czym takie akty i decyzje wiążą jedynie państwa uczestniczące we wzmocnionej współpracy. Działania w ramach wzmocnionej współpracy finansowane są zasadniczo przez uczestniczące w niej państwa członkowskie, z wyjątkiem wydatków administracyjnych ponoszonych przez instytucje. Wzmocniona współpraca w ramach WPZiB polega m.in. na tym, że może ona odnosić się jedynie do szczebla wykonawczego, tzn. może dotyczyć wprowadzania w życie wspólnych działań lub wspólnych strategii; nie może ona w żadnym wypadku dotyczyć spraw mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno-obronne. Wzmocniona współpraca w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa musi szanować zasady, cele, ogólne wytyczne i spójność WPZiB oraz podjęte w tej dziedzinie decyzje, kompetencje WE oraz spójność wszystkich polityk UE z jej działaniami zewnętrznymi. TN przeprowadził gruntowną reformę postanowień dotyczących wzmocnionej współpracy i wylicza się teraz 10 przesłanek: - musi ona być ukierunkowana na wspieranie celów UE i WE, - zakładać poszanowanie postanowień TUE i TWE oraz jednolitych ram instytucjonalnych, - pozostawać w granicach kompetencji powierzonych UE lub WE, - nie naruszać rynku wewnętrznego, ani też spójności gospodarczej i społecznej, - nie może stanowić dyskryminacji, - nie może naruszać kompetencji, praw i obowiązków państw członkowskich nie biorących w niej udziału, - nie może naruszać dorobku Schengen włączonego w ramy UE. Do ustanowienia wzmocnionej współpracy potrzeba co najmniej ośmiu państw członkowskich oraz potrzebny jest wymóg otwartości wzmocnionej współpracy.

5. Źródła prawa wspólnotowego

a) Rozróżnienie prawa pierwotnego i pochodnego

Do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i UE oraz tzw. Ogólne zasady prawa. Z kolei, źródłami prawa pochodnego są akty poszczególnych instytucji WE (funkcjonujące także jako instytucje UE w II i III filarze), a także rozmaite umowy zawierane przez Wspólnoty, albo przez państwa członkowskie. Granice między prawem pierwotnym i pochodnym, a także przynależność pewnych aktów do prawa UE w ogóle, mogą niekiedy budzić wątpliwości. W kążdym razie jest wymagane, aby normy prawa pochodnego były zgodne z normami prawa pierwotnego.

b) Traktaty założycielskie

Do źródeł prawa pierwotnego UE zalicza się przede wszystkim tzw. Trakaty założycielskie Wspólnot Europejskich i UE. Są to: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zawarty w Paryżu w 1951 r. Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zawarty w Rzymie w 1957 r.(zwany też traktatem rzymskim lub w skrócie TWE), Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EUROATOM) zawarty w Rzymie w 1957 r., Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht w 1992 r.(zwany też w skrócie TUE). Integralną część traktatów stanowią protokoły i deklaracje dołączone do traktatów, przyjęte za wspólnym porozumieniem państw członkowskich.

c) Akty prawne organów Wspólnoty

Rozporządzenia

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Adresatami ich norm są nie tylko wszystkie państwa członkowskie, ale i jednostki (osoby fizyczne i prawne). Omawiane akty mają charakter abstrakcyjny i mogą znaleźć zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków. Znaczenie rozporządzeń dla organów tworzących prawo w państwach członkowskich: Normy rozporządzeń obowiązują i są stosowane bezpośrednio, bez potrzeby ich inkorporowania czy transponowania do krajów porządków prawnych. W dziedzinach unormowanych rozporządzeniami wspólnotowymi organy prawodawcze państw członkowskich są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych z tymi rozporządzeniami i na powstrzymaniu się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości. Obowiązki te wynikają z zasady lojalności państw członkowskich wobec WE. Rozporządzenie jako instrument unifikacji prawa państw członkowskich: Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich. Są one instrumentem ujednolicania (unifikacji) prawa na całym terytorium Wspólnoty.

Dyrektywy

Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest skierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Dyrektywy różnią się istotnie od rozporządzeń. Są one adresowane do państw członkowskich. Dyrektywy nie są natomiast adresowane do innych podmiotów prawa, nie mogą być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków. Normy dyrektyw wymagają wprowadzenia do prawa krajowego. Państwa członkowskie powinny tego dokonać do końca terminu wyznaczonego w przepisach końcowych danej dyrektywy; z reguły jest to okres od 1 roku do 3 lat. Implementowanie dyrektywy polega zasadniczo na wydaniu aktu prawnego przez właściwy organ państwa członkowskiego, który wprowadzi normy zawarte w dyrektywie do porządku prawnego w tym państwie. Obowiązkiem państwa członkowskiego wynikającym z TWE jest nie tylko terminowe, ale i pełne transponowanie norm zawartych w dyrektywach do prawa krajowego. W aktach prawnych wprowadzających normy dyrektywy do krajowego porządku prawnego powinny zostać unormowane kwestie, które nie zostały uregulowane w dyrektywach, ale pozostawione państwom do samodzielnego wyboru; chodzi tu o owe Formy i środki służące realizacji wyznaczonego w dyrektywie rezultatu. W przypadku posłużenia się dyrektywą prawo jest tworzone w dwóch etapach. Pierwszym etapem jest wydanie danej dyrektywy, a drugim ustanowienie prawa krajowego w celu implementowania norm tej dyrektywy. Zaniedbanie terminowego i pełnego implementowania dyrektywy jest naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego przestrzegania i wykonywania zobowiązań traktatowych i może być podstawą do wszczęcia postępowania a także, po spełnieniu dalszych wymagań, podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostek. Dyrektywy są w odróżnieniu od rozporządzeń, instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia. Ponadto stosowanie do tego, w jaki sposób normy dyrektywy wpływają na ustawodawców krajowych, w doktrynie wyróżnia się na podstawie analizy poszczególnych dyrektyw harmonizację: pełną, opcjonalną, częściową, alternatywną i minimalną. Dyrektywy są wydawane w rozmaitych dziedzinach prawa wspólnotowego. Służą one urzeczywistnieniu idei rynku wewnętrznego, tj. znoszenia ograniczeń w swobodzie przepływu osób, towarów, usług i kapitału, m.in. poprzez harmonizację wymagań technicznych produktów, uznawania kwalifikacji i dyplomów uzyskanych przez obywateli innych państw członkowskich, zasad funkcjonowania instytucji finansowych, harmonizację prawa spółek. Za pomocą dyrektyw realizuje się także m.in. polityki ochrony środowiska i ochrony konsumentów.

Decyzje

Decyzja wiąże w całości adresatów, do których jest kierowana. Mają one najczęściej charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym. Adresaci decyzji są w niej bezpośrednio określeni, albo ustala się ich w sposób pośredni; mogą nimi być państwa członkowskie, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa. Decyzje spotyka się w wielu dziedzinach prawa wspólnotowego, np. w prawie konkurencji, pomocy państwa dla przedsiębiorstw albo w dziedzinie wspólnej polityki rolnej.

Zalecenia i opinie

Zalecenie i opinia to akty nie mające mocy wiążącej dla adresatów. Adresatami mogą być inne instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa. Omawiane akty wyrażają stanowisko danej instytucji wspólnotowej w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Zalecenia i opinie są często stosowane w praktyce. ETS stwierdził, że zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego.

Akty nienazwane (sui generis)

Są to np.uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne (te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie niewiążący. Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne akty są skierowane do adresatów usytuowanych na zewnątrz wspólnotowych struktur organizacyjnych. Niewiążące akty instytucji wspólnotowych, wraz z przedstawionymi wyżej opiniami i zaleceniami, zaliczane są do tzw. Miękkiego prawa wspólnotowego, tj. do prawa niewiążącego formalnie ale mimo to mającego praktyczne znaczenie. Niektóre akty są wyrazem polityki przyjmowanej przez instytucje wspólnotowe i pozwalają przewidzieć, jak te instytucje postąpią przy wykonywaniu swoich kompetencji. Takie znaczenie mają np. komunikaty KE dotyczące pomocy państwa dla przedsiębiorstw, które są wskazówką, co do tego w jaki sposób KE będzie stosować. Wymaga się aby akty takie były zgodne z prawem pierwotnym oraz z aktami prawa pochodnego oraz aby były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów.

6. Zasady ogólne prawa UE

a) Rola ETS przy formułowaniu zasad ogólnych

Należy stwierdzić, że ETS jest instytucją nie tylko stosującą prawo, ale i (współ) stanowiącą je. ETS nie eksponuje wszakże swojej twórczej roli stwierdzając, że zasady ogólne „tkwią immanentnie w traktatach" i są jedynie wydobywane na zewnątrz w wyniku interpretacji traktatów.

b) Zasady ogólne zapewniające demokratyczny i praworządny charakter Unii

Pierwszą grupę stanowią zasady, które są współcześnie zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw. W tej grupie zasad ogólnych najczęściej wyróżnia się zasady:

pewności prawa i ochrony zaufania, w czym mieści się m. in. zakaz działania

prawa wstecz i poszanowanie praw nabytych, zasadę proporcjonalności oraz

ogólną zasadę równości, następnie zasady: zgodności działania instytucji WE z traktatami, demokratyzmu oraz jawności (przejrzystości). Ponadto wymienia się zasady o charakterze proceduralnym, np. zawierające prawa do czynnego udziału w postępowaniu, ne bis in idem, i inne. Instytucje WE są zobowiązane do przestrzegania tych zasad w całej swojej działalności, zarówno przy stanowieniu, jak i przy stosowaniu prawa.

7. Prawa podstawowe jako zasady ogólne

Drugą grupą ogólnych zasad prawa proklamowanych w orzecznictwie ETS są prawa podstawowe jednostek. Początkowo w pisanym prawie pierwotnym nie było postanowień dotyczących praw podstawowych. Jednak, w licznych orzeczeniach poczynając od przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. ETS stwierdzał, że prawa podstawowe są zawarte w ogólnych zasadach prawa wspólnotowego, które Trybunał zobowiązany jest chronić. Za źródła inspiracji dla proklamowania praw podstawowych, jako składników prawa wspólnotowego, ETS uznał tradycje konstytucyjne wspólne dla państw członkowskich oraz umowy międzynarodowe służące ochronie praw człowieka; wśród nich najczęściej wymieniana była Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.

a) Podstawy traktatowe praw podstawowych i ich ochrony

Od wejścia w życie TUE w 1993 r. prawa podstawowe znalazły swoje podstawy w pisanym prawie pierwotnym. ETS ma kompetencje do badania, czy w wyniku wydania (zaniechania wydania) aktów prawa wspólnotowego nie zostały naruszone czyjeś prawa podstawowe. W późniejszym okresie Trybunał zaczął badać zgodność z prawami podstawowymi także działań (aktów) państw członkowskich, co oznaczało znaczne rozszerzenie zakresu zastosowania konstrukcji wspólnotowych praw podstawowych. Zgodnie z orzecznictwem ETS akty organów L państw członkowskich podlegają kontroli z punktu widzenia zgodności z prawami podstawowymi tylko wówczas, gdy organy te działają „w obszarze stosowania prawa wspólnotowego". Pojęcie to nie jest jednak precyzyjne.

8. Umowy międzynarodowe Wspólnoty

WE jest podmiotem prawa międzynarodowego i zawiera liczne umowy międzynarodowe, zarówno dwustronne jak i wielostronne. TWE wymienia pewne kategorie umów międzynarodowych WE: umowy w zakresie j. polityki pieniężnej, umowy w ramach wspólnej polityki handlowej, umowy w dziedzinie ochrony środowiska, dotyczące współpracy dla rozwoju oraz umowy stowarzyszeniowe. Umowy międzynarodowe Wspólnoty wiążą jej instytucje oraz państwa członkowskie. Omawiane umowy oprócz tego, że są źródłami prawa międzynarodowego, są także zaliczone przez ETS do źródeł prawa wspólnotowego, czego konsekwencją jest m. in. to, że mogą być interpretowane przez ETS .Interpretacja ETS wiąże WE i państwa członkowskie, nie wiąże natomiast drugiej strony umowy: państwa (państw) spoza UE, czy organizacji międzynarodowej. Omawiane umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym), a zapewnieniu tej zgodności, jeszcze przed zawarciem umowy, służy specjalna procedura unormowana w TWE. Wymaga, się natomiast, aby akty instytucji"! wspólnotowych (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich było zgodne z umowami międzynarodowymi Wspólnot.

a) Umowy międzynarodowe mieszane.

Specjalną kategorię stanowią tzw. umowy międzynarodowe mieszane, których

stroną są, oprócz WE, także państwa członkowskie. Jako przykład umów mieszanych dwustronnych mogą służyć umowy stowarzyszeniowe, w tym także Układ Europejski z 1991 r. ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a WE i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony. Z kolei charakterystycznym przykładem umów mieszanych wielostronnych jest urnowa z 1994 r. o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu (WTO).

Jeśli umowa międzynarodowa WE lub umowa mieszana przewiduje stworzenie organów kolegialnych, składających się z przedstawicieli umawiających się stron, zdolnych do podejmowania uchwał wiążących strony, uchwały takie są również traktowane jako źródło prawa wspólnotowego; dotyczy to w szczególności uchwał rad stowarzyszenia.

b) Porozumienia międzyinstytucjonalne

Instytucjami zawierającymi takie porozumienia lub dokonującymi deklaracji są: PE, Rada UE i KE, a niekiedy dwa z tych instytucji Owe tzw. porozumienia międzyinstytucjonalne są bardzo istotnym instrumentem współpracy między instytucjami, albo wyrażenia wspólnego stanowiska na zewnątrz, w ważnych sprawach. Niekiedy ich celem jest ustalenie sposobu rozumienia pewnych przepisów traktatowych; taki charakter miało porozumienie w sprawie zasady pomocniczości (subsydiarności) z 1993 r.

Następną grupę stanowią porozumienia formalizujące proceduralne zasady

współdziałania instytucji, np. w relacjach między KE a PE, albo ustalające sposoby podniesienia jakości wspólnotowych aktów prawnych.

Omawiane porozumienia nie są wiążące prawnie na zewnątrz, ale są przejawem „samozwiązania się" instytucji zawierających je, pozwalające podmiotom zewnętrznym przewidzieć, jak instytucje te będą postępować w przyszłości

Karta Praw Podstawowych.

c) Umowy międzynarodowe państw członkowskich

Umowy międzynarodowe państw członkowskich z państwami trzecimi albo organizacjami międzynarodowymi nie są zaliczane do źródeł prawa wspólnotowego. Mają one jednak znaczenie z punktu widzenia WE i UE. Umowy takie mogą być, bowiem zawierane wyłącznie w dziedzinach i w sytuacjach, kiedy kompetencja taka nie posługuje wyłącznie Wspólnocie. Ponadto, wymagane jest, aby umowy międzynarodowe państw członkowskich były zgodne z prawem wspólnotowym, zarówno pierwotnym, jak i pochodnym;

d) Umowy zawierane między państwami członkowskimi

Umowy międzynarodowe zawierane pomiędzy państwami członkowskimi (a nie z państwami trzecimi) są natomiast zaliczane do prawa wspólnotowego.

8. Źródła prawa w II i III filarze UE

a) Ogólna charakterystyka

Akty wydawane w ramach II i III filara UE można zaliczyć do pochodnego prawa unijnego (ale nie prawą wspólnotowego). Odbiegają one znacznie od aktów wydawanych w ramach I filara. Różnice wynikają z odmienności między poszczególnymi filarami Unii: o ile I filar jest oparty na tzw. metodzie wspólnotowej, zakładającej istnienie kompetencji instytucji WE, jako organizacji ponadnarodowej, o tyle II i III filar opierają się na współpracy międzyrządowej państw członkowskich; Spotykane są poglądy, że wobec braku podmiotowości międzynarodowoprawnej UE, akty jej instytucji (Rady Europejskiej, czy Rady UE w zakresie II i III filara) powinny być przypisywane nie samej UE, ale państwom których przedstawiciele wchodzą w skład wymienionych instytucji. Zgodnie z takim ujęciem prawo w II i III filarze jest prawem międzynarodowym publicznym, choć wykazującym znaczne swoistości wobec znacznego stopnia integracji państw, jaki wynika z TUE. Wyrażane są też jednak inne poglądy, zgodnie z którymi mimo braku wyraźnie przyznanej podmiotowości UE, ma one swoje własne kompetencje, realizowane przez jej instytucji; jest to wyraźniejsze po zmianach wprowadzonych do TUE przez TA.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że w II i II filarze wielkie znaczenie mają kontakty i współpraca między państwami członkowskimi, które obejmują szerokie spektrum zjawisk: poczynając od wymiany informacji, a kończąc na konwencjach zawieranych przez państwa członkowskie z inspiracji Rady UE.

b) Źródła prawa w II filarze UE

Instrumenty w II filarze są określone w art. 12 TUE. Są to: zasady i ogólnej wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wspólne strategie, wspólne działania, wspólne stanowiska oraz systematyczna współpraca państw członkowskich. W art. 13 ust. 3 TUE jest mowa dodatkowo o decyzjach wykonawczych do ogólnych wytycznych. Kolejne przepisy charakteryzują bliżej owe instrumenty. Adresatami poszczególnych kategorii aktów są instytucje wspólnotowe, działające w ramach II filara albo państwa członkowskie.

Zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej określa Rada Europejska. Ogólne Wytyczne są adresowane do Rady UE. Rada Europejska decyduje o wspólnych strategiach w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy. W tych strategiach określa się ich cele, czas trwania i środki do ich realizacji, jakie powinna dostarczyć UE oraz państwa członkowskie. Wspólne strategie są przyjmowane w wyniku zaleceń Rady UE. Wspólne strategie są bardziej konkretne, niż ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej; przykładami są wspólne strategie dotyczące stosunków z Rosją oraz z Ukrainą. Po przyjęciu strategii Rada UE wprowadza je w życie, poprzez uchwalenie wspólnych działań i wspólnych stanowisk. W uchwałach zawierających wspólne stanowiska rada określa podejście Unii do poszczególnych zagadnień o charakterze geograficznym lub tematycznym. Charakter wspólnych stanowisk i ich moc wiążąca nie są wyraźnie określone. Ich rolą jest skoordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich; państwa te powinny, bowiem zapewnić zgodność swoich polityk ze wspólnymi stanowiskami, bronić tych stanowisk w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych, a także zorganizować współpracę swoich misji dyplomatycznych i konsularnych dla poszanowania wspólnych stanowisk. Należy więc przyjąć, że wspólne stanowiska są dla państw członkowskich wiążące. Dalej idącym instrumentem realizacji wspólnych strategii są wspólne działania uchwalane przez Radę UE. Są one uchwalane w sytuacjach, gdy działania operacyjne Unii uważa się za konieczne. W uchwałach określa się cele wspólnych działań, zasięg, środki oddane do dyspozycji UE, warunki dotyczące ich wprowadzenia w życie oraz w razie potrzeby czas ich trwania. Wspólne działania wiążą państwa członkowskie przy zajmowaniu przez nie stanowisk i prowadzeniu ich działalności. Wspólne działania były podejmowane w sprawach byłej Jugosławii, procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i w innych przypadkach.

Specyficznym instrumentem są umowy międzynarodowe zawierane dla wykonania postanowień tytułu V TUE. Stroną omawianych umów jest, jak wykazuje praktyka, Unia Europejska, mimo że, jak się zazwyczaj przyjmuje, nie ma ona (jeszcze) podmiotowości międzynarodowoprawnej.

9. Tworzenie prawa pierwotnego

a) Inicjowanie zmian w prawie pierwotnym

Tworzenie prawa pierwotnego polega na zawieraniu nowych traktatów, albo

dokonywaniu uzupełnień i zmian w traktatach, na których opiera się UE. Pojęcie to obejmuje TUE, TWE, traktaty dotyczące pozostałych Wspólnot oraz protokoły i deklaracje do traktatów. Z inicjatywą może wystąpić rząd każdego z państw członkowskich lub KE. Forum dla przygotowywania zmian w Traktatach stanowi konferencja przedstawicieli państw członkowskich (tzw. Konferencja międzyrządowa). W sprawie zwołania takiej konferencji stanowisko zajmuje Rada zwykłą większością głosów, po zasięgnięciu opinii PE, KE oraz z EBC, jeśli zmiany miałyby dotyczyć zmian instytucjonalnych w dziedzinie walutowej.

W praktyce jest stosowane rozwiązanie, polegające na tym, że przy zawieraniu kolejnego traktatu nowelizującego traktaty, na których opiera się UE, państwa członkowskie zapowiadają ich następną zmianę, określając czas, w którym się ona dokona, a także jej przedmiot. Tak, więc TUE z Maastricht przewidywał zwołanie w 1996 r. Konferencji Międzyrządowej dla zbadania potrzeby rewizji traktatów. Konferencja ta doprowadziła do przygotowania TA. Niekiedy o zwołaniu Konferencji Międzyrządowej w sprawie zmian w traktatach decydują przywódcy państw członkowskich w ramach Rady Europejskiej; np. Rada Europejska w Kolonii w czerwcu 1999 r. zdecydowała o zwołaniu

w 2000 r. konferencji, która doprowadziła do zawarcia TN. Podpisaniu TN towarzyszyło natomiast przyjęcie przez państwa członkowskie Deklaracji w sprawie przyszłości Unii, w której postanowiono o zwołaniu w 2004 r. konferencji przedstawicieli państw członkowskich. Konferencja miałaby się zająć zmianami traktatowymi dotyczącymi tak kardynalnych zagadnień, jak: podział kompetencji między UE a państwa członkowskie, status Karty Praw

Podstawowych UE, uproszczenie traktatów oraz rola parlamentów krajowych w architekturze europejskiej.

b) Konferencja Międzyrządowa i zawarcie traktatu.

Zmiany traktatowe są wypracowane na Konferencji Międzyrządowej „za wspólnym porozumieniem" państw członkowskich, czyli po uzyskaniu jednomyślności w wyniku przeprowadzonych negocjacji. Nowy traktat jest podpisywany przez przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Następnie traktat ten wymaga ratyfikacji przez państwa, zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi Ratyfikacja jest warunkiem wejścia nowego traktatu w życie.

c) Zmiany w prawie pierwotnym w wyniku zawarcia traktatów akcesyjnych.

Jak zostało powiedziane w rozdziale 8, zmiany w prawie pierwotnym UE następują także w wyniku zawarcia traktatów o przystąpieniu nowego państwa (nowych państw). Spornym zagadnieniem w literaturze jest natomiast to, czy państwa członkowskie, korzystając ze swojej suwerenności i podmiotowości międzynarodowoprawnej, mogłyby postanowić o dokonaniu zmian w traktatach, na których opiera się UE, w innym trybie, niż ten, który wynika z art. 48 TUE lub szczegółowych przepisów traktatowych. Wydaje się, że możliwość taką należałoby wykluczyć.

10. Instytucje uczestniczące w tworzeniu prawa pochodnego.

a) Uwagi ogólne

Struktura instytucjonalna WE nie opiera się na trójpodziale władz. Funkcje prawotwórcze nie zostały przydzielone jednej instytucji i oddzielone od funkcji wykonawczych. TWE wymienia instytucje, mające kompetencje do wydawania aktów prawa pochodnego: są to PE wspólnie z Radą UE, Rada i KE. Instytucją odgrywającą pierwszoplanową rolę w stanowieniu aktów prawa pochodnego jest Rada UE. Obecnie można powiedzieć, że PE jest instytucją współ stanowiącą prawo pochodne razem z Radą. Osobne miejsce zajmują akty prawne PE, dotyczące zasad jego organizacji i funkcjonowania jak również pozycji jego członków. W tym ostatnim przypadku, akt PE wymaga aprobaty ze strony Rady, głosującej jednomyślnie.

Rada Europejska, będąca organem UE, nie uczestniczy formalnie rzecz biorąc w procedurze tworzenia prawa wspólnotowego (w I filarze). Jednak jej decyzje polityczne, które dają impulsy niezbędne dla rozwoju UE oraz określają ogólne kierunki polityki UE, skłaniają właściwe instytucje wspólnotowe do podjęcia prac legislacyjnych oraz wpływają na treść aktów prawnych, wydanych w wyniku tych prac.

b) Inicjatywa prawodawcza

Inicjatywa prawodawcza przysługuje niemal wyłącznie KE; taki wniosek wynika z licznych przepisów.

Zasadniczo tylko KE jest formalnie upoważniona do wystąpienia z projektem aktu prawnego, który przedkłada, wraz z uzasadnieniem, właściwym instytucjom do dalszych prac legislacyjnych. Bez wniosku KE wydanie aktu prawnego jest więc niedopuszczalne; wyjątki są nieliczne, choć dotyczą istotnych zagadnień. Szczególne znaczenie ma art. 67 TWE, który przyznaje inicjatywę prawotwórczą w okresie przejściowym także państwom członkowskim.

Wyłączność inicjatywy prawodawczej KE jest istotnym elementem tzw. metody wspólnotowej, charakterystycznej dla prawa w I filarze prawa UE. MA się ona w założeniu przyczyniać do spójności tego prawa i jego uporządkowanego rozwoju.

c) Sposób przygotowania projektu aktu prawnego

Za przygotowanie projektu odpowiada w KE jeden z jej członków, w którego zakresie działania znajduje się dana dziedzina. W sformułowaniu tekstu projektu uczestniczy grupa robocza złożona z przedstawicieli państw członkowskich, ale jej rola jest formalnie wyłącznie doradcza. Poznanie stanowisk państw członkowskich już na wstępnym etapie jest istotne, ponieważ pozwala na ocenę szansy przyjęcia danego aktu przez Radę i na szukanie kompromisów, zanim projekt zostanie formalnie zgłoszony przez KE. Projekt aktu prawnego może być przez KE modyfikowany w toku dalszej procedury prawodawczej, m.in. w wyniku uwzględnienia opinii PE,.aż do dostatecznego uchwalenia aktu przez Radę lub PE, działający wspólnie z Radą. Rada może uchwalić dany akt niezgodnie z projektem KE jedynie jednomyślnie. Inne instytucje WE mogą zażądać od KE, aby wykorzystała ona przysługującą jej inicjatywę prawodawczą. PE, działając na podstawie art. 192 akapit 2 TWE i stanowiąc większością głosów, może zażądać od KE przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa, że jest niezbędne opracowanie aktu wspólnotowego dla wykonania TWE. Ponadto Rada, na podstawie art. 208 TWE może zażądać od KE przeprowadzenia wszelkich analiz, które uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej właściwych propozycji należy przyjąć, że w omawianych sytuacjach nie przysługuje natomiast PE ani Radzie, skarga do ETS na bezczynność KE.

11. Procedury tworzenia prawa przez Radę UE i PE

Rada i PE są głównymi instytucjami rżącymi wspólnotowe prawo pochodne. Szczególną wagę ma zagadnienie udziału PE w tworzeniu prawa wspólnotowego, zważywszy że jest to jedyna instytucja WE korzystając z bezpośredniej, demokratycznej legitymacji, jaką awdzięcza powszechnym wyborom we wszystkich państwach członkowskich. Zależnie od tego, czy, i jaka rola przypada PE w procesie prawotwórczym, można wyróżnić, kilka procedur: 1) tworzenie prawa przez samą Radę, bez udziału PE; 2) procedurę konsultacyjną, tj. opiniowanie projektu aktu przez PE; 3) tzw. procedurę współpracy Rady i PE; 4) tzw. procedurę współdecydowania Rady i PE; 5) procedurę wyrażania zgody przez PE na dany akt Rady.

a) Tworzenie prawa przez Radę bez udziału PE

W pewnych przypadkach przepisy Traktatu powierzają Radzie kompetencje do wydawania aktów bez kontaktowania się z PE. W takich sytuacjach konsultacja z PE jest oczywiście możliwa. Ma jednak charakter fakultatywny; rozwiązanie takie jest w praktyce stosowane w ważniejszych przypadkach.

Procedura konsultacji (opiniowania) polega na tym, że Rada przedstawia projekt

aktu prawnego PE w celu zajęcia przezeń stanowiska. Stanowisko PE, będące wynikiem konsultacji, nie wiąże prawnie Rady, choć ma oczywiście duże znaczenie polityczne. Zaniechanie wystąpienia przez Radę do PE w celu zasięgnięcia opinii, albo wydanie aktu zanim opinia zostanie udzielona, jest wadą proceduralną, która może spowodować orzeczenie przez ETS o nieważności aktu. Jeśli już po wyrażeniu opinii przez PE projekt aktu prawnego uległ istotnym zmianom, wymagane jest zasięgnięcie ponownej opinii PE.

Zdarza się, że PE opóźnia proces prawotwórczy poprzez przedłużanie okresu wydawania opinii do projektu aktu prawnego. ETS orzekł, że nie ma podstaw do stwierdzenia nieważności rozporządzenia Rady wydanego bez wymaganej opinii PE, jeśli Rada zwróciła się o wydanie takiej opinii w trybie pilnym, a opinia taka nie została wydana z powodu odwołania posiedzenia PE. ETS stwierdził, bowiem że PE zaniedbał dopełnienia obowiązku lojalnej współpracy.

- Zakres zastosowania procedury

Jej znaczenie polegało na tym, że rola PE w tworzeniu prawa miała polegać na czymś więcej, niż tylko na niewiążących prawnie konsultacjach. Procedura współpracy znajduje zastosowanie obecnie dla wydawania aktów w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej.

- Przebieg procedury

Składa się na nią sześć etapów, w tym, w rozwiniętej wersji, dwa czytania w PE i dwa czytania w Radzie.

Pierwszym etapem jest sporządzenie projektu przez KE. Projekt ten jest w drugim etapie przekazywany do zaopiniowania PE. Następnie projekt jest w trzecim etapie przesyłany do Rady. Rada uchwala kwalifikowaną większością głosów, w pierwszym czytaniu, „wspólne stanowisko". Następnie, w czwartym etapie to wspólne stanowisko jest przekazywane PE do drugiego ; czytania, przy czym Rada informuje PE o powodach przyjęcia wspólnego stanowiska oraz o stanowisku KE. Jeśli PE nie wypowie się na temat wspólnego stanowiska Rady w terminie trzech miesięcy, albo je zaaprobuje, Rada może przyjąć ostatecznie dany akt prawny, zgodnie ze wspólnym stanowiskiem. Wówczas procedura wydawania aktu prawnego zakończy się pomyślnie już w tym etapie. Jeśli jednak PE odrzuci wspólne stanowisko absolutną większością głosów, Rada"' może przyjąć dany akt, jednak jest wówczas wymagana jednomyślność jej członków. Inną możliwością, jaką dysponuje PE, jest to, że przedłoży on w ciągu trzech, miesięcy propozycje zmian do wspólnego stanowiska Rady przyjęte absolutną większością głosów. W tym ostatnim przypadku KE, w piątym etapie, rozpatruje swój projekt, będący podstawą wspólnego stanowiska, biorąc pod uwagę poprawki PE.

Poprawki te mogą być przez KE zaakceptowane, albo nie. KE następnie przekazuje Radzie projekt aktu. Projekt ten może być zmodyfikowany z uwzględnieniem poprawek PE. KE przekazuje Radzie również te poprawki PE, których nie uwzględniła, wraz ze swoją opinią. Szóstym etapem procedury jest drugie czytanie, w Radzie. Jeśli KE uwzględniła zmiany proponowane przez PE, Rada może i przyjąć zmieniony projekt kwalifikowaną większością głosów, albo go jednomyślnie zmienić i w tej zmienionej postaci uchwalić. Z kolei, jeśli KE nie uwzględniła w swoim projekcie poprawek PE, Rada może przyjąć jednomyślnie projekt wraz z poprawkami PE nieuwzględnionymi przez KE. Jeśli Rada nie podejmie uchwały w ciągu trzech miesięcy, w przedstawionych wyżej różnych wariantach, do wydania aktu prawnego nie dojdzie.

- Zakres zastosowania procedury

Poza dziedziną polityki gospodarczej i walutowej znajduje ona zastosowanie niemal we wszystkich obszarach prawa wspólnotowego, w sumie na podstawie 38 przepisów traktatowych.

- Przebieg procedury

W pierwszym etapie KE przesyła projekt aktu prawnego do Rady i do PE. W drugim etapie PE, w pierwszym czytaniu, opiniuje projekt KE. PE może przy tym zaproponować poprawki do projektu aktu. Trzeci etap stanowi pierwsze czytanie projektu w Radzie. Jeśli PE nie zgłosił żadnych poprawek do projektu, Rada może uchwalić dany akt kwalifikowaną większością głosów w niezmienionej postaci zakończy to pomyślnie procedurę prawodawczą. Rada może też zaaprobować taką i samą większością poprawki zaproponowane przez PE, co również oznacza przyjęcie aktu prawnego. Jeśli jednak Rada nie zaaprobuje poprawek PE, przyjmuje wspólne stanowisko, które następnie przekazuje PE. Czwartym etapem jest drugie czytanie projektu w PE. Jeśli PE zaaprobuje wspólne stanowisko Rady w terminie trzech miesięcy, albo nie podejmie w tym czasie żadnej uchwały, akt uważa się za przyjęty zgodnie ze wspólnym stanowiskiem. Natomiast jeśli PE odrzuci wspólne stanowisko absolutną większością głosów swoich członków, będzie to oznaczało niemożność dalszego prowadzenia prac. nad wydaniem aktu; procedura prawodawcza zakończy się zatem niepowodzeniem. Możliwe jest jednak zaproponowanie przez PE poprawek do wspólnego stanowiska absolutną większością głosów swoich członków.

- Niektóre konsekwencje i cechy procedury

Procedura współdecydowania uwzględnia w najszerszym zakresie udział PE w stanowieniu aktów wspólnotowego prawa pochodnego. PE decyduje bowiem wspólnie nie z Radą co do treści danego aktu.

Kolejna procedura, wyrażenia zgody, polega na tym, że Rada przedstawia PE wydawany przez siebie projekt aktu, przed jego ostatecznym uchwaleniem, a PE ten projekt akceptuje, albo odrzuca. W tym przypadku PE działa jako instytucja nadzorcza, która nie może wpływać na treść przedkładanego mu aktu. W praktyce stosuje się wcześniejsze konsultacje, aby zmniejszyć niebezpieczeństwo, że PE odmówi wyrażenia zgody. Procedura ta znajduje zastosowanie do wydawania aktów prawnych (generalnych, ale częściej do aktów o innym charakterze, np. decyzji o zawarciu niektórych umów międzynarodowych przez WE. We wszystkich wskazanych wyżej przypadkach, Rada podejmuje uchwały jednomyślnie To powoduje małą elastyczność decyzyjną Rady, w wyniku czego uzyskanie zgody PE na akt określonej treści może się okazać trudne. W praktyce jest stosowane postępowanie pojednawcze, wszelako bez podstaw traktatowych i na zasadzie dobrowolności

12. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa państw członkowskich

a) Proklamowanie zasady pierwszeństwa w orzecznictwie

TWE nie zawiera przepisów, które wprost normowałyby sposób rozstrzygania konfliktów między normami prawa wspólnotowego a normami prawa państw członkowskich. COSTA. ETS proklamował w nim zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich. W sprawie Costa pojawiło się zagadnienie, czy włoska ustawa nacjonalizująca przemysł energetyczny jest zgodna z przepisami traktatowymi, w szczególności dotyczącymi monopoli handlowych, konkurencji i pomocy państwa dla przedsiębiorstw. ETS rozważał również konsekwencje ewentualnej niezgodności ustaw państwa członkowskiego z Traktatem. W omawianym orzeczeniu ETS stwierdził m.in., że przynależność państw członkowskich do WE sprawia, że są one pozbawione możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do systemu prawnego przyjętego przez państwa na zasadzie wzajemności, czyli w stosunku do prawa wspólnotowego. Tak więc, według ETS, żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa.

b) Zakres zasady pierwszeństwa

Zasada ta ma wobec norm prawa krajowego nieograniczony zasięg. Oznacza to z jednej strony, że z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa wspólnotowego, zawarte zarówno w prawie pierwotnym, jak i w wiążących aktach prawa pochodnego. Z drugiej strony, konsekwencje zasady pierwszeństwa obejmują wszystkie normy prawa krajowego. ETS wykluczył dopuszczalność oceny norm prawa wspólnotowego z punktu widzenia jego zgodności z normami konstytucyjnymi, czy innymi normami prawnymi państw członkowskich.

Pierwszą możliwością jest to, że normy krajowe, niezgodne z prawem wspólnotowym przestają obowiązywać (tzw. pierwszeństwo obowiązywania).

Drugą możliwością jest natomiast to, że normy takie obowiązują nadal, ale nie mogą być stosowane w konkretnych przypadkach (tzw. pierwszeństwo stosowania).

c)Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez sądy państw członkowskich

Orzeczenie Simmenthal.

Po pierwsze, ETS opowiedział się za koncepcją pierwszeństwa stosowania prawa

wspólnotowego, nie zaś pierwszeństwa obowiązywania. Stwierdzenie niezgodności z prawem wspólnotowym normy prawa krajowego nie powoduje, zatem automatycznie utraty mocy obowiązującej (uchylenia) tej normy.

Po drugie, ETS stwierdził w omawianym orzeczeniu, że obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego niezgodnej z prawem wspólnotowym spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę.

W razie wątpliwości; czy rzeczywiście występuje niezgodność prawa krajowego z prawem wspólnotowym, sąd państwa członkowskiego powinien wystąpić z pytaniem prawnym do ETS.

13. Bezpośrednie obowiązywanie i stosowanie prawa wspólnotowego oraz jego bezpośredni skutek

a) Pojęcie bezpośredniego obowiązywania prawa wspólnotowego

Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego oznacza, że normy tego prawa od dnia ich wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządku prawnego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji. Sformułowanie, że prawo wspólnotowe obowiązuje „obok" prawa krajowego należy rozumieć w ten sposób, że prawo wspólnotowe nie staje się prawem krajowym, ale zachowuje swoją odrębność. Równocześnie jednak, nie oznacza to odseparowania od siebie norm obu porządków. prawnych; Przeciwnie, normy wspólnotowe i normy prawa krajowego są ze sobą na różne sposoby funkcjonalnie powiązane. W szczególności, wiele norm prawa krajowego jest stanowionych w celu wykonania lub uzupełnienia norm prawa wspólnotowego. Jak już była o tym mowa wyżej, w razie konfliktu norm obu porządków prawnych, normy prawa wspólnotowego korzystają z pierwszeństwa.

b) Pojęcie bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego .

Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich. Organy te są obowiązane opierać swoje działania na normach prawa wspólnotowego, obok norm prawa krajowego. Innymi słowy, także normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich. „Działania" są tutaj rozumiane szeroko: pojęcie to odnosi się zarówno do podejmowania aktów indywidualnych (orzeczeń sądowych, aktów administracyjnych), jak i do wydawania aktów normatywnych (generalnych i abstrakcyjnych). Co więcej, bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego może polegać na obowiązku powstrzymania się przez organy państwowe od podejmowania pewnych działań, np. wydawania aktów prawnych, jeśli pewne dziedziny należą do wyłącznych kompetencji WE. Należy podkreślić, że bezpośrednio obowiązują i powinny być bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich wszystkie wiążące normy prawa wspólnotowego zawarte we wszelkich źródłach prawa wspólnotowego, a nie tylko w rozporządzeniach.

Dotyczy to, więc także norm traktatowych oraz norm dyrektyw, decyzji, postanowień umów międzynarodowych itd. W przypadku norm traktatowych, obowiązki państw członkowskich mogą mieć bądź charakter negatywny, tj. powstrzymania się od pewnych działań, jak i charakter pozytywny, tj. podejmowania pewnych działań. Normy rozporządzeń stanowią w założeniu wyłączne podstawy działań państw członkowskich w dziedzinach objętych ich uregulowaniami Szczególną kategorię stanowią w omawianym kontekście dyrektywy. Jak już była mowa, dyrektywy wymagają implementacji do prawa krajowego. Mimo to dyrektywy również korzystają z przymiotu bezpośredniego obowiązywania i stosowania w państwach członkowskich. Stosowanie dyrektyw polega przede wszystkim właśnie na ich implementowaniu (transponowaniu) do prawa krajowego przez właściwe organy państwa członkowskiego w odpowiedniej formie.

c) Pojęcie bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego

Przez bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (osób fizycznych lub prawnych). Jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego w postępowaniach przed sądami krajowymi i z norm tych wywodzić swoje prawa. Sądy państw członkowskich są obowiązane udzielić jednostkom ochrony właśnie na podstawie prawa wspólnotowego, a w razie niezgodności między prawem wspólnotowym a prawem krajowym, powinny to uczynić wbrew prawu krajowemu, kierując się zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego. Należy zaznaczyć, że podane wyżej rozumienie bezpośredniego skutku wywołuje kontrowersje. Zgłaszane są propozycje, aby pojęcie to rozumieć szerzej i nie wiążąc go z ochroną praw jednostek, a nawet, aby z niego zrezygnować

Doktryna bezpośredniego skutku norm prawa wspólnotowego jest dziełem orzecznictwa ETS. Została ona wyrażona po raz pierwszy przez ETS w powoływanym już wyżej orzeczeniu Van Gend z 1963 r. poprzedzającym nieco orzeczenie Costa. Według sformułowania użytego w orzeczeniu Van Gend, Traktat stworzył nowy porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także ich obywatele. Jest to nader istotne stwierdzenie o daleko idących konsekwencjach. ETS określił w ten sposób charakterystyczną cechę prawa wspólnotowego, a mianowicie to, że skutki norm prawa wspólnotowego nie zatrzymują się „na poziomie" państw członkowskich, ale sięgają bezpośrednio wewnątrz tych państw. Wynika z tego, że normy prawa wspólnotowego są w stanie wprost określać sytuację prawną jednostek: nakładać na nie obowiązki i przyznawać im prawa. Jednostki są, obok państw członkowskich, podmiotami owego nowego porządku prawnego. Chodzi tu zwłaszcza, choć niewyłącznie, o obywateli państw członkowskich i osoby prawne mające siedziby i funkcjonujące w państwach członkowskich.

14. Zapewnienie ochrony praw jednostek

Jak stwierdził ETS w orzeczeniu Van Gend prawa jednostek wynikające z prawa wspólnotowego podlegają ochronie udzielanej przez sądy krajowe. Tezę tę, można uogólnić: również pozostałe organy państw członkowskich, a więc np. organy prawodawcze, a także organy administracji publicznej są obowiązane zapewnić jednostkom efektywne korzystanie z omawianych praw. W tym samym orzeczeniu ETS określił sposoby wyrażania praw jednostek w przepisach Traktatu; ustalenia te należy zresztą rozszerzyć także na inne źródła prawa wspólnotowego. Otóż prawa te są albo wyrażone wprost w przepisach, albo też dadzą się wyprowadzić z obowiązków nałożonych na państwa członkowskie. Z powyższego stwierdzenia można wyciągnąć wniosek, że wykonywanie przez państwa członkowskie ich obowiązków wypływających z prawa wspólnotowego może być wprost powiązane z możliwością korzystania przez jednostki z przysługujących im praw.

Ochrona praw jednostek wynikających z prawa wspólnotowego wymaga stworzenia odpowiednich rozwiązań proceduralnych lub dostosowania już istniejących. Chodzi tu zarówno o postępowanie przed ETS, jak i przed sądami krajowymi. W orzeczeniu Van Gend ETS odniósł się do argumentu podniesionego przez kilka państw członkowskich, że zagadnienie zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym nie powinno być rozpatrywane w postępowaniu toczącym się w trybie art. 234 TWE, skoro Traktat przewidział procedurę zaskarżania przypadków naruszania prawa wspólnotowego przez dane państwo członkowskie; upoważnione do wnoszenia skarg są KE albo inne państwo członkowskie. Zdaniem ETS procedura unormowana ostatnio powołanymi przepisami nie wyklucza możliwości przyznania jednostkom prawa dój dochodzenia wykonania obowiązków państw członkowskich, wynikających z prawa wspólnotowego, w postępowaniach przed sądami krajowymi Sądy krajowe mają z kolei kompetencję do wystąpienia z pytaniem prawnym do ETS procedura ta służy więc ochronie praw jednostek. Ograniczenie gwarancji przestrzegania prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie jedynie do procedury z TWE oznaczałoby, zdaniem ETS, pozbawienie obywateli państw członkowskich bezpośredniej ochrony ich indywidualnych praw. Ponadto, procedura uruchomiana na podstawie art. 226 TWE przynosi efekty dopiero ex post, czyli już po zastosowaniu normy prawa krajowego, niezgodnej z prawem wspólnotowym. Z punktu widzenia praw jednostek omawiana procedura może się okazać spóźniona i przez to nieefektywna. Tezy zawarte w orzeczeniu Van Gend miały wielkie znaczenie dla wytyczenia późniejszej praktyki ochrony prawnej jednostek w prawie wspólnotowym. Podstawowe znaczenie dla jednostek ma ochrona ich praw opartych na prawie wspólnotowym ze strony organów państw członkowskich, a przede wszystkim sądów. Organizacja i właściwość sądów krajowych pozostają w pełni w zakresie kompetencji samych państw. Procedura sądowa jest również zasadniczo normowana w prawie krajowym. W tym kontekście mówi się o autonomii organizacyjnej i proceduralnej państw członkowskich. Jednakże ETS sformułował pewne wymagania, jakim powinno odpowiadać postępowanie przed sądami krajowymi stosującymi prawo wspólnotowe, jak również przed organami administracji publicznej, aby ochrona praw jednostek była efektywna30. Jest to istotny fragment ogólnej zasady efektywności prawa wspólnotowego, proklamowanej i twórczo rozwijanej przez ETS.

Nie wszystkie normy prawa wspólnotowego są bezpośrednio skuteczne, czyli zdolne do przyznania jednostkom praw, które sądy krajowe są obowiązane chronić, albo nałożenia na jednostki obowiązków. Zgodnie z orzecznictwem ETS, aby przyznać danym normom bezpośrednią skuteczność wymagane jest, aby przepisy, w których te normy są zawarte, były wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, a możliwość ich stosowania nie była uzależniona od dalszych działań ze strony instytucji wspólnotowych albo organów państw członkowskich. Nie są wobec bezpośrednio skuteczne tzw. normy programowe, określające zadania i cele WE. W licznych orzeczeniach ETS rozważał, czy poszczególne przepisy prawa wspólnotowego zawierają normy bezpośrednio skuteczne i w zależności od wyników testu opartego na wymienionych wyżej kryteriach, dawał odpowiedź pozytywną lub negatywną. Dotyczyło to przepisów zawartych w różnych źródłach prawa wspólnotowego.

15.Odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone wskutek naruszenia prawa wspólnotowego

Inną konsekwencją naruszenia prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie jest jego odpowiedzialność za szkody wyrządzone z tego tytułu jednostkom. Trybunał proklamował omawianą zasadę w rozbudowanej formie w głośnym orzeczeniu w sprawie Francovich.

Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa członkowskiego jest szczególnie wymagana, gdy pełna efektywność prawa wspólnotowego zależy od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy wobec braku takiego działania, jednostki nie mogą wyegzekwować przed sądami krajowymi przyznanych im praw. W świetle niektórych orzeczeń odpowiedzialność państw członkowskich jest traktowana jako „ostatnia deska ratunku" dla:

jednostek w sytuacji, gdy dyrektywa przyznaje im prawa, jednak jej przepisom nie można przyznać bezpośredniej skuteczności, jak również, gdy wymaganie prowspólnotowej wykładni prawa wspólnotowego także nie prowadzi do zadowalającego rezultatu.

a) Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej

Sytuacje te obejmują zatem już nie tylko wspomniane wyżej przypadki braku implementacji dyrektyw, ale także wprowadzenia dyrektyw w sposób niepełny84, oraz naruszenia w inny sposób norm zawartych w pozostałych źródłach prawa wspólnotowego, zarówno pierwotnego jak i pochodnego. Odpowiedzialność państwa może wynikać z działań lub zaniechań wszystkich władz: ustawodawczej, wykonawczej, czy sądowniczej. W świetle nowszego orzecznictwa ETS państwo o federacyjnej strukturze nie może się uwolnić od odpowiedzialności z tego względu, że za szkodę odpowiadają władze poszczególnych

członów składających się na federację, a nie władze centralne. ETS stwierdził w orzeczeniu Brasserie, że odszkodowanie przysługuje również w razie wyrządzenia szkody przez państwo w wyniku naruszenia bezpośrednio skutecznych norm prawa wspólnotowego, jak wiadomo, uprawnione jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego w postępowaniach przed sądami państw członkowskich, a także przed organami administracyjnymi Jeśli więc jednostki poniosą szkody w wyniku niezrealizowania swoich praw wskutek działań lub zaniechań państw członkowskich, państwa są zobowiązane do naprawienia tych szkód.

Przesłankami odpowiedzialności są:

- naruszenie normy prawa wspólnotowego, która jest skierowana na przyznanie jednostkom praw;

- naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco poważne;

- występuje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa wspólnotowego a szkodą wyrządzoną jednostce.

Spośród wymienionych wyżej przesłanek odpowiedzialności na szczególną uwagę zasługuje wymaganie, aby naruszenie prawa wspólnotowego było wystarczająco poważne. Ocena w tym względzie należy każdorazowo do sądów krajowych. Jeśli prawo wspólnotowe przyznaje państwom członkowskim pewien zakres uznania, istotne jest to, czy granice tego uznania nie zostały wyraźnie i znacząco przekroczone. Wina państwa, rozumiana jako umyślne naruszenie prawa wspólnotowego, jest uważana za przejaw poważnego naruszenia prawa wspólnotowego. Jako inny konkretny przykład poważnego naruszenia prawa wspólnotowego traktuje ETS zaniechanie wydania przez państwo aktu prawnego niezbędnego do implementowania dyrektywy.

b) Sposób dochodzenia odszkodowania od państwa

Dochodzenie odszkodowania od państwa następuje przed sądami państw członkowskich, stosownie do krajowych procedur. Sądy są zobowiązane do kierowania się w swoich orzeczeniach wymienionymi wyżej przesłankami odpowiedzialności Oznacza to niedopuszczalność uzależnienia odpowiedzialności od dalszych wymagań, np. winy państwa. Prawo krajowe określa natomiast zakres odszkodowania, np. jego miarkowanie ze względu na przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody, itp. Sądy krajowe są przy tym obowiązane do stosowania takich samych zasad przy zasądzaniu odszkodowania od państwa na podstawie prawa wspólnotowego, co przy odpowiedzialności odszkodowawczej opartej na prawie krajowym. Chodzi tu o te zasady odpowiedzialności, które nie zostały ujednolicone w skali Wspólnoty w wyniku działalności orzeczniczej Trybunału.

16. Prawo obowiązujące w II i III filarze UE a prawo państw członkowskich

a) Odmienności prawa w II i III filarze w porównaniu z prawem

wspólnotowym

Relacje i powiązania między prawem UE w II i III filarze a prawem państw członkowskich wykazują znaczne różnice w porównaniu z prawem wspólnotowym (z I filarem UE). W obu omawianych filarach nie sposób mówić o ponadnarodowym (supranacjonalnym) charakterze porządku prawnym, ani o „wspólnotowej" metodzie oddziaływania na państwa członkowskie. Prawo w II i III filarze UE jest oparte na zasadach charakterystycznych dla prawa między

narodowego publicznego i powstaje głównie w wyniku współpracy międzyrządowej.

Ważnymi przesłankami dla powyższego poglądu są spostrzeżenia91, że akty w II i III filarze są tworzone przez Radę Europejską i Radę UE, czyli instytucje składające się z przedstawicieli państw członkowskich. Rola instytucji reprezentujących w większym stopniu punkt widzenia UE jako całości: PE i KE jest bardziej ograniczona, niż w z I filarze. Akty te wymagają uzyskania jednomyślności, pomijając jedynie podejmowanie środków wykonawczych. Powyższe okoliczności oraz brak podmiotowości prawnej UE doprowadziły niektórych autorów do wniosku, że uchwały instytucji w II i III filarze należy traktować nie jako działania UE, ale przypisać je wspólnie działającym państwom członkowskim.

b) Jurysdykcja ETS w II i III filarze

Zakres kompetencji ETS w omawianych filarach UE wyznacza art. 46 TUE. Nie rozciągają się one w ogóle na II filar, natomiast na III filar jedynie w ramach wyznaczonych w TUE. Z tego ostatniego przepisu wynika, że ETS ma kompetencje do wydawania orzeczeń prejudycjalnych jedynie wówczas, gdy państwa członkowskie poddadzą się jego jurysdykcji, a ponadto tylko w odniesieniu do niektórych rodzajów aktów Rady. Ponadto, ETS jest powołany do orzekania o ważności decyzji ramowych i decyzji, na podstawie TUE do rozstrzygania sporów między państwami członkowskimi, co do wykładni lub stosowania aktów Rady w III filarze oraz w sporach między państwami członkowskimi a KE dotyczącymi konwencji. W sumie należy stwierdzić, że rola ETS w III filarze jest nieporównanie słabsza, niż w dziedzinie prawa wspólnotowego. Na uwagę zasługuje to, że nie zostały przewidziane skargi przeciwko państwom członkowskim, ograniczony jest zasięg skarg o nieważność aktów prawa pochodnego, m.in. wyłączone są skargi osób fizycznych i prawnych, nie ma skargi ha bezczynność instytucji, a konstrukcja pytań prawnych i orzeczeń prejudycjalnych jest inna niż ta, która wynika z art. 234 TWE.

c) Zagadnienie pierwszeństwa i bezpośredniego skutku norm prawa w II i III filarze

Prawo normujące II i III filar UE nie korzysta z pierwszeństwa wobec prawa państw członkowskich. Wiążący charakter norm niektórych aktów podejmowanych w omawianych filarach UE wynika wprost z konkretnych postanowień /traktatowych albo wnioskuje się o nim pośrednio. Sposoby oddziaływania prawa normującego omawiane filary UE na porządki prawne państw członkowskich wynikają z konstytucyjnych i reguł państw członkowskich określających pozycję i rangę prawa międzynarodowego. Normy prawne obowiązujące w II i III filarze UE nie są bezpośrednio skuteczne. Nie są zdolne do nadania praw lub nałożenia obowiązków na jednostki i w państwach członkowskich. Moc wiążąca omawianych norm zatrzymuje się „na poziomie" państw członkowskich. Brak bezpośredniej skuteczności norm także różni, zatem prawo w omawianych filarach UE od prawa wspólnotowego, a zbliża je zasadniczo do prawa międzynarodowego.

17. Rozgraniczenie właściwości Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji w I filarze UE

Kompetencje obu sądów, organizację, procedurę itp. regulują:

— Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości z 2001 r., dołączony do TN,

— Regulamin Trybunału Sprawiedliwości z 1991 r. oraz Regulamin Sądu Pierwszej Instancji z 1991 r.

SPI może rozpatrywać skargi odwoławcze od orzeczeń Izb Sądowych przez co stał się również sądem drugiej instancji ETS jest sądem rozstrzygającym najważniejsze sprawy dotyczące funkcjonowania UE, jednolitości i spójności prawa wspólnotowego. Sąd Pierwszej Instancji został utworzony na podstawie JAE., przy ETS, głównie w celu rozpatrywania skarg pracowniczych. SPI, w zakresie swojej kompetencji, „czuwają nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu".

Traktat nicejski przewiduje również możliwość ustanowienia dodatkowo przy SPI Izb Sądowych, w celu wykonywania w szczególnych dziedzinach, właściwości sądowej określonej w Traktacie.Struktura organów sądowych, po reformie nicejskiej, przedstawia się zatem następująco:

Izby Sądowe rozpoznają „w pierwszej instancji niektóre kategorie skarg wniesionych w szczególnych dziedzinach". Szczegółowy zakres jurysdykcji konkretnej izby określa decyzja Rady powołująca izbę. Od orzeczeń wydanych przez izby przysługuje prawo odwołania się do SPI, ograniczone do kwestii prawnych lub - jeżeli jest to przewidziane w decyzji ustanawiającej izbę - obejmujące również kwestie faktyczne.

SPI jest zatem sądem odwoławczym od orzeczeń izb sądowych, przede wszystkim jednak rozpatruje w pierwszej Instancji:

SPI jest właściwy do rozpoznawania skarg, które objęte są również jurysdykcją ETS. SPI rozstrzyga je, gdy zostały wniesione przez osoby fizyczne lub prawne. Wynika to z art. 51 Statutu, który zastrzega wyłączną jurysdykcję ETS w sprawach wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje WE i EBC. ETS rozpatruje więc te same kategorie skarg, o ile zostały wniesione przez inne podmioty niż podmioty prywatne.

SPI jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy artykułu 234. Reforma nicejska ugruntowała pozycję Trybunału Sprawiedliwości jako „rzeczywistego sądu najwyższego".

Jurysdykcję ETS można podzielić na jurysdykcję sporną i niesporną, tj. opiniodawczą

W ramach jurysdykcji spornej ETS rozpatruje następujące skargi:

— skargi (na nieważność) (bezczynność) (odszkodowawcze), wniesione przez państwa członkowskie, instytucje WE lub EBC

— skargi przeciwko państwu członkowskiemu o nie wywiązywanie się ze

zobowiązań wspólnotowych wnoszone przez Komisję lub państwo członkowskie

W ramach jurysdykcji niespornej (opiniodawczej) ETS orzeka:

— o zgodności umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć WE

z Traktatem,

— w sprawach pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajowe;

Po pierwsze, ETS rozpatruje, tak jak poprzednio, odwołania od orzeczeń SPI.

SPI może przekazać sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości. Jeżeli SPI uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność i spójność prawa wspólnotowego, może on przekazać tę sprawę ETS.

Ponowne zbadanie orzeczenia SPI. Dotyczy ono orzeczenia SPI w sprawie odwołania od orzeczenia Izby Sądowej oraz orzeczenia. ETS zajmuje się także szczególnymi sprawami przekazanymi do jego kompetencji przez państwa członkowskie - na podstawie specjalnych umów lub klauzul sądowych zawartych w umowach międzynarodowych, jurysdykcji ETS podlegają np. spory wynikłe na tle stosowania Konwencji brukselskiej o jurysdykcji i wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych z 27 września 1968 r., Konwencji o prawie właściwym do zobowiązań umownych z 19 czerwca 1980 r. Sporu

mogą być poddane jurysdykcji ETS lub SPI także w inny sposób.

a) Szczególne obszary kompetencji Trybunału Sprawiedliwości

W I filarze UE kompetencja Trybunału Sprawiedliwości ma charakter pełny, z wyjątkiem regulacji w ramach Tytułu IV Polityki: wizowa, azylowa i imigracyjna oraz inne dotyczące swobodnego przepływu osób. TWE wprowadza ograniczenia w odniesieniu do pytań prejudycjalnych

— pytania prejudycjalne związane z interpretacją lub ważnością środków

przyjmowanych w ramach Tytułu IV kierowane mogą być wyłącznie przez sądy, od których decyzji nie przewidziano odwołania w prawie krajowym;,

— ETS nie jest właściwy do orzekania odnośnie do jakiegokolwiek środka lub

decyzji podjętych stosownie do TWE (tj. przyjętych w celu zapewnienia braku kontroli osób, obywateli UE i państw trzecich, przy przekraczaniu granic wewnętrznych), dotyczących utrzymania prawa i porządku oraz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego;

Rada, Komisja lub państwo członkowskie mogą zwrócić się do ETS o wydanie orzeczenia dotyczącego kwestii interpretacji postanowień Tytułu IV lub aktów instytucji WE opartych na tych postanowieniach. Orzeczenie ETS w odpowiedzi na taką prośbę nie stosuje się do rozstrzygnięć mających powagę rzeczy osądzonej.

Właściwość ETS dotyczy:

— postanowień zmieniających Traktaty ustanawiające Wspólnoty;

— III filaru UE

a) orzeczeń wstępnych (pytania prejudycjalne) w kwestii ważności i interpretacji decyzji ramowych i decyzji, interpretacji konwencji przyjętych w ramach Tytułu VI TUE, a także w kwestii ważności i interpretacji środków służących implementacji tych konwencji pod warunkiem uznania tej kompetencji przez państwo członkowskie (państwa składają jednostronne oświadczenia). ETS nie może jednak kontrolować ważności lub proporcjonalności środków podejmowanych przez policję lub inne służby zajmujące się kontrolą przestrzegania prawa w państwie członkowskim. Nie jest tak że właściwy w zakresie orzekania o wykonywaniu obowiązków ciążących na państwach członkowskich w odniesieniu do utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

b) kontroli legalności decyzji ramowych i decyzji (skarga na nieważność),

Skargę wnosi państwo członkowskie lub Komisja, podnosząc zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia TUE lub jakiejkolwiek normy prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy. Skargi powinny być wniesione

w terminie dwóch miesięcy od daty publikacji zaskarżanych decyzji ramowych i decyzji.

c) sporów między państwami członkowskimi dotyczących wykładni lub stosowania aktów przyjętych na podstawie artykułu 34 ust. 2 (wspólne stanowiska, decyzje ramowe, decyzje, konwencje). Pod warunkiem, że spór ten nie został rozstrzygnięty przez Radę w ciągu sześciu miesięcy od daty jego wniesienia pod obrady przez jednego z jej członków. Trybunał Sprawiedliwości jest również właściwy do orzekania w każdym sporze między państwami członkowskimi a Komisją dotyczącym wykładni lub stosowania konwencji sporządzonych na mocy artykułu 34 ustęp 2 lit. d),

— spraw z zakresu wzmocnionej współpracy; wzmocniona współpraca obejmuje wszystkie trzy filary UE,

— (ochrona praw podstawowych) w odniesieniu do działań instytucji, jeśli ETS ma jurysdykcję na mocy Traktatów lub TUE postanowień czysto proceduralnych określonych w TUE (środki wobec państwa członkowskiego w przypadku poważnego ryzyka naruszenia przez niego zasad. Kompetencje w tej dziedzinie ETS nabył na podstawie TN;

ETS działać musi na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego w ciągu miesiąca od dokonania przez Radę stwierdzenia przewidzianego w tym artykule;

— postanowień końcowych TUE.

Jurysdykcja ETS w zakresie postanowień końcowych TUE była m.in. przedmiotem sprawy C-l70/96 dotyczącej lotniskowych wiz tranzytowych. Komisja wniosła na podstawie art. 230 TWE o unieważnienie wspólnego działania przyjętego przez Radę zgodnie z dawnym art. K.3 (2) [obecnie art. 31] TUE. Podczas postępowania przed ETS Wielka Brytania (interwenient), zarzuciła ETS brak jurysdykcji, ponieważ kwestionowany środek został przyjęty poza I filarem UE (w filarze III, w obszarze, w którym Trybunał nie miał jurysdykcji). ETS zauważył jednak, że art. 47 (dawny art. M) TUE stanowi, że TUE w żadnym stopniu nie narusza Traktatów ustanawiających Wspólnoty lub późniejszych traktatów i aktów zmieniających lub uzupełniających je. Na mocy zaś art. 46 (dawny art. L) TUE, ETS ma kompetencję w stosunku do art. 46-53 (dawnych art. L-S). Trybunał zatem ma za zadanie zapewnić, aby akty, które wg opinii Rady, wchodzą w zakres ówczesnego art. K.3 (2) TUE, nie kolidowały z kompetencjami WE. Skarga została dopuszczona. Decyzja Trybunału miała duże znaczenie, ponieważ zapobiegła wykorzystywaniu przez państwa członkowskie TUE w celu unikania stosowania procedur stanowienia prawa określonych w TWE w dziedzinach , które należą do kompetencji WE.

18. Legitymacja czynna:

Do wystąpienia ze skargą uprawnione są trzy kategorie powodów:

— EBC - w sprawach wniesionych w zakresie jego kompetencji - nie

ma zatem legitymacji ogólnej, ale nie musi wykazywać swego interesu procesowego, wystarczy dowód, że działa w zakresie swoich kompetencji;

— osoby fizyczne i prawne — tzw. podmioty nieuprzywilejowane -

muszą wykazać swój interes prawny, poprzez udowodnienie, że są podmiotami, których akt prawny miał dotyczyć bezpośrednio i indywidualnie.

19. Skarga odszkodowawcza

Skarga odszkodowawcza stanowi istotne uzupełnienie wspólnotowego systemu ochrony prawnej. Służy ochronie podmiotów prywatnych, rekompensując ich słabszą pozycję w zakresie kontroli legalności aktów wspólnotowych. Skarga odszkodowawcza może dotyczyć rekompensaty szkód wynikłych z tytułu kontraktów lub deliktów WE.

a) Odpowiedzialność kontraktowa WE

„Odpowiedzialność kontraktową Wspólnoty reguluje prawo właściwe dla danej umowy"; do dochodzenia odpowiedzialności właściwe są sądy krajowe84; możliwe jest też poddanie takich umów jurysdykcji ETS zgodnie z TWE. Przepis ten stanowi, że ETS jest właściwy do orzekania na podstawie klauzuli arbitrażowej jakiejkolwiek umowy prawa publicznego lub prywatnego" zawartej przez WE lub w jej imieniu. ETS do oceny swojej właściwości stosuje prawo wspólnotowe. WE może zawierać zarówno umowy prawa cywilnego, jak i prawa publicznego. Nie jest obecnie jasne, czy o charakterze umowy, a w konsekwencji o prawie właściwym, rozstrzyga prawo wspólnotowe, czy lex fori.

b) Odpowiedzialność deliktowa WE

Skarga odszkodowawcza ma charakter autonomiczny. ETS wyjaśnił, że została ona wprowadzona jako skarga samodzielna, mająca do spełnienia w ramach systemu skarg cel specjalny, a jej stosowanie podlega warunkom, wynikającym ze specyficznej natury tej skargi Różni się ona tym od skargi o unieważnienie, że celem jej nie jest zniesienie konkretnego środka, lecz kompensacja szkody spowodowanej przez instytucję. Forma szkody musi być zatem jasno wskazana przez powoda. Skoro cel skargi odszkodowawczej jest inny aniżeli skargi z art. 230 i 232, nie jest zatem konieczne uprzednie wytoczenie powództwa na podstawie jednego z tych przepisów, dochodzenie odszkodowania nie jest koniecznie związane z uprzednim uznaniem środka za bezprawny. Art. 288 ust. 2 może być zatem stosowany do kwestionowania legalności działania lub zaniechania, które nie było kwestionowane bezpośrednio na podstawie art. 230 lub 232.

20. Stosowanie środków tymczasowych przez sąd krajowy w trakcie procedury

Często zdarza się, że na podstawie aktów prawa wspólnotowego, np. rozporządzeń, są wydawane decyzje organów administracyjnych państw członkowskich i dopiero te decyzje są bezpośrednią podstawą przyznania praw jednostkom, albo nałożenia na nie obowiązków. Powstało w praktyce pytanie, czy w razie wątpliwości, co do zgodności aktów instytucji wspólnotowych z Traktatem, sąd państwa członkowskiego występując w tej kwestii z pytaniem prawnym do ETS, może wstrzymać wykonanie decyzji organów krajowych do czasu wyjaśnienia tej wątpliwości w drodze orzeczenia wstępnego. ETS orzekł, że tego rodzaju środek tymczasowy jest dopuszczalny, jeśli wątpliwości sądu co do ważności aktu wspólnotowego są poważne, a zastosowanie środka tymczasowego jest konieczne dla uniknięcia przez jednostkę poważnej i nieodwracalnej szkody, wreszcie, jeśli sąd wziął należycie pod uwagę interes Wspólnoty.

21. Powiązania między postępowaniem przed sądem krajowym a postępowaniem przed ETS

a) „Niezbędność" orzeczenia wstępnego

W świetle TWE między postępowaniem głównym przed sądem krajowym a postępowaniem prejudycjalnym przed ETS powinien istnieć związek polegający na tym, że wydanie orzeczenia wstępnego jest niezbędne do wydania orzeczenia przez sąd krajowy. O tym, czy pytanie prawne jest niezbędne, decyduje samodzielnie ten właśnie sąd. Zdarzają się wszakże, zwłaszcza w ostatnich latach, przypadki uznania przez ETS pytania za niedopuszczalne z tego powodu, że orzeczenie wstępne nie miałoby wpływu na orzeczenie w postępowaniu głównym, m.in. dlatego, że pytanie dotyczyło zagadnień marginalnych albo też kwestii ogólnych i problemów hipotetycznych. Już zresztą wcześniej, w dwóch następujących po sobie orzeczeniach, ETS uznał pytanie sądu krajowego za niedopuszczalne, ponieważ zostało postawione w sprawie, w której, zdaniem ETS, nie występował realny spór między stronami, a postępowanie przed sądem państwa członkowskiego zostało sztucznie wywołane, po to, aby „wymusić" orzeczenie wstępne stwierdzające pośrednio o niezgodności prawa innego państwa z prawem wspólnotowym.

b) Postanowienie sądu krajowego o wystąpieniu z pytaniem prawnym

Prawo wspólnotowe nie określa postępowania przed sądami krajowymi związanego z występowaniem przez te sądy z pytaniami prawnymi Zagadnienia te należą do ustawodawcy krajowego. Wystąpienie z pytaniem prawnym wymaga wydania przez sąd państwa członkowskiego stosownego orzeczenia w tej kwestii (postanowienia). Wiąże się najczęściej z zawieszeniem postępowania głównego, choć nie ma formalnie takiego wymagania. Zdaniem ETS kompetencja sądów krajowych, nawet niższych instancji, do wystąpienia z pytaniami prawnymi nie może być ograniczana. Jednak, postanowienie sądu krajowego o wystąpieniu z pytaniem prawnym może być zaskarżone do sądu wyższej instancji, jeśli prawo państwa członkowskiego to dopuszcza. Zaskarżenie to nie wstrzymuje postępowania przed ETS. Dopiero orzeczenie sądu krajowego wyższej instancji uchylające postanowienie sądu niższej instancji w sprawie wystąpienia do ETS uniemożliwia wydanie orzeczenia wstępnego.

22. Skutki orzeczenia wstępnego

a) Skutki dla sądów krajowych właściwych w sprawie

Orzeczenie zawierające odpowiedź na pytania prawne sądu krajowego jest przesyłane temu sądowi. Wiąże ono sąd w danej sprawie, a także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych, zarówno zwyczajnych, jak i nadzwyczajnych. Owo „związanie" może przybierać różną postać, w zależności od tego, co było przedmiotem pytania prawnego i jaka jest treść orzeczenia ETS. Gdy ETS dokona wykładni przepisu (przepisów) prawa wspólnotowego, sąd krajowy jest obowiązany do uwzględnienia tej interpretacji przy wydaniu orzeczenia w postępowaniu głównym. Niekiedy stanowisko wyrażone w orzeczeniu ETS jest tak szczegółowe, że wyznacza w istocie treść orzeczenia sądu krajowego. Kiedy indziej, ETS podaje jedynie, jakie okoliczności powinien sąd krajowy wziąć pod uwagę i ocenić przy wydawaniu orzeczenia w postępowaniu głównym. Jeżeli z orzeczenia ETS będzie wynikać, że pewne normy prawa krajowego są nie do pogodzenia z normami prawa wspólnotowego, sąd krajowy będzie obowiązany, wydając orzeczenie, odmówić zastosowania

b) Zagadnienie skutków orzeczeń wstępnych jako precedensów

Orzeczenia wstępne ETS nie mają mocy wiążącej erga omnes i nie stanowią formalnie precedensów. W rzeczywistości jednak orzeczenia ETS wywierają skutki także poza sprawą, w związku z którą zostały wydane. ETS powołuje się często na swoje wcześniejsze orzeczenia. Ponadto, jak już była o tym mowa, ETS odmawia wydania orzeczenia wstępnego, jeśli wcześniej wydał już orzeczenie w analogicznej sprawie. Również sądy krajowe z reguły kierują się w późniejszym orzecznictwie linią wytyczoną przez ETS. Nie ma jednak przeszkód, aby sąd krajowy wystąpił do ETS z pytaniem prawnym dotyczącym zagadnienia rozstrzygniętego już wcześniej. ETS może wówczas zmienić swoje poprzednie stanowisko, choć w praktyce czyni to rzadko w sposób bezpośredni Częściej zdarza się, że ETS wypowiada inny pogląd, niż wyrażony we wcześniejszych orzeczeniach, ale tych orzeczeń nie powołuje, albo tłumaczy odstąpienie od odmiennych, wcześniejszych rozstrzygnięć szczególnymi okolicznościami konkretnego przypadku, np. stanu faktycznego sprawy.

Orzeczenia wstępne stwierdzające nieważność danego aktu wspólnotowego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach, ponieważ nie do utrzymania byłaby sytuacja, że przepis uznany za nieważny w jednej sprawie, miałby być traktowany jako obowiązujący w innych sprawach.

23. Czy UE posiada osobowość prawną?

Kwestia osobowości prawnej UE nie jest przez doktrynę traktowana jednoznacznie. Nie została ona rozstrzygnięta ostatecznie wTraktacie z Maastricht. Traktat Amsterdamski ustanawiając Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz stwarzając podstawy do zawierania umów międzynarodowych podniósł międzynarodowy prestiż Unii. Wielu autorów skłania się do przekonania, że dzięki tym postanowieniom UE uzyskała ułomną lub częściową osobowość prawno-międzynarodową. Kwestia osobowości prawnej Unii definitywnie rozstrzygnięta została dopiero projekcie Konstytucji UE. Artykuł I-6 projektu Konstytucji w wersji przyjętej przez Konwent UE nie pozostawia w tym zakresie niedomówień stwierdzając: "Unia posiada osobowość prawną". Nie budzi natomiast jakichkolwiek wątpliwości kwestia osobowości prawnej Wspólnot Europejskich. Wszystkie traktaty założycielskie wyraźnie bowiem stwierdzają, że zarówno Wspólnota Europejska (art. 281 Traktatu o WE), EURATOM (art.6 Traktatu), jak i EWWiS (art. 184 Traktatu) posiadają osobowość prawną. Wszystkie Wspólnoty posiadają podmiotowość krajową i wyraźnie określony w Traktatach wymóg określenia ich zdolności prawnej na równi z najszerzej upodmiotowionymi osobami prawnymi w porządku krajowym. Podmiotowość międzynarodową wyraźnie określoną w traktacie ma jedynie EWWIS. Z faktem dysponowania podmiotowością prawną wiąże się:

a) zdolność do zawierania umów,

b) zdolność przystępowania do organizacji międzynarodowych,

c) zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnej,

d) zdolność do utrzymywania stosunków dyplomatycznych.

24. Podmiotowość prawna UE

Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Po II wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową. Opinia doradcza MTS z 1949 r. W której Trybunał stwierdził że organizacje międzypaństwowe mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych. Punkt ciężkości przesunął się na określenie zakresu takiej podmiotowości. Punktem wyjścia jest założenie, że organizacja ma podmiotowość prawnomiedzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodowej przez państwa członkowskie. W takim ujęciu podmiotowość jest okreslana jako podmiotowość prawnomiędzynarodowa pochodna. Organizacje mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego.

Problem podmiotowości prawnej UE

W TUE nie nadano UE expressis verbis podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego. Unia nie została wyposażona we własne kompetencje, nie dysponuje również własnymi organami a ustanowienie UE nie oznaczało wchłonięcia Wspólnot przez UE. Unia jest pewną specyficzną strukturą o charakterze sui generis (szczególnym), nie posiadającą podmiotowości prawnej działającą na podstawie umowy międzynarodowej (TUE) i znajdującą się w rozwoju. Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako federacji czy związku państw.

Wspólnoty Europejskie dysponują osobowością prawną na mocy traktatów. Są osobami prawa krajowego- mogą nabywać mienie ruchome i nieruchome, stawać przed sądami krajowymi oraz korzystać z przywilejów i immunitetów. Podmiotowość szczególną mają Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Centralny- państwa członkowskie muszą im przyznać na swoim terytorium podmiotowość prawną. Wspólnoty Europejskie mają też podmiotowość prawa międzynarodowego (mają zdolność do zawierania umów międzynarodowych, zdolność do stawania przed organami rozstrzygającymi spory, ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, przyjmowanie i wysyłanie delegatów do państw trzecich).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial II[1], Prawo konstytucyjne
prawo+handlowe+dla+praktykow+ +ksiazka+z+lp TEFLFX75ITLO2OHNF6YGC72PNGOONECJAHJTZRQ
PRAWO KARNE OPRACOWANA KSIĄŻKA, studia, Administracja I stopnia, II rok Administracji, Prawo karne
Skrypt z książki pod redakcją prof Sarneckiego – Prawo konstytucyjne RP wyd 6
Prawo mediow szczegolowe notatki z ksiazki c
PRAWO+EUROPEJSKIE ODP 5B1 5D DO+PYT Z+KSIAZKI 21 21 21
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial VIII[1], Prawo konstytucyjne
ROZDZIAŁ 15, Prawo i Postępowanie karne-skarbowe książka, notatki
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial IX[1], Prawo konstytucyjne
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial X[1], Prawo konstytucyjne
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial VII[1], Prawo konstytucyjne
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial VI[1], Prawo konstytucyjne
03.120.1134-KSIĄŻKA OBIEKTU BUDOWLANEGO, PRAWO BUDOWLANE
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial III[1], Prawo konstytucyjne
ROZDZIAŁ 1, Prawo i Postępowanie karne-skarbowe książka, notatki
konstytucyjne ksiazka2005 rozdzial V[1], Prawo konstytucyjne
ROZDZIAŁ 11, Prawo i Postępowanie karne-skarbowe książka, notatki
prawo oswiatowe opracowana ksiazka cala, Prawo oświatowe(3)

więcej podobnych podstron