III. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWOWOŚCI

Początkowe partie Konstytucji

• jedynie ustalanie ogólnego kierunku interpretacji - ustalanie znaczenia norm szczegółowych

• wyrażanie generalnych zasad, których stosowanie, ze względu na wysoki stopień abstrakcji, wzbudzać może trudności

• normy programowe - o znacznie ogólniejszym, pojemniejszym charakterze; znaczenie dla konstruowania norm konstytucyjnych

• Zasady ustrojowe

• RP wspólnym dobrem wszystkich obywateli

• treści mobilizujące i edukacyjne

• każdy obywatel może korzystać z wszystkich urządzeń i instytucji RP

• każdy winien w miarę swych możliwości przyczyniać się nie tylko do niewzruszalnego trwania instytucji, ale przejawiać wysiłki zmierzające do ich rozwoju i rozszerzenia

• państwo jako wspólne dobro przerasta aparat władzy publicznej - rozumiane jako swoiste zrzeszenie obywateli, w którym są oni członkami pewnej wspólnoty obywatelskiej

• RP państwem demokratycznym

• wskazanie na Naród/lud jako piastuna i/bądź źródło władzy publicznej

• władza Narodu władzą suwerenną (zwierzchnią) → wykonywać władcze funkcje publiczne mogą jedynie takie czynniki, które są w stanie powołać się na legitymację (upoważnienie) Narodu

• dopuszczenie funkcjonowania wszelkich form kontroli obywatelskiej nad działalnością czynników sprawujących władzę

• uznawanie i sankcjonowanie form, przez które zamieszkujący państwo obywatele mogą artykułować postulaty, wyrażać interesy, manifestować potrzeby, formułować wolę co do kierunku rozwiązania problemów

• powinny funkcjonować mechanizmu legitymowania władzy publicznej przez Naród

• działalność swobodna, nieskrępowana obywateli, o statusie ludzi wolnych, niezależnych w egzystencji od państwa - wolnościowy status obywateli

• RP państwem prawnym

• postępowanie ludzi winno być określone przez reguły prawa, te zaś powinny przypisywać funkcjonariuszom publicznym możliwie niewielki zakres swobodnego uznania przy stosowaniu prawa w toku wykonywania czynności urzędowych - podejmowanie działań wyłącznie na podstawie wyraźne przyznanych kompetencji

• zasada praworządności - działanie organów jedynie na podstawie i w ramach kompetencji

• na obywatelach - jedynie obowiązek nienaruszania prawa

• właściwe wykonywanie czynności władczych - zabezpieczone przez rozbudowane instytucje kontrolujące

• standardy państwa prawnego - na podstawie porozumień, konwencji i paktów międzynarodowych: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (1966) + odpowiednie konwencje europejskie

• właściwości formalne systemu prawa - jasność, co jest prawem i gdzie prawo można „odnaleźć”, jasność co do procedur tworzenia, ustalania treści i dostępności prawa

• przepisy - sformułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny

• zakaz retroaktywności prawa

• wymóg konstruowania takich rozwiązań prawnych, które są adekwatne do celu im stawianego (aby środki nie przerastały celu)

• RP państwem urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej

• państwo odgrywa aktywną rolę w życiu społecznym

• władza zobowiązana do interwencji, korygowania (czasem sterowania) przebiegiem życia społecznego - stwarza obywatelom w miarę równe szanse do zajmowania i utrzymywania właściwego i stosownego miejsca w życiu społecznym

• tworzenie osłon, pewnych preferencji dla określonych kategorii osób ≠ przekreślanie na siłę wszelkich nierówności; nie jest też tożsame z państwem opiekuńczym

• zasada subsydiarności - wymóg uznawania właściwości do rozwiązania określonych kwestii w pierwszym rzędzie przez te podmioty, które kwestiom tym są najbliższe

• ponadto - społeczna, ale rynkowa gospodarka

• RP państwem jednolitym

• 1 system organów - bez funkcjonowania na terytorium RP organów innych państw

• decentralizacja władzy (wprowadzenie dla potrzeb zarządu państwowego okręgów terenowych), wprowadzenie samorządu terytorialnego (uznanie ludności zamieszkującej tereny poszczególnych jednostek za „wspólnoty mieszkańców” i powierzenie im zadań publicznych)

• funkcjonowanie dużych i o sporych kompetencjach jednostek samorządowych - regionalizm; regiony - jednostki terytorialne, w których następuje mniej więcej bilansowanie społecznych potrzeb z możliwościami ich zaspokojenia

• RP państwem podzielonej władzy

• funkcja ustawodawcza (stanowienie norm prawnych), funkcja wymierzania sprawiedliwości (rozstrzyganie sporów prawnych przez organ niezwiązany z podmiotami spór wiodącymi), funkcja wykonawcza (realizacja ustaw, podjęcie działań na odcinku nieuregulowanym ustawowo - inicjatywa)

• postulat funkcjonalnego połączenia podziału władzy z trójpodziałem w sensie organizacyjnym

• Sejm i Senat - ustawodawcze, Prezydent i RM - wykonawcze, sądy i trybunały - sądownicze

• wymóg zapewnienia równowagi władz - każda z nich winna posiadać odpowiednio doniosłe kompetencje i stanowisko, niedopuszczalność występowania między nimi układów nadrzędności i podporządkowania

• postulat współdziałania władz; wszystkie trzy władze muszą funkcjonować przy pewnym minimum wewnętrznych powiązań

• rozgraniczenie kompetencji - przyjęcie trojakiego domniemania kompetencji - pewna norma generalna wskazująca, ze dana funkcja wykonywana jest przez wskazany organ jako reguła, ale nie bez wyjątków

• uprawnienia organów jednej władzy do podejmowania czynności z zakresu innej jest wyjątkiem od zasady rozgraniczenia - interpretowane zawężająco; TK jako rozstrzygający w sytuacjach problemowych

• rozdział kompetencji jako reguła

• RP państwem o społecznej gospodarce rynkowej

• funkcjonowanie praw rynku

• społeczność gospodarki - dopuszczalność korygowania praw rynku przez państwo w celu uzyskania realizacji określonych potrzeb społecznych

• wolność działalności gospodarczej - wolność każdego do podejmowania produkcji i wprowadzania do obrotu wszelkiego rodzaju dóbr i usług przy posługiwaniu się tolerowanymi przez prawo formami tej aktywności; równość podmiotów gospodarczych

• prywatna własność - konstytucyjny zakaz przeprowadzania nacjonalizacji

• solidarność, dialog, współpraca partnerów społecznych

• funkcja wychowawczo-mobilizująca, a nie jednoznaczna norma prawna

• obowiązek ukształtowania w ustawach pewnych form dialogu