Etyka społeczna - dr M. Matusiak

Część I. Właściwe uprawianie etyki i uprawianie właściwej etyki.

1. Etyka w życiu codziennym.

2. Codzienne rytuały.

3. Zaangażowanie moralne.

Etyka jest działem filozofii, którego celem jest objaśnienie natury tego, co słuszne i niesłuszne, natury dobra i zła. Etyka mówi jak powinniśmy postępować.

Znaczenie terminologii:

1. Aborcja to zabicie niewinnego płodu.

2. Aborcja to usunięcie niezbyt ważnego strzępu tkanki

3. Więźniowie skazani na śmierć dostają to, na co zasłużyli.

4. Ludzie ułomni to inwalidzi.

5. Aktywne zawodowo kobiety odbierają miejsca pracy mężczyznom.

Emocjonalnie nacechowany język polega na użyciu drastycznych sformułowań w celu przekonania ludzi do swojego punktu widzenia albo zrażenia ich do poglądów innych osób. Emocjonalne nacechowanie języka dotyczy także przekazów prasowych, telewizyjnych reklam i innych.

Czy ono jest Twoje?

Upewnij się zadzwoń

1-800-XXX-YYY

Kwestie etyczne:

1. Wymusza pewnego rodzaju postępowanie.

2. Sugeruje, że Twoja żona jest nieuczciwa

3. Podsuwa rozwiązania, że utrzymywać musisz jedynie biologiczne dzieci.

4. Skłania do podejrzliwości.

Superdetektyw tropiciel - nie

Świadomy czytelnik i słuchacz - tak

Aby uniknąć sytuacji permanentnego konfliktu musimy nauczyć się ze sobą współżyć - jak to zrobić?

1. Walka na pięści - nie

2. Rozejm, ustalenie wspólnych zasad i sposobu ich egzekwowania - regulacja stosunków przy pomocy NORM

3. Normy etyczne ≠ nieetyczne (zakaz gwałtu, kodeks ruchu drogowego)

Normy to ogólne zasady postępowania, na które wszyscy się zgadzają.

Normy etyczne regulują wszystkie aspekty życia w sposób, który ma fundamentalne znaczenie dla istnienia społeczeństwa. Stanowią również istotę tego, kim jesteśmy. Normy etyczne umożliwiają współpracę społeczna opartą na postawie moralnej.

Postawa moralna (sumienie) to umiejętność postawienia się w sytuacji drugiego człowieka, utożsamienia się z nim i odczuwania jego bólu, jako własnego.

Normy etyczne są istotną częścią naszej tożsamości - tego, kim jesteśmy. Nadają sens naszemu życiu.

Osoba moralna to taka, która dochodzi do wniosku, że potrzeby wszystkich ludzi zasługują na to by je mierzyć jedną miara i że dążenie do własnych celów kosztem drugiego człowieka jest złe.

Nie czyń z konformizmu swojego ideału.

Większość norm jest dosyć ogólna i pozwala na twórczą elastyczność. Wiek doświadczenie dojrzałość pozwalają na własne podejmowanie decyzji zgodnych z własnymi nakazami moralnymi. Nie musimy stosować się do każdej powszechnie obowiązującej zasady. Jeśli po dokonaniu refleksji czujemy, że dana zasada jest niesłuszna mamy obowiązek ją zlekceważyć.

Dylemat etyczny ≠ dylemat

Dylemat etyczny zmusza do dokonania wyboru, podczas którego dochodzi do naruszenia jakieś etycznej normy lub zaprzeczenia jakiejś wartości.

Dylemat etyczny powstaje, kiedy zachodzi konieczność wyboru między dwoma działaniami, których nie chcemy się podjąć. Dylematy etyczne mogą dotyczyć konieczności wyboru między dwoma niepożądanymi lub dwoma działaniami przyjemnymi. Dylematy etyczne wykluczają dokonanie całkowicie zadowalającego wyboru, ale z reguły bywają inne rozwiązania tzw. trzecia droga. Wiele dylematów etycznych powstaje, ponieważ zasoby są ograniczone czasami odczuwamy pokusę żeby zrobić coś złego.

Dylematy etyczne rodzą konflikty moralne między ludźmi. Powstają one wtedy, kiedy ludzie maja inne zdanie - dopiero, kiedy do nich dochodzi zauważamy ze normy etyczne funkcjonują.

Wartości ≠ preferencje

Wartość jest cenna przynajmniej dla niektórych osób. Wskazuje na dobro, do którego powinniśmy dążyć, dlatego że jest cenne samo w sobie albo stanowi sposób osiągnięcia innej wartości lub dobra.

Wartości cenne same w sobie, (autoteliczne):

• Szczęście

• Szacunek dla siebie

• Cnota moralna

• Zdrowie

Dąży się do nich dla nich samych niezależnie od ich wpływu na osiągnięcie czegoś innego.

Wartości instrumentalne:

• Wszystkie pozostałe np. pieniądze

Ceni się je za to, co można za nie kupić a nie dla nich samych.

Funkcje wartości w systemie motywacyjnym człowieka:

• Integrująca - motywacje i kierunki działalności wartości pozwalają uporządkować działania w określonej perspektywie czasowej

• Socjalizująca - wartości wprowadzają jednostkę w życie określonej zbiorowości

• Orientacyjna - gdzie dana wartość jest kryterium orientacji podporządkują ludzkie działania

• Metadecyzyjna (rozstrzygająca), - kiedy pomagają (wartości) podejmować decyzje w przypadku konfliktu motywów lub racji.

• Gratyfikacyjna (nagradzająca) - wartości pozwalają zachować równowagę psychiczną i rekompensować dyssatysfakcje odnoszone w innych obszarach życia.

• Dekoracyjna - w przypadku wartości werbalizowanych Anie wpływających na postawę i zachowania.

Bycie moralnym, wierność swoim przekonaniom to nie wszystko!

Analiza i przemyślenie postępowania, - co mną kieruje?

Bez takiej analizy nie należysz do siebie tylko do kogoś innego. Robisz coś, bo wszyscy tak robią, zawsze tak robiłeś, bo ktoś każe. Bez takiej analizy nie bierzesz odpowiedzialności za własne życie. Bycie moralnie odpowiedzialnym oznacza konieczność głębokiego przemyślenia wartości i norm, które są nam drogie.

Nie można postępować bezmyślnie, bezrefleksyjnie:

• Należy umieć podać powód, dla którego postępuje się tak, a nie inaczej - głosowanie w wyborach, przekazywanie środków na cele charytatywne itd.

• Ważne jest, aby znać nie tylko przekonania ludzi (wartości), ale także ich motywacje (przeciwnicy pornografii, feministki, fundamentaliści)

• Czasami można zmienić zdanie - dogmatyzm wyklucza taką sytuację, gdyż odmawia wzięcia pod uwagę argumentów podważających dane czyny czy wartości.

Nie wszystkie powody są równie ważne:

Bezstronność Stronniczość

- nepotyzm - kiedy kierujemy się uczuciami

- opieka nad pacjentem, traktowanie studentów - kiedy podejmujemy decyzje

Opierając się na osobistych

Relacjach z innymi

Sceptycyzm ważny w etyce:

• Jest postawą, celowym zawieszeniem przekonania na dany temat.

• Wymaga oceniania danej kwestii za pomocą rozumu - udowodnij to!

• Nawet twierdzenia naukowe mogą zostać podważone, bo nauka jest niedomknięta - Kolumb.

• Jest źle rozumiany - mylony z cynizmem - mówiącym, że nigdy nie zdołamy posiąść należytej wiedzy o tym, co jest dobre a co złe.

Bóg kazał mi to zrobić - teoria „boskiego nakazu”

• Teoria ta mówi, że coś jest dobre, bo Bóg tak powiedział i złe, ponieważ Bóg to potępia.

• Nie tylko mówi, co jest dobre a co złe, ale jednocześnie dostarcza motywacji by postępować właściwie.

• Nie akceptują jej ateiści, agnostycy, choć mogą uznawać nakazy Biblii, ale z innych przyczyn.

• Nie jest dobra także dla wierzących. Dlaczego?

3 zastrzeżenia:

1. Teoria boskiego nakazu dopuszcza możliwość, że czyny niemoralne (morderstwo) mogą być złe, jeśli Bóg tak mówi.

• wg teorii boskiego nakazu zamordowanie syna byłoby moralnie słuszne, bo Bóg tak nakazał, co jest sprzeczne z przekonaniem, że morderstwo jest zawsze złe.

• Abraham nie tylko był gotów poświecić syna, ale przede wszystkim moralność (fanatyzm)

• może Bóg dopuszcza czyny nie moralne z jakiegoś - nieznanego powodu, wtedy byłoby dla nas tajemnicą, skoro tak nie uda nam się dowiedzieć, co on tak naprawdę nakazuje.

2. Czyni z władzy Boga podstawę tego, co słuszne, podczas gdy w moralności chodzi o to żeby unikać myślenia „racja po stronie silniejszego”.

Dwa wizerunki Boga z Biblii.

A. Gniewny ojciec - nakaz określonego postępowania przy pomocy kar i nagród. W rzeczywistości postępujemy moralnie, bo tak w głębi serca czujemy, a nie, dlatego, że Bóg nas zmusza. Zatem przestrzeganie norm, ze strachu przed bożym odwetem nie jest słuszne

B. Kochający ojciec - winniśmy posłuszeństwo Bogu, bo jest kochający i troskliwy. W rzeczywistości kochający rodzic chce, aby dziecko było odpowiedzialne i zdolne do samodzielnego podejmowania decyzji moralnych. Zatem przestrzeganie norm tylko, dlatego, że ktoś troskliwy nam to nakazuje tez nie jest słuszne.

3. Nie dostarcza wystarczających wskazówek, jak powinniśmy postępować.

• wiele religii utrzymuje, że głosi słowo boże, - ale która jest prawdziwa?

• ile w Biblii jest prawdziwego słowa bożego?

• brak JASNOŚCI - nakazy są zbyt ogólne, aby stanowiły konkretne wskazówki

• brak SPÓJNOŚCI - „Prędzej wielbłąd...” To, dlaczego Bóg w ST wynagradza niektórych najżarliwszych wyznawców bogactwem (Hiob)

Możemy dostosować nasze postępowanie do woli Boga - jako osoby odpowiedzialne zdeterminowane przez własne rozumowanie. Możemy pozwolić by boskie światło rozumu było naszym przewodnikiem.

Rozum, wolna wola ≠ strach, poczucie winy, fanatyzm

Niech nauka będzie ci przewodnikiem.

• Jeśli nie Bóg to może nauka?

• Religia nie zapewni dobrobytu materialnego, jaki daje przemysł, technologia, nauka....

• Nauka wyparła religie, choć wielu z nas nadal przekłada religię nad naukę.

• Zrobiliśmy z naukowca boskiego stwórcę i dobroczyńcę ludzkości.

• Czy mamy pewność, że naukowcy nie wykorzystają potęgi, jakie daje im biegłość techniczna i nie przejmą kontroli nad naszym życiem - klonowanie, manipulacje...

Czy etyka powinna się opierać na wiedzy naukowej?

• Naukowcy odpowiadają na pytanie o możliwości, a nie na pytanie, co powinniśmy robić.

• Nauka mówi, że świat składa się jedynie z materii i energii, a to, co nazywamy duszą to jedynie szczególna ich mieszanka.

• Związki przyczynowe (reakcje chemiczne w mózgu) sprawiają, że myślimy i postępujemy w określony sposób.

Nauka rządzi umysłem, etyka - sercem.

Jak je pogodzić? Zrozumieć, że:

1. Nauka i etyka (może także religia) są różnymi, lecz równie niezbędnymi perspektywami oglądu świata.

2. Każda z nich ma swoje ograniczenia, a ich użyteczność zależy od tego, co chcemy wyjaśnić.

Religia zajmuje się wielkimi duchownymi tajemnicami życia, kto stworzył wszechświat, jaki jest ostateczny cel życia. Pozostawia doczesne problemy nauce.

Nauka zajmuje się związkami przyczynowymi w świecie materialnym ułatwia życie poprzez dostarczanie nam wiedzy. Nie próbuje odpowiadać na pytania religijne.

Etyka nie wkracza ani w obszar zarezerwowany dla religii ani dla nauki. Natomiast daje nam możliwość klarownego myślenia o właściwych zasadach rządzących relacjami z innymi. Zakłada istnienie odpowiedzialności moralnej.

Refleksja moralna (rozmowa z samym sobą) nigdy się nie kończy. Nauka kończy się tam, gdzie kończą się twarde fakty. To także niekończące się rozmowy z innymi, konfrontacja idei, przekonań, wartości.

Praw moralnych nie można w pełni pojąć i zdefiniować raz na zawsze.

Część II. Istota etyki.

Istota etyki - druga strona medalu - odrzucenie etyki, czyli analiza mocnych i słabych stron stanowiska antytetycznego.

1. Etyka zasady: „przede wszystkim ja”

2. Etyka zasady: „ przede wszystkim my”

3. Cyniczny stosunek do etyki

Etyka zasady „przede wszystkim ja” ( egoizm psychologiczny, egoizm etyczny, altruizm)

Egoizm psychologiczny - teoria jak się zachowujemy. Jedyną przyczyna motywacją uprzejmości, jakie wyświadczamy innym jest własna korzyść. Działanie dla własnej korzyści leży w naturze ludzkiej.

Dwa podstawowe argumenty egoizmu psychologicznego:

1. Ludzie zawsze robią tylko to, co chcą robić

2. Pragną miłych uczuć towarzyszącym dobrym uczynkom, dlatego przyczyną dobrych działań jest jedynie wyrachowanie.

Egoizm psychologiczny - 3 zastrzeżenia:

1. Ludzie robią nie tylko to, co chcą robić, ale przeciwnie robią cały czas to, czego tak naprawdę robić nie chcą

2. Gdyby ludzie robili tylko to, co chcą nie moglibyśmy odróżnić ludzi dobrych od złych.

3. Miłe uczucia towarzyszące dobrym uczynkom pojawiają się w następstwie zrobienia dobrej rzeczy, najpierw cos robimy a później pojawia się miłe uczucie nie odwrotnie.

Koncepcja egoizmu psychologicznego jest wadliwa, ponieważ nie objaśnia dobrze natury ludzkiej tego, dlaczego coś robimy - trudno obronić jego tezy.

Ważne rozróżnienie!

Egoizm psychologiczny formułuje twierdzenia dotyczące tego jak postępujemy, egoizm etyczny, - w jaki sposób powinniśmy się zachować.

Egoizm etyczny mówi ze bez wglądu na wszystko zawsze powinieneś mieć na względzie własna korzyść. Etyczni egoiści twierdzą, że mamy tylko obowiązek - obowiązek wobec siebie. Jako etyczny egoista możemy robić różne rzeczy dla innych, ale racją i motywem powinna być korzyść własna, a nie dobro innych!!!

Dobre czyny są wg egoistów etycznych moralnie słuszne nie, dlatego, że pomagamy innym, ale dlatego, ze działamy na własną korzyść. Jednocześnie etyczny egoizm nie jest teorią hedonistyczną.

Egoizm etyczny może wymagać, aby nie pozwalać sobie na przyjemności, ponieważ to nie jest w twoim zakresie. Może wymagać zrobienia rzeczy bolesnej, ponieważ to jest w twoim interesie.

Egoizm etyczny - za i przeciw.

Za przeciw

Jest moralnie słuszny bo zachęca jednostki Zakłada, że wtrącanie się w życie

do troszczenia się o siebie. jednostek jest odrażające i nie

powinniśmy tego robić.

Propagowanie altruizmu i dobroczynności Wg egoistów etycznych możemy

jest złe, ponieważ pozostawia jednostkę jedynie wybierać pomiędzy

na łasce społeczeństwa, altruizm sugeruje że skrajnym indywidualizmem. a

ktoś potrafi lepiej niż ty sam zatroszczyć się skrajnym altruizmem - życiowe

o ciebie. wybory nie wymagają tak

naprawdę ani jednego ani drugiego

Pułapka: przejście od jednostki do społeczeństwa.

Co z altruizmem?

Egoiści psychologiczni twierdzą, że altruizm jest niemożliwy tzn., że motywem jest wyrachowanie. Egoiści etyczni twierdzą, że altruizm jest moralnie zły, tzn., że motywem powinno być wyrachowanie.

Jeden i drugi egoizm głęboko przenika naszą kulturę. W rzeczywistości altruizm nie wymaga całkowitej bezinteresowności i rezygnacji z własnych marzeń i dążeń. Własna korzyść jest lub może być dobra a nie tylko ona się liczy. W społeczeństwie zawsze są tacy, którzy uważają, że są lepsi, a ci gorsi wysysają z nich energię, społeczeństwo tym samym jest dla nich ciężarem. Ale ludzie naprawdę wielcy znają swoje ograniczenia i wiedzą, że społeczeństwo raczej pomaga a nie przeszkadza w osiągnięciu tej wielkości.

Etyka zasady: „przede wszystkim my”. (Subiektywizm, relatywizm, fakty a sądy wartościujące)

Subiektywizm etyczny nie jest teorią moralna mówiącą, co jest dobre czy słuszne. Jest jedynie stanowiskiem na temat natury sądów moralnych - uznaje, że sądy moralne są po prostu wyrażaniem osobistych zapatrywań. Subiektywiści etyczni nie rozpatrują praw moralnych czy wartości absolutnych, uważają, że ludzie wyrażają jedynie swój punkt widzenia, a nie sądy moralne. Subiektywizm etyczny jest bardzo pociągający, ponieważ, propaguję ideę tolerancji - ludzie się zgadzają, że się nie zgadzają.

Subiektywizm etyczny - uzasadnienie stanowiska.

1. Przekonania etyczne sprowadzają się do odczuć.

2. Faktem jest, że jednostki po prostu się nie zgadzają w kwestii tego, co jest dobre, a co złe.

3. Przekonania etyczne nie są obiektywnie sprawdzalne.

Subiektywizm etyczny - błędy.

1. Przekonania etyczne w rzeczywistości opierają się nie tylko na odczuciach.

2. Fakt, że każdy z nas może mieć odmienne odczucia czy przekonania w danej sprawie nie oznacza jeszcze, że nie ma miejsca na prawdę.

3. Chociaż poglądy etyczne nie odnoszą się do obserwowanych faktów istnieją sposoby ustalenia, który pogląd jest lepszy, który gorszy.

4. Ważne jest nie tylko posiadanie danego poglądu, ale także jak do niego doszliśmy.

5. Błąd fundamentalny; zatarcie różnic między wiarą, że coś jest prawdziwe, a prawdą na ten temat - subiektywizm etyczny nie dopuszcza możliwości błędnych przekonań, co dla etyki jest bardzo ważne - odkrycie własnej pomyłki zmiana przekonań, wyciągnięcie z nauki z różnych sytuacji warunkują przecież postęp.

Subiektywizm etyczny wyklucza postęp moralny - skoro ty masz słuszność i ja mam słuszność to nie możemy popełnić moralnego błędu, ponieważ dobro i zło sprowadzają się do tego, co my uważamy za dobro i zło - nie ma miejsca na postęp.

Relatywizm kulturowy

1. Większość z nas uważa, że tolerancja zwłaszcza dla ludzi z innych kultur jest bardzo słuszna.

2. Przekonania etyczne zależą od kultury. Słuszne jest to, co dana kultura uważa za słuszne.

3. Relatywiści kulturowi kierują się obawą, że gdybyśmy wyznawali obiektywizm moralny to zdeptalibyśmy inne kultury.

Obiektywizm moralny - to przekonanie ze moralność jest uniwersalna, wieczna i niezmienna - np. zabójstwo pozostaje złe zawsze i wszędzie.

4. Sprzeciwiając się pewnym zwyczajom nie wyrażamy jedynie naszej opinii czy opinii właściwej naszej kulturze - formułujemy stwierdzenia uniwersalne, nikt nie powinien tego robić.

5. Relatywiści kulturowi twierdzą, że przedstawiciele danej kultury zgadzają się na obowiązujący w niej kodeks moralny - w rzeczywistości tylko część osób zainteresowanych dana kwestią podziela taki kodeks.

6. Większość czasami się myli - nie zgadzanie się z większością musi być możliwe, jeśli mają nastąpić zmiany i rozwój moralności.

7. Czasami przedstawiciele danej kultury nie zgadzają się z jej zwyczajami czy powinniśmy wmawiać im, że źle robią, bo taki zwyczaj panuje w ich kulturze.

8. Gdybyśmy przyjęli taki punkt widzenia nie wspieralibyśmy ludzi, którzy uciekają ze swoich krajów.

9. Główny problem polega na tym, że np. wszystkie kultury są zgodne, że zabójstwo jest czymś złym a nie wszyscy tak samo definiują zabójstwo.

Często to się wydaje fundamentalna różnica w sferze wartości kulturowych w rzeczywistości może wynikać z innych warunków życia narzucających inną interpretacje wartości. Często tez w grę wchodzi różnica interpretacji faktów, a nie wartości. W różnych kulturach możemy wyznawać te same wartości ale różnie je wyrażać - nie należy zatem zakładać że różne zwyczaje dowodzą odmiennych systemów wartości.

Koncepcja relatywizmu kulturowego mimo wad ma również zalety:

1. Uczy tolerancji wobec różnic kulturowych, nie powinniśmy się mieszać w sposoby uprawy ziemi, czczenia bogów, sposobów ubierania się itp., ale jednocześnie powinniśmy sprzeciwiać się i krytykować zwyczaje krzywdzące ludzi fizycznie i emocjonalnie.

2. Zaleca pewne dozy pokory a tym samym sprawia, że zadajemy sobie pytania o słuszne kwestie, megalomanię i skłonności do wywyższania swojej kultury nad inne.

Cyniczny stosunek do etyki.

Cynizm to postawa zwątpienia w moralne zasady zwyczaje i instrukcje.

Z zasady wierzymy innym ludziom, zaufanie to ginie kiedy słowa i czyny nie całkiem do siebie pasują.

Kiedy z zawodnika przeistaczamy się w obserwatora. Proces przemiany szczerych wyznawców w krytycznych cyników zachodzi kiedy przedzieramy się przez retorykę i zaczynamy dostrzegać hipokryzję.

Filozofowie ostrzegają nie tylko przed religijnymi ale także przed etycznymi szwindlami.

K. Marks

1. Etyka i religia są często wykorzystywane przez wpływowych i bogatych hipokrytów do utrzymania ciężko pracujących w ryzach.

2. Cenił ideę wyzwolenia, równości i sprawiedliwości jako niezbędne do poszukiwań moralnie doskonałego społeczeństwa. Ostrzegał jednak, że ideę te mogą być wyznaczone przez klasy rządzące, które SA przeciwne wyzwoleniu, wspólnocie, równości i sprawiedliwości.

K. Marks - WSPÓLNOTA

1. Wspólnota o której tyle mówią księża i przywódcy to w rzeczywistości walka biednych z bogatymi, walka klas, a nie społeczeństwo.

2. Twierdzenie, że w warunkach walki klasowej może zaistnieć społeczeństwo jest oszukiwaniem siebie, że lojalność wobec narodu czy przedsiębiorstwa jest ważniejsza od lojalności wobec tych z którymi zarabia się na chleb powszedni.

K. Marks - RÓWNOŚĆ

1. Wszystkim nam zabrania się tych samych rzeczy i na te same zezwala to prawda. Ale cóż znaczy prawo jeżeli nie ma środków aby z niego skorzystać. Wolność towarzysząca prawu zależy od zdolności i możliwości skorzystania z niego.

2. Przykłady: jeżeli nie mam pracy, zasiłku czy innej pomocy nie mogę się powstrzymać od żebrania. Jeśli nie wiele zarabiam i nie stać mnie na wykupienie polisy ubezpieczeniowej to moje równe prawo do jej posiadania jest kitem.

K. Marks - WOLNOŚĆ

1. Jesteśmy wolni bo nikt nie zmusza nas abyśmy robili rzeczy, których nie chcemy. Zawieramy umowy z nieprzymuszonej woli. Czy na pewno?

2. Kiedy pracodawca obniża pensję i świadczenia socjalne pyta pracowników o zdanie? Nie! Stwierdza że jeżeli tego nie zaakceptują przeniesie firmę za wschodnią granice lub do Chin.

3. Zatem utrata dochodów i przywilejów niemal zawsze prowadzi do utraty wolności, a nasza egzystencja nie zależy już od nas samych tylko od rządu, instytucji dobroczynnych czy pożyczkodawców.

K. Marks - SPRAWIEDLIWOŚĆ

Pracująca biedota uznaje wyzysk siebie za sprawiedliwy, gdyż jednocześnie wyzyskujący mówią, że postępują etycznie i drogi jest im los innych ludzi, bo dają im pracę.

Marks miał cyniczny stosunek do instytucji, które nie działały etycznie, choć o etyce nieustannie gruchały. Nie porzucał jednak ideałów etycznych. Był pewien, że historia przyzna mu słuszność. Robotnicy całego świata się połączą i zrzucą kajdany dominacji klasowej i ekonomicznej. Stworzą harmonijną społeczność spełnionych ludzi, państwo. A także normy dobra i zła będą stopniowo zanikać bo każdy będzie miał to czego potrzebuje.

Etyka i religia to szwindel - inny punkt widzenia.

1. etyka i religia to szwindel bo działają na zgubę wpływowych i bogatych.

2. bogaci i wpływowi są tacy ponieważ mają określone cechy - ambicja, pracowitość, innowacyjność...

3. ani etyka ani religia nie pochwalają tych cech każą być potulnym, pokornym i ofiarnym wobec Boga, państwa i ludzkości.

4. cechy te mogą przyczyniać się do pokojowej koegzystencji i w społeczeństwie ale są sprzeczne z tym co sprawia że ludzie są bardziej jednostkami niż zwierzętami stadnymi.

5. pragnienie prześcignięcia tłumu i wybicia się. Rywalizacja i dominacja, a nie współpraca i równość są oznakami ludzkiej świetności.

6. Religia i etyka czasami karzą za takie dążenia. Domagają się, aby nieliczni utalentowani zrezygnowali ze swej władzy i bogactwa i ograniczyli swój twórczy potencjał do płaszczenia się przed stadnym lenistwem, głupotą i konformizmem mas.

7. A masy? Ponieważ zazdroszczą wybitnym, zrobią wszystko by ściągnąć ich na swój poziom przeciętności.

Friedrich Nietzsche - afirmatywny nihilizm ( najbardziej radykalny obrońca antyetyki)

Podobnie jak poprzedni walczył z hipoaluzją w etycznych przesłankach

1. Wolność to nie wszystko... Idee etyczne nie są etyczne - brzmią dobrze jedynie w teorii, w praktyce karmią nasz instynkt okrucieństwami, ignorują, bowiem fakt, że część działań, o których myślimy, że podejmujemy je z własnej woli tak naprawdę podejmujemy, bo wpływa na nas otoczenie,)dlaczego winimy psychopatę za to, że dorastał w złych warunkach)

2. Etyka może prowadzić do choroby duszy, ponieważ domaga się poświęcenia naszych instynktownych potrzeb na rzecz podejmowanego współżycia.

3. Owa forma etycznego wyrzucenia to właśnie nihilizm. Kodeksy moralne są złe, ponieważ przeczą samemu życiu albo temu, co w nim najważniejsze, czyli instynktownemu usiłowaniu wykroczenia poza konwencjonalne granice etyczne.

4. To wykroczenie „wola mocy” nie jest wolą zdominowania innych, ale wolą tworzenia nowych idei i wartości podważających dawne.

5. Moralny altruizm wymaga samo poświęcenia dla tych, którzy wyróżniają się z tłumu. Efektem tej troski o moralną równość jest stłamszenie tych, którzy mają wyższego ducha.

6. Oni powinni tworzyć nowe ramy moralne, ale sami byliby ponad nimi.

ANTYETYKA - PODSUMOWANIE

1. Mimo ważkich uwag antyetyków nie jesteśmy chyba w stanie żyć bez etyki.

2. Nie potrafimy też żyć bez zaufania do innych - wiecznie wątpiących w każdą normę, instytucję etyczną będąc jedynie krytykami i widzami nieustannie poszukującymi hipokryzji, nieszczerości i nieautentyczności.

3. Nie potrafimy, bo jesteśmy uczestnikami pewnej gry, której reguły wymagają wzajemnego zaufania i szacunku - trudno sobie wyobrazić kogoś, kto, kwestionuje wszystkie zasady chyba, że byłby pustelnikiem.

4. Nauka, z antyetyki - naucz się podważać autorytety i demaskować hipokryzję.

Część III. Ogólne wskazówki dotyczące podejmowania decyzji - rozwiązywanie konkretnych problemów moralnych.

1. Etyka starożytnych Greków.

Sokrates, Platon, Arystoteles - życie bez cnoty jest nieszczęśliwe (cnota - dobry charakter)

Czym jest szczęście, czyli całkowite spełnienie duchowe?

Przyjemności ≠ szczęście

(stany chwilowe odnoszące się do wrażeń i odczuć ≠ stan trwalszy, spełnienie pomyślności)

Dobry i zły charakter - cechy:

Kształtowanie się dobrego charakteru (Arystoteles):

1. Musimy być cnotliwi w sposób umiarkowany (troska o innych, tolerancja, hojność stosowane w sposób przesadny mogą doprowadzić do zabicia kogoś swoją życzliwością)

2. Różne przedsięwzięcia wymagają różnego stopnia cnoty (np. odwaga żołnierza w szyku i samobójcy)

3. Poszczególne sytuacje wymagają różnych cnót (troskliwość żołnierza, lekarza).

Sztywne przestrzeganie zasad (np. nigdy nie kłam) ≠ właściwe wykorzystanie cnót (mądrość, odpowiednia ocena sytuacji, odpowiednia reakcja)

Czy cnota może stać się występkiem? Np. gdy służy złu?!

Przykłady

• Robin, Hood - czy ludzie dopuszczający się czynów niemoralnych mogą być cnotliwi?

• Właściciel niewolników - postępuje odważnie, narażając się na ryzyko czy niemoralnie.

Dlatego moralnie prawe życie poza cnotą etyczną wymaga czegoś jeszcze - trzeba umieć kwestionować autorytety i krytycznie myśleć o tym, co mówią inni.

Arystoteles - ponieważ wszyscy się różnimy pod względem sytuacji życiowej i zdolności model szczęścia właściwy dla jednej osoby, nie musi być odpowiedni dla innej.

1. Cnoty średniowiecza

1. Natura jako ład moralny

Natura określa co jest dobre a co złe - występuje w niej pewien ład, procesy zachodzą w sposób przewidywalny regularny, normalny (fizyka, spanie, jedzenie rodzenie itp.)

Kiedy mówimy że coś jest niemoralne nienaturalne?

Kiedy myślimy o jego celach i funkcjach?

Mówimy o celach w odniesieniu do istot żywych a w odniesieniu do przedmiotów nie.

W średniowieczu u wcześniej o celach mówiono także w odniesieniu do przedmiotów (Arystoteles uważał że fakt spadania kamienia spowodowany jest tym że kamień chce odpocząć)

Dzisiaj uważamy że:

• Różne rzeczy mają różną istotę czyli są różne ze swej natury.

• Wrodzona natura wyznacza standardy moralności i standardy dobrego funkcjonowania czyli różne rzeczy mają swoje normy dobrobytu, delikatności i cnoty.

• To, że psy odznaczają się pewnymi cnotami (węch, tropienie) nie oznacza że są te cnoty moralne. Są to jedynie cnoty związane z ich naturą. Zatem psie zachowanie doskonałe dla psów nie jest doskonałe dla ludzi.

2. Chrześcijański pogląd na moralność naturalną.

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) zwrócił uwagę żyjących w czasach Średniowiecza Europejczyka na Arystotelesa.

W przeciwieństwie do Arystotelesa uważał, że:

• Natura została utworzona przez Boga

• Ostatecznym celem jest wieczna szczęśliwość na tamtym świecie a nie szczęście tu na ziemi

Przyjął zasady od Arystotelesa:

• Wszystko w przyrodzie ma cel.

• Niemożność rozwinięcia natury odpowiadającej rodzajowi każdej istoty żywej jest niedoskonałością.

• Przyroda i jej prawa moralne są poznawalne za pomocą rozumu i rozsądku. Każdy racjonalny człowiek (nawet ateista) powinien wiedzieć co natura nakazuje jeśli chodzi o właściwe postępowanie.

Koncepcja św. Tomasza

Doktryna Prawa Naturalnego - Najwyższymi standardami oceny dobra i zła nie są zwyczaje czy prawa konkretnego społeczeństwa lecz uniwersalne prawa natury ludzkiej, tak jak są poznawane przez rozum.

Doktryna zakłada, że: Istnieje uniwersalna natura moralna wspólna wszystkim ludziom która może zostać poznana za pomocą rozumu czyli władzy następującej u każdego dorosłego człowieka bez względu na to w jakim społeczeństwie żyje.

Współczesne prawo naturalne - Doktryna prawa naturalnego przekształciła się w doktrynę naturalnych praw (1583 Grocjusz - prawo stanowione i prawo natury)

Prawo naturalne to wolność lub prawa do rzeczy takich jak własność czy majątek. Mają je wszyscy ludzie bo są ludźmi. Prawo naturalne to granice moralne działania rządów wobec obywateli. Prawo naturalne jest wyższe od prawa stanowionego przez ludzi bo opiera się na naturze człowieka, która jest uniwersalna dla wszystkich ludzi. Jest ono wyższe od prawa stanowionego i jest normą przy ocenie prawa stanowionego, a nawet uzasadnia opieranie się prawu stanowionemu.

III. Nowożytna teoria umowy społecznej, etyczne implikacje, uznania życia za jedną wielką umowę:

• koncepcja praktyczna, minimalistyczna, formułująca jedynie podstawowe zasady dotycząca zwykłych ludzi którzy zapominają o cnocie

• etyka minimalistyczna wyrasta z przekonania o tym, że rasa ludzka nie różni się zbytnio od rasy diabłów.

Wniosek: wszyscy musimy osiągnąć porozumienie w kwestii minimalnej liczby reguł dotyczących korzystnej współpracy.

• Hobbes wyjaśniał etykę cnoty i etykę chrześcijańską

• Hobbes: stan natury jest stanem permanentnego niedoboru dóbr. Nasze pragnienia są nieograniczone dlatego nigdy nie osiągamy wszystkiego czego pragniemy.

• Dlatego nie możemy być bezpieczni stale walczymy

• Strach przed brakiem bezpieczeństwa materialnego + niedostatek rzeczy materialnych = wojna wszystkich przeciw wszystkim.

Hobbes: stan natury

1. ludzie stale rywalizują z naturą

2. w stanie natury wszyscy ludzie są sobie równi, wszyscy uważają że życie każdego jest tak samo cenne jak życie innych i każdy ma takie same prawo do rzeczy do życia

3. ludzie w stanie natury stoją przed tzw. Dylematem więźnia polega na tym, że gdy racjonalni ludzie współpracują osiągają najlepsze rezultaty.

4. zatem próbują sobie zaufać - umawiają się z pozostałymi, że powstrzymają się od zabójstw i kradzieży - ustalają rezultaty.

5. zaufanie to za mało ustalają więc sposoby egzekwowanych umów. Umowa - mechanizm karzący zdradę np. kto łamię umowę o ochronie sam na te ochronę nie zasługuje.

6. ponieważ nadal się sprzeczają ustanawiają trzecią stronę która bezspornie i uczciwie będzie interpretowała, wprowadzała w życie i egzekwowała postanowienia umowy społecznej.

W konsekwencji:

Zgadzają się znosić swoje maksymalistyczne przekonania moralne w imię pokojowego współistnienia opartego na wspólnych minimalistycznych przekonaniach.

Zgodnie nie tolerują naruszania podstawowych warunków umowy społecznej. Kodeks jest na tyle ważny że nie wahają się karać tych którzy go łamią i dlatego tworzą rząd.

Teoria umowy społecznej w etyce pokazuje:

1. każdy racjonalny egoista powinien zaakceptować podstawowe zasady moralne, gdyż pozwala to na uniknięcie niedogodności stanu natury.

2. w interesie wszystkich racjonalnych egoistów leży istnienie oficjalnego arbitra który będzie rozwiązywał spory dotyczące interpretacji zastosowania i egzekwowania tych zasad.

Zobowiązania rządu:

1. Hobbes: rząd nie może stanowić strony w umowie społecznej z poddanymi - dlaczego? Bo w razie zakwestionowania jego działań musiałby sądzić sam siebie (konflikt interesów) dlatego należy go postawić nad prawem.

2. Lock: każdy rząd łamiący podstawowe prawa naturalne obywateli, występuje przeciwko warunkom, jakie sam nakłada na obywateli, gdy do tego dochodzi obywatele mogą okazać nieposłuszeństwo lub obalić rząd.

3. w każdym sporze między rządem a narodem to naród jest najwyższym sędzią, bo rząd istnieje po to by wykonywać polecenia narodu.

Problem 1: sama umowa natury - nie wszystkie umowy są dobre.

1. umowy nie są uznawane za obowiązujące jeśli człowiek nie zawiera ich dobrowolnie i w pełni świadomie.

2. w pewnym sensie społeczeństwo wobec rządu nie jest konsekwencją zgody na umowę w zamian za korzystanie z usług rządu.

3. niektóre z nich opierają się na milczącej zgodzie (Lock)

4. dla etyka umowy społeczne - dobrowolna zgoda nie jest najważniejsze. Najważniejsze są równość i uczciwość w wypełnianiu umowy przez obie strony.

Problem 2: naturalne nierówności

1. należy zadbać aby umowy społeczne były dla biednych i mniej wpływowych jak i dla bogatych i bardziej wpływowych, tak samo korzystne (ROUSSEAU)

2. w społeczeństwie uczciwym każdy powinien mieć równe szanse odniesienia sukcesu

3. dlatego ci którzy urodzili się w lepszej sytuacji powinni zrezygnować z części bogactwa, aby pomóc osobom z nizin.

4. rywalizacja między ludźmi musi mieć uczciwe zasady które nikogo nie faworyzują

5. naprawdę uczciwe zasady współpracy muszą przynosić korzyści i biednym i bogatym dlatego wymagają transferu części bogactwa zamożnych w celu zagwarantowaniu ubogim równych szans.

6. uczciwa umowa musi zawierać moralną ideę wzajemnej troski o wszystkich i dążenie do stworzenia równych szans.

IV. Kantyzm

Czy intencję mają wpływ na ocenę moralną czynu?

1. I. Kant (1724-1804) operuje kategoriami bezwzględnymi - moralność dotyczy stosowania absolutnych uniwersalnych zasad, które odnoszą się do wszystkich ludzi bez wyjątku.

2. teoria Kanta to teoria deontologiczna. Jak każda teoria moralna koncentruje się na obowiązkach wobec innych ludzi zwierząt i je uznać za kwintesencję etyki.

3. bez względu na to czy tego chcemy czy nie obowiązki muszą być wypełniane

4. do podstawowych obowiązków należy

• mówienie prawdy w każdej sytuacji

• dotrzymywanie obietnic w każdej sytuacji

• odrzucenie myśli o samobójstwie

• jedyną rzeczą absolutnie dobrą jest dobra wola - bardzo silne pragnienie dobrych rzeczy

• rzeczy które uważamy za dobre nie są absolutnie dobre ponieważ mogą być wykorzystane w tym celu

• postępowanie złe jest złe nawet wtedy gdy zakończy się dobrze

• wniosek: wynik czynu nie jest kryterium oceny - o moralności uczynku decyduje wola a nie skutek działania.

• obowiązki (nakazy) mają różną wagę: warunkowe i absolutne

• obowiązki warunkowe obowiązują kiedy określamy rezultat, są wyrażone w formie jeżeli... to...

• obowiązki bezwarunkowe muszą wypełniać wszyscy. Imperatyw kategoryczny. Kant: nie powinien nigdy inaczej postępować, jak tylko tak żebym mógł także chcieć aby maksyma moja stała się prawem powszechnie obowiązującym

• „co by było wszyscy tak zrobili?” „Czy chcę aby każdy człowiek to zrobił?”

• Aby wieść prawdziwie moralne życie trzeba działać w racjonalny i konsekwentny oraz szanować innych ludzi.

• Odpowiedzialność to wrażliwość dokonywania wyborów i wolność dokonania złego wyboru.

• Zły postępek (przestępstwo) to prośba o karę. Należy uszanować wolę przestępcy, który pragnie złego uczynku, jak i kary i ukarania go.

V. Teorie konsekwencjonalistyczne.

1. liczą się skutki działań, dlatego należy wybrać taki sposób postępowania który zapewni najkorzystniejsze efekty.

2. czy coś jest dobre czy złe, słuszne czy nie, zależy od skutków: to jak wiele dobra czynisz lub jak wiele zła jest miarą etycznego postępowania.

3. czynienie dobra oznacza nieprzysparzanie niepotrzebnego bólu i cierpienia czy krzywdy innym istotom.

4. utylitaryzm - teoria moralności wg której przyjemność lub szczęście to jedyne dobra moralne.

Utylitaryzm J. Benthama (1748 - 1832)

1. Moralność sprowadza się do próby stworzenia na świecie jak największej ilości dobra

2. Szczęście zależy od przyjemności i bólu.

3. Moralnym zadaniem jest tworzenie przyjemności i unikanie zarówno zadawania jak i odczuwania bólu.

4. Motywacją do działania powinna być nie tylko własne szczęście ale także innych.

5. Maksymalizacja szczęścia w społeczeństwie sprowadza się do szerzenia przyjemności i minimalizacji bólu.

6. To który czyn jest źródłem największego szczęścia można ustalić naukowo

Utylitaryzm J.S. Milla (1806 - 1873)

1. Nie można porównywać przyjemności angażującej umysł z przyjemnością angażującą żołądek

2. Powinniśmy oceniać nie natężenie przyjemności wynikającej z jednego uczynku ale jej jakość - są przyjemności lepsze i gorsze.

3. Ujmował przyjemność w długiej perspektywie należy ustalić reguły maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia w dłuższej perspektywie

4. Dzięki prawu tradycji i społecznym tabu osiągniemy najlepsze rezultaty.

VI. Etyka feministyczna - etyka troski

1. Krytyczny stosunek do tradycyjnych teorii etycznych stworzonych przez mężczyzn kładących nacisk na indywidualizm rywalizację i obiektywizm

2. Wykluczenie kobiet z etyki i przedstawienie ich w negatywnym świetle

3. Opieka nad innymi oraz podtrzymywanie więzi międzyludzkich były domeną kobiet

4. Z zajęć opiekuńczych kobiety wyprowadziły inną etykę - etykę troski.

5. Skupia się na trosce, opiece związkach międzyludzkich i zależnościach między ludźmi

6. Szereg okropności świadczy o tym, że kobiety troszczą się o innych ale niewielu troszczy się o nie.

7. Dlatego feministyczna etyka troski przestała skupiać się na trosce i wartości związków międzyludzkich i zaczęła się interesować sprawiedliwością i prawami kobiet.

VII. ograniczenia teorii etycznych.

1. Nie sposób stosować się do nakazów różnych teorii etycznych jednocześnie każda ma wady których znajomość pozwoli na lepsze dokonanie wyboru którą stosować.

2. Etyka cnoty i etyka feministyczna - kontekstualność, sytuacjonizm, nie formułują uniwersalnych twierdzeń nie dają wskazówek co czynić.

3. Etyka prawa naturalnego - 1. to że sprawy mają się tak a nie inaczej nie oznacza, że tak jest dobrze; 2. Rozwój techniki spowodował że nie żyjemy już w stanie natury - oddalamy się od niej.

4. Etyka umowy społecznej - w stosunkach osobistych nie ma miejsca na umowę społeczną, strony umowy często nie są sobie równe i nie zawierają umów dobrowolnie.

5. Etyka obowiązku - 1. Niejednokrotnie skutki maja znaczenie; 2. Obowiązki nie zawsze są uniwersalne; 3. Etyka obowiązku może spowodować sprzeczność obowiązków.

6. Etyka utylirystyczna - 1. Dobre stosunki mogą wypływać ze złych moralnie niesłusznych uczynków; 2. Liczy się nie tylko przyszłość czasem bardzo ważne są powody tkwiące w przeszłości.

Różne teorie sprawdzają się w różnych sferach życia.

Moralnego absolutyzmu i moralnego relatywizmu należy unikać.

VIII. Mieszanie przepisów moralnych.

1. W pełni satysfakcjonujący przepis na etykę musi stanowić mieszankę różnych koncepcji.

2. Nie wszystkie przepisy moralne są niezbędne do tego aby wieść etyczne życie.

Część IV. Etyka stosowana. Sprawy życia i śmierci.

1. Etyka a środowisko naturalne.

Czy środowisko naturalne jest cenne?

Jak powinniśmy je oceniać?

• Pogląd antropocentryczny - cenimy naturę ze względu na to co nam daje ( człowiek 1 miejsce, natura 2) - utylitaryzm. Podejście antropocentryczne - analiza kosztów i strat (moralnie zła, ludzie nadają wartość wszystkiemu na świecie, nawet życiu ludzkiemu)

• Cenimy naturę jako wartość samą w sobie (natura 1 - człowiek 2) Podejście biocentryczne - nasze potrzeby nie mają znaczenia, przyroda ma prawo do istnienia i rozwoju, środowisko ma własne cele (uzasadnienie religijne i naukowe)

Podejście instrumentalne, antropocentryczne jest bliższe ludziom. Jak ustalić kiedy ochrona przyrody przewyższa interesy ludzkości?

• Ekofeminizm - męska etyka (dominacji i ucisku) spowodowała i powoduje niszczycielskie wpływy na środowisko. Podobnie jak kobiety tak środowisko jest ofiarą męskiej imperialistycznej etyki dominacji.

• Ekologia głęboka (radykalna) - dla dobra środowiska naturalnego należy znaleźć sposób na ograniczenie rozwoju ludzkiej populacji.

Etyka a środowisko naturalne - podsumowanie

1. Nie istnieje jeden słuszny sposób uprawiania etyki środowiska naturalnego.

2. przeludnienie jest tak samo groźne dla środowiska jak ekspansja przemysłowa i technologiczna krajów rozwiniętych.

3. warto brać pod uwagę argumenty ekstremistów ekologicznych czy bioterrorystów.

2. Etyka biomedyczna

Główne zasady etyki biomedycznej:

• Autonomia - prawo do dokonywania wyborów - dotyczy pacjenta

• Sprawiedliwość, uczciwe postępowanie - pacjenci znajdujący się w podobnej sytuacji z medycznego punktu widzenia powinni być traktowani jednakowo

• Wspaniałomyślność - czynienie dobra pacjentom

• Nieszkodzenie - unikanie krzywdy

1. Eutanazja (dobra śmierć) powodowane współczuciem zabicie człowieka który cierpi i jest nieuleczalnie chory. Rozróżnia się eutanazję czynną (aktywną) - śmierć jest spowodowana określonym działaniem i bierną - śmierć następuje na skutek zaniechania terapii podtrzymującej życie oraz eutanazję dobrowolną - kiedy występuje świadoma prośba o spowodowanie śmierci i niedobrowolną - gdy chory nie jest w stanie wyrazić takiej prośby np. jest nieprzytomny.

Eutanazja ≠ samobójstwo przy pomocy lekarza

Eutanazja jest stosowana w szpitalach - problem etyczny (eutanazja aktywna nie bierna - przyzwolenie na śmierć)

Argumenty za i przeciw aktywnej eutanazji i samobójstw z pomocą lekarza.

2. Aborcja we współczesnej bioetyce jedna z najważniejszych kwestii spornych, której przedmiotem jest człowieczeństwo płodu. Istnieją trzy stanowiska w tej kwestii:

1. Przeciwne przerywaniu ciąży oparte na przeświadczeniu że płód jest istotą ludzką i dlatego przerwanie ciąży oznacza zabójstwo.

2. Pozwalające na przerwanie ciąży co wynika z przekonania że płód stanowi wyłącznie części ciała kobiety i nie jest człowiekiem.

3. Pośrednie głoszące iż płód dopiero od momentu nabycia określonej cechy staje się człowiekiem.

Ustalenie od kiedy ma się doczynienia z istotą ludzką zależy od przyjętych kryteriów genetycznych lub rozwojowych.

1. Etyka biomedyczna a badania na ludziach.

2. Etyka biomedyczna - klonowanie i badanie komórek macierzystych

3. Etyka biznesu

1. Sprawa wybuchającego Forda Pinto

2. Zasada caveat emptor (kliencie miej się na baczności) - klient musi być bystry

• Paternalizm rządu - jak silne uregulowania są potrzebne?, czego oczekiwać od konsumenta?, czy produkty niebezpieczne powinny być dopuszczane na rynek?, co z odpowiedzialnością wytwórcy?

• Kiedy zasada caveat emptor nie obowiązuje?

• Istota biznesu - zysk! czy firmy są nam coś winne?

• Czego możemy żądać od firm?

• Czy ludzie powinni kablować gdy odkryją że ich szefowie postępują nagannie? - konsekwencje doniesienia, obowiązki wobec innych relacje międzyludzkie, umowa społeczna.

• Etyka w reklamie - sprzeczność sama w sobie

• Reklama - przekonanie ludzi aby kupili to czego tak naprawdę nie chcą lub nie potrzebują.

• Dylemat etyczny - reklamy podprogowe skierowane do dzieci, leków papierosów i alkoholu

• Przesada dominująca w reklamie nie jest niezgodna z prawem.

4. Etyka a zwierzęta

1. Pogląd tradycyjny - zwierzęta istnieją dla ludzi i nie ma żadnych ograniczeń moralnych co do sposobu ich wykorzystywania

2. Pogląd radykalny - zwierzęta są nam równe, życie zwierząt ma taką samą wartość jak życie ludzi a czasami nawet większą.

Zdolność odczuwania / potrzeby ludzkie

Lakier do włosów/ lek na raka

Musimy mieć ważne powody aby usprawiedliwiać sprawianie bólu zwierzętom:

1. Ludzie są istotami rozumnymi wyższego rzędu, zwierzęta nie potrafią myśleć i brakuje im woli moralnej - kantowska idea racjonalności

2. Ludzie i zwierzęta odczuwają ból i przyjemności, zwierzęta są podobne do nas - utylitaryzm.

15

---