Podmioty międzynarodowych stosunków ekonomicznych:
1) Przedsiębiorstwa -w wyniku procesu internacjonalizacji stają się korporacjami międzynarodowymi 2) Internacjonalne Przedsiębiorstwa Proces internacjonalizacji, fazy:
-wejście przedsiębiorstwa w SM, gdy zakupuje surowce z przedsiębiorstw zagranicznych
-sprzedaje produkty partnerom zagranicznym
-wchodzi w takie relacje, gdy zakup surowców i gotowych produktów wymaga stałych partnerów zagranicznych
Druga faza- przedsiębiorstwa tworzą spółki typu `Joint venture', zakładają filie zagraniczne
Trzecia faza- przedsiębiorstwa staja się korporacjami- w co najmniej 2 krajach, wspólne strategie marketingowe, produkcji
Podział korporacji: -międzynarodowe (kapitał 1 właściciela) i ponadnarodowe (wielu właścicieli w różnych krajach)
3) Gospodarka narodowa z państwem- suma przedsiębiorstw na danym terytorium, na którym władze ma państwo, którego celem jest: obrona sieci przedsiębiorstw, wprowadzenie regulacji prawnych wykluczających anarchię w gospodarce
4) Międzynarodowe instytucje i organizacje gospodarcze- cele zbliżone do celów państw, tylko, że w sferze globalnej
5) Międzynarodowe ugrupowania regionalne- np. UE *Podstawowym podmiotem Międzynarodowych Stosunków Politycznych jest państwo, od Traktatu Lizbońskiego równorzędnym pomiotem m/n stosunków została UE, podmioty częściowo posiadające atrybuty takie jak państwa- międzynarodowe organizacje polityczne np. ONZ
Rzym Prawo natury- wg prawników rzymskich obejmowały najszerszy krąg ludzi- ludzkość, najwyższa forma uspołecznienia- `Cosmopolitas', -zasady i normy prawne są dyktowane przez rozum naturalny, -adekwatne w określonej rzeczywistości politycznej -naturalna wolność i równość ludzi, niewolnictwo zaś wypływa z prawa pozytywnego,
Prawa naturalne wg Marka Aureliusza- wspólne dla całego kosmosu, podstawą jest norma współżycia wszystkich ludzi, obywateli podległym temu samemu prawu, koncepcja Aureliusza stała się fundamentem innej, mówiącej o tym, że różne państwa rządzą się własnym `Ius Civile'.
-Ius Civile- prawo obywateli rzymskich, druga warstwa prawa rzymskiego o charakterze prawa pozytywnego, kształtująca się od prawa 12 tablic aż do okresu cesarstwa,
-Ius Honorarium- rozwijały się równolegle do Ius Civile, prawa pretorskie, zadaniem pretorów była również ochrona prawna w sporach między obywatelami rzymskimi -część praw tworzonych przez pretorów zaliczało się do `Ius Gentium', początkowo dotyczyło Peregrynów, czyli przybyszów
Ius Gentes- prawo narodów, wyprowadzone z natury rzeczy (res naturae) stosunków m/n
Ius Gentes- obowiązywało obywateli rzymskich, przybyszów oraz obcych, opierało się na idei słuszności -podstawa współczesnego międzynarodowego prawa publicznego, traktowane jak prawo natury, uniwersalne, dyktowane przez rozum naturalny
Zależność pomiędzy prawem natury a prawem pozytywnym (odkrytym przez rozum, przez instytucje prawodawcze):
->Negatywna- część prawa pozytywnego (Ius Civile) nie może pozostać w sprzeczności z prawem naturalnym, -występuje podwójna zależność w treści- wartość Ius Civile i prawa pozytywnego zależy od wartości prawa naturalnego
->Pozytywna- prawo natury jako część prawa pozytywnego potwierdza i sankcjonuje tę część prawa naturalnego, która jest określana jako „Ius Gentium” 212 n.e. Cesarz Karakala przyznaje wszystkim mieszkańcom cesarstwa rzymskiego obywatelstwo rzymskie, zniesienie formalnej różnicy pomiędzy Ius Civile a Ius Gentium, zatarły się różnice pomiędzy Ius Civile a Ius Gentium, wynikające z nich prawa określona jako iura (prawo dawne) tworzone zaś po 212 r. określano Leges (prawo nowe) Justynian uznał, iż Ius Civile stanowi część Ius Gentium rozumiane jako prawo wspólne wszystkich ludzi, jako zasadnicza część prawa natury, tym samym prawo natury było wspólnym źródłem Ius Gentium i Ius Civile, ta konstrukcja stworzyła podstawy doktryny prawa wspólnego wszystkim ludziom, stała się podstawą prawa międzynarodowego i państwowego *Suwerenność - prawo do stanowienia prawa i egzekwowania prawa.
*Imperium potestas - władza nad życiem i godnością człowieka
Potestas - władza tylko w zakresie kompetencji, np. władza wojskowa
Republika->Pryncypat->Dominat->Cesarstwo *Quod Principi Placuit Leqes habet Vigorem- kto posiada władzę ten stanowi prawo =>dlatego, że lud jest pierwotnym źródłem prawa *W okresie cesarskim pojawił się podział sposobów nabycia własności, mający znaczenie we współczesnym prawie cywilnym oraz międzynarodowym.
Nabycie własności: Nabycie pierwotne- niezależne od uprawnienia, które mógł mieć do rzeczy poprzedni właściciel na podstawie zasiedzenia (usucapio) czy zawłaszczenie rzeczy niczyjej (occupatio) Nabycie pochodne- w prawie rzymskim nie sama umowa powodowała przeniesienie własności rzeczy na nabywcę, następowało to dopiero w wyniku odrębnego aktu rozporządzającego, dopiero w okresie poklasycznym pod wpływem zwyczajów wykształciła się zasada, że własność może być przeniesiona przez samo zawarcie umowy Sposobem przeniesienia własności była również Traditio (tradycja), następujące przez nieformalne wręczenie rzeczy, zwracano uwagę na istnienie słusznej przyczyny stanowiącą podstawę przeniesienia własności
Św. Augustyn wprowadził Negatywną definicję zasady suwerenności, dodającą do pozytywnej określenie, że suwerenność to także bezkarność Z definicji `Suwerenność to także bezkarność'- znaczy, że państwo nie podlega niczyim prawom oprócz praw boskich, wynikają dwa atrybuty władzy suwerennej- niezależność zewnętrzna(niepodleganie Stolicy Apostolskiej) i wewnętrzna(niepodleganie władzy innej niż centralna).
Św. Tomasz w 13 w. przypomniał zasadę prawników Rzymskich, mówiącą, że pierwotnym źródłem suwerenności jest lud. W oparciu o doktrynę prawa natury stwierdził, iż to nie władca posiada suwerenność daną mu przez boga, ale lud, który wybiera władcę. W biblii bóg dał prawa ludowi wybranemu, gdy pojawił się Chrystus, prawa te zostały rozszerzone na wszystkich wybranych przez boga, również chrześcijan. Prawa natury odkrywane przez rozum człowieka dzięki temu rozszerzają się na wszystkich ludzi. Bóg stworzył pojęcie władzy, nie daje władzy konkretnemu władcy w oparciu o prawo naturalne władcę wybiera lud. Z władzą sprawiedliwą mamy do czynienia, gdy władca respektuje nie tylko prawa boże, ale prawa natury oraz własne prawa. Tzn. jednocześnie respektuje wolę ludu i kościoła. Sensem życia doczesnego - jest odkrywanie rozumem, rzeczywistości.
Filip Piękny dodał do teorii suwerenności monarchy, teorię reprezentacji, mówiącą, że władza monarchy i prawa przez niego stanowione zostają wzmocnione jeśli akceptuje je lud. W sporze z papieżem stwierdził, że władza suwerenna jaka posiada pochodzi od boga, ale również pochodzi od ludu, Vox populi, Vox dei- Lud jest głosem boga. Władza papieża pochodzi od boga i dotyczy tylko kwestii wiary, ingerencja papieża w sprawy polityczne zarówno między państwowe jak i wewnątrz państwa to naruszenie kompetencji papieża, które otrzymał od boga.
Koncyliaryzm- zasada wyższości soboru nad papieżem.
Wzmocnienie suwerenności monarchy - recepcja prawa Rzymskiego - niezależność władców narodowych od cesarstwa, król jest cesarzem w swoim państwie, posiada wszystkie atrybuty władzy. Lex Julia Majestatis - majestat pryncepsa, potem cesarza Rzymskiego, a w końcu monarchy narodowego oznacza władzę suwerenną, najwyższą, gdyż sumuje imperium potestas tych urzędów, które skumulował Juliusz Cezar.
Jean Bodin, państwo- sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym co jest dla nich wspólne z władzą suwerenną na czele. Główny atrybut państwa- suwerenność traktowana jako absolutna i nieustająca władza rzeczpospolitej (Res Publica)
Rząd sprawiedliwy respektuje prawo boże i naturalne, nie ma władzy w świecie doczesnym, która posiadałaby możliwość oceny tego rządu z perspektywy tych praw. Nie ma władzy świeckiej, czy duchowej, która mogłaby nałożyć sankcje za naruszanie tych praw przez władcę. Władcę i jego urząd może osądzić sam bóg- postawa władzy absolutnej i niezależnej również od kościoła. Pojęcie władzy suwerennej Bodina nawiązuje do koncepcji suwerenności Augustyna (władza bezkarna), odwołuje się również do Lex Julias Majestatis.
Cechy władzy suwerennej, totalnej, najwyższej: ciągłość, niepozbywalność, nieograniczoność, bezwarunkowość, niezależność.
Podstawową cechą SM do dzisiaj wypływającą z zasady suwerenności pozytywnej, a w szczególności negatywnej jest anarchia, nie ma władzy nadrzędnej w stosunkach globalnych, która by mogła narzucić swoje decyzje innym podmiotom SM. Jedyną możliwością narzucenia decyzji jest siła, państwa kierują się tylko własnym egoistycznym interesem. Interes - racja stanu (musimy poświęcić coś,aby prowadzić politykę, racja nie może być ograniczona przez żadną wł. wew. i zew.)
Necessitas legem non habet - konieczność nie zna prawa. Punktem wyjścia rozwoju necessitas dla Tomasza z Akwinu jest teleologizm (celowościowość) jego filozofii. Przyczyna sprawcza ma być doskonalsza od skutku. 2 rodzaje konieczności: 1) Absolutna - naturalna od konieczności celu, jest to `Co nie może nie istnieć'. 2) Celu - użyteczność- rozumiana jako konieczność działania w pewien sposób bez, którego nie jest możliwe osiągnięcie działanie, które jest konieczne dla osiągnięcia celu nie niszczy wolności człowieka ponieważ, skoro człowiek swobodnie wybiera cel do, którego dąży. Cel jest ważniejszy od tego co służy celowi. Rozróżnienie to służyło w prawie kanonicznym do uzasadnienia papieskiego prawa dyspenzacji, czyli postępowania sprzecznego z normą prawną mającą w sytuacjach `normalnych' zastosowanie do danego przypadku. Papież ma prawo dyspensować w celu jakiejś powszechnej pożyteczności lub konieczności. Teologowie wyznaczali granicę dyspensacji również w prawdach wiary oraz w generalnym stanie kościoła, czyli kościelnej racji stanu sięgając do rzymskiego Necessitas... Koncepcje te zostały przejęte przez państwa, odwoływali się do nich prawnicy (w sposób uproszczony). Zasada konieczność nie zna prawa połączona z teleologizmem Tomasza stworzyło się świecką wykładnię cel uświęca środki.
Rozum ludzki określa istotę prawa jako pierwszą zasadę ludzkich czynów, a tym samym regułę i miarę czynów prowadzącą daną osobę do pełnienia lub odwiedzenia określonego czynu. Tomasz rozróżnia rozum teoretyczny od rozumu praktycznego.
R. teoretyczny - nie możemy jednocześnie czegoś potwierdzać i zaprzeczać.
R. praktyczny- skierowany jest na zdobycie dobra doraźnie rozumianego. Dobro należy czynić, a zła unikać, zgodnie z prawem naturalnym znaczy to zachowywać wierność wobec fakty bycia człowiekiem, wobec realizacji celów człowieka.
Prawo naturalne, również to znajdujące swoje źródło w prawach boskich, jest powszechne tak jak rzymskie Ius Gentium, rozciąga się na wszystkie narody.
Prawo ludzkie nie może być tworem woli człowieka (twór rozumu). Jeśli jest prawem woli prowadzi do anarchii. Rozum określa cele, wola powinna być środkiem realizacji celów. Ze względu na rozum człowiek nie jest równy człowiekowi. Rozróżnienie na rozum:
czynny (zastanawianie nad celami, przyczynami, wyciąganie wniosków służących rozwojowi rzeczywistości)
bierny (percepcja i referowanie tego co jest).
Tomasz dokonał podziału pomiędzy najwyższymi zasadami etycznymi natury, takie które każdemu są znane i oczywiste, wszędzie mają moc obowiązującą, ale dają tylko ogólne reguły postępowania oraz takimi, które wypływając z prawa natury człowiek może,ale nie musi poznać i wykryć swoim rozumem lub może wymazać ze swojego sumienia co do tych ostatnich nie jest wykluczony błąd człowieka, który może nastąpić w takich warunkach, których nie byłby niedoprzezwyciężenia.
ERROR INVICIBILIS - Konstrukcja ta została przyjęta również przez prawo państwowe oparte na świeckim prawie natury Grocjusza „tak jak w prawie państ. wybaczamy tym, którzy praw nie znają, podobnie musimy wybaczyć tym, którzy ze słabości umysłu lub złego wychowania mylili się co do zakazów prawa natury”.
Machiavelli Człowiek dzięki Virtu znając swoją konieczność jest w stanie wykorzystać dla swoich celów Fortunę, czyli znając konieczność (Necessitas) potrafi wybrać środki działania adekwatne do celów przez siebie określonych. Ślepy los, zlaicyzowane pojęcie opatrzności odgrywa decydującą rolę tam, gdzie w działających ludziach brak Virtu, wiedzy, woli czy energii. Celem koniecznym było państwo, a więc republika `Ratio Publicae utilitatis', czyli nie każde państwa, a takie, które realizuje powszechną rację publiczną.
Friedrich Meinecke - podkreślał pojęcie racja stanu w kontekście pragmatyzmu bez odniesienia do etyki. Racja stanu taktować należy jako maksymę działania państwa, która mężowi stanu mówi co czynić, aby utrzymać państwo w zdrowiu sile przy czym należy traktować jej istotę w kontekście polityki rozumianej „Jako ciągłe, powtarzające się ubłocenie poprzez łamanie prawa i obyczajów ponieważ państwo, które albo dąży do potęgi, albo nie chce być wyeliminowane przez inne państwa ma grzeszyć”. Meinecke w tym kontekście wskazuje na Realpolitik Bismarcka, który oparł ją na właściwej ocenie sił i elastyczności oraz umiejętności wykorzystanie każdej opcji bez ograniczeń wynikających z ideologii ponadnarodowych, głównymi wytycznymi były patriotyzm i lojalność wobec własnego kraju. W tym pojęciu zawierała się koncepcja rozgrywania gry nastawionej na sukces własnego kraju, inne państwa stanowiły pionki na szachownicy dyplomacji. Polityka wewnętrzna była więc narzędziem Realpolitik. Bismarck nie chciał odrzucać moralnego konsensusu, ale by traktować go jedynie jako składnik władzy. Stabilność układu międzynarodowego zależna była od tego niuansu. W świecie Realpolitik obowiązkiem męża stanu była ocena krążących w państwie idei jako sił w stosunku do innych sił istotnych dla podejmowania decyzji. Poszczególne składniki natomiast powinny być oceniane wg tego jak skutecznie mogłyby służyć interesowi narodowemu nie zaś z góry założonej ideologii.
Karl Schmitt, który uważał, że nie ma wroga lub przyjaciela w ogóle. Pojęcia wroga i przyjaciela są relatywne (Freund- Feind Unterstellung) to warunki i czas oceny możliwości realizacji interesu państwa decydują kto w konkretnym momencie jest wrogiem lub przyjacielem, przy czym przyjaciel w innym momencie może stać się rogiem, a wróg przyjacielem.
KONCEPCJA IDEALISTYCZNA : Związana z koncepcją amerykańską, gdzie jest głęboko zakorzeniona. Podstawy wykształciły się w XVII w, przybysze z Anglii zakładając osadę Plymouth Rock podpisali Compact Act, mówiący o działaniu na rzecz dobra wspólnoty, działającej dla wolności i dobra każdego obywatela. Wszyscy oni wyznawali zasadę przeznaczenia, wierzyli, że człowiek, który posiada łaskę boską przeznaczony jest do czynienia dobra, ten który jej nie posiada do czynienia zła. Koloniści z May Flower uznali, że ich przeznaczeniem jest misja niesienia wartości chrześcijańskich w interpretacji purytańskiej i tworzenie nowego świata w oparciu o te wartości, do których zalicza się nie tylko wiara, ale i wolność, równość wierzących wobec boga sprawiedliwość opartą na prawach boskich i praw wynikających z nich czyli ludzkich. Misja miała sens przede wszystkim aksjologiczny stąd też określenie „Sense of Mission”.
Doktryna Monroe'go z początku XIX w zakładała, że cała Ameryka jest w strefie wpływów Stanów Zjednoczonych. Naruszenie niepodległości narodów żyjących w tej strefie przez narody europejskie byłoby traktowane jako Casus Belli (czynnik wojny). Doktryna mała charakter izolacjonistyczny w stosunku do reszty świata. Dla ideowo-doktrynalnego wzmocnienia połączono ją z koncepcją Sens of Mission co dało Manifest of Destiny (1846).
Stan natury Hobbes'a Stosunki międzynarodowe - anarchia. Państwa dążą do własnych potrzeb. Państwa egoistyczne. Anarchia -> samo zachowanie. Wolność nieograniczona, czyli dążyć do samo zachowania. Brak prawa do życia. Jest również odpowiedzialność wobec rodziny, narodu, społeczeństwa. Anarchista odrzuca odpowiedzialność. Traktuje państwo instrumentalnie. Stan permanentnej wojny - każdy walczy z każdym. „Człowiek, człowiekowi jest wilkiem”. Państwo jest zaprzeczeniem wolności. Zastępuje odpowiedzialność człowieka nakazami. Zwalnia nas z sumienia, solidarności. Człowiek boi się prawa skutecznego - egzekwowanego.
Święty Augustyn Problem wojny i pokoju w stosunkach międzynarodowych. Czy wojna jest sprawiedliwa czy nie? Św Augustyn mówi, że tego problemu nie da się rozstrzygnąć, ponieważ państwo jest narodem w ręku Boga i nie kieruje się zasadą sprawiedliwości doczesnej. Państwo jest „biczem” Bożym, który służy do karania grzechu. Nie może podlegać ocenie moralnej chyba, że narusza prawo Boskie. Działania ludzi mogą służyć złagodzeniu skutków wojny. Kościół wprowadził tzw. Pokój Boży - Tranga Dei.
Paweł Włodkowic Sformułował on zasady:
1. Wojna jest złem. 2. Wojna jest sprawiedliwa wtedy, gdy:
a) celem jej jest wprowadzenie pokoju, b) nie jest prowadzona w celu uzyskania korzyści materialnych i terytorialnych, c) nie może być prowadzona przez duchowych, tylko przez osoby do tego powołane, d) musi być prowadzona z upoważnieniem wyższej instancji.
Włodkowic oparł się na koncepcji praw Natury Tomasza z Akwinu. Stąd ogólnymi zasadami są prawa do życia, do wolności i do własności. Naruszenie tych praw sprawia, że wojny stają się niesprawiedliwe.
Francisco de Vittorio Krytyka koncepcji Tomasza z Akwinu. Wprowadził do teorii stosunków międzynarodowych uzasadnienie prawne do prowadzenia wojen (ius ad bellum). Cesarz określa czy dana wojna jest sprawiedliwa czy nie. Wojny wobec pogan są usprawiedliwione.
Grocjusz Do poznania prawa natury można dojść tylko przez badanie społecznej natury człowieka. Jej niezmienną cechą jest popęd społeczny [apetitus societatis]. Człowiek ma naturalny popęd do łączenia się z innymi ludźmi w celu rozumnego i zgodnego współżycia. Do tego potrzebna jest rozumiana możliwość rozumienia wartości społecznych, które pozwalają ocenić co jest a co nie jest zgodne ze społeczną naturą człowieka, a w związku z tym jakie działania człowiek ma popierać a jakie potępiać. Jaka czynność jest moralnie konieczna, a jaka moralnie zła. Prawa natury niezależne są od woli Boga. Podstawą wewnętrznego i międzynarodowego porządku prawnego są 4 zasady prawa naturalnego: - obowiązek nienaruszania cudzej własności; obowiązek wynagrodzenia szkód, czyli „dokonania zwrotu jeśli mamy coś cudzego oraz z zyskiem, który osiągnęliśmy”.; obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwo; obowiązek dotrzymania umów [pacta servanda sunt]. Ci, którzy nie przestrzegają tych zasad są poza społecznością międzynarodową. Dominacja prawa naturalnego nad prawem pozytywnym Boskim i wobec praw pozytywnych ludzkich. Lud może zrzec się suwerenności, może przekazać ją jednostce, czyli stworzyć absolutyzm. Władze można nabyć także w drodze podboju. Zasada wolności mórz, czyli wszystkim państwo przysługuje równe prawo korzystania z mórz. Dla złagodzenia skutków wojen wprowadził postulat ich humanizacji, przede wszystkim dotyczyło to konieczności ludzkiego traktowania i oszczędzania kobiet i dzieci. Wojna powinna być prowadzona wtedy kiedy zostaną wyczerpane wszystkie możliwości pokojowego rozwiązania konfliktów. Podział ludzi narodów na te które są przysposobione do rządzenia i te narody, które potrafią bardziej słuchać niż rządzić, a więc nie znają prawa własności oraz nie wykształciły tak jak państwa europy instytucji państwa i prawa służące egzekucji praw natury.
LIBERALNA KONCEPCJA : Często idealistyczną koncepcję s. m/n określa się jako liberalną ze względu na to, że odwołuje się jedna i druga do tradycyjnych, osadzonych w oświeceniowej indywidualistycznej filozofii zasad wolności.
Koncepcja Thomasa Hobbesa (zła natura człowieka) - zakłada, że człowiek z natury jest zły (nie trzyma się żadnych reguł moralnych). Reguły moralne pojawiają się dopiero wtedy, gdy powstaje organizacja państwowa. W związku z tym w okresie przedpaństwowym, a więc w tzw. stanie natury człowiek podlega jedynie prawie samozachowania i nieograniczonej wolności. Prawo samozachowania nakazuje mu używać całego potencjału siły fizycznej i umysłowej do uzyskania środków służących jego samozachowaniu kosztem innych. Prawo nieograniczonej wolności pozwala mu podejmowane w tym kierunku działania oprzeć na wybranych środkach. Zasada wolności nie skrępowana żadną odpowiedzialnością wobec społeczeństwa podtrzymuje totalny stan anarchii (anarchos - bezrząd). W stanie tym „człowiek jest człowiekowi wilkiem” (homo homini lupus est) i wojna toczy się każdego z każdym, a więc totalny stan wojny , w którym decydującą rolę odgrywa siła w skrajnym przypadku siła prowadzi do zaprzeczenia wolności, równocześnie prowadzić może do zaprzeczenia zasady samozachowania, czyli do totalnej zagłady podmiotów działania.
II koncepcja polemiczna wobec Hobbesa - Johna Locka, wychodzi z założenia, że człowiek jest z natury dobry, tzn. kieruje się zasadami moralnymi, które ma wpisane w swoje sumienie. W związku z tym w stanie natury (stan przedpaństwowy) nie tylko mamy do czynienia z prawem do wolności, przy czym wolność jest ograniczona odpowiedzialnością wobec społeczeństwa, ale też z prawem do życia i własności. A zatem w prawie natury mamy do czynienia z naturalną harmonią interesów ludzkich, mamy do czynienia w związku z tym ze stałym dążeniem do tworzenia warunków pokoju. To stałe dążenie do stworzenia warunków pokoju zakłada spontaniczność tworzenia ładu społecznego. Harmonia i ład społeczny niwelują, lub ograniczają sprzeczne i różnokierunkowe dążenie jednostek ludzkich. Koncepcja ta prowadzi do stwierdzenia, że jeśli ludziom pozwoli się działać spontanicznie, swobodnie to ich egoistyczne interesy zwłaszcza związane z maksymalizacją zysku skłaniają ich do nawiązania współpracy i prowadzenia wymiany za pośrednictwem rynku. Prowadzi to sieci wzajemnych więzi i powiązań ujawniających się w społecznym podziale pracy. Ta koncepcja Locke daje podstawy pod koncepcję
Adama Smitha , który rozszerza ją na s.m Tam, gdzie w koncepcji Locke występuje jednostka ludzka, tam w koncepcji A.S występuje państwo. Oznacza to, że A.S staje się twórcą liberalnej teorii s.m, w której panują zasady takie same jak w koncepcji Locke, a więc państwa naturalnie dążą w oparciu o zasady wolnego rynku do ładu pokojowego i harmonii interesu. W międzynarodowych stosunkach ekonom. Dążą do m/n podziału pracy, a w m/n stosunkach politycznych do pokojowych regulacji. Ład tu nie jest z góry ustanowiony, ale ludzie podejmując służące maksymalizacji interesy, decyzje w ramach wolnego rynku przyczyniają się do dobrobytu całego społeczeństwa międzynarodowego. Harmonia jest właśnie wyrazem niwelacji sprzeczności w wyniku tego dążenia. Należy odróżnić „rzeczywiste interesy” (true interes) od „pozornych”. Rzeczywiste interesy służą całej społeczności międzynarodowej, pozorne są sprzeczne z interesami tej społeczności, są realizowane jej kontem. Teza o harmonii interesów odnosi się tylko do interesów rzeczywistych. Harmonia interesów najpierw musi występować w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych, tam zawiązują się więzi ekonomiczne, w oparciu o zasady nieskrępowanego przez interwencjonizm i protekcjonizm państwowy rozwoju ekonomicznemu poprzez zasady wolnego handlu (przepływy kapitałowe i ruch ludności) oraz współpracy gospodarczej. Na wolnym rynku podmioty międzynarodowych stosunków ekonomicznych zyskują na handlu, choć z różnym efektem końcowym o czym decydują przewagi kooperatywne i konkurencyjne. Wymiana handlowa jest podstawowym czynnikiem kreującym dobrobyt narodu stąd tytuł podstawowego dzieła A.S „O dobrobycie narodów” (wymiana handlowa w oparciu o zasadę wolnego rynku). Pozwala to wyjść narodom ze stanu autarchii (samowystarczalności). Zaspokojenie potrzeb w wyniku wymiany handlowej eliminuje konieczność zaspokojenia tych potrzeb poprzez działania wojenne (główny argument liberałów, który eliminuje wojnę jako podstawowe narzędzie).
Odwrotnie : protekcjonalizm, nacjonalizm gospodarczy i autarchia służą pozornym interesom narodów, które w dłuższej perspektywie muszą prowadzić do wojen za co płaci przede wszystkim społeczeństwo. Pokój poprzez wolny handel to interes rzeczywisty,anarchia i wojna to interes pozorny.
Polityczna doktryna m/n pokoju ma charakter paralelny do ekonomicznej doktryny A.S. Obie opierają się na uznaniu istnienia wspólnych i wzajemnych interesów materialnych społeczeństw, które przekraczają swym zasięgiem granice państw. Wedle liberałów główną przyczyną wojen jest realizacja interesów pozornych. Szukają oni przyczyn konfliktów i wojen w naturze nie człowieka lecz państw, inaczej niż przyczyn pokoju i harmonii. Przyczyn pokoju i harmonii szukają w naturze człowieka.
Wg liberałów wojna leży w naturze państw , a więc w specyfice polityczno - społecznych organizacji określonego rodzaju państw, które znajdują się poza kontrolą społ. Czyli państw totalitarnych i autoryt. których społeczeństwo i jednostki pozbawione są swej podmiotowości, praw i nie mogą realizować swych rzeczywistych interesów politycznych i ekonomicznych. Ich rządy w imię interesów ekonomicznych i ideologicznych wąskich kręgów społecznych dążąc do utrzymania się przy władzy prowadzą politykę militaryzmu, taniej dyplomacji, ekspansji i wojen. Liberałowie uważają, że zapobieganiu wojen służą reżimy demokratyczne oraz poddanie armii demokratycznej kontroli co można ująć hasłowo „pokój przez demokrację”. Założenie to przyjmuje, że polityka zagraniczna jest zawsze funkcją polityki wew. Polityka wew. determinuje politykę zagraniczną a tym samym postępowanie państw na arenie międzynarodowej. Założenie, że wprowadzenie demokracji we współczesnych państwach zapobiegnie wojnom jest jednak idealistyczne, w tym sensie, że pojęcie demokracji często jest absolutyzowane i redukowane do ustroju demokratycznego państwa forsującego tego typu doktrynę. Teza, że wojna zniknie z chwilą upowszechnienia się demokracji w świecie najczęściej jest realizowana
*w oparciu o dwa poglądy: pierwszy pogląd - za I. Kantem mówi, że zmiany będą następować ewolucyjnie. Na drodze wew. reform i przekształceń za sprawą działania społecznych i ekonomicznych sił historii bez interwencji państw demokratycznych
*drugi pogląd, który ma źródła w teorii Thomasa Painea a także Mazziniego (zjednoczenie Włoch) realizowane m.in. przez idealistyczną koncepcję prezydenta Wilsona przyczyniła się do zasady, że państwa demokratyczne powinny wspomóc te siły historii za pomocą działań: politycznych, ekonomicznych, a także militarnych. Stąd K. Waltz formuje zasadę interwencji. Istota tej zasady zawiera się w odrzuceniu założenia automatycznego postępu w historii i w konsekwentnym przekonaniu, że ludzie sami muszą wyeliminować przyczyny wojen jeśli chcą cieszyć się pokojem. Teza ta zbliża się do teorii realistycznej. Zwłaszcza wtedy, gdy zakłada, że demokratyczne państwa będą funkcjonować w warunkach formalnej anarchii międzynarodowej. Przy czym realiści podkreślają stały stan stosunku konfliktu i nieustannej rywalizacji, natomiast liberałowie dowodzą, że można tego uniknąć ponieważ w naturze człowieka w stosunkach wolnego rynku leży harmonia interesów społecznych i ekonomicznych. Dlatego też opowiadają się za stałymi regulowanymi działaniami, których celem jest stopniowa zmiana świadomości społeczeństw tak, aby wykształcić świadomość liberalno - demokratyczną, a więc działania przeciw nacjonalizmowi, stereotypom, historycznym uprzedzeniom, świadomości harmonii ogólnoludzkich interesów co często przybiera postać tzw. politycznej poprawności (ang. political correctness) Te zmiany w świadomości mają wpływać na politykę rządów państw tak, aby stały się bardziej demokratyczne. Państwa ze swej strony liberalno - demokratycznej mają zapewniać warunki do tworzenia organizacji ponadnarodowych i międzynarodowych oraz więzi społecznych w ramach społeczeństwa otwartego. Podstawowym ich zadaniem jest również tworzenie warunków dla wolnego handlu i swobodnego przepływu informacji. Wolny handel ma nie tylko być bazą dla pokoju i współpracy w anarchistycznym systemie państw, ale również przyczyniać się do tworzenia ducha kooperacji świadomości wspólnych interesów, przesunięcia punktu ciężkości z kwestii bezpieczeństwa na kwestię dobrobytu. Wedle liberałów stosunki wtedy stają się bardziej pokojowe i racjonalne, bo zgodne z rzeczywistymi interesami społeczeństw, regulowane za pomocą negocjacji i kompromisu zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego. Nie podlegają wtedy logice power politics.
TEORIA REALISTYCZNA
Państwa są podstawowymi uczestnikami s. m/n. Państwa tworzą s.m, a wiec z tego wynika, że teoria realistyczna minimalizuje znacznie innych uczestników s.m. Ta teoria traktuje innych uczestników s.m instrumentalnie tzn. wykorzystuje ich do realizacji swoich celów politycznych. Teoria ta wychodząc z zasady suwerenności państw stoi na stanowisku, że ich granice terytorialne wyznaczają linię pomiędzy tym co wewnętrzne a tym co międzynarodowe. Kontrakty między państwami i stosunkach między nimi są rozwijane jedyne przez kanały rządowej polityki zagranicznej. Poprzez politykę zagraniczną realizowane są również różnorodne interesy wew. mające wpływ na politykę międzynarodową. U podstaw t. realistycznej s.m leżą zasady racji stanu wypracowane w pierwszym rządzie przez Machiavellego, Richelieu i Bismarca. Dla t. realistycznej organizacje międzynarodowe są przede wszystkim instytucjami wielostronnej dyplomacji służącej realizacji interesów państw. Państwa działają racjonalnie tzn. z wielu alternatywnych rozwiązań wybierają dla siebie najlepsze nie kierując się względem na dobro innych. Wszelkie działania w zakresie polityki zagranicznej obliczone są na przetrwanie i niezależność a w konsekwencji na dominacji. Środkiem do realizacji celów państwa jest, więc siła. Mówmy w związku z tym, że s.m mają charakter anarchistyczny z dążeniem do poliarchii. Anarchia międzynarodowa nie oznacza chaosu, zamętu czy dezorganizacji lecz istnieje, w której działające podmioty współistnieją w warunkach braku władzy nad nimi.
Termin anarchia międzynarodowa również służy do nazywania określonego rodzaju warunków w jakich kształtują się stosunki między państwami. Ten stan, w którym nie ma nadrzędnej władzy nad państwami tak charakteryzuje Hobbs: „niezależni gladiatorzy, którzy przed walką stoją wpatrując się w siebie oczyma badają się i oceniają a ich bronią są forty, garnizony i działa na granicy oraz szpiedzy to ich postawa wojenna. Stan, odcinek czasu, w którym żyją nie mając nad sobą mocy, w którym wyraźnie zdecydowani są na walkę, żyją w gotowości do walki to wojna. Pokój, to czas inny, rządzi mało spotykany”.
Wpływ anarchii międzynarodowej w jakich kształtują się stosunki między państwami czyni z niej centralny fakt życia międzynarodowego. Brak rządu, aparatu tworzącego reguły prawa, zasady ochrony przed napaścią wywołuje sytuacje, w której nikt nie ma pewności, zamiarów i intencji innych. Panuje powszechna podejrzliwość i nieufność. Określa się to jako permanentną strukturę nieufności, stałe zagrożenie użycia siły przez państwa powoduje, że państwa między nimi kształtują się w cieniu wojny, ciągłej gotowości do przeciwstawienia się zewnętrznemu zagrożeniu przygotowań do zapobiegania agresji. Wiara w zagwarantowane bezpieczeństwo to naiwność. Zapewnienie bezpieczeństwa staję się fundamentalnym celem polityki zagranicznej, a integralność terytorialna i niezależność polityczna podstawowymi choć niewyłącznymi wartościami polityki bezpieczeństwa. Anarchia i dystrybucja siły między poszczególnymi państwami jest strukturalną cechą środowiska międzynarodowego. Wszystko to sprawia, że państwa muszą zapewnić sobie bezpieczeństwo przede wszystkim na drodze własnego wysiłku. Nie mogą polegać na pomocy innych państw, armii ani instytucji bezpieczeństwa zbiorowego. Działają wg zasad self help.
Konsekwencją myślenia w kategoriach t. realistycznej jest ten aspekt polityki bezpieczeństwa zewnętrznego państwa, który określany jest jako dylemat wyboru. Odnosi się on do sytuacji narzucającej państwu wybór między dwiema trudnymi decyzjami:
1)Zbroić się a tym samym w perspektywie obniżyć poziom swego bezpieczeństwa, gdyż inne państwa zaczynają robić to samo.
2)Nie zbroić się czyli pozostać niepewnym swego bezpieczeństwa, gdyż inne państwa mogą wykorzystać jego słabość.
Dylemat wyboru istnieje zawsze, gdy w stosunkach między państwowych wytwarza się sytuacja dwuznaczności co do militarnych i politycznych ambicji jednego z państw oraz jego polityki zagranicznej. Pojawia się wówczas pyt. „Czy intensyfikacja zbrojeń, werbalna agresja lub inne przejawy niezadowolenia z sytuacji międzynarodowej są rzeczywistym przejawem obrony zagrożonych interesów czy też znaczą coś więcej”? Konsekwencjami dylematu wyborów są konkretne działania i strategie bezpieczeństwa, które oscylują pomiędzy instrumentami takimi jak zbrojenia, sojusze, poszukiwanie kompromisu, utrzymanie hegemonii lub neutralności. Wszystko to zależy od potęgi państwa, na które składają się czynniki materialne i niematerialne. Potęga państwa militarna, ekonom. I polityczna ma charakter względny tzn. w relacji do zmian potęgi innych państwa. Ponieważ państwa zawsze czują się niepewnie jeżeli istnieją silniejsze od nich, dlatego stałymi działaniami są zabiegi o polepszenie względnej ich pozycji na arenie międzynarodowej. Potęga stwarza niezbędne przesłanki osiągania celów polityki zagranicznej związanych z celami polityki wew. Mężowie stanu myślą i działają zgodnie z interesem zdefiniowanym w kategoriach potęgi. Historia daje na to liczne dowody. Stałe zwiększanie potęgi na arenie międzynarodowej, nieustanne dążenie do umacniania względnej pozycji wyklucz z realistycznego myślenia strategię minimum czyli utrzymania tylko istniejącej pozycji.
Power politics oznacza rywalizację, wyścig, a więc maksymalizację potęgi i pozycji państwa.
W koncepcji realistycznej zasady etyczne czy odwoływanie się do moralności w polityce międzynarodowej służą jedynie stworzeniu odpowiedniej zasłony dymnej pozwalającej cynicznym graczom pod pozorem haseł etycznych prowadzić wojny, zniewalać narody i burzyć uznane tradycyjne wartości.
Triada ( basic image)
-państwo, które utożsamia się z władzą i jej możliwościami
-równowaga sił
-struktura systemu m/n
Państwo to przede wszystkim stałe dążenie do potęgi, do władzy. (Animus dominandi)
A w związku z tym można powiedzieć, że państwa uciekają się do power politics w odniesieniu do systemów m/n. czyli szczegóły tej power politics ustala się ad hoc w zależności od istniejącej sytuacji na arenie międzynarodowej. Wymaga to co prawda długich strategii polit. ,ale na tyle elastycznych, aby mogła być ona weryfikowana w oparciu o dynamiczne średnie w układzie s.m. Wymaga to przede wszystkim myślenia pozwalającego na projekcje natury ludzkiej na płaszczyznę zbiorowości, jest to tzw. efekt przeniesienia, który polega na tym, że jednostki przelewając na państwo swoje dążenia zarówno wykazują w ten sposób zastępcze spełnienie jak i starają się o tzw. ilościowe i jakościowe przekształcanie z poziomu jednostki na poziom państwa.
Innymi słowy power politics jest to efekt przeniesienia cech natury ludzkiej na płaszczyznę s.m.
W konsekwencji power politics prowadzonej w sposób realistyczny dochodzi do organizacji świata podzielonego na suwerenne jednostki nie tyle na zasadzie ogólnych praw ile stale zmieniających się układów mających na celu doprowadzenie do dłuższych lub krótszych okresów równowagi sił. Tym sposobem struktura systemu międzynarodowego z jednej strony jest zanarchizowana a z drugiej strony w krótkich okresach podlega nieformalnej organizacji. S.m wg t. realistycznej przede wszystkim formowane są przez aktualne potęgi światowe. W systemach międzynarodowych głównym aktorem jest suwerenne państwo przy czym musi to być „rozumny aktor” tzn. taki, który realistycznie w danej sytuacji odbiera środki realizujące cele państwa. Równowaga sił, do której dążą największe potęgi nie opiera się na rozwiązaniach prawnych, ale na stałych układach między potęgami działającymi w oparciu o prawo silniejszego, czyli cele ostateczne państwa, a więc: bezpieczeństwo, prestiż, hegemonia, dobrobyt, niezależność polityczna są stale zależne od umiejętności doprowadzenia do równowagi sił i jej utrzymania. Można powiedzieć, że siła państwa jest zarówno instrumentem jak i celem działania państwa, gdyż zapewnia możliwość wpływania na postawy i działania innych. Możemy powiedzieć, że rzeczywistość międzynarodowa a przede wszystkim polityki zagranicznej są determinowane możliwościami państw oraz pozycją ich potencjału siły w skali globalnej ponieważ polityka zagraniczna państw zmienia się wraz z możliwościami potencjałów jakimi one dysponują to możemy powiedzieć, że nurt realistyczny podkreślając tę zależność podkreśla równocześnie dwie podstawowe kategorie określające siły państwa: zdolność do działania (ability) i potencjał (capacity).
O pozycji państwa w Świecie decyduje skala możliwości, a o pokoju i jego trwałości równowaga sił.
Realistyczna perspektywa zakłada, że system międzynarodowy tworzą państwa wchodzące w różnego rodzaju interakcje, celem ich działań jest realizacja celów narodowych, które zamykają się w dwóch dyrektywach:
*Maksymalizacja siły
*Maksymalizacja swobody działania w środowisku międzynarodowym
Dążenie do potęgi to nie jest kwestia wyboru, ale kwestia konieczności. Państwa swoje działania Ad hoc i strategie realizują pod kątem maksymalizacji potęgi. Ta potęga decydująca o skali niezależności w środowisku międzynarodowym jest zależna od skali suwerenności wew. tzn., że również przy standardach demokratycznych i decentralizacji władzy nawet w państwach federalnych władza centralna musi być na tyle silna, aby nie dopuścić do utraty kontroli nad swoją ludnością, zasobami oraz procesami wew. Tak postrzegane państwo działa jak kula bilardowa, której droga po stole bilardowym zależna jest od sił wew. i zew. Tworzy się analogię: s.m to stół bilardowy a siła kija uderzającego w tę kulę są to wszelkiego rodzaju ability i capacity. Tor jest tutaj zależny od tego co nazywamy stanem anarchii międzynarodowej i przede wszystkim w t. realistycznej brane są pod uwagę te elementy państwa, które są przyczyną rozbieżności między państwami a nie te, które państwa łączą. Dla przeciwstawienia się potęgom międzynarodowym państwa średnie i małe tworzą bloki. Nadal obowiązuje zasada Von Clausewitza. Wojna jest kontynuacją polityki środkami militarnymi. Przyczyną wojen nie jest ani historyczna rywalizacja, ani wyścig zbrojeń, nacjonalizm czy imperializm chociaż czasem mogą one być ich przyczyną, ale fundamentalną przyczyną jest brak rządu światowego = anarchia międzynarodowa.
1956 - symboliczne zakończenie Zimnej Wojny
1957 - na mocy Trak. Rzymskich powstaje EWG
Przemiany w Świecie począwszy od 1956r, zaczęły wykazywać nieprzystawalność realistycznego paradygmatu do nowej konstelacji międzynarodowej. Okazało się, że Świat przestał być dychotomiczny (podzielony na dwie części) a zmierzał do Świata podzielonego przez coraz większą ilość potęg. Zarzucano również temu paradygmatowi pewną dozę statyczności, która nie pozwalała na optymalne analizy. Pojawił się nurt określany jako behawioralizm (od zachowanie), który kładł nacisk na zmienność zachowań państw i polityków w wyniku coraz większej dynamiki anarchicznej s.m. Struktura to dodatkowo zostaje
wzbogacona o aktorów niepaństwowych (uczestników s.m). Pomiędzy tymi wszystkimi elementami struktury międzynarodowej pojawiają się coraz większe współzależności określające nowe zjawisko jakim jest globalizacja. W związku z tym możemy mówić o odejściu od metod dedukujących inspirowanych historycznym doświadczeniem na rzecz metod indukcyjnych. Tradycyjny paradygmat realistyczny, ale także idealistyczny i liberalny opierał się na metodach dedukcyjnych tzn., iż zakładał, że w procesie budowania teorii należy wyjść od poznania zasad ogólnych by na ich podstawie wnioskować o zjawiskach i zachowaniach szczegółowych. Natomiast nurt behawiorystyczny stosował metody indukcyjne, polegają one na przechodzeniu od faktów szczegółowych do praw ogólnych co oznacza, że ogromną wagę przykłada się do doświadczenia, eksperymentu, gromadzenie danych i ich przetwarzanie co jest możliwe przy zastosowaniu informatyki i komputera. Dopiero z tych danych wyprowadza się uogólnienie, formułuje hipotezy, które podlegają weryfikacji. Z drugiej strony to co uległo zmianie w teorii s.m przyspieszyło badania nad t. sieci i społeczeństwa informacyjnego. Behawioryści coraz większy nacisk kładli na metody matematyczne socjotechnicznych pomiarów zachowań państw czy symulacji komputerowych. Pomiary ilościowe dawały nowe możliwości ekstrapolacji (przenoszenia) trendów rozwojowych państw i systemu światowego. Podstawowym wymiarem tych nowych metod stało się podejście systemowe. Nie była to metoda nowa, stosowali ją Arystoteles, Hobbes i inni. Natomiast to co nowe w tym podejściu to związanie metody systemowej z podejściem dynamicznym.
Cele i wartości analizy systemowej:
1)Odnosi badane zjawiska i procesy do szerszego kontekstu zdarzeń.
2)Przedstawia badany obiekt jako złożoną całość, w której dokonywana jest analiza sprzężeń
zwrotnych między jej elementami składowymi.
3)Traktuje system zgodnie z regułami i prawidłami regulującymi proces poznawczy.
4)W analizie systemowej najpierw mamy poziom badania struktury systemu oraz reakcji
zachodzących w jego elementach a potem poziom drugi polegający na badaniu reakcji zachodzących między elementami systemu. Chodzi o pokazanie jak te dwa poziomy działają i oddziaływają na siebie. Czyli chodzi o badanie właściwości i dynamiki systemu. Metoda ta odnosi właściwy skutek jeśli uwzględnia:
Specyfikę systemu międzynarodowego, czyli anarchiczność, złożoność, żywiołowość oraz policentryczność.
Jeśli uwzględni się konieczność zrozumienia dwóch zawartych w niej antynomii (przeciwność, sprzeczność):
a)paradoksu całościowości, który symbolizuje niemożność sprowadzenia cech systemu do sumy cech elementów, a także niemożność wprowadzenia cech całości z cech elementów.
b)Paradoksu hierarchiczności, którego istotą jest to, że takir kategorie jak system, podsystem i element systemu są względne. Każdy badany element jest elementem jedynie w danym systemie a jednocześnie dany system jest, lub może być elementem szerszego podsystemu.
Wprowadzenie do badania systemowego zachowań państw wyodrębniło behawioryzm jako szczególną teorię. Behawioryści kładli nacisk nie tylko na te dotychczasowe elementy, które w nich się pojawiły a mianowicie aktorów niepaństwowych takich jak: NATO, WTO, EWG oraz badania dotyczące ich wzajemnych zależności, powiązań oraz ich następstw. Odchodzili od postrzegania potęgi państwa głównie w kategoriach militarnych podkreślając siłę gospodarki, przy czym te potęgi postrzegali w kategoriach militarnych podkreślając siłę gospodarki, przy czym te potęgi postrzegali w kategoriach relatywnych możliwości, czyli względności wobec możliwości innych państw. Wprowadzili kategorię wpływu wyróżniającą inny potencjał państwa a niżeli prymitywnie rozumiana siła militarna. Wskazywali, że państwo nie może zachowywać się jak samotny jeździec realizujący własne subiektywne interesy bez oceny ich względem interesów większej zbiorowości systemu czy subsystemu międzynarodowego. Podkreślali, że system ten zmienia swą strukturę pod wpływem współzależności, globalizacji czy transgraniczności nowych zjawisk i procesów. Tym samym zmienia się charakter relacji między państwami, tym samym ulega swej interpretacji koncepcja self interest i self help.
System m/n - współzależność między uczestnikami stosunków m/n, które są zdolne do aktywności m/n. Tworzy się je po to, aby utrzymać ład i porządek.
Systemy:
1.Ukł. Z Tordesillas(pierwszy sys.)
2.Pokój Westfalski (1648r.)
3.Kongres Wiedeński (1814 - 1815)
4.Kongres Paryski ( 1918r.)
5.Syst. bipolarny (1945r.)
6.Po 1989r. - syst. Policentryczny
PODEJŚCIE NEOREALISTYCZNE
Kenneth Waltz - jeden z głównych przedstawicieli neorealizmu, W przeciwieństwie do innych koncepcji 2-ej generacji (po 1956r.) nie interesują go filozoficzne wnioski dotyczące natury ludzkiej, natomiast bardzo mocno rozwija w ramach neorealizmu metodę analizy systemowej. Główną jego tezą jest stwierdzenie, że globalna struktura systemów między narodowych ma istotny wpływ na możliwości działania na wszystkich s.m.
Druga jego teza mówi o tym, że we współczesnym świecie myślenie w kategoriach anarchii przestało być istotne. Waltz minimalizuje nieograniczoną możliwość działania państwa nie tylko dlatego, że współ. Systemach między narodowych istnieje między innymi współzależność, ale też dlatego, że w tym systemie coraz istotniejszą rolę odgrywają inni uczestnicy s.m. W związku z tym Waltz mówi, że należy badać 2 poziomy analizy w s.m.: najpierw 1-szy poziom państwa (jego zachowanie w deterministycznej (uzależnionej od innych państw) konstrukcji systemu międzynarodowego. 2-gi poziom systemu jako zorganizowanej całości, ma przy tym na myśli poziom globalny. W związku z tym, można powiedzieć, że jego teoria nie tyle jest t. polityki zagranicznej (realizowana jest przez państwo), ile t. polityki międzynarodowej. Waltz wychodzi z założenia, że w t. polit. międzynarod. należy koncentrować się na zmiennych zależnych systemów takimi jak, np. stabilność, czy skłonność do wojen, a nie na efektywności polit. zagr. państwa, kładąc nacisk na czynniki warunkujące tą efektowność. Centralne m-ce w koncepcji tej zajmuje struktura systemu między narodowego, natomiast anarchia immanentna cecha u realistów jest traktowego przez Waltza jako cecha względna. Wskazania na strukturę systemu jako źródło determinujące polit. zagr. państwa, bo wyznaczające mu skalę niezależność oznaczało odejście od podstawowej tezy realistów mówiącej o autonomiczności i niezależności państwa. Waltz podkreśla cały czas zależność pomiędzy zachowaniem się państwa a jego umiejscowieniem w strukturze systemu międzynarodowego. Wskazuje zatem na to, że w systemie tym współdziałają 3 elementy: państwo i jego zachowanie, sama struktura oraz efekt zachowań państw i struktury systemu. Inaczej niż w innych teoriach pojmuje pojęcie potęgi państwa jako gwarancji jego bezp. Potęga, siła jest tylko przesłanką bezp. państwa zwiększając margines bezp. w środowisku międzynarodowym. Siła państwa z jednej str. ułatwia kontrolę w środ. międzynarod. a z drugiej str. decyduje o skali wpływu państwa na uczestników mn., czyli staje się zdolnością do kontroli innych państw i rezultatów ich zachowań. Skala niezależności państwa decyduje o stopniu oddziaływania na innych aktorów i możliwości sprawowania władzy nad własnym terytorium. Wpływ państwa zaś informuje bardziej o możliwościach i skali sprawowania przez państwo nad własnym terytorium. W systemie mn. Państwa wg Waltza tworzą wertykalnie (poziomo) ułożone warstwy. Najniższą tworzą zasady rządzące systemem, czyli np. hierarchia w stos. wewnątrzpaństwowych i anarchia mn. w s.m. Środkową tworzą elementy systemu (uczestnicy s.m.), natomiast trzecią - najważniejszą - potencjały systemów i ich rozłożenie związane z różnym usytuowaniem uczestników systemów hierarchii ich potencjałów i różne modele syst. Mn.
Przez strukturę systemów mn. Waltz rozumuje deterministyczny układ uwarunkowań, który wymusza na państwach taki typ zachowania, który ma mu zapewnić bezp. i przetrwanie.
Układ ten zależy badać od kątem 2 procesów:
1)Akceptacji zachowań wymuszonym m-cem w strukturze systemu.
2)Procesów współzawodnictwa między poszczególnymi państwami.
Dwa usytuowania państwa w określonych m-cu w strukturze system wynikają z rzeczy:
1)Możliwość oceny jego potencjału jakim dysponuje, co wymusza na nim postępowanie w środowisku mn.
2)Możliwość określania funkcji jakie państwo realizuje w systemie.
Konstruując strukturalną t. s.m. Waltz również przestrzega przed traktowaniem państwa jako statycznego członka systemu międzynarodowego. Równocześnie wskazuje na to, aby badać system mn. i jego strukturę, aby lepiej poznać mechanizmy determinujące zachowania państw i rezultatem tych zachowań ciąży determinizm strukturalny odnoszący się do ich zachowań w systemie mn. tzn., że uczestnicy stos. mn. różnią się od siebie potencjału jakim dysponują przy czym pod pojęciem potencjału kryje się również zależność państwa od wpływu jaki może wywrzeć i jaki wywierają na to państwo inni uczestnicy s.m. Funkcje jakie państwa spełniają w systemie mn. są dwie:
1)Związane z jego potencjałem
2)Związane ze stałym dążeniem do maksymalizacji tego potencjału co powoduje, że państwa prędzej czy później mogą ulec siłą wew., które rezygnując ze stabilności będą je kierowały w kierunku wojny.
*Kryteria Kopenhaskie ---- > w związku z wejściem do UE
1.Państwa muszą być demokratyczne.
2.Gospodarka wolnorynkowa.
3.Prawo mniejszości.
Model zachowania państwa w syst. mn. R. Gilpina. Charaktererystyczną cechą tego modelu jest teza o cykliczności siły czyli potęgi państwa oraz cykliczności systemu. Ta cykliczność siły państwa polega na tym, że państwo podlega ewolucji może osiągnąć etap mocarstwowości, po którym dochodzi do regresu (zaniku tej mocarstwowości). Model ten rozwija tezy dotyczące przesłanek zachowania się państw w systemie mn., źródeł ich usytuowania w strukturze systemu i sił sprawczych zmiany ich pozycji w systemie. Państwo nadal pozostaje głównym aktorem w s.m. chociaż wpływają na jego pozycję i zachowanie aktorzy niepaństwowi oraz mn. Po drugie - państwa starają zachować się racjonalnie; po trzecie - w systemach mn. podział władzy rozumiany jako równowaga sił jest gwarantem stabilności i bezp. systemu. Gilpin w porównaniu z innymi teoriami kładzie nacisk przede wszystkim na dynamikę systemu. Oznacza to m.in. tendencję do redystrybucji władzy. Sprawia to, że systemy ewoluują, zmienia się ich status i hierarchia państw. Dążenie państwa do zmiany systemu nie jest celem samoistnym, jest podyktowane znalezieniem przez państwa lepszego m-ca w syst., który ciągle ewoluuje.
Wkomponowując zmianę w syst. mn. Glipin założył, że:
1)System jest generalnie stały jeśli państwo nie widzi korzyści dla siebie wynikającej z jego ewentualnej zmiany
2)Państwo dąży do zmiany jeśli spodziewa się, że korzyści przewyższają ewentualne straty
3)Zmiany mogą być dyktowane na wiele sposobów mniej teraz w wyniku poszerzenia terytorium, a bardziej wzrostu siły ekonom. lub też w każdy inny sposób, który związany jest z oceną: czy minimalne koszty związane z dalszą zmianą będą równoważne lub mniejsze od minimalnych korzyści?
4)Osiągnięcie stanu równowagi między stratami i korzyściami dalszej ekspansji sprawia, że wzrasta tendencja do utrzymania statusu quo
5)System przekształca się jeśli państwa nie są zdolne utrzymać jego równowagę. Tworzy się nowa równowaga sił, która odzwierciedla nowy podział władzy i nową strukturę syst. (system mn. jest tak zbudowany, że nierównowaga zastępuje równowagę, jeden ukł. Zbudowany na jakieś równowadze sił ustępuje nowej równowadze w wyniku hegemonistycznego konfliktu.)
Geopolityka - wyrosła z geografii pol., w związku z tym trzeba wskazać charakter. cechy łączące obie nauki. Łączy jej zbliżony często niemal identycz. Przedmiot badań, dzieli odmienne podejście badawcze i metodologia. Ta sprzeczność uniemożliwiła syntezę wielu dyscyplin, obie traktują się nawzajem jako integralna część własnej. Dla geografii pol. Geopolityka jest tylko jednym z podejść badawczych, mieszczących się w jej obszarze. Dla GP geografia pol. Wypełnia zakres tematyczny jednej tylko kategorii warstwy cywilizacyjnej przy odmiennym warsztacie poznawczym. Różnica polega na odmiennym charakterze i celach poznawczych. Ma charakter opisowo-analityczny, dąży do przedstawienia świata kształtowanego przez masowe działania ludzi. Geopolityka ma charakter systemowy, stara się odczytać procesy wynikające z aktywności różnych ośrodków siły, a tym samym określić ramy, w których przebiegały lub będą przebiegać zmiany rzeczywistości. Głównym celem pragmat. GP jest dostarczanie analiz przydatnych przy programowaniu prowadzonej polityki. W praktycznej działalności politycznej często nie odróżnia się geografii pol. Od GP, a ich wnioski nierzadko są rozbieżne lub sprzeczne.
Geografia wyborcza - zajmuje się wyjaśnianiem dlaczego wyborcy w danym woj. Głosowali inaczej. Na koncepcjach geopolityki jak i
geografii pol. Często dominuje fatalizm geogr. Przejawiający się w absolutyzacji geogr. Położenia danego państwa. Często również przy geografii pol. dostrzec można determinizm pol., pogląd : geografia ma największy wpływ na zjawiska pol. W praktyce często może on decydować nie tylko o złych posunięciach pol. Ale być jednym z głównych argumentów na rzecz wojny.
Geopolityka - uważana jest za dyscyplinę naukową należącą do grupy nauk pol. Zajmuję się badaniem zmiennych układów cywilizacyjno-polit. Na niezmiennej przestrzeni. Badania GP odnoszące się tylko do przeszłości określane są jako geohistoria. GP analizuje zjawiska w 3 kategoriach :
1)warstwie fiz. jako niezmiennej podstawie, na której rozwijają się procesy czasoprz. populacji ludzkich.
2)warstwie cywilizacyjnej obejmującej życie i działania jednostek
3)warstwie politycznej tworzonej przez ośrodki siły, posiadający potencjał GP.
Koncepcja Panregionów - zakładała istnienie rdzenia państwa lub grupy p. dysponujących siłą przyciągania, inne mniejsze państwa - peryferyjne. Najstarszą koncepcją jest k. Mitteleuropy, została stworzona w 1015r. przez Naumana, k. ta generalnie traktuje eur. śr. jako podległy Niemcom twór gosp. - pol. Zakładała stopniową germanizację tego regionu, wysuwała żądanie utworzenia na Krymie Niemieckiego państwa kolonialnego oraz Niem. Republik. Koncepcja ta została zaanektowana przez Cesarstwo Niemieckie. Po ewentualnym zwycięstwie państw centralnych Mitteleurope miały tworzyć państwa z rządami marionetkowymi. Miały one być gospodarczym zapleczem rzeszy w rywalizacji z Wlk. Bryt. O pozycję świat. Mocarstwa.
Koncepcja ta zakładała :
1) Aneksję teryt.
2) Rozwój osadnictwa niem.
3) Wypędzenie z teryt. Ludności rodzimej zastąpienie kolonistami niem. Po I WŚ koncepcja upadła.
Karl Haushofer - koncepcja geopolityki aplikacyjnej. Zakładał podział świata na 4 regiony GP rozciągające się południkowo : amerykański, niemiecki, rosyjski i japoński. Podstawowe kategorie : Lebeusraum (przestrzeń życiowa), Volkohne (naród bez przestrzeni) Raumohnevolk (przestrzeń bezludna) hervenvolk (naród panów) Drangnachosten (na wschód). Europa jest przeludniona przy jednoczesnym niskim wsk. przyrostu naturalnego. Odwrotnie miało być w eur. wsch. w związku z tym rasy wyższe muszą podbić wschód zanim zaludnią go rasy niższe.
F. Ratzel - geografia biologiczna, rozwinął koncepcję p. jako orgnizmu, czerpiąc inspirację z darwinizmu. Niezbędnym elementem jest ziemia,a p. jako organizm potrzebuje przestrzeni życiowej i surowców, stąd wynika rywalizacja m/ państwami.
1) obszar p. rozszerza się wraz z ekspansją ludności o danej kulturze
2) rozwój teryt. Następuje za innymi aspektami rozwoju p.
3) p. rosną przez wchłanianie mniejszych p.
4) granica odzwierciedla silę p. dlatego też nie jest stała
5) p. rozwijając się szukają miejsc do wchłonięcia
6) wraz ze wzrostem p. wzrasta jego dążenie do ekspansji
Rudolf Kuellen- geopolitykę traktował jako naukę o organizmie geograficznym. Państwo i jego terytorium są najważniejsze czynnikiem polityki światowej, mniejsze znaczenie miała ludność. Amerykanie specjalizowali się w dziedzinach geostrategicznych. Państwa oparte na czynnikach strategicznych łączy zasoby państwa z jego celami lokalnymi, regionalnymi czy globalnymi.
Artur Mahan był jednym z twórców geopolityki amerykańskiej. Stworzył koncepcję przewagi potęgi morskiej nad lądową. Mówił o roli morza w życiu państwa, oceniał państwa poprzez ich możliwości dostępu do mórz, portów. Rosja pod względem strategicznym nie była państwem morskim, jeżeli Rosja miałaby być mocarstwem miałaby zająć porty w Korei, Mandżurii, Persji, gdyż „wody na północy są zamarznięte, a Bałtyk i Morze Czarne są zamknięte cieśninami”
Holford Mackinder- autor przedstawionej w 1904 r na Royal Geographic Society koncepcji związanej z pojęciami World Island (obejmującą Eurazję i Afrykę) oraz Hartland (obszar centralny osiowy), czyli wnętrze Eurazji. Wnętrze Eurazji, największej naturalnej twierdzy, jest predyscynowane do panowania nad światem. Hartland jest podstawowym elementem koncepcji geograficznej osi historii, jest jądrem wyspy świata, naturalną fortecą warunkującą panowanie na resztą. W skład Heartlandu miała wchodzić Rosja, wschodnie Chiny, Mongolia, Afganistan, Iran, Beldżustan. Istniały 3 wielkie Panregiony: Amerykański, Euro-afrykański i dalekowschodni. Na obszarze heartlandu rozgrywają się wielkie konflikty, których rozwiązanie będzie decydować o panowaniu nad światem.
Nicolas Spykman- stworzył teorie Rimlandu krytycznie nawiązując do teorii Heartlandu. Rimalndem mają być kraje obrzeża wyspy świata tworzące pierścień oddzielający heartland od mórz. Zwycięstwo w II wś rozstrzyga się właśnie na tym obszarze. Rimland obrzeży Azji ma największe znaczenie strategiczne. Wychodząc naprzeciw teorii realistycznej uznał, że utrzymywanie międzynarodowego pokoju jest możliwe tylko przy utrzymaniu kontroli USA nad tym regionem kontroli wymagającej utrzymywania Amerykańskich baz wojskowych w Europie i na dalekim wschodzie. Sojusz miedzy Ameryką a ZSRR miał pewne wytyczone granice, ZSRR nie mógł rozciągać swej hegemonii na obszar Rimlandu, zagroziłoby to pokojowi światowemu. Uniemożliwiłoby to sojusz z Europą ale i z Chinami. „Kto kontroluje obrzeża, rządzi Eurazją, kto kontroluje Eurazję rządzi światem”. Koncepcja była podstawowym sposobem myślenia USA w czasie zimnej wojny.
1