Getto (wł. ghetto - pierwotne znaczenie wyrazu huta, odlewnia) - odizolowane miejsce wybrane dla zamieszkania mniejszości narodowej, kulturowej bądź religijnej, poza którym nie wolno tejże społeczności zamieszkiwać; począwszy od średniowiecza przez getto rozumiano wydzielony obszar miasta, w którym przymusowo osiedlano Żydów, lub przedstawicieli innych narodów. Getto zazwyczaj otoczone jest murem strzeżonym od zewnątrz, współcześnie zazwyczaj dodatkowo zabezpieczonym zasiekami z drutu kolczastego lub jak w Strefie Gazy także urządzeniami elektronicznymi. Getto jest zazwyczaj całkowicie zależne od dostaw żywności oraz energii z zewnątrz.

Getta w Polsce

• Getto bełchatowskie

• Getto białostockie

• Getto kieleckie

• Getto krakowskie

• Getto lubelskie

• Getto piotrkowskie

• Getto radomskie

• Getto w Andrychowie

• Getto w Częstochowie

• Getto w Międzyrzecu Podlaskim

• Getto w Otwocku

• Getto warszawskie

• Ghetto Litzmannstadt

Albert Camus (ur. 7 listopada 1913 w Mondovi we francuskim Algierze, zm. 4 stycznia 1960 w Petit-Villeblevin koło Villeneuve-la-Guyarde) - francuski pisarz. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1957.

• Camus Albert, Śmierć szczęśliwa ( Mort heureuse), Kraków 1998, ISBN 83-7006-677-1

• Waleria Szydłowska, Camus, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, ISBN 83-214-1282-3

• Joanna Guze, Albert Camus: los i lekcja, Zeszyty Literackie, Warszawa 2004, ISBN 83-917979-8-8.

Dyktatura (łac. dictare - dyktować) - forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem. Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.

Do bardziej znanych dyktatorów (politycznych) należą : Adolf Hitler, Mao Zedong, Józef Stalin ,Pol Pot, Saddam Husajn, Kim Ir Sen, Juan Perón, Slobodan Milošević, Benito Mussolini, Saparmurat Nijazow, António de Oliveira Salazar, Nicolae Ceauşescu, ks.Józef Tiso, Mobutu Sese Seko, Idi Amin, Alberto Fujimori, Manuel Noriega,Bolesław Bierut, Fidel Castro, Francisco Franco, Enver Hodża, Augusto Pinochet

Obecni dyktatorzy to : Omar al-Baszir, Aleksander Łukaszenka, Raul Castro, Kim Dzong Il, Hugo Chávez, Than Shwe, Muammar al-Kadafi, Robert Mugabe.

Dyktatorzy powstań: Marian Langiewicz, Romuald Traugutt

Dyktatorzy rzymscy: Lucjusz Kwintus Cincinnatus, Juliusz Cezar, Sulla

Totalitaryzm - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, ideologa Włoch faszystowskich - samych faszystowskich Włoch nie uważa się jednak przeważnie za państwo totalitarne. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są, np.: Hannah Arendt i Karl Popper.

Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.

Gustaw Herling-Grudziński (ur. 20 maja 1919 r. w Kielcach, zm. 4 czerwca 2000 r. w Neapolu) - pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień łagrów.

• 1945 Żywi i umarli (Rzym) - debiut książkowy

• 1951 Inny świat (Londyn, wyd. polskie 1953)

• 1960 Skrzydła ołtarza (Paryż)

• 1963 Drugie przyjście (Paryż)

• 1969 Upiory rewolucji (Paryż)

• 1973 Dziennik pisany nocą 1971-1972 (Paryż)

• 1980 Dziennik pisany nocą 1973-1979 (Paryż)

• 1983 Podróż do Burmy (Londyn)

• 1984 Dziennik pisany nocą 1980-1983 (Paryż)

• 1988 Wieża i inne opowiadania (Poznań)

• 1989 Dziennik pisany nocą 1984-1988 (Warszawa)

• 1993 Dziennik pisany nocą 1989-1992 (Warszawa)

• 2005 Wędrowiec cmentarny (Warszawa)

• 2007 Wiek biblijny i śmierć (Warszawa)

Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), według którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm).

Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:

• Motyw humanizmu - człowiek jako motyw istnienia;

• Motyw infinityzmu - człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;

• Motyw tragizmu - istnienie człowieka jest wypełnione grozą i troską;

• Motyw pesymizmu - człowieka otacza nicość

Główni przedstawiciele

• Martin Heidegger

• Karl Jaspers

• Simone de Beauvoir

• Jean-Paul Sartre

• Albert Camus

• Martin Buber

• Gabriel Marcel

• Soren Kierkegaard

• Nicola Abbagnano

Wspólne motywy egzystencjalizmu

• poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej

• poczucie tragicznej samotności człowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni

• problematyka metafizyczna - dążenie do zbawienia, lub osiągnięcia całkowitej wolności poprzez spokój wewnętrzny.

Metafora, inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością".

Przypowieść, parabola - gatunek literatury moralistyczno-dydaktycznej, którego cechy formalne (schematyzm fabuły, uproszczona konstrukcja postaci, obiektywny narrator, selekcja realiów) służą właściwemu odczytaniu alegorycznego lub symbolicznego znaczenia przedstawionego świata, przekazaniu prawdy moralnej. Posługuje się narracją, w której postacie i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd uniwersalnych.

Tren, lament, płacz (żałobny) - wierszowany utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi. Twórcami trenów byli m.in. Symonides z Keos i Pindar (w Grecji) oraz Newiusz i Owidiusz (w Rzymie). Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi (m.in. Petrarka).

epos (epopeja, czasem także poemat epicki) - jeden z głównych i najstarszy gatunek epiki.

Biblia, Pismo Święte (βιβλίον, biblion - mała księga, l.m. βιβλία, biblia - małe księgi) - zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska - Tanach obejmuje część kanonu Starego Testamentu. Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zafałszowana.

Miron Białoszewski (ur. 30 czerwca 1922 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1983 w Warszawie) - polski poeta, prozaik, dramatopisarz i aktor teatralny.

Tomiki poetyckie

• Obroty rzeczy (1956)

• Rachunek zachciankowy (1959)

• Mylne wzruszenia (1961)

• Było i było (1965)

• Poezje wybrane (1976)

• Odczepić się (1978)

• Wiersze wybrane i dobrane (1980)

• Oho (1985)

• Moja świadomość tańczy

Tomy wierszy i prozy

• Rozkurz (1980)

• Stara proza i nowe wiersze (1984)

• Teatr Osobny (1973)

• Obmapywanie Europy. Aaameryka. Ostatnie wiersze (1988 - pośmiertnie)

• Ach gdyby nawet piec zabrali

• Namuzowywanie

• Ja stróż latarmik nadaję z mrówkowca

Tomy prozatorskie

• Pamiętnik z powstania warszawskiego (1970)

• Donosy rzeczywistości (1973)

• Szumy, zlepy, ciągi (1976)

• Zawał (1977)

Jan Twardowski (ur. 1 czerwca 1915 r. w Warszawie, zm. 18 stycznia 2006 r. w Warszawie) - ksiądz rzymskokatolicki, prałat honorowy Jego Świątobliwości (zob. też Familiares Jego Świątobliwości), poeta, przedstawiciel współczesnej liryki religijnej.

• Wiersze (1959, tom wydany wspólnie z książką poetycką ks. Pawła Heintscha)

• Znaki ufności (1970)

• Zeszyt w kratkę (1973)

• Poezje wybrane (1979)

• Niebieskie okulary (1980)

• Rachunek dla dorosłego (1982)

• Który stwarzasz jagody (1984, 1988)

• Na chwilę

• Święty gapa

• Na osiołku (1986)

• Nie przyszedłem pana nawracać (1986)

• Sumienie ruszyło (1989, 1990)

• Tak ludzka (1990)

• Stukam do nieba (1990)

• Nie bój się kochać (1991)

• Niecodziennik (1991)

• Nie martw się (1992)

• Tyle jeszcze nadziei (1993)

• Krzyżyk na drogę (1993)

• Elementarz księdza Twardowskiego dla najmłodszego, średniaka i starszego (2000)

• Pogodne spojrzenie (2003)

• Mimo Wszystko (2003)

• O spacerze po cmentarzu wojskowym

Sławomir Mrożek (ur. 29 czerwca 1930 w Borzęcinie) - polski dramatopisarz i prozaik. Absolwent krakowskiego Nowodworka. Autor satyrycznych opowiadań i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu.

Zbiory opowiadań [edytuj]

• Opowiadania z Trzmielowej Góry (1953)

• Półpancerze praktyczne (1953)

• Słoń (1957)

• Wesele w Atomicach (1959)

• Deszcz (1962)

• Dwa listy i inne opowiadania (1970)

• Opowiadania (1981)

• Donosy (1983)

Dramaty

• Policja (1958)

• Męczeństwo Piotra Oheya (1959)

• Indyk (1960)

• Na pełnym morzu (1961)

• Karol (1961)

• Strip-tease (1961)

• Zabawa (1962)

• Kynolog w rozterce (1962)

• Czarowna noc (1963)

• Śmierć porucznika (1963)

• Der Hirsch (1965)

• Tango (1964)

• Racket Baby (1965)

• Poczwórka (1967)

• Dom na granicy (1967)

• Testarium (1967)

• Profesor (1968)

• Drugie danie (1968)

• Szczęśliwe wydarzenie (1971)

• Rzeźnia (1973)

• Emigranci (1974)

• Garbus (1975)

• Serenada (1977)

• Lis filozof (1977)

• Polowanie na lisa (1977)

• Krawiec (1977)

• Lis aspirant (1978)

• Pieszo (1980)

• Vatzlav (1982)

• Ambasador (1982)

• Letni dzień (1983)

• Alfa (1984)

• Kontrakt (1986)

• Portret (1987)

• Wdowy (1992)

• Miłość na Krymie (1993)

• Wielebni (2000)

• Piękny widok (2000)

Powieści

• Maleńkie lato (1956)

• Ucieczka na południe (1961)

Zbiory felietonów

• Małe listy (1981)

• Dziennik powrotu (2000)

• Małe listy (2000)

Scenariusze filmowe

• Wyspa róż (1975)

• Amor (1978)

• Powrót (1994)

Tango

Bohaterowie Tanga

• Artur - syn Eleonory i Stomila

• Ala - kuzynka i narzeczona Artura

• Edek - czyli "partner z wąsikiem", kochanek Eleonory

• Eugeniusz - wuj Artura i brat Eugeni

• Eugenia - babcia Artura

• Eleonora - matka Artura

• Stomil - ojciec Artura

Akcja dramatu rozgrywa się w domu Stomila. Utwór opowiada o walce pokoleń we współczesnym społeczeństwie, konflikcie między konformizmem i anarchią, a formalizmem. Szuka także odpowiedzi na pytanie o znaczenie i miejsce intelektualisty w tymże środowisku.

Problematyka "Tanga" nawiązuje do twórczości Witkacego, zaś zakończenie do "Wesela" Wyspiańskiego.

Stanisław Barańczak - (ur. 13 listopada 1946 r. w Poznaniu) - polski poeta, krytyk literacki, tłumacz poezji, jeden z najważniejszych twórców Nowej Fali.

Jest bratem pisarki Małgorzaty Musierowicz. Używał pseudonimu Barbara Stawiczak.

• 1968 Korekta twarzy

• 1970 Jednym tchem

• 1971 Nieufni i zadufani. Romantyzm i klasycyzm w młodej poezji lat sześćdziesiątych

• 1972 Dziennik poranny. Wiersze 1967-1971

• 1973 Ironia i harmonia. Szkice o najnowszej literaturze polskiej

• 1974 Język poetycki Mirona Białoszewskiego

• 1977 Ja wiem, że to niesłuszne. Wiersze z lat 1975-1976

• 1978 Sztuczne oddychanie

• 1979 Etyka i poetyka. Szkice

• 1980 Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych

• 1980 Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu

• 1981 Wiersze prawie zebrane

• 1981 Książki najgorsze

• 1981 Dziennik poranny. Poezje 1967-1981

• 1981 Bo tylko ten świat bólu...

• 1983 Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazje w masowej kulturze literackiej PRL

• 1984 Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta

• 1986 Atlantyda i inne wiersze z lat 1981-1985

• 1988 Przed i po. Szkice o poezji krajowej przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych

• 1988 Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988

• 1990 Tablica z Macondo, albo osiemnaście prób wytłumaczenia sobie i innym po co i dlaczego się pisze

• 1991 Biografioły

• 1991 159 wierszy. 1968-1988

• 1994 Podróż zimowa

• 1995 Pegaz zdębiał

• 1996 Poezja i duch Uogólnienia.Wybór esejów 1970-1995

• 1998 Chirurgiczna precyzja

---