Tukidydes (ok. 460-400 p.n.e.) był dowódcą sił ateńskich walczących w północnej Grecji w pierwszych latach wojny, zanim w roku 424 zgromadzenie nie skazało go na dwudziestoletnie wygnanie, obarczywszy odpowiedzialnością za utratę Amfipolis, twierdzy o strategicznym znaczeniu
Tukidydes, Wojna Peloponeska
"Jeśli chodzi o słuchaczy...wystarczy mi, jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu." [16]
"...'natura' ludzka - każąca zarówno jednostkom, jak partiom politycznym i państwom kierować się własną korzyścią - jest według Tukidydesa niezmienna. [VII]
instytucje państwowe i prawa trzymają wprawdzie w karbach - do pewnego stopnia - tę 'naturę', lecz wojna wyzwala ja w pełni
"W czasach pokojowych i w dobrobycie zarówno państwa, jak i jednostki kierują się słuszniejszymi zasadami, gdyż nie znajdują się pod jarzmem konieczności; wojna zaś, niszcząc normalne, codzienne życie, jest brutalnym nauczycielem, kształtującym namiętności tłumu według chwilowej sytuacji." [196]
"Źródłem tego wszystkiego była żądza panowania, dążąca do zdobycia bogactw i zaspokojenia ambicji, a stad wybuchały rywalizacje, wkraczały w grę namiętności." [197]
powtarzalność zjawisk historycznych?
[walki partyjne - L.Z.] "...zdarzają się i zawsze zdarzać będą, jak długo natura ludzka pozostanie niezmienna, choć może w mniejszym nasileniu i w innych formach, stosownie do zmieniających się okoliczności." [196]
Motywy deklarowane a rzeczywiste przyczyny
"Otóż za najistotniejszy powód, chociaż przemilczany, uważam wzrost potęgi ateńskiej i strach, jaki to wzbudziło u Lacedemończyków...". [17]
po wojnach perskich ekspansja handlowa Aten i chęć zawładnięcia rynkami sycylijskimi i italskimi poważna groźba dla handlu korynckiego i megaryjskiego
konflikt między arystokratyczną Spartą, popierająca wszędzie ustroje oligarchiczne, a demokracją ateńską
"...poruszona została cała Hellada, gdyż w każdym państwie były dwie partie i przywódcy ludu wzywali na pomoc Ateńczyków, a oligarchowie Lacedemończyków." [196]
ofiarą wojny głównie gospodarstwa rolne i bogacze ateńscy, biedota miejska była mniej narażona na straty, a nawet czerpała z wojny korzyści
1
1