1.Koncepcje psychologiczne: fizjologiczna - metody opisu zachowań ludzi w biologii (dziedziczność itp.)humanistyczna - odrzuca zewnętrzną sterowność człowieka i zakłada wewnętrzny mechanizm sterowania poznawcza - człowiek to samodzielny podmiot, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który działa świadomie i celowo behawiorystyczna - na człowieka oddziałuje środowisko, jego zachowanie jest przez nie całkowicie kontrolowane i zależne psychoanalityczna - kierunek kierunek forma terapii
2. Nurt poznawczy w psychologii: a.) Nurt poznawczy wyjaśnia, że funkcjonowanie człowieka wynika z przekonań, które ma o sobie samym i o świecie. Beck, Ellis i inni przedstawiciele twierdzą, iż rzeczywistość sama w sobie jest tak naprawdę neutralna, to człowiek nadaje jej znaczenie - opiniuje, wartościuje. Wpływa to na jego uczucia, emocje i ostatecznie na jego funkcjonowanie. Determinujące znaczenie w zachowaniu człowieka odgrywają konstrukty poznawcze. Polegają one na porządkowaniu rzeczywistości w oparciu o wartościujące klasyfikacje, na przykład: silny - słaby, mądry - głupi. W ten sposób człowiek charakteryzuje przedmiot poznania, konstruuje własne doświadczenie, czyli nadaje mu sens. Poznawcze koncepcje osobowości, w przeciwieństwie do behawioryzmu, koncentrują się nie tylko na nieprzystosowanym zachowaniu, lecz również na wyobrażeniach. W przeciwieństwie do psychoanalizy zajmują się przeżyciami świadomymi. Nie odwołują się do mechanizmów obronnych. b.)Spostrzeganie społeczne - wiedza o tym, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia o innych i formułujemy o nich sądy. Sądy zależą od: - sytuacji, - otoczenia,- kontekst sytuacyjny emocji
3.Wiedza o świecie społecznym: a.) struktury wiedzy: schematy - określają zmienność cech, zachowania człowieka np. inteligencja, uczciwość, wrogość, są podstawą wnioskowania o cechach, skrypty - charakteryzują się czasową organizacją sceny(gotowa struktura poznawcza i wykonawcza), scenariusz, plan gotowy program działania teorie - dotyczą różnych własności człowieka b.)funkcje schematów poznawczych: - ułatwiają przetwarzanie informacji (pamięć, zdarzenia), - ukierunkowują naszą uwagę i postrzeganie na egzemplarz schematów, - rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów; asymilacja - dane podciągnięte pod schemat, - różna interpretacja w zależności od schematu przetwarzania;
- selektywność pamięci - lepsza pamięć informuje związanych ze schematem; - posługiwanie się schematami jest niezbędnym warunkiem warunkiem poruszaniu się w życiu społecznym c.)stereotypy i uprzedzenia
stereotyp - jest to struktura poznawcza obejmująca wiedzę, oczekiwania i przekonania obserwatora na temat niektórych grup społecznych (źródłem są doświadczenie, osobiste interakcje wiedza z drugiej ręki i oczekiwania na temat prawdopodobieństwa pewnych wydarzeń)
uprzedzenie - rodzaj postawy polegającej na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek.
d.) teorie powstawania stereotypów
I Znaczenie języka; II Teoria rzeczywistego konfliktu interesów; III Teoria kategoryzacji - Koncepcja ta sugeruje, że tworzenie się uprzedzeń wobec grup obcych jest efektem procesu
kategoryzacji społecznej. Kategoryzacja `my'- `oni' jest funkcjonalna dla jednostki zarówno z
perspektywy poznawczej jak i motywacyjnej;. IV Teoria tożsamości społecznej - Pozwala kształtować i potwierdzać własną samoocenę, poprzez faworyzację grupy własnej. Podział na `swoich' i `obcych' odzwierciedla często realne stratyfikacje społeczne; V Modyfikacja stereotypów:
model kumulacyjny - zakładający, iż zmiany dokonują się metodą „kropla drąży skałę”, że są jednorazowo niewielkie, natomiast kumulują się w czasie.
model zmiany radykalnej - polegający na przekonaniu, iż pod wpływem informacji lub doświadczeń o znacznej rozbieżności z dotychczasowym nastawieniem lub przekonaniem dokonuje się gwałtowna zmiana.
model podtypu - zakłada, że sprzeczność napływającej informacji ze stereotypem, czy też doświadczenia wskazujące na różnorodność jednostek w danej kategorii powodują uruchomienie mechanizmu wyodrębniającego w niej podtyp, przy czym sama kategoria pozostaje bez zmian.
model rozcieńczenia - to szczególna wersja modelu kumulacyjnego. Zakłada on, że wprowadzanie informacji nieoceniających, neutralnych i peryferyjnych czyni nastawienie bardziej podatnym na zmiany
4. Afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi
afektywne (emocjonalne, ewaluatywne) - informacje o wartości. Skąd pochodzi?
1 żródło - pochodna przyjemnych/przykrych zdarzeń z obiektem
2 żródło - wynik porównania cech deskryptywnych obiektu z definicyjnymi cechami akceptowanymi przez podmiot standardu stanu idealnego dla tego obiektu (bliższa ideałowi)
deskryptywne (opisowe) - niezależne od stosowanych emocji np. właściwość fizyczna, dane, przynależność do grup
a.) cechy centralne i peryferyczne: cechy centralne- nadają ogólne wrażenie i kierunek oceny kogoś; cechy peryferyczne - działają poprzez wskaźniki pozamerytoryczne (np. długość przekazu, wiarygodność źródła, atrakcyjność źródła); wnioskowanie interwencyjne - tendencja do kojarzenia cech fizycznych z cechami psychicznymi (np. ubiór i wartość człowieka); wnioski takie wyprowadzane są z wcześniejszych doświadczeń o „podobnej” osobie czy też rzeczy.
b.) Mechanizm (maksymalnej) zgodności deskryptywnej - Przygotowanie człowieka do działalności przyszłych, aby wiedzieć więcej, trafniej. Zgodność deskryptywna niewykluczająca - nie ma niezgodności dotyczących cech obiektu.
c.) Mechanizm (maksymalnej) zgodności ewaluatywnej - Gdy opisują dwie wartości cechy różne, o odmiennych znakach, organizacja ewaluatywna powoduje polaryzację (sądy są bardzo skrajne). Kierowanie się regułą afektywną jest zależne od emocji. W człowieku istnieje tendencja do podtrzymywania przyjemnych, pozytywnych rzeczy, sytuacji czy emocji. Często negatywne informacje, które nie pasują do pozytywnych, są ignorowane lub minimalizowane. Im ważniejszy obiekt tym tolerancja jest mniejsza na niezgodność informacji. Im jednostka jest bardziej emocjonalna tym polaryzacja jest wyższa.
Niedojrzałość emocjonalna - osoby takie wypowiadają bardzo skrajne poglądy, częściej oceniają innych ludzi. Gdy człowiek jest w realizacji konkretnych działań wówczas kategoryzacja jest większa (np. ktoś pracuje, a ktoś przeszkadza); obiekt zaangażowany emocjonalnie wyznacza większą zgodność ewaluatywną (np. miłość jest ślepa)
5. Ukryte Teorie Osobowości Ukryta Teoria Osobowości - zespół reguł poznawczych pozwala na lokowanie człowieka w określonym miejscu pewnego wymiaru ze względu na jego występowanie w innym wymiarze
Efekt hallo - tendencja do przypisywania pozytywnych/negatywnych cech ponieważ jakaś jedna cecha została oceniona pozytywnie(ef.aureoli)/negatywnie(ef.diabelski); potrzeba zgodności i równości poznawczej
Efekt Polyanny - przypisywanie cech pozytywnych dla osób, które znamy (jednoznacznie pozytywny obraz); człowiek dąży do postrzegania pozytywnych cech u innych
Wnioskowanie o cechach sprawnościowych i moralnych innego człowieka
Asymetria wnioskowania o cechach moralnych i sprawnościowych. - Przy przypisywaniu tych cech kierujemy się innymi regułami wnioskowania, np. obserwując inteligentne zachowanie łatwo wnioskujemy, że to inteligentna osoba, ale przez głupie zachowanie nie dostrzegamy tak szybko i nie oceniamy tak skrajnie.
W moralności jesteśmy „bardzo wymagający” - zachowanie niemoralne = potępienie
I Wnioskowanie o cechach sprawnościowych - Reguła zdolności - taki poziom przedstawia prezentując górny pułap swoich zdolności, np. na podstawie głupiego zachowania trudno wnioskować, ponieważ głupio zachowuje się każdy, a bardzo inteligentnie tylko naprawdę inteligentny
II Wnioskowanie o cechach moralnościowych Reguła aprobaty społecznej - założenie, że jednym z ważniejszych motywów zachowań ludzi jest chęć uzyskania aprobaty społecznej, uznania innych; często robimy to czego od nas oczekują inni; takich zachowań jest więcej niż wskazują na nie cechy osobowości
Obie te reguły zbudowane są na zasadzie asymetrii I łatwo wnioskujemy o cechach pozytywnych, negatywne mniej dostrzegamy II łatwo wnioskujemy o cechach negatywnych(niemoralnych), pozytywne mniej dostrzegamy
Postrzeganie informacji o drugiej osobie jest uwarunkowane różnymi czynnikami: konteksty sytuacyjne, obiekt percepcji, podmiot sytuacji (strach, zmęczenie, doświadczenie, zadania); relacje obiekt-obserwator
6. Teoria atrybucji dotyczy tego w jaki sposób człowiek stara się doszukiwać związków przyczynowo-skutkowych związanych ze swoim zachowaniem lub zachowaniem innych osób. Istnieją dwie drogi poszukiwania przyczyn. atrybucja wewnętrzna (dyspozycyjna) - polega na szybkim i nierzadko błędnym wyciąganiu wniosków o osobie i przypisywaniu jej odpowiednich cech charakteru. Zbyt pochopna ocena wynikająca tylko z atrybucji wewnętrznej jest nazywana "podstawowym błędem atrybucji". atrybucja zewnętrzna (sytuacyjna) - związana jest z wydarzeniami, które mogły mieć wpływ na działalność jednostki. Często używamy tutaj pytań: w jaki sposób..., dlaczego, co się stało, że... . Atrybucja zewnętrzna jest przejawem pewnego rodzaju wytrwałości w doszukiwaniu się przyczyn, wewnętrzna ogranicza się niekiedy tylko do nadania etykiety osobie np. leniwy, głupi, agresywny itp.
7. Postawy i teorie zmian postaw Postawa - stała skłonność do pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się człowieka do tego obiektu uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne; postawa jest rezultatem zachowań ma charakter poznawczy
Rodzaje postaw: akceptacji - ustosunkowanie skrajne pozytywne; odrzucenia - specyficznym rodzajem odrzucenia jest stereotyp i uprzedzenie; ustosunkowanie skrajnie negatywne
Elementy postawy to: zachowanie - tendencja do zachowania; uczucia, emocje; procesy poznawcze
Trzy składniki postawy (model ABC: Affective, Behavioral, Cognitive): emocjonalny - ustosunkowanie emocjonalne do przedmiotu postawy; poznawczy - wiedza o przedmiocie postawy; behawioralny - zachowanie wobec przedmiotu postawy
Teorie zmian postaw: Teoria (Ajzena i Fishbeina) działań przemyślanych - model postawy doskonale racjonalnej; przekonanie, przypisywanie obiektowi jakiejś właściwości, może być przypisywana z różna siłą; każde przekonanie figuruje określoną cząstką w zależności od cechy, o którą chodzi (np. stosunek do studiów), postawa może być wynikiem pewnych przekonań, nabiera to określonego znaczenia emocjonalnego.
Źródła postaw I - wiedza o czymś,II - warunkowanie klasyczne (emocje) - podstawowy mechanizm pojawienia się obiektu prowadzi do pozytywnego stosunku do tego obiektu (pies Pawłowa - ślinienie się wywołane dźwiękiem dzwonka) przeniesienie ustosunkowania z bodźca (w odróżnieniu od postrzegania klasycznego) nie wymaga wielokrotnego współwystępowania z bodźcem III - warunkowanie instrumentalne:
Zachowanie skutek pozytywny (nagroda) dalsze takie zachowanie
Zachowanie skutek negatywny (kara) unikanie tego zachowania
Zjawisko samej ekspozycji - im częściej eksponowany jest obiekt, zachowanie itp. tym jest bardziej lubiany. 4 warunki do zaistnienia zjawiska samej ekspozycji :neutralność; nie może być eksponowane bez przerwy; obiekty złożone, bardziej niż proste zyskują; efekt samej ekspozycji dotyczących obiektów dla nas ważnychszybciej na nas wpływa
8.Przetwarzania informacji społecznych Heurystyki - zbyt dużo informacji, uproszczone reguły myślenia pozwalające na formowaniu sądów bez większości informacji, na których dany sąd powinien się opierać
heurystyka dostępczości - ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o łatwość z jaką na myśl przychodzą nam przykłady; czasami zawodna prowadzi do wzrostu wpływu na nasze sądy, które są łatwo przypominane
heurystyka zakotwiczenia (dostosowania) - polega na tym, że oceniamy wartośc liczbową, bierzemy pod uwagę łatwo dostępna liczbę (podaną przez innych), a następnie modyfikujemy ją stosownie do wiedzy i kontekstu; nasz sąd jest przesunięty w kierunku pierwszej liczby (sprzedanie samochodu, domu).Teoria podejmowania decyzji - Kahneman Litwerski
heurystyka symulacji - wydanie sądu w oparciu o symulację (umysłową); wyobrażanie przebiegu zdarzeń; prowadzi do myślenia kontrfaktycznego (o tym co mogłoby się zdarzyć ale się nie zdarzyło) to wpływa na nasze oceny i emocje (1.myślenie o gorszej sytuacji, 2. myślenie o gorszym przebiegu zdarzeń); efekt wyjaśnienia
heurystyka reprezentatywności - ocena przynależności obiektu do kategorii, klasy, rodzaju na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii (zawód, ubiór, itp.)
9. Zależność sądów od kontekstów i emocji a.) Wpływ sądów emocjonalnych na sądy
sądy emocjonalne są pierwotne (rozwojowo)
reakcje emocjonalne są nieuniknione, niezależne od naszej woli
sądy emocjonalne mają tendencję do bycia nieodwołalnymi (efekt pierwszeństwa, uprzedzenia)
w sądy emocjonalne zamieszane jest „ja” (lubię, wolę, itp.)
reakcje emocjonalne są natychmiastowe
reakcje emocjonalne są trudne do zwerbalizowania
reakcje emocjonalne nie muszą zależeć od procesów poznawczych
emocje mogą być oddzielone od treści (łatwiej przypomnieć sobie emocje niż treść filmu, rozmowy, itp.)
automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji automatyczne przetwarzanie informacji - nie mamy wpływu na pojawienie się w naszym umyśle stereotypu w zetknięciu z obiektem (np. żydzi- są wyrachowani i przebiegli) kontrolowane przetwarzanie informacji - ludzie, którzy nie są głęboko uprzedzeni, kontrolują proces pojawiania się w ich umyśle stereotypów i potrafią je stłumić lub pominąć; stereotypy jednak zawsze pojawiają się w naszym umyśle, nawet jeśli uważamy się za osoby otwarte i odrzucające stereotypy. Jeśli jesteśmy zaabsorbowani, przygnębieni lub roztargnieni, wówczas kontrolowane przetwarzanie informacji może nie zostać uruchomione.
10.Agresja - zachowanie, które ukierunkowane jest na zadnie cierpienia człowiekowi, którey jest umotywowany do uniknięcia tego cierpienia.Typy agresji :- wroga, - gniewna - cierpienie głównym celem sprawcy, - instrumentalna - jako instrument np. poprawa humoru
a.) Teorie agresji I grupa :Agresja jako instynkt - zachowanie agresywne jako zachowanie wrodzone (twórcy Z. Freud - przetworzony instynkt samozniszczenia, K. Lorenz - wrodzony wzorzec zachowania, wzbudzony pojawieniem się w otoczeniu odpowiednich wyzwalaczy lub zahamowany przez pojawienie się inhibitorów) hydrauliczna teoria agresji - energia agresji jest samoistnie stale wytwarzana i stale napływa do organizmu, powoduje to konieczność jej wyzwalania; rozładowanie agresji przynosi ulgę, dlatego ludzie jej poszukują; im większa kumulacja agresji tym mniejszy bodziec jest potrzebny do jej wybuchu agresja wewnątrzgatunkowa - rzadko prowadzi do śmierci ofiary (za sprawą inhibitorów)ale u ludzi znacznie częściej (natura nas nie wyposażyła w inhibitory); pierwotny instynkt agresji został zastąpiony agresją zrytualizowaną; im bardziej zaawansowany gatunek tym bardziej czynniki genetyczne decydują o wyglądzie agresji i zachowaniu II grupa - Agresja jako popęd Teoria D. Millera (frustracja agresji) Mówi ona, że wszelka agresja jest wynikiem frustracji, a frustracja rodzi skłonności do agresji. Frustracja - zablokowanie na cel aktywności organizmu lub stan wynikający z tej przeszkody; pobudzanie wywołane frustracją może się kumulować, może to wywołać większą reakcję niż się spodziewano po bodźcu; następstwem frustracji jest nie tylko agresja, ale też zachowanie mające na celu usunięcie przeszkody (regresja - prymitywne formy, fiksacja - uporczywe powtarzanie się sytuacji, która nie ma charakteru instrumentalnego); frustracja nasila agresję szczególnie wtedy gdy ma ona charakter arbitralny - zmierzona przez sprawcę ale niczym nie uzasadniona Berkowitz - bodźce skojarzone z czynnikami wywołujące agresję lub gniew; do pojawienia się agresji konieczne jest pobudzenie jak i pojawienie się bodźca (efekt broni) Agresja jako rezultat uczenia się - rozumiana jest jako wynik uczenia się za pośrednictwem procesów warunkowania instrumentalnego i modelowania warunkowanie instrumentalne - proces za pomocą ,którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji (jeśli agresja prowadzi do nagrody ,szansa pojawienia się jej w przyszłości rośnie). Wzmocnienie zachowań agresywnych przez rodzica w wychowaniu dziecka przedszkolnego, szkolnego - a agresja studenta modelowanie - ludzie uczą się agresji nie tylko na podstawie zachowań własnych i innych ale także na podstawie skutków, do jakich te zachowania prowadzą; cudze zachowanie może ułatwić podobne postępowanie u obserwatora wzbudzając w nim podobne emocje; Podatność zależy od konsekwencji agresywnych zachowań modela: nagroda (brak kary) - wzrasta agresywnośc; kara - spada agresywność obserwatora
b.)Czynniki nasilające i osłabiające agresje
Czynniki nasilające agresję - genetyczne (mało danych, badania nad chromosomem Y: podwójny Y); częsty kontakt z agresją, płeć męska - prowokacja (rozbudza gniew i cierpienie, wzbudza pragnienie rewanżu, podważa dobre mniemanie, reputację) - pobudzenie emocjonalne - nasila się z dwóch powodów : nasila działanie prowokacji, osłabia kontrolę poznawczą zachowania
I prawo Yerkesa Dodsona - związek pobudzenia ze sprawnością funkcjonowania
II prawo Yerkesa Dodsona- im bardziej skomplikowane działanie/trudne zadanie tym niższy poziom pobudzenia tolerujemy do zrealizowania zadania; poznawcza kontrola nie załamuje się przy zwykłych działaniach.
- przemoc w mass mediach (modelowanie przez obecność w literaturze, środkach masowego przekazu treści pokazujących i wzmacniających szeroko pojętą przemoc wobec siebie i innych); tematyka tzw. kulturowo dopuszczalnej autodestrukcji (terror piękna jako warunek sukcesu w życiu, nadmierne ryzyko); wyuczony pesymizm; habilitacja - zanik reakcji na bodźce, które często się powtarzają
-normy i oczekiwania społeczne agresywne cechy w normach kulturowych, podkultura o cechach socjopatycznych)
Czynniki osłabiające agresję: Katharsis (oczyszczenie);karanie agresji (funkcja odstraszająca u innych i korekcyjna u osób, które dopuściły się agresji); złożone interwencje psychologiczne (trening w zakresie: konstruktywnych strategii radzenia sobie ze stresem, tzw. negatywnymi emocjami: złością, lękiem, depresją-pesymizmem i wyuczoną bezradnością)
c.) Rola kar w hamowaniu agresji. Kara - sposób ograniczania agresji. funkcja odstraszająca - karanie hamuje powstawanie agresji u innych osób. funkcja korekcyjna - hamuje postępowanie złe u osoby już ukaranej
Surowość kar nie wpływa tak bardzo jak nieuchronność!Kary skuteczne są na tyle silne, że ich negatywne konsekwencje są większe niż zyski wynikające z agresywnego zachowania (muszą być szybko wymierzane).Ważne jest to by odebrać instrumentalny charakter agresji.
11. Pomaganie innym Teorie wyjaśniające pomaganie: Pomaganie - działanie mające na celu spowodowanie korzyści drugiemu człowiekowi Altruizm - nie przynosi korzyści ani strat sprawcy, brak motywacji egoistycznej.
I Warunki podjęcia decyzji o pomaganiu:zauważenie zdarzenia; zinterpretowanie tej sytuacji jako kryzysowej (im bardziej niejasna sytuacja tym częściej patrzymy na zachowanie innych); niewiedza wielu - kiedy wszyscy interpretują sytuację jako mało ważną, im większa liczba świadków przyglądających się zdarzeniu tym mniejsza szansa na udzielenie pomocy (zjawisko obojętnego przechodnia gdy sytuacja nabiera jednoznaczności); przejęcie odpowiedzialności - nieudzielanie pomocy gdy jest duża grupa osób tzw. zjawisko rozproszenia odpowiedzialności; świadek musi rozstrzygnąć czy posiada odpowiednie kompetencje (np. pływanie); rozstrzygnięcie o podjęciu działania (obawa przed odpowiedzialnością, ośmieszeniem) słabnie gdy nie jesteśmy sami.
II Teoria pobudzania (model pobudzenia - bilansu) zakłada, że do udzielenie pomocy w sytuacji kryzysowej motywuje nas do pomocy innym (obserwacja cudzych kłopotów, motywuje nas do pomocy - pobudzenie nieprzyjemne); człowiek wybiera taki sposób redukcji pobudzenia, który szybko doprowadzi do zysków (im śmielej człowiek reaguje tym częściej udziela pomocy); empatyzacja - wczuwanie się w rolę ( pobudzanie niekonieczne związane z wydarzeniem); skłonność do pomagania rośnie wskutek wzrostu pobudzenia nawet nie związanego z tym wydarzeniem; model uwzględnia koszty związane z udzieleniem i zaniechaniem pomocy (straty, narażenie się na niebezpieczeństwo, zyski i wzrost samooceny)
zaniechanie (charakter):- osobisty,- empatyczny.
Postępowanie w sytuacji kryzysowej bardziej zależy od wielkości poniesionych kosztów niż zysków (charakter impulsywny, odruchowy, automatyczny).
III Teoria norm udzielamy pomocy, ponieważ podlegamy normom społecznym norma odpowiedzialności społecznej - oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom, których losy zależą od naszych działań norma wzajemności - oczekiwanie i nakaz pomagania innym, którzy nam pomogli w przeszłości (tzw. nakaz odwzajemniania). Obie te normy są bardzo powszechne, uzyskanie pomocy od innych skutecznie obliguje nas do odwzajemnienia się. wyznaczniki pomagania: obecność innych biernych obserwatorów hamuje pomoc (naśladowanie innych w wyniku modelowania); kwestia oceny tego komu mamy udzielić pomocy; szybciej pomagamy temu, kto nie jest odpowiedzialny za zdarzenie; szybciej pomagamy temu, kogo lubimy (atrakcyjność fizyczna, psychiczna); kwestia relacji dawca - odbiorca (- sympatia,- podobieństwo do nas samych, - koncentracja na sobie i samoocena (egoiści myślący dobrze/źle o sobie rzadziej udzielają pomocy), - sytuacja autokoncentracji (własne ja) częściej zachowujemy się zgodnie z normami, - miłość (sprzyja udzielaniu pomocy), - poczucie winy, - pozytywny nastrój osoby udzielającej pomocy, - negatywny nastrój osoby udzielającej pomocy (pomoc innym to prosta technika wychodzenia z negatywnego nastroju) )
12. Atrakcyjność interpersonalna
a.) Teorie atrakcyjności I Teoria nagród i kar Zakłada ona, że lubimy kogoś, jeśli jest on skojarzony z nagrodami (zdarzeniami przyjemnymi), zaś nie lubimy osób skojarzonych z karami (zdarzeniami nieprzyjemnymi). U podstaw tej zależności leży mechanizm klasycznego warunkowania reakcji emocjonalnej: zaczynamy kogoś lubić bądź nie dlatego, że na tę pierwotnie nam obojętną osobę przenosi się nasza reakcja emocjonalna z pozytywnych lub negatywnych bodźców skojarzonych z tą osobą. Atrakcyjność nie zależy jednak wyłącznie od samej liczby i ważności nagród, ale od ich proporcjonalnego udziału w ogólnej liczbie wzmocnień (nagród i kar) skojarzonych z daną osobą (na podstawie badań Byrne'a).
II Teoria równowagi poznawczej Zakłada ona dążenie do wewnętrznej zgodności postaw w stosunku do obiektów tworzących jednostkę poznawczą (to jest postrzeganych jako wzajemnie do siebie przynależące na mocy sprawstwa, podobieństwa lub wspólnoty poglądów, bliskości, współwystępowania, pomagania sobie, czy nawet stosunku własności). Według tej koncepcji nasze lubienie jakiejś osoby może być konsekwencją jedynie faktu, że jesteśmy z tą osobą jakoś powiązani (czyli tworzymy z nią właśnie jednostkę poznawczą).
b.) wyznaczniki atrakcyjności podobieństwo (podobny = pozytywny) - podobieństwo jest samo w sobie nagradzające, ponieważ jego napotkanie jest dla człowieka dowodem jego własnych racji; oczekujemy, że ludzie do nas podobni będą nas również lubili
Zależność: podobieństwo - atrakcyjność działa w pewnych granicach. Są to:- pragnienie zachowania własnej odrębności (zbytnie podobieństwo może być zagrażające dla nas i nudne);- nagradzający charakter komplementarności potrzeb (partnerzy mają potrzeby przeciwne, ale dobrane w taki sposób, że realizacja potrzeb jednego z partnerów prowadzi do równoczesnego zaspokojenia potrzeb drugiego, np. dominacja, uległość). Badacze nie są jednak zgodni co do słuszności tej hipotezy,dane z badań są wyjątkowo sprzeczne. atrakcyjność fizyczna - różnice w postrzeganiu ludzi ładnych i brzydkich są rezultatem złudzenia, że piękne jest dobre. Sposoby wyjaśniania tego złudzenia:- efekt aureoli;- stereotyp;- oznakowanie afektywne funkcjonujące jako wstępna hipoteza na temat danego człowieka sprawdzana w dalszym procesie jego postrzegania (tendencyjne sprawdzanie hipotez).
częstość kontaktów - duża częstość spotykania kogoś (czegoś) zdaje się budzić naszą sympatię do obiektu spotykanego. A oto kilka możliwych wyjaśnień tego fenomenu:- zjawisko samej ekspozycji; - usuwanie niepewności - obiekty nowe budzą w człowieku niepewność (tym większą, im bardziej są aktywne). W miarę narastania liczby kontaktów niepewność spada. Obiekty dobrze znane są przewidywalne, co powoduje poprawę samopoczucia (nawet jeśli przewidywania nie są przyjemne, może dlatego niektórzy u dentysty pytają: czy będzie bolało?). - responsywność - partner jest o tyle responsywny, o ile to co mówi i robi stanowi odpowiedź na nasze własne działania. Partnerzy responsywni są bardziej lubiani niż nieresponsywni (którzy mogą być uznani za obojętnych). Bywa, że responsywność jest jedyną nagrodą, jaką człowiek może dostarczyć drugiemu człowiekowi. Brak reakcji bywa bardziej bolesny od krytyki.
13. Osobowość - podejście poznawcze Osobowość to: zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych; zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia; zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości powodujące, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe
I Adaptacja przez konstruowanie własnej przyszłości
Proaktywne konstruowanie własnej przyszłości polega na samodzielnym generowaniu przez człowieka dalekosiężnych zamierzeń służących jego rozwojowi i samorealizacji. Efekty:- powstanie możliwych Ja - formowanie się zadań życiowych - wytwarzanie długodystansowych celów (dążeń) osobistych związanych z możliwymi Ja i zadaniami oraz planów ich realizacji.
Konstruowanie proaktywne przyczynia się w istotnym stopniu do rozwoju osobowości.
Prowadzi do:ustanowienia ważnych wewnętrznych standardów (powstawanie silnych i stabilnych motywacji); przyrostu autonomii osobowości; wzrostu wewnętrznej koherencji naszego działania (odległe cele przesłanką wyboru: celów bieżących budowania programów aktywności spójnej oceny jej przebiegu efektów).
II Konstruowanie własnej przeszłości Ubiegłe doświadczenie podlega poznawczemu konstruowaniu (przepracowaniu), czyli porządkowaniu, uspójnianiu, przewartościowaniu, dopasowywaniu do przyjętych poglądów na swój temat.Źródło: psychoanalityczna idea mechanizmów obronnych ego - nieświadomie stosowanych strategii poznawczych służących takiemu interpretowaniu zagrażających doświadczeń, by stały się one do przyjęcia dla człowieka.
III Obraz siebie Obraz siebie rozwija się stopniowo, na jego rozwój wpływają doznania i przeżycia pozytywne i negatywne. Człowiek interpretuje życie przez pryzmat doświadczeń z pierwszych lat życia. Decydują one o nastawieniu do życia; w późniejszym okresie działają w sposób niewiadomy. W skład tego obrazu wchodzi:potrzeba psychiczna; obraz własnego ciała, płci; własne umiejętności i zdolności; co mi się należy od innych?; co mamy, co posiadamy?
W obrazie siebie wyróżniamy:- obraz realny(właściwości, jakie aktualnie posiadamy)- obraz idealny(właściwości, jakie chcielibyśmy mieć)- obraz powinnościowy,(jacy powinniśmy być)
IV Pojęcie Ja W ujęciu poznawczym „ja” traktowane jest jako zorganizowany system pojęciowy, który służy asymilacji danych pochodzących z doświadczenia. Struktury „ja”, a więc i obraz siebie, są swego rodzaju pośrednikiem w doświadczaniu świata obiektywnego. Poprzez poznanie jednostka przekształca świat obiektywny w subiektywny, a jednym z pojęć pośredniczących, których używa dla interpretacji świata, jest obraz własnej osoby. Podejście poznawcze koncentruje się na procesach świadomych i przyjmuję na ogół wewnętrzną reprezentację własnej osoby jako świadomą.
V Znaczenie samooceny Samoocena- określenie wartości własnej osoby, stopień, w jakim ktoś akceptuje siebie i określa się jako zasługujący na pochwałę.Metody, którymi ludzie się posługują, aby ocenić ogólną wartość siebie: poznawcza- człowiek sumuje wiedzę o silnych i słabych str., wynik formułuje w ogólną ocenę siebie.afektywna- koncentruje się na zasadzie przeżyć i emocji; są one pozytywne i negatywne.
Wyróżnia się 3 rodzaje samoocen; samoocena negatywna - mamy z nią do czynienia, gdy jednostka przypisuje sobie niższe możliwości niż posiada rzeczywiście, a więc nie docenia swych możliwości; powoduje obniżenie poziomu oczekiwań, co do efektów dalszej działalności; jednostka oczekuje niskich wyników, toteż, gdy staje przed większymi wymaganiami obawia się niepowodzeń i konieczności dalszego obniżenia samooceny
samoocena zawyżona - polega na przypisywaniu sobie wyższych możliwości, niż się faktycznie posiada; występuje ona wówczas, gdy człowiek przecenia swe możliwości i bezkrytycznie podejmuje się zadań narażając się przez to na zawód i przykre uczucia; nie osiągając tego, co zakładał stara się pomniejszyć swoją winę samoocena adekwatna - następstwem samooceny adekwatnej (trafnej) jest podejmowanie zadań odpowiadających możliwościom co pozwala na uniknięcie niepowodzeń i chroni przed przykrymi doznaniami emocjonalnymi, marnowaniem wysiłku; takie jednostki lepiej dają sobie radę z sytuacjami trudnymi niż osoby o samoocenie zaniżonej lub zawyżonej
V Procesy refleksyjne i procesy automatyczne: procesy refleksyjne (świadome, kontrolowane)- przebiegają w sposób sekwencyjny, oznacza to, iż są uzależnione od czynności wcześniejszych; wszystkie etapy wykonywanych zadań są wzajemnie od siebie zależne, żaden nie jest ani istotniejszy ani mniej ważny jeśli są wielokrotnie powtarzane w ten sam sposób, zaczynają funkcjonować bez udziału świadomości, stają się procesami automatycznymi. W ten sposób powstają na przykład różnorodne uprzedzenia i przesądy, czyli mocno zakorzenione w automatycznej, podprogowej sferze psychiki stereotypy.procesy automatyczne - czynności takie są o tyle dogodne dla umysłu człowieka, że nie angażują świadomości, wykazują nieznaczne zapotrzebowanie na zasoby uwagi a ich przebieg ma charakter równoległy, umożliwiając tym samym wykonywanie różnych czynności jednocześnie i w miarę szybko tym samym wykorzystując proste procesy poznawcze; procesy automatyczne umożliwiają oszczędność energii i zasobów uwagi tak, aby umysł ludzki mógł porządnie skupić się na rozwiązywaniu zadań nowych i o dużym stopniu trudności
14.Mechanizmy wpływu społecznego Wpływ społeczny - proces w wyniku, którego dochodzi do zmiany myśli i działań człowieka przez zachowanie innych ludzi naśladownictwo - jest to modelowanie, mechanizm świadomej oceny własnego zachowania pod wpływem zachowania innych ludzi (przejmowanie cudzych reakcji), „zarażanie się” cudzymi emocjami jak i odwzorowaniem ruchów ciała (działa to bardzo pozytywnie, np. pocieranie brody) potrafi mieć dobre i złe strony; obserwacja złych zachowań rodzi złe zachowania analogicznie dotyczy się to dobrych zachowań. konformizm - podporządkowanie się zdaniu większości: - wpływ normatywny - uleganie jednostki temu co uważa ona za normę społeczną, szczególnie wyznaczoną przez grupę odniesienia - wpływ informacyjny - gdy osiągniemy wpływ wewnętrzny
Istnieje również konformizm zewnętrzny i wewnętrzny (przekonanie, że inni mają racje)
Cechy grupy: wielkość; atrakcyjność; im więcej ekspertów tym grupa bardziej atrakcyjna
posłuszeństwo autorytetu - całe nasze życie jest od tego uzależnione; zazwyczaj jesteśmy posłuszni autorytetom (zapewnia to porządek społeczny); zwalnia to nas z odpowiedzialności za nakazany czyn, ma to niestety tragiczne następstwa (faszyzm, komunizm), uległość spada w miarę bliskości ofiary
a) Mechanizmy oparte na samoocenie Samoocena - każdemu z nas zależy na dobrym mniemaniu o sobie, powoduje to konsekwencje takie jak: tendencyjność, obecność samokrytycyzmu, poszukiwanie informacji potwierdzających nasze dobre mniemanie o sobie (auto handicap, rzucanie kłód pod własne nogi), np. sytuacja przed egzaminem - negatywne podejście. Techniki manipulacji: Ingracjacja - wytworzenie pozytywnej postawy do siebie; wkradanie się w łaski, przymilanie, zwiększanie własnej atrakcyjności :- konformizm(reguła społecznego dowodu słuszności),- podnoszenie wartości partnera - prawienie komplementów (jednak przestaje to być skuteczne, gdy postawa/samoocena jest jednoznaczna), -autoprezentacja - manipulacja własnym wizerunkiem:właściwe rozpoznawanie potrzeb,chęć zaspokojenia potrzeb przez ofiarę,zachowanie prowokujące chęć zaspokojenia potrzeb, opisywanie siebie, wywoływanie postaw konformistycznych, manipulowanie pamięcią, pławienie się w chwale, udawanie głupiego.
b.)Wykorzystanie dysonansu poznawczego Dysonans poznawczy - to popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.Techniki manipulacji:
stopa w drzwiach - nawiązanie kontaktu poprzez zwrócenie się do odbiorcy łatwą prośbą (np. Czy mogę pani/panu zająć jedną minutę?), uleganie tym prośbom, przez to czyni się kogoś bardziej uległym,
dwie stopy w drzwiach - między małą prośbą a dużą jest zdanie pośrednie; jeśli ktoś coś zrobi musi to uzasadnić, jest bardziej podatny na nasz wpływ
liczy się każdy grosz - im mniejsza prośba tym trudniej odmówić;
eskalacja żądań - stopniowe stawianie kolejnych warunków lub sytuacji, w której zaangażowaliśmy się w działanie
niska piłka - im ważniejsza decyzja tym większy dysonans, nasze decyzje nigdy nie są jednoznaczne (cena na półce inna niż przy kasie)
podwieszenie żądań - po podjęciu decyzji w momencie zatwierdzenia następuje podwieszenie innych spraw (np. sytuacja przy podpisywaniu umowy)
Manipulacje emocjami
Manipulacja - szczególny rodzaj wpływu społecznego; celowe działanie, wpływ na osobę tak by nie zdawała sobie sprawy, że jest kierowana.
Manipulacja emocjonalna - towarzyszący poziom pobudzenia emocjalnego wpływa na nasza sprawność działania ( I, II Prawo Dodsona); ma na celu doprowadzenie do utraty kontroli przez człowieka:
sytuacje stresowe - emocje negatywne - groźba, dyskomfort, naciski, utrata kontroli nad zachowaniem ; emocje pozytywne - usypianie czujności
huśtawka emocji - manipulowanie w sytuacjach stresowych (badanie z przechodzeniem przez ulice w niedozwolonym miejscu)
Duże emocje powodują brak kontroli zachowań, czyni to ofiarę bardziej podatną.
Techniki manipulacji: „mam dwie wiadomości: dobrą i złą”; zły/dobry policjant - najpierw przesłuchuje policjant zły następnie dobry ; ostatnia sztuka - manipulacja przez sprzedawcę (towarzyszy temu często wyższa cena lub wadliwy produkt); drzwiami w twarz - przedstawienie dużej prośby (nie do spełnienia) później małej (zwiększona uległość);wzbudzenie poczucia winy - osoba ofiarą później ekspjacja - zadośćuczynienie
Manipulacje poczuciem kontroli: bezlitosny partner - polega na tym, że osoba nie chcąc sama podjąć decyzji, szczególnie tej nieprzyjemnej, której do końca nie jest pewna lub nie chce stracić pozytywnego wizerunku siebie, tłumaczy, że ktoś z zewnątrz nie pozwoli jej na takie działanie reorientacja (technika „kozła ofiarnego”) - polega ona na odwróceniu uwagi od rzeczywistego problemu i ukierunkowanie wrogich nastrojów na najczęściej niewinnych ludzi lub całe grupy czy społeczności w ten sposób winą obarcza się osoby nie mające z trudnością nic lub niewiele wspólnego (stosowana przez Hitlera)
wyuczona bezradność - u ludzi to zjawisko ma szczególnie dramatyczny przebieg - spotykamy się z nim u osób dotkniętych takimi problemami społecznymi jak bieda, bezrobocie, patologie społeczne; po początkowych próbach walki z przeciwnościami, zakończonych niepowodzeniem, człowiek ma skłonność do rezygnacji z dalszej aktywności.
„wszystko albo nic” - polepszenie własnej sytuacji poprzez pozbawienie się kontroli nad nią; jedna strona przedstawia swoje stanowisko, jedna pozbawia się kontroli
zachowanie irracjonalne - strona stosująca taki manipulacje stara się wywołać wrażenie niezrównoważenia, braku odpowiedzialności, zdesperowania. Tego typu zachowania stwarzają swego rodzaju zasłonę dymną dla rzeczywistych działań, których strona manipulowana nie jest w stanie przewidzieć i kontrolować,
fakty dokonane - polega na stawianiu drugiej strony przed faktami dokonanymi - robimy to, co jest dla nas wygodne (bez uprzedzenia, konsultacji), ignorując drugą stronę, po czym oczekujemy na jej reakcję licząc, że ujdzie nam to na sucho.
„co by było gdyby” - ujawnienie możliwych zjawisk negocjacyjnych
procedura scenariusza - prezentowanie produktu tak, aby ofiara przekonała się o jego atrakcyjności oraz chęci posiadania
Automatyzmy : uleganie autorytetom - skłonność poddawania się cechom autorytetu (ubiór, wzrost, stanowisko, tytuły etc.); zasada wzajemności - ofiarowanie czegoś wywołuje reakcję zobowiązania ; mechanizm hamowania agresji - świadome i celowe przedstawienie się w gorszym świetle; demonstrowanie bezradności, poczucia krzywdy by wyzwolić instynkt opieki
Techniki radzenia sobie z manipulacją
Przeciwdziałanie manipulacji habilitacja - powtarzające się bodźce wpływają na to, że przestajemy na nie reagować, stają się obojętne; wyeliminowanie zbędnych reakcji; reaktancja - (odporność psychologiczna) uniwersalna reakcja na ograniczenie swobody wyboru, polega na pojawieniu się w sytuacji nacisku, emocji negatywnych i motywacji do ochrony zagrożonej wolności (propaganda); samoocena - najbardziej przydatna osobom, które nie mają ustabilizowanego mniemania o sobie; dojrzałość osobowości; wiedza o mechanizmach manipulacji; asertywność
Techniki radzenia sobie z manipulacją akceptacja komplementów - pozwala na przeciwdziałanie technikom manipulacji związanych z ingracjacją. Akceptowanie pozytywnych sądów o nas (nawet jeśli są fałszywe) zmusza manipulatora do rezygnacji z dalszej gry; zmiana oceny na opinie - gdy ktoś wobec nas wypowiada uwagi w postaci deprecjonujących ocen zmieniamy je na opinie (np. dlaczego uważasz, że …); demaskowanie aluzji - gdy ocena wyrażona jest w formie aluzji, krytyczna ocena wprost, zasłona z mgły - polega na bezdyskusyjnym akceptowaniu uwag krytycznych, zarzutów i uwag deprecjonujących; takie zachowanie - bez jakiejkolwiek reakcji z naszej strony (poza potakiwaniem) daje do zrozumienia rozmówcy, że nie reagujemy na jego uwagi w sposób, którego oczekiwał. zdarta płyta - to konsekwentne i uporczywe powtarzanie pewnych treści po to, żeby nie dać sobą manipulować partnerowi interakcji; powtarzamy bez przerwy określone sformułowania dotyczące istoty konfliktu i nie zwracamy uwagi na argumenty partnera technika małego księcia - zadawanie ciągle tego samego pytania bez względu na to co kto robi by ściągnąć nas na wybrany temat złamanie zasady wzajemności - nic nie musi nas obligować do zachowań odwdzięczających się przyznanie się do błędu - jest metodą pozwalającą na utrzymanie się na poziomie równorzędnego partnera, a nie tłumaczącego się oskarżonego; stwierdzenie faktu, że wszyscy popełniamy błędy, daje nam możliwość przejścia do istoty konfliktu
3