Temat: politologia jako nauka.
Potoczna a naukowa wiedza o polityce
Charakterystyka politologii
rożne stanowiska dotyczące naukowej refleksji nad polityką
politologia wśród innych nauk
politologia: spór czy jest to nauka o polityce czy nauki o polityce? Trudność w jednoznacznym definiowaniu pewnych terminów, pojęć, ustalaniu jednego obowiązującego sposobu rozumienia czegoś.
Ad.1
Na polityce to się wszyscy albo prawie wszyscy znamy - tak uważamy - że mamy pewne rozeznanie w ocenie tego, co się dzieje. Tak nie jest de facto. Nasze poznanie polityki jest bardzo niesystematyczne, niekompletne. Widzimy to, co pokazują nam media - co mogą i chcą pokazać. Przekaz medialny skierowany jest na oglądalność, ilość czytelników. Zainteresowaniem obdarza się sprawy sensacyjne i żyjemy w pewnej nie-rzeczywistości serwowanej przez media. Nie daje to możliwości wniknięcia w faktyczny stan polityki, uzyskania rzetelnej wiedzy. Obraz docierający do nas jest wypaczony przez wymogi działania mediów i nasze emocje - postawy - stosunek do czegoś. Jeśli kogoś lubimy, zapamiętujemy to, co dobre z nim związane; jeśli kogoś nie lubimy - zapamiętujemy jego błędy. Nasze poznanie jest poznaniem instrumentalnym. Mniej lub bardziej świadomie, prowadzimy selekcję osób, rzeczy, informacji pod kątem przydatności. Skupiamy się na pewnych jedynie elementach, aspektach (czasami źle dobranych) - nie dążymy do zapoznania się z całością. Sami politycy przyzwyczajają nas do takiego ograniczonego, uproszczonego spojrzenia.
Naukowa wiedza o polityce odróżnia się od potocznej tym, że:
jest to wiedza, która została poddana sprawdzaniu - intersubiektywnie sprawdzalna - potwierdzona przez różnych badaczy działających niezależnie od siebie. Sprawdzenie to musi być względnie bezstronne - dążyć do bezstronności. Badacz, jak każdy człowiek ulega własnym preferencjom więc do końca bezstronny nie jest, a rzetelność naukowa wymaga, by badacz swe preferencje określił, by można było wziąć poprawkę na jego subiektywne preferencje.
Jest to wiedza posługująca się określonym słownictwem, językiem precyzyjnym.
Zastosowanie metod i procedur badawczych, które zostały w jakiś sposób sprawdzone i są zobiektywizowane, co do których jest przekonanie, iż zapewnią obiektywizm w badaniach. Należy zdawać sobie sprawę z ograniczoności naszych badań, naszego poznania - ze względu na nasze poglądy, przekonania, sytuację społeczną. Ograniczoność metod - nie docieramy do zamierzeń i motywów polityków - możemy się ich domyślać.
Karl Popper, metodolog, badacz społeczeństw, zwolennik przekonania, że my nie jesteśmy w stanie formułować praw wyjaśniających funkcjonowanie świata - że nasza wiedza to tylko hipotezy. Nawet gdy jakaś hipoteza nie znalazła dotąd żadnego zjawiska, które byłoby z nią sprzeczne, nie oznacza to, że takiego zjawiska nie znajdziemy. Nasze prawa, twierdzenia, są mniej lub bardziej ograniczone i przemijające.
Wiedza potoczna a wiedza naukowa - różnią się w wielu miejscach. Wiedza naukowa jest mniej zawodna niż potoczna. Potoczna jest intuicyjna, często mylna, bazuje na stereotypach. Wiedza naukowa również jest wiedzą ograniczoną, której elementem jest przekonanie o tym ograniczeniu (hipotetyczność).
Ad. 2.
ad. a.
Różne stanowiska wobec badania rzeczywistości politycznej.
Politologia jest to naukowe badanie pewnej sfery rzeczywistości, którą nazywamy polityką.
Generalnie istnieją dwa stanowiska:
Pluralistyczne: zakłada, że z kilku powodów naukowe badanie polityki nie może być domeną jednej nauki, tylko wymaga badań prowadzonych w ramach wielu nauk. Najczęściej do tych nauk zalicza się: socjologię polityki, ekonomię polityczną, kilka nauk prawnych (prawo konstytucyjne, teoria państwa i prawa), historię, psychologię polityczną, filozofię polityczną. Polityka ma bardzo wiele różnych aspektów, elementów, sposobów działania. W związku z tym, żeby ją naukowo badać, konieczne są różne metody badań, teorie.
Monistyczne: mówi, że jest możliwe naukowe badanie polityki w ramach jednej nauki, którą określa się jako naukę o polityce (politologię). Nawet jednak w ramach tego stanowiska uznaje się konieczność prowadzenia badań z różnych punktów widzenia. Uznaje się w ramach tego stanowiska pewną wiodącą rolę jakiegoś aspektu, jakiejś dziedziny. Marks wyjaśniając politykę, odwoływał się do ekonomii. Pareto - do twierdzeń psychologicznych; Max Weber - do kultury.
Argumenty pluralistów i kontrargumenty monistów: zwolennicy pluralizmu twierdzą, że polityka jest na tyle wieloaspektowa, że nie da się jej badać w ramach jednej nauki - musi korzystać z wielu nauk. Moniści twierdzą, że cała rzeczywistość jest wieloaspektowa i polityka się z tego schematu nie wyłamuje. Pluraliści mówią, że przedmiotu nauki o polityce nie da się z góry zdefiniować, określić - to co jest polityczne jest labilne. Natomiast moniści mówią, że możliwe jest zdefiniowanie polityki, oddzielenie jej od innych dziedzin życia. Pluraliści - trzeba stosować wielość metod. Moniści - każda nauka posługuje się wieloma metodami i technikami. Pluraliści - badanie polityki ma pewną tradycję i w tej tradycji mieści się interdyscyplinarność. Moniści - nauka może te różne dyscypliny, szkoły, integrować.
Ad.b
Miejsce politologii wśród różnych nauk.
Pięć podziałów nauk, które da się sformułować:
ze względu na sposób udowadniania (uzasadniania) twierdzeń:
+ nauki formalne (aksjomatyczne) - uzasadniają twierdzenia przez wykazanie niesprzeczności z twierdzeniami już przyjętymi, udowodnionymi, aż do poziomu aksjomatu czyli do twierdzeń, których dalej się nie udowadnia. Przykładem jest matematyka
+ nauki empiryczne - uzasadniają swe twierdzenia przez wykazanie zgodności z rzeczywistością. Odnoszą się do rzeczywistości. Które dowód przeprowadzają badając rzeczywistość.
Politologia jest nauką empiryczną - odnosi się do rzeczywistości i tam szuka swych dowodów.
ze względu na ontologiczne właściwości przedmiotu:
+ nauki humanistyczne - zajmujące się działalnością człowieka i wytworami tej działalności (wraz z wydzielonymi spośród nich naukami społecznymi - węższy zakres nauk humanistycznych).
+ nauki przyrodnicze, które zajmują się całą resztą przedmiotów występujących w rzeczywistości. Jest to pozostała część nauk empirycznych po odjęciu od tego działalności człowieka. Politologia jest nauką społeczną i empiryczną.
ze względu na zdolność do formułowania uogólnień: istnieją badacze, którzy twierdzą, że w rzeczywistości społecznej nie jest możliwe formułowanie uogólnień. Bo ludzie podejmują różne wieloaspektowe działania i nie da się tego podciągnąć pod jakieś wspólne mianowniki, prawa. Część badaczy twierdzi, że można politykę opisać, ale nie uda nam się sformułować praw.
+ nauki idiograficzne - które wyłącznie opisują badane zjawiska, ich przebieg. Nie są zdolne do formułowania ogólniejszych praw.
+ nauki nomotetyczne - nauki formułujące uogólnienia, prawa ogólniejsze - nie tylko opisujące, ale też na tej bazie tworzące uogólnienia. Za tym opowiada się większość badaczy polityki przy czym mają one ograniczony wymiar. Trzy rodzaje praw nauki: ogólne prawa nauki (prawa, które opisują prawidłowości bezwyjątkowe, o wymiarze uniwersalnym), generalizacje historyczne (prawa opisujące prawidłowości zachodzące w pewnym okresie i w pewnym miejscu; coś co jest ograniczone do pewnej przestrzeni i pewnego czasu), prawa statystyczne (probabilistyczne) (na pewną ilość przypadków tej samej klasy, doświadczenie pokazuje, że zajdzie pewien związek). - tego ostatniego typu prawa politologia może formułować - mówiące o tym, że społeczeństwo jest całością bardzo zróżnicowaną; nie można go włożyć do jednej szuflady.
podział ze względu na cele badawcze: co chcemy uzyskać, co jest naszym podstawowym założeniem:
+ nauki teoretyczne: inaczej podstawowe: których zasadniczym celem jest poznanie, wyjaśnienie rzeczywistości; określenie jaka ta rzeczywistość jest i dlaczego; dążą do zbudowania teorii.
+ nauki praktyczne: inaczej stosowane: które dążą nie do określania jak jest i dlaczego, a - co zrobić, jakie działania podjąć, żeby zrealizować zamierzone cele; jak działać. Nie są one w stanie odpowiedzieć, do jakich celów zmierzać; co jest lepsze - demokracja czy coś innego. Politologia jest zarówno nauką teoretyczną jak i stosowaną. Marketing polityczny, wyborczy - odpowiada na pytanie co zrobić, żeby uzyskać głosy elektoratu, wygrać wybory (jak działać).
podział ze względu na sposób postępowania badawczego (strategię budowy teorii/ twierdzeń)
+ nauki indukcyjne: które w oparciu o jednostkowe obserwacje, doświadczenia (ich sumowanie), budują uogólnienia.
+ nauki dedukcyjne: które najpierw wychodzą od postanowienia sobie hipotezy, przyjęcia założenia, propozycji uogólnienia, a potem próbują badać, czy rzeczywistość to potwierdza; czy odnosząc się do rzeczywistości znajdziemy poparcie dla naszej tezy.
Większość badaczy twierdzi, że nauki indukcyjne nie są możliwe; że politologia i nauki społeczne to nauki dedukcyjne. Uzasadnia się to w ten sposób, że badacz, który jest człowiekiem i idzie obserwować innych ludzi, nie robi tego jako ktoś, kto nigdy tej rzeczywistości nie widział - ma już przyjęte wcześniej założenia i nie zdoła ich odrzucić.
Karl Popper stwierdził, że zarówno nauki przyrodnicze jak i społeczne nie różnią się pod względem metody - jest to metoda hipotetyczno - dedukcyjna. Polega ona na tym, że najpierw stawiamy hipotezę (u Poppera źródło hipotezy jest dowolne). Potem wyprowadzamy twierdzenia, jak przedmiot badania będzie się zachowywał, jeśli hipoteza byłaby prawdziwa. Twierdzenia będące efektem przyjęcia hipotezy odnosimy do rzeczywistości i sprawdzamy, czy mają one miejsce w rzeczywistości. Najpierw jest hipoteza a potem badanie rzeczywistości. Wg Poppera szukamy przykładów, które są niezgodne z naszą hipotezą (nie tylko tych, które ją potwierdzają). Gdybyśmy postawili tezę, że społeczeństwo polskie jest społeczeństwem niewierzącym. Znajdziemy ludzi, którzy są niewierzący. Natomiast szukamy przykładów negujących tezę. Mówimy więc nadal że jest to hipoteza - nie może być to prawo. Stwierdzamy wtedy, że społeczeństwo polskie nie jest niewierzące, a ewentualnie, że niewierzący stanowią jakąś jego część, a są też w nim wierzący.
Błędne rozumienie pojęcia teorii:
Generalnie można stwierdzić, że w języku potocznym panuje negatywne znaczenie słowa teoria (jest to coś abstrakcyjnego, wymyślonego). Słowo teoria w nauce oznacza coś pozytywnego. Jeśli nauka osiąga taki poziom, że może sformułować teorie, oznacza że osiągnęła poziom wysoki. Może wyjaśnić fragment rzeczywistości.
Sztompka zebrał 16 przykładów złego rozumienia i używania słowa teoria.
teoria jako przeciwieństwo wiedzy pewnej, sprawdzonej.
teoria jako wiedza nieużyteczna, niepraktyczna, niczemu nie służąca i oderwana od rzeczywistości.
teoria jako wiedza nie mająca praktycznego zastosowania.
teoria jako przeciwieństwo wiedzy zdroworozsądkowej, konkretnej.
teoria jako utożsamienie z czymś innym, równoznaczne z czymś czym nie jest. Np. teoria utożsamiana z historią nauki.
teoria równoznaczna z aparatem, systemem pojęć
teoria jako coś tożsamego z metodologią nauk - teoria nie jest zbiorem zaleceń metodologicznych a ich wynikiem.
teoria utożsamiana z jakimś opisem, interpretacją zjawisk. Teorię buduje się na opisie, interpretacji, ale ona wychodzi ponad to, ma wytłumaczyć dane procesy.