Co to jest teoria ? Marta

Pojęcie teorii:

Teoria- jest propozycją wyjąśniającą , ideą lub zbiorem idei, które w pewien sposób starają się nadać porządek bądź znaczenie określonym zjawiskom.

Termin teoria w szerokim tego słowa rozumieniu oznacza każdy zbiór założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć i ogólnych twierdzeń o politycznym aspekcie rzeczywistości społecznej, mający dostarczać wyjaśnienie ustalonym już i opisanym faktom i procesom politycznym oraz ukierunkowywać dalsze badania empiryczne.

Teoria normatywna a empiryczna:

(autor- Heywood) -->Nauki polityczne w dużym stopniu mają istotny komponent teoretyczny. Przykładowo, teorie, które głoszą , że klasa społeczna jest zasadniczym determinantem zachowania wyborczego czy że rewolucje wybuchają w czasach rosnących aspiracji, są istotne dla zrozumienia dowodów empirycznych. To właśnie nazywa się empiryczną teorią polityki. Empiria polega na zbieraniu informacji dotyczących ludzkich wypowiedzi i zachowań.

Teoria normatywna- czyli teoria określająca, jakie działania należy podjąć w celu osiągnięcia określonego celu.

Funkcje teorii:(najczęściej wymieniane) :

funkcja deskryptywna (opisowa)-oisuje jakie elementy współtworzą;

funkcja eksplanacyjna ( wyjaśniająca)-np. wyjaśnianie ogólnych prawidłowości zachodzących w sferze polityki i charakterystyki zależności pomiędzy poszczególnymi komponentami rzeczywistości politycznej;

funkcja prognostyczna ( predyktywna)-przewidywanie zjawisk w oparciu o abstrakcyjne modele;

funkcja pragmatyczna ( praktyczna- działania podejmowane są na ogół w nowych sytuacjach historycznych , w których dotychczasowe doświadczenie historyczne zawodzi);

funkcja aksjologiczna ( wartościująca);

Zestaw tych funkcji jest problematyczny i bywa kwestionowany, jednak większość badaczy wskazuje na pełnienie przez teorie zwykle funkcji eksplanacyjnej służącej do wyjaśniania dlaczego to coś jest takie, a nie inne. Wyjaśnianie -to odpowiedź na pytanie dlaczego? świat istnieje tak jak istnieje, a dokładnie jak potrafią go odbierać nasze zmysły.

Wyjaśnianie:

Teoria usiłuje wyjaśniać pewne zjawiska , dostarczając wiedzy zawierającej odpowiedzi na pytania : jak np. dlaczego ludzie tak postępują, dlaczego organizują się w określony sposób, jak się zachowują i działają czy też jak wchodzą w interakcje. Teoria staje się społecznie oczekiwaną i możliwą do akceptacji wykładnią zjawisk zachodzących w otaczającym świecie. Teoria wyjaśniająca zachowania społeczne jest sumą wszystkich teorii skonstruowanych po to, aby wyjaśniały ludzkie zachowania. Zaś teoria polityki stanowiąca pewną szczególną część teorii wyjaśniającej zachowania społeczne, składa się ze wszystkich teorii zbudowanych po to, by wyjaśniać zachowania polityczne. Prawdziwość wyjaśnień często bywa zawodna, elementy formalne ich struktury są niekompletne.

W warstwie wyjaśniającej daje się odnaleźć mniej lub bardziej wyraźnie zarysowany model pojęciowy z hipotezami; składa się nań zespół powiązanych ze sobą kategorii analitycznych konstruujących jakąś szczególną wizję fragmentu rzeczywistego świata społecznego. Jej źródłem są założenia ontologiczne, to właśnie one dostarczają kategorii dla opisu rzeczywistości, umożliwiają określenie pojęć teoretycznych w warstwie wyjaśniającej,a w konsekwencji mają wpływ na specyficzny dla danej struktury teoretycznej język obserwacyjny, za pomocą którego teoria ujmuje ,a więc opisuje swój przedmiot.

Każde badanie jako takie dokonuje się w drodze konstruowania teorii, niekiedy uważanych za hipotezy- propozycje wyjaśniające, które czekają na sprawdzenie.

Budowanie ładu pojęciowego:

Schemat pojęciowy stanowi pewnego rodzaju zbiór kategorii analitycznych , jest siatką pojęć i definicji, organizujących poznanie i językową prezentację danego wycinka rzeczywistości. Największe niebezpieczeństwo utożsamiania teorii z modelem pojęciowym albo strukturą pojęciową zachodzi w ramach systemowego podejścia w badaniach społecznych, koncentrującego się na budowie systemowych modeli rzeczywistości politycznej. Owe modele są jedynie upraszczającymi i idealizującymi schematami fragmentów świata, dostarczającymi pojęciowych ram odniesienia, w których ma być dopiero budowana właściwa teoria. Modele pojęciowe stanowią zatem użyteczne narzędzie badawcze tworzone na wstępnym etapie prac nad teorią .

W dziedzinach empirycznych nauk realnych teoria w sensie ogólnym bywa terminem odnoszącym się do zbioru naukowych praw, definicji, twierdzeń i hipotez dotyczących danej dziedziny zjawisk, tworzący rzeczowo powiązaną , uporządkowaną i logicznie spójną całość ; przy czym chodzi tu o takie systemy twierdzeń, które są nie tylko tematycznie spójne, dotyczą pewnej ustalonej i pod jakimś względem jednorodnej klasy zjawisk, ale składają się z twierdzeń dostatecznie ogólnych, o charakterze praw, a nie zdań o faktach jednostkowych.

Teoria jako perspektywa badawcza:

Teorie traktuje się tak, jak gdyby była paradygmatem oferującym “miejsce z którego się patrzy”. I “sposobem w jaki należy patrzeć”- a więc jako ogólny zestaw dyrektyw odnoszących się do sposobów badania rzeczywistości politycznej, tworzących określoną orientację problemową. W tych okolicznościach teorię postrzega się jako sposób organizowania wiedzy tak, aby kierować badacza w stronę zadawania pytan wartych odpowiedzi i aby wskazać gdzie ich szukać.

Poziomy analizy teoretycznej:

Podstawowym komponentem teorii są twierdzenia ogólne. Twierdzenie to zaś zdanie, orzekające o przedmiocie, którego dotyczy.

Indukcja i dedukcja są metodami pozwalającymi łączyć wiedzę empiryczną z twierdzeniami ogólnymi. Połączenie tych dwóch poziomów badawczych umożliwia racjonalną eksplanację i antycypację faktów, zjawisk, i procesów politycznych, dając szansę na pełne uzasadnienie rozstrzygnięcie badanego problemu. Istotnym instrumentem analizy politycznej są modele teoretyczne: umożliwiają one empiryczną weryfikację teorii o dużym stopniu abstrakcji. Zasadniczym zadaniem modeli teoretycznych jest uchwycenie opisywanych przez teorię mechanizmów z precyzją pozwalającą na przedstawienie formy, jaką mogą przybrać regularności w danych empirycznych.

Relacje między teorią a praktyką:

teoria często bywa przeciwstawiana praktyce, co sugeruje niezgodność z rzeczywistością, utopijność, czy bezużyteczność w przypadku jej praktycznego zastosowania. Praktyka jest tym, co się wydarza w doświadczanej rzeczywistości, a teorię wskazuje się jako zespół idei i poglądów wypowiadanych w oderwaniu od życia. Dla osób zajmujących się działalnością polityczną badania ukierunkowane na budowanie teorii polityki raczej rzadko są postrzegane jako wysiłki pomnażające ludzkie poznanie, częściej widzi się w nich zajęcie niepewne i nieprzydatne , ponieważ panuje przekonanie, że ich rezultaty w niczym nie przyczyniają się do rozwiązywania nurtujących polityków problemów.

Polityka i analiza polityczna Marta

Klasyczne koncepcje polityki:

1. instytucjonalne ujęcie polityki: (Arystoteles) etymologia pojęcia polityka wiąże się z greckim polis lub politea, co oznacza określoną formę zorganizowania społecznego w oparciu o instytucjonalnie sprawowaną władzę. Politykę rozumie się jako umiejętność rządzenia państwem, odnoszącą się do świadomego i racjonalnego organizowania społecznego w oparciu o instytucjonalne procedury dystrybucji władzy i kontroli jej zasobów, gwarantującego realizację podstawowych wartości społecznych. W tej perspektywie przedmiotem zainteresowania były instytucje państwowe i rola, jaką odgrywały w życiu społecznym, a także zasady funkcjonowania struktury władzy. Zgodnie z tym ujęciem uznaje się że podstawowym zadaniem nowoczesnego państwa jest dbałość o bezpieczeństwo i utrzymywanie porządku publicznego, które możliwe dzięki normom prawa., które też winny być jedyną podstawą wszelkich form działania politycznego.

2. Funkcjonalne ujęcie polityki: polityka jest funkcją systemu społecznego, a system polityczny jednym z głównych jego podsystemów. Społeczeństwo jest ujmowane jako funkcjonalna jedność, zintegrowana w oparciu o katalog uniwersalnych potrzeb jednostek i grup wchodzących w jego skład. W społeczeństwie formuje się struktura , której elementy są funkcjonalnie ukierunkowane na zaspakajanie potrzeb i utrzymanie stabilności danej struktury. Funkcje polityczne są ujmowane jako ogól skutków działania podmiotów systemu politycznego, ukierunkowanych na zaspokajanie potrzeb i interesów społecznych w wymiarze politycznym.

3. Konfliktowe ujęcie polityki: (K. Marks ) podstawową kategorią tego podejścia jest konflikt. Najczęściej odnosi się go do przeciwstawnego działania dwóch osób lub więcej podmiotów- zarówno w wymiarze indywidualnym, jaki i zbiorowym, wynikającym z ich wzajemnie sprzecznych potrzeb i interesów. Strony konfliktu dążą do osiągnięcia określonych zasobów materialnych i niematerialnych, występujących zwykle w rozmiarach niewystarczających dla pełnego zaspokojenia potrzeb i interesów. Konflikt polityczny dotyczy antagonistycznych działań podmiotów społecznych, wynikających z przeciwstawnych interesów w sferze politycznej. Polityka jest postrzegana jako sfera życia społecznego zogniskowana wokół rywalizacji o dominację i wpływy, umożliwiające rozstrzygnięcia w sytuacji występowania sprzecznych interesów i możliwości autorytatywnej alokacji dóbr społecznych. Określana jest najczęściej jako gra o sumie zerowej, w której korzyść jednej ze strony konfliktu jest zawsze zdobywana kosztem innych jego uczestników. Polityka w tej perspektywie jest związana z takimi pojęciami jak walka, przymus, rywalizacja, współzawodnictwo czy kooperacja negatywna. Konflikt polityczny jest integralnym elementem życia społecznego i istotnym źródłem dokonujących się w jego ramach przeobrażeń.

• Decyzyjne ujęcie polityki: (w latach 50 XX wieku, Snyder )polityka jest procesem podejmowania i realizacji decyzji. Podejmowanie tychże decyzji traktowane jest jako istota wszelkiej działalności politycznej.

• Behawioralne ujęcie polityki: Dahl- behawioralizm stanowi orientację , która ma na celu wyrażenie wszystkich zjawisk, dotyczących rządzenia w kategoriach obserwowalnego zachowania człowieka. W takim ujęciu polityka jawi się jako dziedzina zachowań podmiotów jednostkowych i zbiorowych. Behawioraliści za jedyny realny byt uważają jednostkę. Wszelkie zbiorowości, grupy, instytucje, czy nawet społeczeństwo to dla nich wzory. Nie ma odrębnych zachowań grupowych, które nie byłyby sprowadzane do sumy zachowań jednostkowych.

Polityka jako arena i jako proces:

Politykę definiuje się jako wykonywanie władzy, jako proces zbiorowego podejmowania decyzji, jako alokację rzadkich zasobów, jako scenę, na której dochodzi do oszustw lub manipulacji. Po pierwsze, polityka to działalność. Po drugie, polityka to działalność społeczna, powstała w wyniku interakcji między ludźmi. Po trzecie, polityka rodzi się z różnorodności, z całej rozpiętości opinii, pragnień, potrzeb czy interesów. Po czwarte, wspomniana różnorodność jest ściśli powiązana z konfliktem. Obejmuje ona wyrażanie odmiennych poglądów, współzawodnictwo między przeciwnymi celami czy też starcie interesów, które nie są do pogodzenia. Nie ma polityki tam, gdzie panuje spontaniczna zgoda i naturalna harmonia. Polityka to też decyzje, zbiorowe decyzje, które obowiązują w pewnej grupie osób. Dzięki takim decyzjom rozwiązuje się konflikty. Jednakże politykę kojarzy się raczej z poszukiwaniem rozwiązań konfliktów, niż z osiągnięciami tego procesu, nie wszystkie bowiem konflikt są lub mogą być rozwiązywane.

Perspektywa feministyczna:

• Analizuje instytucje, procesy I praktyki, które doprowadziły do podporządkowania kobiet męzczyznom

• poszukuje najbardziej odpowiednich I skutecznych sposobów aby zmierzyć się z tą sytuacją.

• Odrzuca tradycyjny pogląd ograniczający politykę do wąsko rozumianych działań I instytucji publicznych

• “to, co osobiste, jest polityczne”

• Zwracają one uwagę na polityczną relację między kobietami a mężczyznami.

• ich postawa polityczna sprowadza się do próby zwiększenia społecznej roli kobiet.

• I fala- lata 40, 50 XIX wieku- ruch na rzecz prawa wyborczego dla kobiet.

• II fala- lata 60.- bardziej radykalne żądania

• podstawowym pojęciem w feministycznej teorii polityki jest patriarchat, słowo które zwraca uwagę na ucisk i wykorzystanie jakim podlegają kobiety. To z kolei uwypukla polityczna wagę płci kulturowej, rozumianą jako wyraz różnic wywodzących się z uwarunkowań społecznych, a nie biologicznych, między mężczyznami a kobietami.

• większość feministek postrzega płeć kulturową jako konstrukt polityczny, zwykle oparty na stereotypach żeńskiego i męskiego zachowania oraz ról społecznych.

• W obrębie feminizmu istnieją podziały ( feminizm radykalny, marksistowski, liberalny)

Jednostka i polityka Ida

Jednostka a polityka

Niestety trzy teksty, które pan Jabłoński podał do tego tematu nie mają nic wspólnego z zagadnieniami, więc zrobiłam je na podstawie innych źródeł, a na końcu wypiszę najważniejsze założenia z tekstów, po coś chyba w końcu są…

Psychologiczne podejście w analizie politologicznej (Sanders, Internet, Leksykon)

O narodzinach podejścia psychologicznego w analizie politologicznej możemy mówić mniej więcej w latach 40 XX wieku. Jego początku należy wiązać z behawioryzmem, a więc nurtem XX wiecznej psychologii badającym zjawiska społeczne pod kątem ich psychicznych lub świadomowościowych aspektów funkcjonowania oraz czerpiącym z niego nurtem behawioralnym (behawioralizm), zakładającym, że procesy społeczne, w tym polityczne można (i należy) badać wg takich samych zasad, na jakich opierają się badania w naukach ścisłych, a więc na analizie faktów, a nie norm i wartości.

Zwolennicy tego podejścia wychodzą z założenia, że każde działanie polityczne zawiera w sobie aspekty psychologiczny - jego składnikami są psychika i osobowość ludzi.

Prekursorami psychologicznych analiz polityki byli: G. Le Bon, G. Tarde, V. Pareto, E. Fromm, H.D. Lasswell, F. Znaniecki, T. Dorno.

Problemy i sposoby analizy zostały opisane poniżej w sposób chronologiczny:

Rozwój psychologii politycznej - ery (McGuire, 1993)

1. Era osobowości i kultury (lata 40-te i 50-te XX w.)

Tematyka	Podejścia teoretyczne	Metody badawcze
Rozwój wczesnodziecięcych doświadczeń, osobowość i jej patologie (autorytaryzm), osobowość liderów politycznych, emocje, przekonania i postawy polityczne, wartości, socjalizacja, badania charakteru narodowego	Psychoanaliza, materializm historyczny (marksizm), teoria frustracji-agresji	Psychobiografia, badania międzykulturowe, wywiady, kwestionariusze, analizy danych archiwalnych

2. Era postaw i zachowań wyborczych (lata 60-te i 70-te)

Tematyka	Podejścia teoretyczne	Metody badawcze
Postawy i zachowania wyborcze, rola kampanii wyborczych, wpływ mass-mediów, partycypacja polityczna, socjalizacja polityczna, women studies	Model SEU (Subjective-Expected-Utility), koncepcja McCllellanda (związki postaw z ekonomią)	Pomiar ilościowy, zaawansowane statystyczne analizy danych, dane sondażowe, wywiady

3. III. Era procesów poznawczych (ideologii) (80-te i 90-te)

Tematyka	Podejścia teoretyczne	Metody badawcze
Przetwarzanie informacji o polityce, konsekwencje przemian ustrojowych	Psychologia poznawcza, poznanie społeczne, teoria symbolicznych ideologii	Badania komputerowe, badania eksperymentalne

Osobowość (Internet)

Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.

Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość jest jednym z najważniejszych pojęć w psychologii i oznacza całość procesów psychicznych człowieka, które ujawniają się w działaniu, ukierunkowanym na realizację określonych celów. Cechami osobowości nazywamy względnie stałe właściwości psychiczne i fizyczne charakteryzujące daną osobę i różniące ją od innych pod względem zachowania oraz przebiegu procesów psychicznych (np. odporność, wrażliwość, odwaga, motywacja, mechanizmy kontroli, temperament). Określone cechy osobowości predysponują nas do konkretnych zachowań - i tak jedne osoby będą otwarte na zdobywanie nowych doświadczeń, gotowe do działanie, a inne przeciwnie będą zainteresowane raczej ograniczaniem życiowego ryzyka i niechętne do podejmowania wyzwań.

Do najważniejszych cech osobowości zalicza się temperament, czyli zespół właściwości psychologicznych człowieka. O temperamencie decydują podstawowe cechy psychomotoryczne, jak łatwość powstawania, siła (intensywność), głębia, czas trwania i przebieg przeżyć psychicznych oraz szybkość, siła i przebieg wykonywania czynności. Temperament należy do tych cech osobowości człowieka, które w znacznym stopniu uwarunkowane są genetycznie i podlegają niewielkim zmianom w trakcie rozwoju człowieka.

Równie ważne jak temperament są dla działania człowieka cechy instrumentalne osobowości. Należą do nich umiejętności umysłowe i praktyczne, które warunkują skuteczność rozwiązywania zadań. Są to: umiejętność pisania, czytania i liczenia, obsługi komputera, znajomość języków obcych, umiejętność kierowania zespołem ludzi, planowania działań itp. Nabytych umiejętności nie należy utożsamiać ze zdolnościami.

W rozwoju osobowości człowieka istotną rolę odgrywają jej cechy kierunkowe. Należą do nich między innymi zainteresowania, czyli uczucia, myśli i uwaga skierowane na jakąś rzecz lub zjawisko, a także skłonność do wykonywania czynności z nimi związanych.

Postawa polityczna (Leksykon)

Postawa polityczna to względnie trwały stosunek jednostki do politykim systemu politycznego i jego poszczególnych składników, tj. grup, organizacji, elit, przywódców, wartości, zasad, decyzji, zjawisk, procesów, etc., stanowiący zasadniczy element kultury politycznej. Postawy są jedną z form świadomości politycznej, są skonkretyzowanymi strukturami poznawczo-emocjonalno-behawioralnymi. Mechanizmem ich powstawania jest socjalizacja polityczna i edukacja polityczna.

Postawa pol. zawiera trzy powiązane komponenty:

• poznawczy (intelektualny) - wiedza

• emocjonalno-oceniający - uczucia wobec obiektu

• behawioralny - gotowość do aktywności politycznej

PP jest zjawiskiem psychicznym, indywidualnym i nieobserwowalnym bezpośrednio. O jej istnieniu i zawartości wnioskuje się na podstawie werbalnych informacji i obserwacji jego zachowań politycznych.

Koncepcje natury ludzkiej

Pojęcie natury (physis) pojawiło się w myśli starogreckiej, gdzie było powiązane z ideą niezmiennych bytowych struktur. Struktury takie z kolei były wyjaśniane jako efekt stałości natur gatunkowych, które determinowały określony sposób zachowania się rzeczy i naturalny ich dynamizm.

Natura rozumiana w sensie właściwym oznacza pierwszą i wewnętrzną przyczynę działań. Natura, jako pierwszy czynnik działania, nie jest bezpośrednim źródłem ruchu, lecz właśnie najdalszym - pierwszym z "początku" - powodem zmiany. Ściślej mówiąc, natura ta jest tym czynnikiem poprzez, który działa konkretny osobnik. Właściwym autorem działania jest osobnik, który działa zgodnie ze swą gatunkową naturą, posługując się określonymi władzami. Natura stanowi więc dalsze źródło zmian, bezpośrednią ich przyczyną jest natomiast osobnik, a narzędziem zmian są władze.

Mówiąc o naturze ludzkiej, można mieć na uwadze dwa znaczenia: istota człowieka i działanie człowieka.

O Hobbesie i Locke'u jest w temacie o legitymizacji, więc nie będę powtarzać, przytoczę tu przede wszystkim koncepcje Spinozy i Hume'a, bo o nich Młyniec ostatnio mówił.

Spinoza, podobnie jak Hobbes, pragnie rozprawiać o naturze ludzkiej takiej, jaką ona jest faktycznie, nie zaś o takiej jedynie, jaka być powinna. Jednakże dokonując jej opisu nabudowuje wokół niej wielką teorię metafizyczną, stawiając pod znakiem zapytania wiarygodność tych zapowiedzi. Powiada Spinoza: "ludzie powołują się więcej ślepą pożądliwością, ani rozumem, a dlatego moc naturalna ludzi, czyli prawo naturalne trzeba określić nie przez rozum ale przez wszelki popęd, który wyznacza ich do działania i przez który usiłują się zachować". Dla Spinozy pojęciem pierwotnym określającym naturę jako całość oraz człowieka jako jej część jest "moc do istnienia i oddziaływania". To, co stanowi przyczynę tej mocy odróżnia autor Etyki od tego, co powoduje zmianę zakresu tej mocy. I tak faktycznie z doświadczenia widać, iż ludzie kierujący się namiętnościami posiadają pewną moc, jednakże, jeżeli jej zakres nie osiąga poziomu możliwego, musi to być winą braku adekwatnej przyczyny maksymalizującej ten zakres. I tu, w przeciwieństwie do Hobbesa, Spinoza wprowadza jako alternatywne i równoprawne (tj. nieinstrumentalne) pojęcie rozumu (a raczej po prostu rozum).

David Hume założył, że aby zrozumieć zachowanie ludzi i towarzyszące temu zachowaniu procesy mentalne, a także wyjaśnić, jak oddziałują na nie zewnętrzne czynniki środowiskowe, należy gruntownie badać „naturę ludzką” [4], gdyż wszystkie „nauki moralne” ( moral sciences ) opierają się w dużym stopniu na nauce o człowieku. We wprowadzeniu do Traktatu o natrze ludzkiej Hume napisał:

„Dla mnie wydaje się rzeczą oczywistą, że wobec tego, iż równie jest nam nieznana natura umysłu [ mind ] jak rzeczy fizycznych, przeto musi być równie niemożliwe wytworzyć sobie jakieś pojęcie o siłach 
i cechach umysłu inaczej niż na podstawie starannego i ścisłego badania faktów oraz obserwacji tych swoistych oddziaływań umysłu, gdy znajduje się on w różnych okolicznościach i sytuacjach. I chociaż winniśmy starać się, aby uczynić wszystkie nasze zasady możliwie jak najbardziej powszechnymi, posuwając naszą obserwację faktów do najdalszych granic i wyjaśniając wszelkie skutki za pomocą najprostszych i najbardziej nielicznych przyczyn, to przecież jest pewne, że nie możemy wyjść poza doświadczenie; i wszelką hipotezę, która ma roszczenie, że odkrywa ostatecznie pierwotne własności natury ludzkiej, należy od razu odrzucić jako chimeryczną i pełną zarozumiałości [TNL, I, 7-8].

Jako zdecydowany zwolennik empiryzmu genetycznego Hume był przekonany, że cała nasza wiedza pochodzi z doświadczenia. Każda nauka i każda zasada mają swe podstawy w doświadczeniu, gdyż nie dadzą się one wywieść jedynie za pomocą władzy rozumu. Teza ta odnosi się zatem także do nauki 
o człowieku”

Hume postrzegał ludzi jako aktywne istoty kierowane przez emocje i prag-nienia. Podejmując kwestię, co jest dominującą siłą w ludzkim zachowaniu: uczucia czy rozum?, przyznawał prymat tym pierwszym: „Rozum jest i winien być tylko niewolnikiem uczuć [ passions ] i nie może mieć nigdy roszczenia do innej funkcji, niż do tego, żeby uczuciom służyć posłusznie” [TNL, II, 188]. 
A zatem to nasze pragnienia, emocje czy namiętności, często bez większego oddziaływania rozumu, mają zasadniczy wpływ na naszą wolę i nasze postępowanie.

Emocje i uczucia, zdaniem Hume'a, nie tylko stymulują zachowanie jednostek, ale są również jednym ze źródeł moralności. Ponieważ cnotom towarzyszy zwykle uczucie przyjemności, a postawom nagannym i występkom ( vices ) 
- uczucie bólu lub przykrości, moralność opiera się na naturalnej skłonności do szukania przyjemności i unikania bólu [5]. Ludzie unikają złych uczynków, ponieważ mogą one powodować cierpienie fizyczne lub duchowe; postępują cnotliwie, ponieważ dobre czyny wywołują w nich uczucie przyjemności. „Moralność - czytamy w ks. III Traktatu o naturze ludzkiej - budzi uczucia i powoduje działania albo im zapobiega. Rozum sam przez się jest całkowicie niemocny 
w tej sprawie. Reguły moralności więc nie są konkluzjami wysnutymi przez nasz rozum” [TNL, II, 244]. Dla Hume'a jest zatem oczywiste, że ludzie starają się postępować moralnie, gdyż czyny moralne prowadzą do szczęścia, będącego jednym z najbardziej pożądanych przez nich celów.

Człowiek jest stworzeniem, które kieruje się nawykiem, idąc za ustalonym i obowiązującym w jego środowisku społecznym sposobem postępowania. Odwołując się do licznych przykładów z historii, szkocki myśliciel wykazywał, że w pewnych warunkach i sytuacjach zachowanie ludzi powtarza się, stąd też możemy przewidywać prawdopodobne skutki ich działań.

Hanna Arendt. Kondycja ludzka jako suma ludzkich aktywności i zdolności nie jest tożsama z ludzką naturą - nie są one bowiem niezbędne do jej określenia. Dla Arendt problem natury ludzkiej pozostaje nierozwiązywalny. Dla człowieka będącego w stanie definiować istoty otaczających go rzeczy jego własna natura pozostanie niedefiniowalna i niepoznawalna. Hanna Arendt kontynuuje tok myślenia św. Augustyna, wedle którego człowiek może sobie odpowiedzieć na pytanie „Kim jestem?”, natomiast odpowiedzi na pytanie „Czym jestem?” może mu udzielić jedynie Bóg, który go stworzył.

Vita activa, życie ludzkie oparte na działaniu, jest zawsze zakorzenione w świecie ludzi i wykonywanych przez człowieka rzeczy. Zarówno rzeczy jak i ludzie kształtują otoczenie, w którym mają miejsce wszelkie ludzkie czynności, które byłyby bez niego pozbawione sensu. Życie ludzkie nie jest możliwe bez świata zaświadczającego obecność innych istot ludzkich. Według Arendt działanie jest czymś, czego nie można sobie nawet wyobrazić poza społecznością ludzi - istota pracująca w zupełnej samotności nie byłaby człowiekiem lecz animal laborans. Człowiek, który zajmowałby się pracą wytwórczą w świecie zamieszkanym tylko przez niego samego utraciłby swą specyficznie ludzką cechę i będąc wytwórcą nie byłby jednak homo faber. Arendt podkreśla, iż jedynie działanie jest wyłączną prerogatywą człowieka i tylko ono pozostaje całkowicie zależne od obecności innych ludzi. Według niej właśnie związek między działaniem człowieka a obecnością innych ludzi stanowił przyczynę tłumaczenia Arystotelesowskiego zoon politikon jako animal socialis obecnego już u Seneki. Tłumaczenie to zostało następne rozpowszechnione przez Tomasza z Akwinu zakładającego, iż: człowiek jest z natury polityczny, to znaczy społeczny. Zdaniem Arendt formuła ta jest najzupełniej błędna. Zwraca ona uwagę na fakt, iż słowo „społeczne” jest pochodzenia rzymskiego i nie ma odpowiednika w greckim języku lub myśli. Podkreśla ona, iż według myśli greckiej ludzka zdolność do politycznej organizacji jest nie tylko odrębna od naturalnego stowarzyszenia, którego centrum wyznacza dom (oikia) i rodzina, lecz najzupełniej jej przeciwstawna. Powstanie miasta - państwa ustanowiło przynależność człowieka do dwóch odmiennych porządków: tego, co prywatne (idion) i tego, co społeczne (koinon). Za czynności konstytuujące bios politikos uznawano działanie (praxis) oraz mowę (lexis). Dzięki nim powstaje dziedzina spraw ludzkich, wykluczająca wszystko, co konieczne, bądź użyteczne. Z czasem działanie i mowa uznawane zostały za czynności coraz bardziej niezależne. O życiu w decydowały słowa i perswazja, a nie siła i przemoc - będące dla Greków przedpolitycznymi sposobami postępowania poza polis, w obrębie domu i życia rodzinnego, miejscach despotycznej władzy. Według Arystotelesa wszyscy poza polis - barbarzyńcy i niewolnicy - byli pozbawieni sposobu życia, w którym mowa tworzyła sens, zaś naczelną troską wszystkich obywateli była możliwość rozmowy.

Indywidualizm (Leksykon)

Dziubka wskazuje, że indywidualizm można analizować na kilku płaszczyznach:

1. Psychologiczna: postawa życiowa cechująca się afirmacją własnego „ja”, dążeniem do osobistej niezależności i samodzielności, poleganiem na sobie. Wobec otoczenia społecznego często manifestuje się w postaci przeciwstawiania się zasadom, zwyczajom bądź tradycjom obowiązującym w danej grupie (nonkonformizm) lub w radykalnej postaci - w dążeniu do zdobycia kontroli nad otoczeniem społecznym.

2. Socjologiczna: rodzaj więzi międzyludzkich lub zespół cech określających organizację społeczną typu indywidualistycznego. Cechą wyróżniającą jest w tym rozumieniu prymat woli jednostki nad wolą/interesem społecznym. Podstawą więzi społecznych jest kontrakt, natomiast samo społeczeństwo jest z reguły pojmowane jako zbiór jednostek. Celem organizacji społecznej typu indywidualistycznego jest przede wszystkim ochrona wolności jednostki przed ingerencją ze strony innych jednostek lub instytucji.

3. Polityczna: jako wartość ideowa zakłada uznanie prawa do nieskrępowanego rozwoju jednostki. Ponadto głosi, iż każda jednostka - jako osoba moralna - ma prawo do równego szacunku i winna być traktowana w równy sposób. Teorie indywidualistyczne są oparte na różnych założeniach filozoficzno - moralnych dotyczących natury ludzkiej, interpretacji zakresu i charakteru praw przyrodzonych jednostki, a w końcu modeli organizacji społeczno - politycznej.

Autonomia (Leksykon, Internet)

Pojęcie Autonomia pochodzi od (staro)greckiego αυτονομία, (αὐτονομία) autonomía = możliwość stanowienia norm samemu sobie, samodzielność prawna. Dziś używa się go w zależności od dyscypliny (gospodarka, prawo, polityka) lub kontekstu w znaczeniu niezawisłość, niezależność, samorządność (całkowita lub częściowa).

W kontekście politycznym mówi się o autonomii politycznej. Oznacza ona zasadę ograniczonego zakresu ingerencji władz państwa w sferę spraw zastrzeżonych do kompetencji wyłanianych przez mniejszości polityczne. Jest ona traktowana jako wyraz woli ochrony swoistych interesów, zwłaszcza kulturowych tych grup, które z uwagi na swą liczebność i słabość reprezentacji nie są w stanie wykorzystać dla realizacji własnych interesów demokratycznych procedur decydowania. Postulat zapewnienia autonomii niektórym grupom nabiera dużego znaczenia w społeczeństwach sfragmentaryzowanych. Wyrasta on z uznania swoistości ich interesów, jako nie zagrażających szerszej wspólnocie państwowej. Treść tej zasady sprowadza się do stwierdzenia, że decyzje dotyczące podstawowych potrzeb tych grup winny być pozostawione im samym, bowiem rozstrzygnięcia podejmowane przez organy zewnętrzne mogą być źródłem konfliktów. Lijphart podkreśla, że autonomia polityczna jest ważnym elementem demokracji konsensualnej. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych postaci jest federalizm.

Refleksyjność

Postmodernizm…yeah…miejcie pretensje do samych postmodernistów, że nie rozumiecie, nie do mnie…

Pojęcie refleksyjności jest związane przede wszystkim z filozofią Habermasa, który pisze o racjonalności dyskursu i refleksji. Jednostka wypowiada się racjonalnie, jeżeli jest zdolna do refleksji nad wypowiedziami (zdolność bycia świadomym).

Zdolność do refleksja to świadomość tego, co się sądzi, robi, mówi:

• epistemiczny stosunek do siebie - refleksyjna postawa do własnych podglądów

• techniczno- praktyczny - refleksyjna postawa podmiotu do własnej działalności celowościowej

Racjonalność komunikacyjna czerpie swą moc konstytutywną z języka, który stanowi „medium dochodzenia do porozumienia". Zdaniem Habermasa już w samym języku tkwi pewien potencjał refleksyjności. „Język jest dla komunikacyjnego modelu działania relewantny jedynie w aspekcie pragmatycznym: mówiący, posługując się zdaniami w sposób ukierunkowany na dochodzenie do porozumienia, odnoszą się do światów, i to nie tylko bezpośrednio — jak w działaniu teleologicznym, kierowanym przez normy i dramaturgicznym — lecz w sposób refleksyjny".

Habermasowskie ujęcie refleksyjności jest punktem wyjścia dla wielu współczesnych myślicieli. Np. Benhabib, podobnie jak Habermas, lokuje swoje nadzieje na lepszą przyszłość na sformułowanie projektu polityki emancypacyjnej we wzrastającej refleksyjności, która stała się możliwa dzięki rozwijającej się na przestrzeni nowoczesności racjonalności komunikacyjnej i jej instytucjonalizacji w prawie oraz dyskursie politycznym i moralnym. Benhabib opiera się na habermasowskim pojęciu refleksyjności, w świetle którego jest ona cechą komunikacji społecznej, ale przeformułowuje ją w ramach własnej koncepcji racjonalności interaktywnej i uniwersalizmu interaktywnego. Jej punktem wyjścia jest odrzucenie tradycyjnego pojęcia samolegitymizującego się rozumu, który w tradycji Oświecenia przypisywany był substancjalnemu podmiotowi i służył do uzasadniania twierdzeń normatywnych. Benhabib stwierdza, że „jeżeli rozum jest przygodnym osiągnięciem językowo socjalizowanych, skończonych i ucieleśnionych stworzeń, to legitymizujące twierdzenia rozumu praktycznego również muszą być rozumiane w terminach interaktywnych”²⁶. W jej ujęciu racjonalność wywodzi się z aktów intersubiektywnej komunikacji pomiędzy „skończonymi i ucieleśnionymi stworzeniami”, a dokładniej z samych form i procedur tej komunikacji. Podobnie jak Habermas wierzy Benhabib, że owe formy mają charakter uniwersalny i dlatego mogą służyć jako źródło normatywności. Co więcej, uważa ona, że ponieważ koncentruje się wyłącznie na formach i procedurach komunikacji, a nie na jej treści, jej teoria jest w stanie dostarczyć zasady uniwersalności bez odwoływania się do esencjalistycznego pojęcia natury ludzkiej. A to oznacza, że jest również w stanie dostarczyć metody niemetafizycznego uzasadniania twierdzeń normatywnych.

Egoizm i altruizm

hmm…nie ma w tekstach ani zdania na ten temat, więc chyba takie potoczne rozumienie wystarczy…na wszelki wypadek podam definicje.

Egoizm (łac. ego - ja) - nadmierna albo wyłączna miłość do samego siebie. Egoista kieruje się przeważnie własnym dobrem i interesem, nie zwracając zbytniej uwagi na potrzeby i oczekiwania innych. Odnosi wszystko do siebie, patrzy na świat poprzez pryzmat "JA", nie uznaje wewnętrznie systemu wartości społecznie akceptowanych.

Osoba egoistyczna nie musi być postrzegana za taką. Czasem na skutek oportunizmu stara się uchodzić za altruistę, aby dzięki temu wywołać u innych efekt altruizmu odwzajemnionego i tym samym uzyskać cele dla siebie.

Egoizm łączy się często z egocentryzmem, arogancją, egotyzmem oraz megalomanią.

Na płaszczyźnie politycznej łączy się takim kategoriami, jak: racjonalny wybór, interes, indywidualizm.

Altruizm (łac. alter - inny, drugi) - zachowanie w obrębie danego gatunku, w wyniku którego osobnik tak się zachowujący ponosi pewne koszty wobec innego, który z kolei zyskuje. Jest to jedno z typowych zachowań zwierzęcych zwiększających ich łączną wartość przystosowawczą. Przeciwieństwo egoizmu.

Potocznie altruizm definiowany zazwyczaj jest jako postawa przeciwstawna egoizmowi, u podstaw której leży bezinteresowna troska o dobro innych osób.

Altruizm, w którym jednostki poświęcają się dla innych bez możliwości uzyskania gratyfikacji, nazywany jest altruizmem twardym, natomiast jeżeli w wyniku altruistycznego działania jednostki staje się ona w późniejszym czasie także przedmiotem zachowania altruistycznego, czyli jest wynagradzana, altruizm taki nosi nazwę altruizmu odwzajemnionego (pojęcie to wprowadził Robert Trivers w 1971 roku).

Zachowanie altruistyczne występuje w dwóch różnych przypadkach:

• w sytuacji górki, jeżeli jednostka udziela pomocy innej jednostce, dzięki czemu ta druga znajduje się w lepszej pozycji.

• w sytuacji dołka, jeżeli jednostka pomagająca znajduje się w lepszej sytuacji niż osoba, wobec której kierowane jest zachowanie altruistyczne.

W populacjach istnieje większa skłonność do zachowań altruistycznych w grupach małych, osiadłych, które mają długą wspólną historię. Z punktu widzenia biologii ewolucyjnej zachowania altruistyczne wynikają z korzyści, jakie tego typu zachowania przynoszą kodującym je genom.

Antropolog William D. Hamilton w swojej pracy doktorskiej zaproponował koncepcję zwaną altruizmem krewniaczym oraz Regułę Hamiltona. Według niego i niektórych ewolucjonistów, np. Richarda Dawkinsa, altruistyczne zachowania organizmów wynikają z egoizmu genów, które korzystają na tym, że pewne jednostki poświęcają się dla innych z nimi spokrewnionych, ponieważ przez to w populacji pozostaje większa pula genów. Z tego powodu zachowania altruistyczne częściej występują wobec jednostek ze sobą spokrewnionych, posiadających większą liczbę wspólnych genów.

Na płaszczyźnie politycznej należy łączyć z pojęciem np. kolektywizmu, dobra wspólnego, solidaryzmu.

Kolektywizm (Leksykon Polit.)

Kolektywizm wg Dziubki może być analizowany w trzech ujęciach:

1. Psychologiczne: postawa życiowa charakteryzująca się silnym poczuciem więzi z kolektywem (grupą społ., zbiorowością)m w którym jednostka odnajduje swoją tożsamość, poczucie pewności i bezpieczeństwa. Głównym celem aktywności jednostki jest zaangażowanie się na rzecz realizacji dobra/interesu wspólnego. Dzięki temu jednostka ma możliwość nabywania świadomości kolektywnej, tzn. przyswojenia sobie wartości, norm i zasad obowiązujących w danym kolektywie

2. Socjologiczne: rodzaj więzi społecznych lub zespół cech określających organizację społeczną typu kolektywistycznego (wspólnota). Nacisk na związek jednostki z organizacją społ. powoduje, że naczelnym celem działania jednostki są sprawy kolektywu. Obowiązki jednostki mają w tym układzie często pierwszorzędny charakter wobec jej praw, zaś zasada solidaryzmu dominuje nad zasadą wolności wyboru i interesu indywidualnego.

3. Politologiczne: jako wartość ideowa kolektywizm zakłada powszechne zainteresowanie problemami społecznymi, szeroką partycypację jednostek w życiu publicznym, bezpośrednie angażowanie się w rozwiązywanie problemów powstających w miejscu pracy lub w obrębie społeczności lokalnej. W opinii zwolenników kolektywizmu cele te najlepiej mogą zostać osiągnięte w warunkach demokracji uczestniczącej. Motywację działań jednostek stanowi rozwój kompetencji (cnót) obywatelskich, silniejsze integrowanie się z daną wspólnotą, chęć rozwiązywanie spraw ogółu. Władza obywatelska jest obowiązkiem i uprawnieniem każdego obywatela. Wzorem ustrojowym takiego zachowania obywateli jest poli Arystotelesa. Elementy teorii związane są z socjalizmem, konserwatyzmem, komunitaryzmem oraz anarchizmem.

Homo sovieticus - osobowość kolektywistyczna

Pojęcie i typy tożsamości (niestety Internet)

Tożsamość - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma: właściwości wyglądu, psychiki i zachowania się z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi.

W psychologii, od czasów pojawienia się teorii Erika H. Eriksona, pojęcie tożsamości występuje w kontekście dwu najważniejszych dla człowieka relacji: stosunku do siebie samego i stosunku do innych ludzi, a więc zarazem do kultury i tradycji. Wskazuje ono na szczególny typ związku, jaki łączy podmiot z nim samym - z jednej strony, z jego własną psychofizyczną i moralną kondycją (self identity) z drugiej zaś - na związek z innymi. Związek ten opiera się na mniej lub bardziej świadomych postawach wobec wyróżnionych wartości, których nosicielem jest zarówno sam podmiot, jak i inni ludzie, kultura.

Problematyka tożsamości - rozważana z perspektywy specyficznie psychologicznej - komplikuje się dodatkowo przez obecność problemu podmiotu oraz przez sposób doświadczenia tożsamości, określany jako poczucie.

Wobec pojęcia tożsamości wyróżniane są:

• tożsamość społeczna - uświadomienie sobie wspólnych właściwości z grupą, w której jednostka żyje, poczucie przynależności do grupy i dostrzeżenie odrębności grupy.

• tożsamość osobista - dostrzeżenie tego, co różni jednostkę od innych, powstawanie sądów na temat własnej osoby.

Składniki tożsamości społecznej: Według M. Szczepańskiego składają się na nią:

• indywidualna identyfikacja z regionem, lokalną społecznością, i kulturą (perspektywa psychologiczna);

• funkcjonujący w świadomości zbiorowej podział na: my i oni, któremu towarzyszy poczucie odrębności (perspektywa socjologiczna);

• przypisanie do przestrzeni i miejsc (perspektyw geograficzna);

• świadomość dziedzictwa kulturowego, rozumienie i odczytywanie znaczeń, symboli (perspektyw etnograficzna);

• związek zarówno indywidualny, jak i zbiorowy z dziejami danego miejsca, bohaterami, instytucjami historycznymi (perspektywa historyczna);

• wspólnota gospodarowania, kooperacja i konkurencja międzyregionalna (perspektywa ekonomiczna);

• istnienie pewnych, szczególnych dla danego obszaru form budownictwa, układu przestrzennego (perspektywa urbanistyczno - architektoniczna)⁷.

Oprócz podziału na tożsamość społeczną i osobistą (jednostkową), możemy wyróżnić jeszcze inne typy, np.:

• Tożsamość kulturowa

Szczególnym zainteresowaniem badaczy cieszy się w przypadku tej dziedziny kategoria tożsamości kulturowej, która uznawana jest za najważniejszy rodzaj tożsamości zbiorowej. Składają się na nią :

● elementy dziedzictwa, nawet te, które uległy już całkowitej lub częściowej dezaktualizacji;

● rodzaj, proporcje i ustrukturyzowanie elementów składających się na daną kulturę;

● kontekst zewnętrzny, który tworzą kontakty z innymi kulturami, występującymi w różnym natężeniu w przeszłości i teraźniejszości.

Generalnie tożsamość kulturowa ze względu na niejednoznaczność i złożoność tego pojęcia ujmowana jest jako kombinacja czynników socjologicznych, psychologicznych i kulturowych, co powoduje że czasami bardzo trudno odróżnić ją od innych rodzajów tożsamości zbiorowej, jak na przykład tożsamości etnicznej i narodowej.

• Tożsamość lokalna

Coraz większym zainteresowaniem etnologii cieszy się jednak, także badanie tożsamości lokalnej w nowoczesnych społeczeństwach. Wraz z procesami modernizacyjnymi zachodzącymi na świecie, etnolodzy poszukując nowych obszarów badawczych zainteresowali się min. kulturą i tożsamością miejską (lata sześćdziesiąte, siedemdziesiąte XX wieku).

Tożsamość ludności miast była badana przede wszystkim w kontekście napływu do Europy Zachodniej nowej, zazwyczaj obcej etnicznie ludności, która przybywała tam zazwyczaj w poszukiwaniu lepszych warunków życia. W centrum zainteresowania stanęło zderzenie często krańcowo odmiennych kultur, procesy integracji imigrantów, lub też konflikty wynikające z odmienności. W Europie Środkowo - Wschodniej, gdzie nie zachodziły tak intensywne procesy imigracyjne, uwagę koncentrowano głównie na skutkach napływu ludności wiejskiej do miast, będącej wynikiem intensywnej industrializacji. Wraz z upływem czasu, coraz większą uwagę zaczęto przykładać do miejskiej przestrzeni, roli centrów i przedmieść, a także roli dystansów kulturowych pomiędzy poszczególnymi kategoriami mieszkańców oraz na tworzenie swego rodzaju mitologii miejsc zamieszkania i nowych tradycji. Jak się więc wydaje przedmiot zainteresowań etnologii jest więc w tym miejscu tożsamy z zainteresowaniami socjologii.

Cztery podejścia a zarazem sposoby rozumienia tożsamości:

1. model zdrowia - wywodzi się on z tradycji psychoanalitycznej i sięga korzeniami prac Eriksona, którego głównym celem było znalezienie antidotum na niedopasowanie człowieka do otaczającego go świata. Tożsamość jednostki jest w tym ujęciu rozumiana jako złożona całość będąca efektem dążeń, do powiązania wcześniej nabytych ról społecznych w osobowość.

2. model interakcyjny tożsamości - stanowi on najbardziej zróżnicowany wewnętrznie i najbogatszy typ rozumienia tego pojęcia, co wynika w dużej mierze z istnienia wielu sposobów rozumienia samego interakcjonizmu, jako perspektywy teoretycznej i badawczej. Jednak wszyscy badacze wywodzący się z tej szkoły uznają, że tożsamość jest zjawiskiem interakcyjnym, jej uzyskiwanie następuje w trakcie interakcji, wysyłania, przyjmowania i interpretowania przekazów. Zdaniem zwolenników tego modelu badanie tożsamości nie powinno ograniczać się jedynie do badania teraźniejszości, interakcje należy bowiem badać także w wymiarze biograficznym;

3. model światopoglądowy - jego istota tkwi w szukaniu tożsamości w ramach psychospołecznej sytuacji człowieka, panujących w danym czasie stylów życia, wzorach i normach postępowania;

4. model ekologiczny - powstał on na gruncie współczesnej psychologii społecznej. Dąży on do traktowania tożsamości jako samej w sobie kategorii badawczej. Celem analizy jest opisanie właściwości tożsamości, jej genezy oraz transformacji

Wartości polityczne i tożsamość (STP I, K. Dziubka, Wartości polityczne)

• Wartości nie mają definicji, można je definiować raczej poprzez cechy i cele

• Wartości mają charakter społeczno-emocjonalny

• Wartości są odpowiednio wielowarstwowymi, kompleksowymi i wzajemnie zależnymi tworami

• Wyrazem społecznej natury wartości są składające się na nie rozmaite interesy, poglądy i potrzeby jednostek oraz grup społecznych, wiążące się z pojęciami celów i hierarchii oraz zawierające sposoby realizacji tych celów. Wartości rozwijają się i zmieniają jako reakcje na istniejące warunki społ-ekon.

• Za jeden z podstawowych komponentów wartości wielu autorów uznaje kwestię wyboru (preferencji)

• Misztal wyróżnia 2 rodzaje wartości:

• wartości rozumiane jako przedmioty zawsze zewnętrzne wobec jednostki

• wartości rozumiane jako przekonania, idee czy koncepcje o normatywnych lub nienormatywnym charakterze\

• Wartości mogą być analizowane na poziomie aksjologicznym lub funkcjonalnym

Typologia wartości politycznych:

• makro i mikorspołeczne

• autoteliczne i instrumentalne

• pierwotne i wtórne

• realizowane i deklarowane

• racjonalne i nieracjonalne

• trwałe i efemeryczne

• pozytywne i negatywne

Funkcje wartości politycznych:

• integracyjna

• stabilizacyjna

• regulacyjne

• inspiracyjna

• dyrektywna

Z tekstów

Siedem tez wyjaśniających, dlaczego ludzie nie angażują się w politykę rządzenia swoim państwem:

1. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli nagrodom związanym w ich przekonaniu z zaangażowaniem politycznym przypisują mniejszą wartość niż nagrodom związanym z innymi rodzajami działalności.

2. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli uważają, że stojące przed nimi możliwości nie różnią się istotnie, a w konsekwencji - że ich działanie nie ma znaczenia

3. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli uważają, że ich działanie nie ma znaczenia, ponieważ i tak nie mogą w znaczący sposób zmienić wyniku

4. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli uważają, że wynik będzie względnie korzystny dla nich bez ich zaangażowania

5. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli uważają, że ich wiedza jest zbyt ograniczona, aby pozwalała im na efektywne uczestnictwo

6. Im większe przeszkody na drodze jednostki do polityki, tym mniejsze prawdopodobieństwo jej zaangażowania

7. Jednostki są mniej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli żadna osoba ani grupa się nie zmobilizuje ich do tego

Jednostki są bardziej skłonne do angażowania się w politykę, jeśli odwrócimy znaczenie powyższych punktów.

Poziom aktywności politycznej ma tendencję do wzrostu wśród:

• osób bardziej wykształconych

• mężczyzn

• osób o wyższym statusie socjoekonomicznym

• osób starszych

• kadry zarządzającej, specjalistów i innych pracowników umysłowych

Motywy zaangażowania:

1. dla dobra wspólnego

2. dla realizacji własnych interesów

3. dla zrealizowania potrzeb, życzeń, pragnień i motywacji, których ludzie nie są w pełni świadomi

Heywood (2008), R. 3

Marsh i Stoker R.2

Dahl, R 10

Teoria racjonalnego wyboru Natalia S.

TEORIA RACJONALNEGO WYBORU (Marsh i Stocker; Jabłoński)

Pojęcie racjonalności i jej rola w analizie polityki

„kiedy ludzie mają do wyboru kilka sposobów działania, zwykle robią to, co w świetle ich przypuszczeń prawdopodobnie zapewni im najlepszy wynik”

Racjonalny aktor, to taki który dysponuje wyraźnymi preferencjami i dąży do maksymalizacji korzyści materialnych, dysponuje wyraźnymi preferencjami.

Teoria racjonalnego wyboru pojawiła się w amerykańskiej politologii jako część rewolucji behawioralnej (lata 50/60), w przeciwieństwie do behawioryzmu odwołuje się do metodologii przyjętej w ekonomii, stanowi drugi wpływowy paradygmat głównego nurtu współczesnej analizy politologicznej,

-Anthony Downs był pionierem w dziedzinie zastosowań tej teorii do analizy zachowań wyborców i rywalizacji między partiami. Partie kierują się wyłącznie dążeniem do władzy i zmieniają swe programy itd.., natomiast wyborcy głosują na tą partię, która w świetle jego oczekiwań zapewni mu najwyższą użyteczność,

Założenia:

• Teoria dedukcyjna oparta na założeniach logiki formalnej, Jej celem jest wyjaśnianie rezultatów działań zbiorowych (kolektywnych) przez odniesienie do motywacji działań jednostek. Intencje i przekonania jednostek traktuje się jako przyczyny rezultatów (zdarzeń politycznych),

• Jednostki dość często działają we własnym interesie (pomijamy motywy moralne),

• Jednostki cechuje wystarczająca racjonalność i mają odpowiednio dużo czasu oraz odpowiedni dystans emocjonalny, by wybrać najlepszy sposób działania, niezależnie od tego, z jak bardzo złożoną sytuacją mają do czynienia,,

• Jednostki są w stanie rangowa wyniki- czy a czy b jest lepsze od c,

• Intersubiektywność- są to wspólne przypuszczenia graczy,

• Wyjaśnia działania jednostek i wyniki, do których te działania prowadzą, odwołując się do sposobów działania, które SA dostępne jednostką, ich preferencji w odniesieniu do stanów końcowych, do których prowadzą kombinacje działań różnych graczy, i ich przekonań o ważnych parametrach, takich jak preferencje innych. Stosuje operacje logiczne i matematyczne w odniesieniu do zespołu założeń, z których niektóre SA aksjomatami na temat racjonalnego zachowania, a niektóre- pomocniczymi założeniami na temat kontekstu, w którym znajdują się gracze, w celu formułowania prognoz.

Trzy centralne założenia teorii racjonalnego wyboru wg Rikela

1. Istnieje dający się zidentyfikować zespół możliwych rezultatów oraz możliwych do podjęcia działań prowadzących do tych rezultatów,

2. Aktorzy polityczni potrafią uporządkować swoje preferencje odnośnie spodziewanych rezultatów,

3. Aktorzy wybierają wśród możliwych do podjęcia działań te, po których spodziewają się osiągnięcia najbardziej korzystnych dla siebie rezultatów.

Kluczowe tezy teorii racjonalnego wyboru dla analizy politologicznej można ująć następująco.

1. Uczestnicy rynku politycznego (aktorzy polityczni) kierują się indywidualną racjonalnością w tym znaczeniu, że celem podejmowanych działań jest uzyskanie maksymalnej korzyści własnej

2. Racjonalni aktorzy posiadają stabilne preferencje, potrafią rozpoznać własne interesy i posiadają wiedzę o możliwych strategiach działania prowadzących do uzyskania maksymalnej korzyści

3. Stabilność preferencji oznacza, że aktorzy posiadają ustabilizowane oczekiwania odnośnie celów, i w określonej sytuacji decyzyjnej wybierają najlepsze strategie, które w danej sytuacji zapewnią im maksymalny stopień osiągnięcia celu.

4. Racjonalni aktorzy postępują zgodnie z numerycznym porządkiem preferencji. Oznacza to, że potrafią uporządkować swoje preferencje pod względem spodziewanych korzyści. Oznacza to, że jeśli opcja A jest preferowana wyżej niż B, natomiast B wyżej niż C, to A jest także preferowana wyżej niż C (zasada tranzytywności preferencji). Racjonalny aktor mając do wyboru trzy partie polityczne, udzieli poparcia tej która w jego przekonaniu zapewni mu maksymalny zakres oczekiwanych korzyści. Dla jednego wyborcy mogą to być na przykład niskie podatki, które obiecuje partia A, dla innego bardziej efektywna pomoc socjalna, którą obiecuje partia B.

Racjonalne postępowanie wyborcy w wyborach prezydenckich powinno przebiegać według następującego schematu 1. Zidentyfikowanie porządku preferencji - oczekiwanych korzyści związanych z prezydenturą 2. Zebranie pełnej wiedzy o wszystkich kandydatach do urzędu prezydenckiego 3. Utworzenie listy rankingowej kandydatów według stopnia odpowiedniości cech każdego kandydata do preferencji wyborcy 4. Oddanie głosu na kandydata, po którym wyborca (w świetle poprzednich faz analizy) spodziewa się maksymalnych korzyści.

KRYTYKA I OBRONA TEORII

-proponuje zbyt jednostronny model analizy jednostki -aktora politycznego. Abstrahuje od złożonej struktury motywacji psychologicznych, nie uwzględnia wpływu norm społecznych i kulturowych i kontekstów instytucjonalnych w jakich zachodzą działania. Wpływ na zachowania aktorów politycznych mają bardzo różne czynniki jak emocje, uprzedzenia, wartości religijne, przyzwyczajenia, itp.

- ignorowanie politycznego kontekstu działania politycznego w postaci stosunków władzy, które są istotnym politycznym kontekstem działania aktora politycznego.

- Racjonalny aktor polityczny stanowi byt idealny (model) a nie realnie istniejącą jednostkę. Przyjmuje się takie upraszczające założenie, ponieważ uwzględnienie złożonej struktury motywacji jednostki (egoizm, altruizm, tożsamość), zniszczyłoby zdolność teorii do oferowania uniwersalnych wyjaśnień.

-jednowymiarowy model może służyć do szukania odpowiedzi na pytania badawcze, czy faktycznie, w jakich okolicznościach i jacy aktorzy polityczni działają według reguły maksymalizacji własnej użyteczności

-teoria racjonalnego wyboru w politologii kieruje uwagę badaczy w stronę myślącej, autonomicznej jednostki, która potrafi dokonywać rozumnych wyborów na rynku politycznym, nie będąc krępowana przez zastane tradycje, presje otoczenia, struktury klasowe lub etniczne.

-Inni jednak podważają tego typu opinie twierdząc, że teoria racjonalnego wyboru w istocie przyjmuje założenia strukturalistyczne a nie humanistyczne, ponieważ pozbawia jednostkę autonomii w podejmowaniu decyzji. Racjonalny w sensie założeń tej teorii aktor, w określonej sytuacji decyzyjnej o której posiada pełną wiedzę, skazany jest na dokonanie wyboru tylko jednej opcji, mianowicie tej która przyniesie mu maksymalną korzyść

- trudność sprawdzenia jej założeń w badaniach empirycznych.

• Zmusza badacza do sformułowań założeń wprost,

• Zapewnia „pozytywną heurystykę”,

• Jesteśmy zmuszeni na skupieniu się na tym co chcemy wyjaśnić, co jest konieczne do wyjaśnienia,

• Twierdzenia wynikają logicznie z innych,

• Zapewnia ujednolicony model wyjaśniania dla różnych dziedzin nauk społecznych i różnych subdyscyplin,

• Krytyka ze strony psychologów- jednostki nie zawsze kierują się własnym interesem: ważna jest również zazdrość, której nie można pogodzić z egoizmem; główny zarzut to wykluczenie z teorii racjonalnego wyboru altruizmu;

• Krytyka socjologiczna- zachowanie jednostek jest w znacznej mierze funkcją struktur społecznych; jest wiele czynników wpływających na zachowania wyborcze takie jak: lokalizacja geograficzna, płeć, klasa społeczna; zachowanie wyznaczają normy społeczne (socjo). Natomiast zwolennicy teorii racjonalnego wyboru rozpatrują normy jako konwencjonalne formy zachowania, które rozwiązują problemy związane z koordynacją lub jako nakazy „bycia dobrym”- zachowywania się w sposób który maksymalizuje dobrobyt społeczny, kiedy problem dotyczy zbiorowego działania, a z punktu widzenia jednostki racjonalne byłoby skorzystanie z okazji do realizacji egoistycznych dążeń; dla socjologów kluczowym rysem ludzkich działań jest fakt, że maja znaczenie dla jednostki ideologie. Tożsamości jednostek kształtują się w trakcie złożonych procesów społecznych, które wywierają wpływ na formowanie się przekonań i preferencji.

• Ograniczona racjonalność- brak jednoznacznego ustalenia, co oznacza „zachowanie racjonalne”,

-wyróżniamy poddziedziny teorii racjonalnego wyboru: teoria wyboru społecznego i wyboru publicznego,

TEORIA GIER

Zajmuje się sytuacjami, w których strategia wybrana przez innych wpływa na to, jaka strategia będzie najlepsza dla jednostki, i vice versa. Przyczyniła się ona do znaczących modyfikacji teorii działania zbiorowego, umożliwiając badaczom wyjaśnienie, dlaczego czasem można uniknąć niepowodzeń zbiorowego działania, gdy liczba jednostkowych decydentów jest niewielka. Teorię gier stosowano już do modelowego odstraszania nuklearnego, wyścigów zbrojeń, zbrojenia i innych zjawisk ważnych dla specjalistów w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

Najważniejszym pojęciem jest „równowaga strategii”- to układ strategii takich, że żaden z graczy nie może zwiększyć swojej wypłaty poprzez zmianę strategii, jeśli żaden inny gracz nie zmieni swojej. W stanie równowagi strategia wybrana przez każdego z graczy jest najlepszą odpowiedzią na strategie innych, a oczekiwania graczy są zgodne. Równowagi samoczynnie się podtrzymują.

PARADOKSY RACJONALNOŚCI

Najistotniejsze paradoksy wychwycone przez tą teorię: problemy „gapowiczów”, „racjonalnej ignorancji” oraz problem poszukiwania renty.

koncepcja „gapowiczów”/„jazdy na gapę” (free riders/free riding). „racjonalnie” kalkulująca jednostka rozumuje wedle następującego schematu: „po co płacić za bilet, skoro reszta pasażerów na pewno zapłaciła? Jak nie skasuję biletu, strata jaką wyrządzę przewoźnikowi będzie niewielka - to tylko jeden bilet.”. Problem polega na tym, że jeśli w analogiczny sposób pomyśli znaczna część pasażerów, to przewoźnika czeka pewne bankructwo. Inaczej mówiąc jednostki wykorzystują np. pracę i grupowy wysiłek innych dla zoptymalizowania swoich, partykularnych zysków. Najgroźniejszą konsekwencją uświadomienia sobie istnienia „jazdy na gapę” stała się obawa przed podejmowaniem jakichkolwiek kolektywnych działań.

Ludzka racjonalność zawodzi również, gdy chodzi o wybory. Żeby podjęta przez jednostkę decyzja wyborcza mogła uchodzić za racjonalną, musi ona poświęcić odpowiednio dużo czasu na przestudiowanie programów partyjnych i innych informacji związanych z ugrupowaniami politycznymi startującymi w wyborach. Jednak konieczne jest dedykowanie procesowi poznawczemu ogromnych nakładów czasu. Ponieważ pojedynczy głos, w porównaniu z ich wieloma milionami, jest mało istotny. Racjonalnie kalkulująca jednostka dochodzi do zdania, że nie opłaca się zdobywać informacji nt. wyborów i w związku z tym woli pozostać „racjonalnym ignorantem”. Inaczej mówiąc zimna kalkulacja powoduje, iż przy urnie wyborczej ludzie kierują się głównie emocjami, a nie racjonalnością.

„Poszukiwaniem renty” (rent seeking activity) zwykło się określać wszelką działalność zmierzającą do uzyskania korzyści w sposób wymykający się mechanizmowi rynkowemu. Będą to różnego rodzaju działania wpisujące się w spektrum od lobbingu aż po korupcję. Najkrócej rzecz ujmując, niektóre grupy interesu, dzięki swojemu zorganizowaniu i wysokiemu stopniowi determinacji są wstanie pomnażać swoje korzyści dzięki wykorzystywaniu politycznego, a nie rynkowego, mechanizmu dystrybucji dóbr.

ROBLEM DÓBR PUBLICZNYCH I DZIAŁANIA KOLEKTYWNEGO

Model racjonalnej jednostki w teorii racjonalnego wyboru stał się inspiracją do badań i dyskusji nad problemami optymalizacji decyzji, deficytu dóbr publicznych, i deficytu kooperacji mamy tu do czynienia z paradoksem. Po zagregowaniu indywidualnie racjonalnych zachowań wielu członków społeczeństwa, konsekwencje (rezultaty) okazują się w skali społecznej sprzeczne z interesem publicznym.

Deficyt kooperacji Problem dotyczy niezdolności racjonalnych jednostek do podejmowania współpracy w celu osiągnięcia rezultatu najbardziej korzystnego dla wszystkich. Działania podejmowane w warunkach społecznych interakcji, motywowane indywidualną racjonalnością każdej jednostki (maksymalizacja korzyści własnych) po ich zagregowaniu przynoszą w rezultaty niekorzystne dla każdego (suboptymalne). Na przykładzie dwóch farmerów Hume zaprezentował skrajnie racjonalną logikę myślenia każdego z nich uzasadniającą niezdolność do udzielenia sobie wzajemnej pomocy przy zbiorze obfitych plonów. Hume przedstawia hipotetyczną sytuację, w której zboże farmera A dojrzewa dzisiaj, a farmer B jutro. Farmer A nie da sobie rady samodzielnie zebrać plonów powinien więc zgodnie ze zdrowym rozsądkiem poprosić o pomoc sąsiada. Jednak nie zwróci się o pomoc kierując się przekonaniem, że nie ma prawa liczyć na jej uzyskanie. Jako doskonale racjonalna jednostka kieruje się on wyłącznie kalkulacją korzyści i kosztów, a nie na przykład zasada solidarności sąsiedzkiej lub odwzajemnienie przysługi. Wie, że farmer B kieruje się takim samym sposobem myślenia. Mógłby liczyć na pomoc sąsiada tylko wówczas, gdy ten byłby przekonany, że w zamian jutro uzyska pomoc od niego. Sytuacja dotyczy pojedynczej transakcji, kolejne żniwa będę dopiero za rok i nie wiadomo co się wówczas może zdarzyć. Logika czysto racjonalnego myślenia podpowiada rezultat niekorzystny dla obydwu uczestników niedoszłej transakcji- część zboża każdego zostanie na polu i się zmarnuje

Deficyt dóbr publicznych

Agregacja racjonalności indywidualnych na poziomie całego społeczeństwa lub dużych grup i organizacji tworzy problem deficytu dóbr publicznych. Dobra publiczne to zasoby (powietrze atmosferyczne, zasoby ryb oceanicznych, bezpieczeństwo publiczne, demokracja) do których bez ograniczeń maja dostęp wszyscy zainteresowani bez względu na to czy przyczyniają się do ich.

G. Hardin -problem „tragedii dóbr publicznych” na przykładzie pastwiska, do którego mają wolny dostęp wszyscy mieszkańcy wioski. Każdy użytkownik chce wypasać jak najwięcej sztuk bydła, wiedząc że inni mają ten sam cel. W rezultacie takiej gospodarki pastwisko szybko staje się nieużytkiem.

Podobny często podawany przykład dotyczy wyczerpywania zasobów ryb atlantyckich. Każdy rybak, który korzysta z ogólnie dostępnych zasobów stara się złowić jak najwięcej łososia, szprota i tuńczyka, bo wie, że inni rybacy mają ten sam cel i mogą go ubiec. Rezultat takich zachowań na dłuższą metę jest łatwy do przewidzenia. Paradoks tego typu sytuacji polega na tym, że rolnicy, rybacy i inni użytkownicy dóbr publicznych kierują się najbardziej racjonalną (w ich mniemaniu) logiką działania. Agregacja tych działań prowadzi jednak do rezultatów nieracjonalnych w skali społecznej.

Deficyt działania kolektywnego (kooperacji) w grupach i organizacjach rozpatruje się w teorii racjonalnego wyboru jako problem „jazdy na gapę” (free riding). Przy pomocy modelu racjonalnej jednostki Mancur Olson (1956) sformułował teorię wyjaśniającą zjawisko uchylania się członków grup od solidarnego działania na rzecz realizacji wspólnych interesów organizacji. Nie wszyscy członkowie grup, którzy powinni zgodnie pracować na rzecz osiągnięcia wspólnego celu organizacji, w praktyce tak postępują. Każda organizacja posiada członków którzy nie interesują się sprawami organizacji rozumując, ze grupa/organizacja poradzi sobie bez nich. Dzieje się tak w szczególności w dużych grupach, jak masowe partie polityczne w których jednostka jest anonimowa i jej wpływ na rezultaty grupy jest niewielki. W małych grupach lub organizacjach problem ten jest mniej dotkliwy, ponieważ indywidualne poczucie wpływu każdego członka z osobna jest większe.

Problem ten można ukazać w kontekście politycznym na przykładzie zjawiska udziału jednostki w demokratycznych wyborach. Wpływ pojedynczego wyborcy na wynik elekcji jest minimalny a w porównaniu kosztami (nakład czasu potrzebny dla zdobycia odpowiedniej wiedzy politycznej) ekonomicznie nieopłacalny. Zatem udział w wyborach rozważany z perspektywy maksymalizacji korzyści, nie znajduje racjonalnego uzasadnienia Jeśli wielu potencjalnych wyborców przyjmie podobny tok rozumowania i zostanie w domu, rezultatem będzie kryzys demokracji.

Jak promować działania prospołeczne

-parki krajobrazowe, akweny wodne, szlaki turystyczne, limity połowów ryb, oraz limity gazów cieplarnianych wydalanych do atmosfery, opłaty za wjazd samochodami osobowymi do centrum żeby skłonić kierowców do korzystania z transportu publicznego, przez edukację obywatelską w szkołach i kampanie społeczne w mediach, przez kampanie społeczne i rozwój demokracji lokalnej można uczyć ludzi dostrzegania korzyści płynących z odwzajemnianej współpracy obywateli i w ten sposób kształtować lub wzmacniać wspólnoty lokalne.

Struktura i podmiotowość Agata Potarzycka

Pojecie struktury i podmiotowości, strukturalizm i intencjonalizm w analizie (wyjaśnianiu) faktów i procesów politycznych, teoria strukturacji, krytyczny realizm, analiza strategiczno - relacjonalna; relacje między strukturą a podmiotowością.

Opracowanie opiera się głównie na tekście prof. Jabłońskiego zamieszczonym na stronie internetowej, bo moim zdaniem u Marsha i Stokera jest dokładnie to samo. Wrzuciłam kilka uściśleń z ich książki, ale niewiele. Jeśli jednak ktoś bardzo chce, mam ich książkę i chętnie pożyczę

Struktura i podmiotowość

Indywidualizm - jednostka jako element pierwotny konstytuujący społeczeństwo (społeczeństwo - suma jednostek).

Żeby zrozumieć społeczną rzeczywistość należy ją poddać analitycznemu procesowi de-agregacji, czyli zredukować do właściwości jednostek.

Kolektywizm (tradycja holistyczna) - eksponowanie pojęcia społecznej całości, której nie da się zredukować do sumy jednostek.

Podejście holistyczne zwraca się w stronę aktywnej roli struktur, jednostce przypisując rolę pasywną. Wyjaśnianie jednych faktów społecznych odbywa się przez odniesienie do innych faktów społecznych z pominięciem intencjonalności podmiotu.

Intencjonalizm i strukturalizm

Intencjonalizm - podejście do analizy działań społecznych/politycznych z perspektywy metodologicznego indywidualizmu. Traktuje ono subiektywne intencje, pragnienia i cele jako klucz do wyjaśniania ludzkich działań.

Intencjonalizm stawia w centrum uwagi jednostkę odpowiedzialną za własne działania, świadomą swoich intencji, pragnień i celów. Przyjmuje zatem założenia indywidualizmu metodologicznego. Pragnienia i przekonania jednostki mają charakter subiektywny, pierwotny wobec zastanej rzeczywistości.

Krytyka intencjonalizmu

Podejście intencjonalne lekceważy uwarunkowania zewnętrzne, które wpływają na zachowania jednostki, zapomina o kontekście społecznym, który wyznacza pole możliwych wyborów i działań na forum publicznym, ale także prywatnym. Neguje pojęcie działania społecznego czyli działania mającego znaczenie dla innych.

Większość badaczy społecznych reprezentuje współcześnie pogląd, iż działania ludzkie mają zawsze wymiar społeczny, są bezpośrednio lub pośrednio warunkowane przez innych.

Racjonalnie działający podmiot nie może nie brać pod uwagę tego, jak inni odniosą się do jego działania oraz kontekstu w jakim przychodzi mu realizować własne intencje, pragnienia i cele.

W opinii C. Hey'a bez analizy kontekstu w jakim zachodzi działanie, trudno zmierzyć się z problemem zróżnicowanej zdolności aktorów do wpływania na procesy polityczne.

Strukturalizm

Podejście strukturalne opiera się na założeniu holizmu ontologicznego i metodologicznego, który utrzymuje, że społeczeństwo jako kategoria socjologiczna jest czymś więcej niż zbiór jednostek. Ludzie podlegają działaniu „faktów społecznych”, na które nie mają wpływu. Byty kolektywistyczne, takie jak klasa społeczna, naród, system polityczny są ważniejsze w wyjaśnianiu strukturalnym, niż kategorie odnoszące się do cech psychologicznych jednostki.

Zwolennicy holizmu/kolektywizmu metodologicznego uważają, że wyjaśnianie zjawisk społecznych/politycznych wymaga w pierwszym rzędzie zbadania struktur społecznych/politycznych w ramach których te zdarzenia zachodzą.

Struktura - „względnie trwałe relacje między podmiotami społecznymi będące efektem pozycji społecznej jaką zajmują”

Struktura polityczna to względnie trwały układ stosunków między instytucjami władzy (reżim polityczny), obejmujący instytucje, pozycje zajmowane przez jednostki pełniące ważne role polityczne, oraz normy i wartości dominujące w danym społeczeństwie politycznym.

Podejście strukturalistyczne przyjmuje istnienie przyczynowych zależności między zachowaniem jednostki (zmienna zależna) a strukturą (zmienna niezależna). Procedura wyjaśniania polega na wykazaniu wpływu czynników/ograniczeń strukturalnych na badane zachowania ludzi. A. Giddens wyróżnia trzy rodzaje ograniczeń strukturalnych 1.Ograniczenia moralne wynikające z charakteru świata materialnego i fizycznych cech ciała; 2. Sankcje wynikające z karnych reakcji jednych podmiotów wobec drugich; 3. Ograniczenia wynikające z okoliczności działania, czyli z charakteru właściwości strukturalnych

Strukturalny determinizm zakłada, że usytuowanie jednostki w strukturze społecznej ma większy wpływ na jej zachowania, niż indywidualne pragnienia, przekonania i intencje.

Krytyka strukturalizmu

Zdaniem krytyków strukturalizm lekceważy podmiotowość i intencje aktora politycznego. Sprowadza te kategorie do roli epifenomenu sił i procesów stojących ponad jednostką.

Specyfika struktur społecznych polega na tym, że są one produktem wcześniejszej zamierzonej lub niezamierzonej aktywności człowieka. Zostawiają jednostkom określoną swobodę wyboru- nie stanowią „żelaznej klatki” która pozbawia jednostkę (w pewnych granicach) możliwości wyboru. . Każda struktura dysponując zasobem sankcji ma władzę nad jednostką, ale rzadko jest to władza absolutna zmuszająca do całkowitego podporządkowania. Struktura społeczna/ polityczna zakreśla dość szerokie granice, w których jednostka posiada możliwości swobodnego działania i realizacji swoich celów.

Interakcyjne teorie struktury i podmiotowości

W analizie procesów społecznych/ politycznych trzeba zatem brać pod uwagę zarówno podejścia indywidualistyczne jak również kolektywistyczne, oraz stosować je ze świadomością dwuwymiarowej przyczynowości zdarzeń społecznych. Stosowanie jednostronnych paradygmatów wyjaśniania zjawisk społecznych/politycznych prowadzi do upraszczania analizy i ułomnych rezultatów. Krytycy jednostronnej analizy socjologicznej/politologicznej (krytyczny realizm) są zgodni co do tego, że indywidualizm i strukturalizm wzięte z osobna są nieadekwatne do wyjaśniania złożonej natury zjawisk społecznych.

Teoria strukturacji

Teoria strukturacji opracowana przez A. Giddensa, stanowiła pierwszą teoretyczną próbę przezwyciężenia dualizmu we współczesnej teorii socjologicznej. Pojęcie „strukturacji” oznacza według autora, że istnieje obopólna zależność oraz ontologiczna nierozdzielność struktury społecznej i podmiotowości. Oba elementy rzeczywistości społecznej wzajemnie warunkują swoje istnienie, są nierozerwalne jak dwie strony tej samej monety.

Rzeczywistość społeczna nie jest samoistna, wszystkie zdarzenia i instytucje są produktem ludzkich działań. „Dwoistość struktury” (duality of structure) oznacza, że struktury społeczne są konstytuowane przez ludzką podmiotowość i jednocześnie stanowią ramy (media) w których te procesy mają miejsce. Strukturalne cechy systemów społecznych nie istnieją poza działaniem, lecz są na stałe włączone w jego produkcje i reprodukcję. „Struktura nie jest czym „zewnętrznym” wobec „jednostek”. Jako ślady pamięci i ucieleśnienie w praktykach społecznych jest ona pewnym sensie czymś bardziej wobec nich „wewnętrznym” ,niż „zewnętrznym”(…) nie należy jej utożsamiać z ograniczeniami -ograniczając jedne zachowania udostępnia inne”.

Marsh i Stoker:

Struktura istnieje tylko dzięki podmiotowości, a podmioty korzystają wspólnie z pewnych reguł i zasobów, które ułatwiają bądź ograniczają ich działania. Takie struktury zdaniem Giddensa rzeczywiście ograniczają możliwości jednostek, ale z drugiej strony te reguły i zasoby również umożliwiają pewne działania.

Kluczowa dla myślenie Giddensa jest teza, że pewne działania mogą prowadzić do rekonstytucji ,a to z kolei będzie wpływać na przyszłe działania. Jak widać więc, struktura i podmiotowość nie są w istocie odrębnymi zjawiskami, ale dwiema stronami tej samej monety .

Krytyka teorii strukturacji:

• Niektórzy uważają, że Giddens nie słusznie twierdzi, że pojęcia struktury i podmiotowości wzajemnie się konstytuują - powoduje to stapianie się tych pojęć i w rezultacie utrudnia znacznie analizę wzajemnych powiązań między nimi.

• W konsekwencji ogromne trudności sprawia empiryczne stosowanie teorii strukturacji; Giddens nie dostarcza żadnych wskazówek co do praktycznego jej zastosowania.

Krytyczny realizm

Krytyczny realizm stanowi rozwinięcie teorii strukturacji. Podejście to uwypukla znaczenie podmiotowości usytuowanej w „strategicznie selektywnym” kontekście działania. Jedna zmienna nie może istnieć w izolacji od drugiej, podmiotowość nie może działać w próżni a struktura traci sens bez podmiotu. Obie zmienne wzajemnie się konstytuują a relacje między nimi tworzą nową jakość, są czymś więcej niż tylko sumą strukturalnych i podmiotowych (intencjonalnych) działań które przebiegają niezależnie od siebie.

Krytyczny realizm ukazuje schemat relacji podmiot- struktura jako teorię działania politycznego. Nowością tego podejścia jest konkretyzacja abstrakcji pojęciowych struktura i podmiotowość. Podmiotowość ingeruje w strukturę tworząc „strukturalny kontekst”. Z drugiej strony struktura ingeruje w podmiotowość tworząc pojęcie „aktora usytuowanego” Relacja między aktorem i kontekstem w jakim się on znajduje stanowi główny problem analizy działania politycznego. Intencjonalny aktor zmierza do osiągnięcia swoich celów, jednak żeby je zrealizować musi brać pod uwagę wiedzę o strukturalnym kontekście w jakim się znajduje.

Kontekst ten jest „strategicznie selektywny”. Oznacza to, że faworyzuje jednych aktorów i ich strategie, a innym utrudnia dostęp do zasobów wpływu i wladzy. Rezultat działania strategicznego jest wypadkową strategii aktora i cech kontekstu strukturalnego w jakim się znajduje Rezultaty działań nie są strukturalnie zdeterminowane (Giddens, 2003; Hay, s. 129). Oznacza to, że aktor ma zawsze pewien zakres wyboru działania w każdym kontekście.

Podejście strategiczno - relacjonalne (Marsh, Stoker):

Przedstawiciele: Hay i Jessop

Pojęcia struktury i podmiotowości są przez nich traktowane odrębnie (a nie, jak u Giddensa, jako dwie strony monety). Punktem wyjścia jest niewątpliwie struktura. Działania mają miejsce jedynie w obrębie istniejącego już wcześniej, ustrukturyzowanego kontekstu, który jest strategicznie selektywny, czyli faworyzuje pewne strategie kosztem innych. Hay twierdzi, że takie konteksty nie zapewniają równych szans, wręcz przeciwnie - zawierają one ułatwienia, które zapewniają przewagę innym graczom (np. mega drogi hotel Waldorf w Nowym Yorku ma taką strukturę, że na nocleg w nim mogą sobie pozwolić tylko bardzo bogaci ludzie, którzy są przez niego w ten sposób uprzywilejowani; biedniejsi teoretycznie mają możliwość skorzystania z jego usług, jednak jest to dla nich znacznie trudniejsze). W ten sposób, podobnie jak u Giddensa, także w tym ujęciu struktury zarazem stwarzają możliwości i ograniczają.

Aktorzy społeczni są zdolni do refleksji i formułują swe strategie na podstawie częściowej wiedzy o strukturach. Mogą formułować strategie, które przezwyciężają problemy stwarzane przez strategicznie selektywne konteksty.

Istnieje zdolność podmiotów do zmiany okoliczności strukturalnych w wyniku aktywnego procesu uczenia się strategicznego - podmioty są zdolne do refleksji, do przeformułowania w pewnych granicach własnych tożsamości i interesów oraz do angażowania się w strategiczne kalkulacje na temat swojej aktualnej sytuacji. Przykład: możesz kilkanaście razy starać się o pracę i wciąż jej nie mieć, ale dzięki tym wszystkim próbom będziesz w stanie dostosować swoje zachowanie w czasie rozmów kwalifikacyjnych tak, że w końcu ją dostaniesz.

Ujęcie morfogenetyczne Margaret Archer

Dla Archer struktura i podmiotowość są dwoma odrębnymi, przeplatającymi się ze sobą wątkami. Kładzie nacisk na analizę wzajemnych powiązań w czasie między tymi pojęciami.

Co najważniejsze, struktura i podmiotowość oddziaływają w czasie w różny sposób: można je oddzielić czasowo. Struktura nieuchronnie poprzedza w czasie podmiotowość, a zmiany struktury w nieunikniony sposób następują po działaniach podmiotów.

Brytyjska badaczka Margaret Archer twierdzi, że oba te zjawiska są rozdzielne w sensie ontologicznym i analitycznym. Obie posiadają autonomiczne cechy, dzięki którym są zdolne do wywierania na siebie wzajemnie wpływu. Dualizm analityczny umożliwia równoczesne badanie wpływu struktur na podmiotowość i odwrotnie. Zdaniem Archer, warunkiem zrozumienia istoty relacji między strukturą i podmiotowością jest uwzględnienie czasu w którym zachodzą wzajemne relacje . Autorka podkreśla, że różne relacje między obu zmiennymi zachodzą w różnych okresach (przeszłość i teraźniejszość).

Kluczowym elementem analizy jest „sekwencja morfogenetyczna”. Składa się ona z trzech etapów :

1. warunkowanie strukturalne,

2. interakcja,

3. dostosowanie strukturalne.

Etapy tego cyklu przebiegają w trzech kolejno następujących po sobie, ale także częściowo się zazębiających, odcinkach czasu.

1. Etap warunkowania strukturalnego koniecznie wyprzedza etap interakcji podmiotu i struktury, ten z kolei wyprzedza etap strukturalnego przystosowania. W podejściu M. Archer struktura jest zagregowanym rezultatem działań, które miały miejsce w przeszłości. Ma ona zdolność wywierania wpływu na (późniejsze) interakcje aktorów i warunków strukturalnych. Wpływ może ograniczać lub ułatwiać realizację celów różnych grup aktywnych w procesie interakcji. Autorka nie przypisuje strukturze społecznej zdolności determinowania zachowań. Jej wpływ na podmiotowość jest pośredni- zachodzi przez układ kosztów i korzyści branych pod uwagę przez podmioty działające na rzecz zmiany lub obrony status quo

2. Na etapie interakcji zastane wpływy strukturalne zderzają się z wpływami(działaniami) aktorów zmierzających do zmiany status quo. W rezultacie interakcji, wyłania się nowy układ strukturalny (etap trzeci) będący wypadkową działania sił na rzecz status quo i zmiany. P

3. roces przystosowania (doskonalenia) strukturalnego (structural elaboration) przebiega spontanicznie, przy udziale wielu różnych grup interesów, nie jest sterowany przez żadne centrum. Jego rezultat jest niemożliwy do przewidzenia, często nie odpowiada oczekiwaniom żadnego z uczestników społecznych interakcji. Etap ten otwiera jednocześnie początek nowego „cyklu morfogenetycznego”, który wymaga nowego podejścia analitycznego, konceptualnego i teoretycznego. Zdaniem Archer to głównie zmiany w strukturze społecznej (nie refleksyjna wiedza i zachowanie aktorów jak u Giddensa) sprawiają, że prawa w naukach społecznych mają charakter historyczny) „Nasze teorie są tranzytywne nie tylko z przyczyn epistemologicznych, ale dlatego, że przedmiot naszych badan sam podlega zmianom w czasie”

Perspektywa zmiany społecznej/politycznej w podejściu Archer jest ewolucyjna, bowiem jej zdaniem zmiany wymagają odpowiednio długiego czasu podczas którego zachodzą społeczne interakcje. Zdaniem autorki, czas historyczny odgrywa kluczową rolę w analizie wzajemnych wpływów struktury i podmiotowości.„Bez odpowiedniej inkorporacji czasu problem struktury i podmiotowości nie może zostać nigdy rozwiązany w sposób zadowalający”

Archer podobnie jak wszyscy krytycy jednowymiarowej analizy, odrzuca woluntaryzm i determinizm jako błędne metodologicznie paradygmaty analizy społecznej. Podmiot posiada „emergentne właściwości” reprodukowania lub transformowania struktur społecznych. „Woluntaryzm ma istotne miejsce w morfogenezie, ale jest zawsze temperowany przez ograniczenia strukturalne i kulturowe oraz bieżącą politykę możliwego ” (s.79).

KRYTYKA:

Jak wskazują krytycy, rozumowanie Archer nie bierze pod uwagę możliwości zmian podmiotowości w procesach interakcji społecznych. Tymczasem interakcje struktury społecznej i podmiotowości zmieniają nie tylko te pierwsze, ale także wywołują też zmiany cech podmiotu- jednostki lub grupy występującej w roli animatora przekształceń strukturalnych. Innym kwestią jest przewaga struktury nad podmiotowością. Zdaniem Haya (126) „w podejściu Archer powstaje wrażenie struktury jako odległej, zewnętrznej, posiadającej długą historię, podczas gdy podmiotowość jest traktowana jako efemerydalny lub ulotny moment. Wydaje się to implikować rezydualny strukturalizm zakłócany tylko od czasu do czasu przez podmiotowość. Ta ostatnia wychodzi z cienia i wraca szybko skąd przyszła jako perturbacja lub naruszenie logiki strukturalnej reprodukcji”. Zasługą Archer jest niewątpliwie dalsze rozwinięcie i pogłębienie krytyki podejść jednostronnych- kolektywizmu i indywidualizmu- w analizie społecznej, w szczególności modele analityczne zmiany społecznej oparte na wzajemnych relacjach pojęć struktura społeczna- podmiotowość.

Ważniejsze wnioski z interaktywnej analizy struktury i podmiotowości

1. Wzajemne konstytuowanie struktury i podmiotowości

Podmiotowość nabiera znaczenia w relacjach z zastanym strukturalnym kontekstem w którym zachodzi działanie. Struktura i podmiotowość wzajemnie się konstytuują, są analitycznie nierozdzielne. Nie można badać podmiotowości jednostki bez odniesienia do strukturalnego kontekstu w jakim się znajduje.

2. Względność pojęcia struktury i podmiotowości

Definicja podmiotu i struktury zależy od punktu widzenia badacza. Jednostka, grupa lub organizacja mogą występować równocześnie w roli podmiotu lub struktury (Na przykład rząd jako ośrodek władzy stanowi podmiot polityczny, ale dla poszczególnych członków gabinetu ministrów stanowi strukturę polityczną).

3. Względna stabilność struktur społecznych i politycznych

Struktury społeczne cechuje względna stabilność (długie trwanie). W określonych odcinkach czasu strukturalne podziały ograniczają (rzadziej bezpośrednio narzucają) zakres swobody działania polityków, partii politycznych, ruchów społecznych i innych podmiotów. Tworzą stabilne ramy działania dla aktorów, które muszą być brane przez nich pod uwagę jako prawne i organizacyjne konteksty zachowań. Aktorzy polityczni na ogół nie mogą ich dowolnie zmieniać w wygodny dla siebie sposób (Na przykład system wyborczy stanowi stabilną część kontekstu w jakim przebiega kampania wyborcza.).

4. Dwoistość funkcji struktury

Struktury pełnią równolegle dwie nierozdzielne funkcje. Ograniczają zakres wolności jednostek, ale jednocześnie oferują im szanse realizacji celów (Na przykład szkoły wyższe narzucają studentom określone wzory zachowań i dyscypliny, ale z drugiej strony otwierają możliwości rozwoju i kariery w społeczeństwie).

5. Selektywne działanie struktur względem aktorów

Struktury nie są neutralne wobec podmiotów. Dla jednych stanowią zasoby, dla innych ograniczenia (Większościowy system wyborczy w Wielkiej Brytanii ogranicza dostępu do parlamentu dla małych partii, ale jest pilnie strzeżonym zasobem dla partii największych).

6. Ewolucja strukturalna

Pomimo ewolucji systemów politycznych w stronę większego zakresu wolności, demokracji i partycypacji, różne formy strukturalnego przymusu ograniczające wolności i prawa jednostki są nadal nieodłącznym elementem współczesnej epoki. W niektórych regionach i krajach ludzie mają nadal więcej ograniczeń niż wolności. Jednakże ograniczający wpływ struktur takich jak podziały klasowe, dyskryminacja rasowa, i reżimy autorytarne, podlega osłabieniu, przez co zwiększa się zakres praw i możliwości rozwoju jednostek

Instytucje, idee i działania polityczne Natalia P.

Instytucje, idee i działania polityczne

Notatka opiera się na tekście profesora Jabłońskiego, ponieważ zagadnienia są bezpośrednio z niego zapożyczone. Wydaje mi się, że druga pozycja została dodana generalnie ot tak.

Polecam ją szczególnie osobom interesującym się zagadnieniami instytucjonalizmu i nowego instytucjonalizmu, gdyż są tam bardzo dokładnie omówione.

Analiza instytucjonalna to podejście analityczne (paradygmat) w politologii, który przypisuje instytucjom społecznym i politycznym rolę zmiennej niezależnej w wyjaśnianiu zachowań politycznych. Wiedza o naturze instytucji, ich powstawaniu i rozwoju przyczynia się do tworzenia lub ulepszania struktur państwa, podnoszenia efektywności polityk publicznych we wszystkich sferach działania polityki publicznej. Instytucjonalizm przyjmuje, że w politologii nie ma praw uniwersalnych. Należy zatem dążyć do wyjaśniania mechanizmów życia politycznego w określonych kontekstach narodowych, historycznych, społecznych i kulturowych.

Pojęcie i funkcje instytucji

Według Roberta Dahla „instytucja to grupa ról powiązanych ze sobą w regularny, przewidywalny sposób, które jednostki wewnątrz i na zewnątrz instytucji uważają za właściwy”.

Według V. Lowndes, instytucje jako „formalne reguły, procedury i standardowe praktyki operacyjne, które strukturyzują stosunki między ludźmi w ośrodkach systemu politycznego i ekonomicznego”. Według encyklopedii internetowej instytucje to „struktury i mechanizmy porządku społecznego i kooperacji rządzące zachowaniem zespołu jednostek”.

Według encyklopedii internetowej instytucje to „struktury i mechanizmy porządku społecznego i kooperacji rządzące zachowaniem zespołu jednostek”.

Według Social Science Dictionary 2008 instytucje polityczne to „organizacje jak Kongres, prezydencja i system sądowniczy, które odgrywają istotną role w stanowieniu i implementacji prawa i zarządzaniu powstającymi na tym tle konfliktami”

Według słynnej teorii Hobbesa, instytucja państwa została powołana do życia ma mocy umowy między racjonalnymi jednostkami, którzy doszli do wniosku, że warto ograniczyć zakres wolności żeby w zamian uzyskać gwarancje porządku, bezpieczeństwa życia i pokojowego bytowania. Instytucje polityczne wyznaczają reguły i normy dla wszystkich sfer życia społeczeństwa ich cele i relacje miedzy nimi są zdefiniowane w dokumentach konstytucyjnych. Do najważniejszych funkcji instytucji politycznych należy zapewnienie porządku prawnego, określanie relacji władczych między organami państwa, definiowanie ról politycznych, definiowanie reguł wybierania reprezentantów i rywalizacji politycznej.

W szerokim ujęciu instytucja to każda zrutynizowana praktyka działania w ramach konwencji uznanych za obowiązujące w danym społeczeństwie, grupie lub organizacji (definicja typowa dla nowego instytucjonalizmu).

Funkcje

Instytucje podobnie jak inne struktury spełniają podwójną funkcję : ograniczają swobodę podmiotu przez implementację reguł i norm a jednocześnie otwierają możliwości działania politycznego. Na przykład instytucja sukcesji władzy w drodze wyborów wyklucza możliwość innego sposobu rekrutacji elit, ale otwiera obywatelom drogę do ubiegania się o wysokie stanowiska w państwie. Instytucje mają charakter selektywny, mogą ułatwiać dostęp do władzy jednym aktorom, a utrudniać innym.

Normy

Wyróżnia się normy formalne i nieformalne Normy formalne (prawne) zapisane są w konstytucjach, ustawach, rozporządzeniach, przepisach administracyjnych, statutach organizacji itp. Jednak tylko część norm społecznych i politycznych można sformalizować i zapisać w kodeksach. Wewnątrz każdej organizacji politycznej lub biurokratycznej obok formalnych norm (reguł) tworzą się nieformalne normy zachowań, zwyczaje i tradycje. Formalne reguły działania w instytucjach politycznych i biurokratycznych przeplatają się z normami niesformalizowanymi i razem regulują zachowania członków organizacji. Francis Fukuyama (80-1) zwraca uwagę na rolę kapitału społecznego, który tworzy się w organizacjach wzmacniając lub osłabiając działanie formalnych reguł organizacyjnych. Reguły formalne można zmienić, ale kapitał społeczny i kulturowy (kultura organizacyjna lub polityczna) nie jest mobilny, lub zmienia się w długim okresie czasu. Jest on rezultatem praktyk społecznych trwających przez dziesięciolecia, a często znacznie dłużej. Działanie norm kulturowych może ułatwiać prace organizacji stymulując zaangażowanie w pracy i poczucie odpowiedzialności jednostek pełniących ważne role w administracji, rządzie, partii politycznej i wielu innych organizacjach. Z drugiej strony może utrwalać tradycyjne formy zarządzania i reguły biurokratyczne, często dysfunkcjonalne w zmieniającym się kontekście społeczno-ekonomicznym.

Wzory działania [Instytucja jako reguły i wzory zachowań]

W ostatnich dwóch dekadach w literaturze pojawiły się szersze definicje instytucji uwzględniające społeczny nieformalne aspekty regulacji zachowań. W takim ujęciu instytucje to „wzory działania uważane za istotne dla rozwiązywania problemów i zachowania porządku społecznego, szeroko akceptowane jako część naturalnego porządku rzeczy, które wpływają na jednostki i społeczeństwo”. Wskazuje się, że obok formalnych reguł organizacyjnych, funkcjonowanie rządu i parlamentu opiera się na regułach nieformalnych i normach zwyczajowych, które wpływają na zachowania aktorów politycznych w sposób nie zawsze dostrzegalny dla osób z zewnątrz.

Strukturalne cechy instytucji:

Zdaniem Colina Hay'a podejście instytucjonalne w analizie politologicznej przyjmuje strukturalne założenie silnego wpływu instytucji na zachowania. Mechanizmy działania instytucji Hay przedstawia w następujących tezach.

1. Gęstość zastanej materii instytucjonalnej w danym kontekście społecznym i politycznym utrwala ustabilizowane praktyki, procesy i tendencje, co czyni je niepodatnymi na zmiany.

2. Instytucje pełnią funkcję normalizującą przez wcielanie podzielanych kodów, reguł i konwencji, i przez to narzucanie podmiotom politycznym systemów wartości, które mogą ograniczać zachowania.

3. Instytucje pełnią funkcje normalizujące przez to, że definiują „logikę odpowiedniego zachowania” w określonym kontekście instytucjonalnym, do których aktorzy dostosowują się w obawie przed spodziewanym sankcjami.

4. Instytucje wcielają idee tego co możliwe, dopuszczalne i pożądane w zakresie celów politycznych, oraz stosowanych środków, narzędzi i technik realizacji celów.

5. Konstruowanie nowych instytucji może być ograniczone przez poleganie na rutynowych schematach działania.

Relacja między instytucją i podmiotowością [nie do końca rozumiem ten punkt w związku z tym mam nadzieje, że chodzi o to co poniżej. Jest to dalsza część koncepcji Haya]

Hay uważa jednak, iż zdolność instytucji politycznych do regulowania zachowań jest ograniczona przez słabość sankcji jakie grożą za łamanie obowiązujących reguł. Jego zdaniem instytucjonalizm jest słabszą wersją strukturalizmu. Relacja między podmiotem a instytucją polityczną ma charakter intersubiektywny, aktorzy mają większy wpływ na zmianę instytucji, niż w przypadku działania innych struktur, na przykład ekonomicznych. Inny problem polega na tym, że sankcje za łamanie reguł i norm politycznych nie działają automatycznie. Na przykład złamanie prawa przez reprezentanta może skutkować procesem sądowym i ewentualną karą dopiero po uchyleniu immunitetu poselskiego.

Nowy instytucjonalizm

Badacze w nurcie nowego instytucjonalizmu łączą elementy tradycyjnej wiedzy opisowej, typowej dla narracji historycznej (tradycyjny instytucjonalizm) z elementami analizy historycznej, przyczynowej i behawioralnej. Nowy instytucjonalizm nie posiada koherentnej teorii. Liczne jego wersje oferują specyficzne wyjaśnienia wpływu instytucji na zachowania polityczne i wpływu zachowań na instytucje w różnych kontekstach społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Centralne tezy tego paradygmatu przyjmują, że

1. Zachowania polityczne kształtowane są w istotnym zakresie przez kontekst instytucjonalny w jakim mają miejsce;

2. Aktorzy podlegają socjalizacji w ramach porządku instytucjonalnego, który definiuje formalne reguły i procedury.

Nowy instytucjonalizm wyróżnia się na tle innych paradygmatów analitycznych w politologii tym, że

1. Odrzuca upraszczające założenia teorii racjonalnego wyboru,

2. Podważa założenie o regularności zachowań politycznych, na której opiera się behawioralna logika indukcyjnej ekstrapolacji i generalizacji.

Nowy instytucjonalizm kontynuuje zainteresowania tradycyjne politologii, ale przywiązuje więcej uwagi do wyjaśniania mechanizmów społecznych i politycznych leżących u podstaw badanych przypadków. Nowy instytucjonalizm przyjmuje, że instytucje (reguły i normy) stanowią zmienne niezależne (struktury) ukierunkowujące zachowania polityczne. Przez instytucje rozumie się względnie stabilne struktury społeczne/polityczne, na które badani aktorzy polityczni w danym czasie mają ograniczony wpływ. Z drugiej strony uznaje się fakt, że instytucje też podlegają zmianom co otwiera pole badań nad czynnikami zmian. Współczesna analiza instytucjonalna bada zatem wzajemne interakcje aktorów, instytucji, oraz kontekstów społecznych i kulturowych w jakich zachodzą te interakcje.

Naukowcy często wskazują, że nowy instytucjonalizm trudno uznać za spójną koncepcję teoretyczną, gdyż istniejące jego wersje są zbyt od siebie odległe. Obecne największe znaczenie ma instytucjonalizm racjonalnego wyboru oraz instytucjonalizm normatywny (socjologiczny)*. Ten pierwszy opiera się na racjonalności ludzkiego działania w obowiązujących ramach. Instytucje stanowią dla racjonalnej jednostki strukturę decyzyjną w ramach której dokonuje ona wyborów zmierzających do optymalizacji indywidualnych korzyści. Zaprzecza on tezie, że czynniki instytucjonalne „wytwarzają zachowanie” czy kształtują preferencje jednostek, które zdaniem jego zwolenników są zdeterminowane wewnętrznie i stosunkowo stabilne. Instytucje polityczne jedynie oddziałują na „strukturę sytuacji”, w której jednostki dobierają strategie realizacji ich preferencji. Instytucjonalizm normatywy zakłada, że instytucje wytwarzają normy zachowań społecznych i politycznych takie jak kooperacja, zaufanie, odwzajemnianie korzyści (kapitał społeczny) i normy te mogą wzmacniać formalne reguły organizacyjne, nadawać im większą skuteczność. W związku z tym określenie normatywny odnosi się do zainteresowania wartościami i normami jako zmiennymi wyjaśniającymi a nie do promocji określonych norm.

*W tekście Vivien Lowndes z książki Marsha i Stokera instytucjonalizm normatywny i socjologiczny to dwie różne odmiany. Instytucjonaliści normatywni badają, jak normy i wartości ucieleśnione w instytucjach politycznych kształtują zachowania jednostek. Natomiast instytucjonaliści socjologiczni analizują, w jaki sposób instytucje wytwarzają znaczenie dla jednostek i dostarczają podstaw dla instytucjonalizmu normatywnego.

Teoria zmiany instytucjonalnej = rola idei w zmiany instytucjonalnej

[Dwa powyższe punkty są zdecydowanie tym samym]

Jednym z dylematów historycznego instytucjonalizmu jest wyjaśnianie zmiany politycznej. Główny nurt instytucjonalizmu przyjmuje, że „instytucje polityczne wpływają na zachowania aktorów społecznych kształtując wartości, normy, interesy, tożsamości i przekonania”. (…) Instytucje ucieleśniają określone wartości sprawiając, że aktorzy nieświadomie przyswajają wzory i normy zachowania odpowiadające tym wartościom. Instytucje pełnią zatem funkcję socjalizującą w procesie kształtowania kulturowych nawyków działania społecznego, partycypacji politycznej, poczucia odpowiedzialności za innych itp. Wpływowe instytucje socjalizujące to rodzina, system edukacyjny, partie polityczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, wolontariat. Inercja utrwalonych reguł, sieci decyzyjnych, preferencji i wiedzy, oraz interesy instytucjonalne tworzą syndrom stabilizujący status quo. Ta sytuacja stwarza problem: jak wyjaśnić procesy zmian jakim podlegają systemy polityczne mimo presji na utrzymanie status quo. Po przełomie dekady lat 80. w naukach społecznych narodził się pogląd, iż główną przyczyną zmian reguł instytucjonalnych są pojawiające co pewien czas nowatorskie idee polityczne. Rozumie się przez to alternatywne koncepcje ładu instytucjonalnego, które stopniowo opanowują dyskurs publiczny i torują drogę do władzy krytycznym wobec status quo ruchom społecznym lub politycznym. Zachodnie modele państwa dobrobytu formowane przez trzy dekady po drugiej wojnie światowej, zderzyły się w latach 80. z wyzwaniem nurtu neoliberalnego. Ideolodzy tego nurtu zdezawuowali teorię Keynesa, która po drugiej wojnie światowej stanowiła dominujący nurt myśli ekonomicznej i praktyk państwa dobrobytu. Nowe myślenie polityczne M Gorbaczowa było nie mniejszym przełomem w sowieckiej doktrynie politycznej po koniec lat 80. Idee pierestrojki zmieniły klimat polityczny w Rosji i otworzyły drogę do upadku ZSRR i zakończenia zimnej wojny. Po przełomie politycznym 1989 r. w politolodzy zwrócili większą uwagę na role idei w procesie zmian instytucjonalnych. Pozwoliło to na wzbogacenie analizy instytucjonalnej, która dotychczas była raczej koncepcją konserwatywną, upatrującą w ideologii czynnik stabilizacji reżimów politycznych. Zwrot w stronę roli idei jako czynnika zmiany ukazało nowy wymiar badawczy instytucji jako przedmiotu politycznej kontestacji!

Dodatkowe ciekawostki z tekstu Jabłońskiego:

Wpływ instytucji na zachowania

Przypisywanie instytucjom roli zmiennych wyjaśniających zachowania, implikuje kluczowe znaczenie tego pojęcia w analizie politologicznej. Jak pisze V. Lowndes „Instytucje polityczne wpływają na zachowania aktorów społecznych kształtując ich wartości, normy, interesy, tożsamości i przekonania”. Przedstawiciele instytucjonalizmu normatywnego i historycznego traktują instytucje (reguły i normy) kluczową zmienną wyjaśniania zachowań społecznych i politycznych. Wyjaśnianie zachowań przez odwołanie do norm (reguł) różni się od wyjaśniania w terminach praw przyczynowych.

Niewiele wnoszące rozwinięcie podpunktu dotyczącego instytucji jako reguł działania

Tendencja do rozszerzania definicji instytucji przez tzw. nowy instytucjonalizm budzi niepokój części badaczy, którzy obawiają się, że zaciera się rozpoznawalność tego pojęcia. F. Fukuyama jest zwolennikiem węższego definiowania instytucji, dzięki czemu możliwe jest badanie formalnych organizacji reguł i norm w środowisku reguł i norm społecznych oraz kulturowych Jednak zdaniem tego autora wyjaśnianie mechanizmów działania instytucji politycznych musi brać pod uwagę zarówno formalne, jak też nieformalne reguły i normy, które razem wywierają wpływ na rezultaty działania politycznego.

Niektórzy badacze proponują aby zawęzić zakres nieformalnych reguł do tzw. „standardowych procedur operacyjnych”. Do instytucji zaliczymy wówczas tylko te nieformalne normy organizacyjne i wzory postępowania, które mają istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji funkcji organizacji. Normy takie powinny być rozumiane przez członków organizacji i akceptowane jako ogólnie przyjęte formy zachowań. Powinny być dostępne dla badacza, możliwie łatwe do zidentyfikowania i opisania. Powyższy zabieg pojęciowy łagodzi problem nadmiernej szerokości definicji, pozwalając odróżnić instytucje od zwyczajów indywidualnych osób. Na przykład robienie przerw „na papierosa” przez palących pracowników nie jest normą instytucjonalną, ale prywatnym zwyczajem nielicznej grupy osób. Natomiast oficjalna przerwa w pracy na lunch w firmach brytyjskich i amerykańskich stanowi instytucję w rozumieniu powtarzalnego i powszechnie akceptowanego wzoru zachowania.

Instytucjonalizm historyczny[ Jest to jedno z założeń nowego instytucjonalizmu. Zostało wspomniane w tekście bez generalnej konkluzji po co, ponieważ jak wcześniej napisałam najważniejszy jest instytucjonalizm normatywny i racjonalnego wyboru. Oprócz tego istnieją następujące odmiany nowego instytucjonalizmu: empiryczny, międzynarodowy, socjologiczny, sieci i wspomniany historyczny.]

Instytucjonalizm historyczny to jedno z lepiej opracowanych pod względem metodologicznym podejść badawczych w analizie instytucjonalnej. Przedstawiciele tego nurtu skupiają uwagę na roli kontekstów instytucjonalnych i społecznych, w których zachodzą badane zjawiska polityczne. Ważne miejsce przypisuje się analizie procesów historycznych, które pozwalają wyjaśnić wiele elementów teraźniejszości Podkreśla się zależność teraźniejszości od przeszłości ; aktualne zmiany polityczne są w znacznym stopniu ukierunkowane historyczną ścieżką zmian poprzedzających. Sprawia to, że procesy ewolucji politycznej różnią się w zależności od kontekstów historycznych w jakich się dokonują.

Instytucjonalizm racjonalnego wyboru

W dalszej części swojej pracy Jabłoński definiuje i.r.w jako nurt analizy instytucjonalnej, który przyjmuje, że instytucje to areny działań politycznych, które tworzy się w celu wywołania zmiany zachowań politycznych. Zmian może być wskazana z punktu widzenia interesu społecznego. Są to przykłady sytuacji, w których decydenci rządowi kierujący się logiką racjonalności społecznej powołują do życia instytucje z zamiarem nakierowania indywidualnych działań obywateli, producentów lub konsumentów w kierunku zgodnym z interesem publicznym. Jest to o tyle ciekawe, że z reguły w tym nurcie wskazuje się na maksymalizację użyteczności przez jednostkę w ramach instytucji politycznych.

Konstruktywizm w teorii instytucji

Między przekonaniem o istnieniu jakiegoś problemu a jego realnym istnieniem nie ma bezpośredniej korespondencji. Mimo to aktor polityczny podejmuje określone działanie, lub rezygnuje z innego działania na podstawie własnej oceny sytuacji.

Społeczna konstrukcja rzeczywistości stanowi istotny problem w teorii polityki. Jeśli decyzje polityczne są produktem preferencji decydentów, a nie realnych potrzeb społecznych, wówczas aktorzy polityczni są aktywną zmienną w procesie wyjaśniania, a nie struktury instytucjonalne jak utrzymuje instytucjonalizm historyczny. Z tego punktu widzenia instytucje stanowią mniej lub bardziej racjonalne konstrukcje stworzone przez decydentów politycznych. Nie pełnią roli niezależnych „faktów społecznych”.

Instytucje uważane za istotne w jednym społeczeństwie mogą uchodzić za nieprzydatne w innym. Nie oznacza to jednak falsyfikacji założeń instytucjonalizmu historycznego. Konstruktywizm nie wyjaśnia dlaczego niektóre instytucje polityczne istnieją ponad dwieście lat jak Konstytucja USA, a inne upadają po kilkunastu latach, jak konstytucja marcowa II RP.

Kultura i analiza polityczna Agata Potarzycka

KULTURA I ANALIZA POLITYCZNA

Znaczenie kultury w analizie politologicznej, zmienne kulturowe : wartości, normy, tradycje, obyczaje, wierzenia, wzory zachowań politycznych, przykłady analizy kulturowej w pracach politologicznych.

Opracowane z obu tekstów, niestety nie miałam wykładu, więc polecam doczytać ;)

1. Andrzej W. Jabłoński, Znaczenie kultury w analizie politologicznej (tekst z www IP)

• kultura- wielowymiarowość pojęcia

• klasyczna terminologia, która dała początek późniejszemu pojęciu kultury odnosiła się do kształcenia umysłu i charakteru jednostek;

• grecki termin paideia oznaczał rozwój intelektualny jednostki, podniesienie jej poziomu umysłowego;

• Inaczej niż w polityce, udział w kulturze nie miał masowego zasięgu i był udziałem tylko nielicznych elit;

• starożytny Rzym: cultura agri - pielęgnowanie roślin, cultura animi - formowanie ludzkich umysłów;

• Późne średniowiecze: termin „kultura” odnosił się do obyczajów wyższych sfer dworskich. Kulturalna jednostka wyróżniała się arystokratycznymi cnotami i umiejętnościami, znała się na literaturze, muzyce i sztuce oraz umiała się należycie zachować w towarzystwie wyższych sfer.

• Francja, XVIII w.: mówiono o kulturze w odniesieniu do poszczególnych stanów, jak arystokracja, mieszczaństwo i lud (stan trzeci). W języku angielskim termin „kultura” używany był przez Hobbesa w słynnym dziele Leviathan (1651). Autor porównywał pielęgnowanie „kultury umysłów” do uprawy roślin. W słowniku języka angielskiego termin „kultura” pojawił się dopiero pod koniec dziewiętnastego wieku. Oznaczał wówczas styl życia codziennego grup społecznych, który pozwalał odróżniać te grupy od innych (Inglis : 11 )

Socjologiczne rozumienie kultury: cztery komponenty obszaru zjawisk społecznych (Krauz-Mocer):

1. wytwory ludzkiej pracy -kultura materialna (wszelkie wytwory ludzkiej działalności, które powstają w relacji między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym);

2. instytucje społeczne -kultura społeczna (wyznacza środowisko społeczne człowieka, stosunki między ludźmi i akceptowane wzory zachowań);

3. normy i wartości -kultura normatywna (tworzy system norm, instytucji i wartości, które kreują ład instytucjonalny i etyczny, oraz nadają sens i przewidywalność ludzkim działaniom),

4. symbole i mity -kultura symboliczna (należy do świata zjawisk duchowych i psychologicznych, zawiera się w świecie symboli, dyskursów i mitów).

Wartości nadają sens ludzkim działaniom, wyznaczają cele indywidualne i kolektywne. W naturze ludzkiej leży pragnienie harmonii między preferowanymi celami, działaniami i wartościami przyświecającymi jednostce (Krauz-Mozer 2005). „Wartość oznacza to, co jest dobre lub złe….odnośnie do cech, stanów rzeczy, przedmiotów, działań czy osób” (Kołodziej 2007 : 7) Najważniejsze wartości polityczne w systemie demokratycznym to wolność, równość, suwerenność, tolerancja dla inności, pluralizm, konstytucjonalizm i rządy prawa.

Normy zachowań społecznych i politycznych - reguły, uważane za istotne dla utrzymania integracji zbiorowości narodowej. Kierują postępowaniem jednostek w codziennym życiu). Dla utrzymania demokratycznej wspólnoty obywatelskiej najważniejsze znaczenie mają normy prawne, moralne, polityczne i religijne.

Z punktu widzenia znaczenia politycznego wyróżnia się:

• normy centralne

• normyi peryferyjne.

Pierwsze to normy zachowań członków elit politycznych, których przestrzeganie ma kluczowe znaczenie dla legitymizacji systemu politycznego, np. norma regulująca sposób obsadzania ważnych stanowisk w administracji publicznej, norma ustępowania ekipy rządowej po przegranych wyborach parlamentarnych. W wymiarze politycznym istotne znaczenie przypisuje się normom zaufania do instytucji, przestrzegania prawa i brania udziału w wyborach organów państwa i samorządu terytorialnego. Inne typy norm politycznych mają mniejsze znaczenie, na przykład wywieszanie flagi państwowej przed domem czy uczestnictwo w kampaniach wyborczych. Normy społeczne i polityczne z czasem wytwarzają kulturowe wzory, które regulują zachowania w różnych sytuacjach, często bez świadomej refleksji na temat ich znaczenia i funkcji w systemie społeczno-politycznym. Przestrzeganie przez aktorów politycznych norm zachowań takich jak prawdomówność, uprzejmość, odpowiedzialność może nie mieć bezpośredniego znaczenia dla utrzymania struktury instytucjonalnej systemu politycznego, ale wpływa na ogólną atmosferę polityczną w państwie i zaufanie do instytucji rządowych.

Centralne dla danego reżimu ustrojowego normy zachowań politycznych przybierają przeważnie formę instytucjonalną, czyli otrzymują one status norm prawnych lub organizacyjnych, jak ordynacja wyborcza, prawo o stowarzyszeniach, ustawa o partiach politycznych, regulamin Sejmu. Centralne dla wspólnoty narodowej wartości i normy polityczne znajdują uregulowanie w ustawach konstytucyjnych. Uzupełnieniem tych norm są nieformalne zwyczaje konstytucyjne, na przykład zwyczaj powierzania przez głowę państwa liderowi zwycięskiej partii misji tworzenia nowego rządu. Inne normy regulują wzajemne stosunki między aktorami politycznymi. Są to ogólne normy zachowań takie jak uprzejmość, otwartość na innych, uczciwość, nastawienie na dialog i osiąganie kompromisu, tolerancja dla innych poglądów, otwartość na krytykę. Normy kształtujące się w praktyce działania instytucji politycznych określają relacje między politykami, urzędnikami, konsultantami, grupami interesów i obywatelami. Mogą one wzmacniać lub osłabiać działanie formalnych instytucji i organizacji. Stosunki między rządem a opozycją parlamentarną zależą w dużym stopniu od utrwalonych zwyczajów i norm zachowań reprezentantów w sferze wychowania ogólnego, socjalizacji rodzinnej, szkolnej i środowiskowej. Normy polityczne ewoluują wraz z rozwojem idei, takich jak równość lub sprawiedliwość. Na przykład europejska norma reprezentacji politycznej postuluje zrównanie praw mężczyzn i kobiet w dostępie do zgromadzeń przedstawicielskich i organów administracji publicznej.

W powojennej politologii amerykańskiej, dominującym podejściem była szkoła behawioralna:

• badania nad kulturą polityczną korzystając głównie z dorobku psychologii kulturowej

• behawioryści przypisywali cechę trwałości centralnym dla danej grupy wartościom, normom i przekonaniom politycznym;

• kultura polityczna oznacza sumę podstawowych wartości, sentymentów i wiedzy, posiadających zdolność do regulowania zachowań politycznych danej zbiorowości. Wartości i normy kultury politycznej podlegają zmianom, ale w odróżnieniu od poglądów i opinii zmiany kulturowe następują powoli.

• najbardziej odporne na zmiany są wartości składające się na tożsamość narodową, religijną i patriotyczną;

• wiele centralnych wartości politycznych zakorzenionych jest głęboko w historii społeczeństw narodowych. Są one przekazywane kolejnym pokoleniom w procesach socjalizacji społecznej i politycznej. Inne wartości jak zaufanie do instytucji politycznych, lub skłonność uczestnictwa w życiu politycznym podlegają zmianom pod wpływem różnych czynnikow jak wojny, kryzysy, rewolucje i inne ważne wydarzenia.

Dylemat: czy definicja kultury politycznej powinna zawierać wyłącznie subiektywne elementy świadomości, jak wartości, wiedza, emocje, czy powinna obejmować także zachowania?

• Szerokiego definiowanie: kultura polityczna przestaje być zmienną niezależną wobec zachowań przez to zmniejsza się przydatność tego pojęcia w wyjaśnianiu zjawisk politycznych, takich jak partycypacja polityczna, frekwencja wyborcza, stabilność i zmiana ustrojowa (Gabriel Almond).

• Pomoc w rozwiązaniu sporu: kategoria wzoru zachowania politycznego, która łączy dwa elementy- subiektywne podejście indywidualne i zobiektywizowany typ zachowania zbiorowego.

• Dość ryzykowna jest teza, że kultura polityczna z definicji wpływa na zachowania i instytucje polityczne, rozsądniej jest pozostać przy węższej definicji kultury politycznej: kultura polityczna to akceptowany w określonej kulturze społecznej system wartości, norm i postaw politycznych, które w sprzyjających kontekstach (ekonomicznych, prawnych, międzynarodowych) generują określone (pro- lub antysystemowe) zachowania polityczne.

• profesor Blok: kultura polityczna jest zmienną, która pośredniczy między dwoma zmiennymi : bodźcem i działaniem. Ustalenie zakresu i kierunku wpływu zmiennych kulturowych na zachowania jednostek i grup w określonym kontekście politycznym, społecznym i ekonomicznym jest kwestią dobrze przygotowanych badań empirycznych.

Narodowe ramy procesów kulturowych

• Filozofia oświeceniowa rozwinęła koncepcję kultury jako twórczej siły duchowej posiadającej zdolność konstytuowania narodowej tożsamości społeczności zamieszkałych na wspólnym terytorium.

• Romantyzm stanowił prąd intelektualny w dziewiętnastowiecznej Europie, który był intelektualnym źródłem nacjonalizmu kulturowego. Filozof Georg Herder: teoria etnicznej wspólnoty kulturowej wyróżnionej więzami krwi, języka i tradycji. Kultura miała wyrażać i wzmacniać poczucie wyjątkowości narodowej.

• Do końca osiemnastego wieku kultura narodowa w Europie Zachodniej miała charakter elitarny, jej adresatami i sponsorami były elity władzy, dostojnicy kościoła i zamożni mieszczanie. Pod wpływem Rewolucji Francuskiej (1789-1799) i wojen napoleońskich malał wpływ elit politycznych i kościelnych na treści przekazu kulturowego. Kultura wyłaniała się jako autonomiczna sfera życia umysłowego w powstającej przestrzeni publicznej. Rozwojowi uczestnictwa w kulturze masowej sprzyjał rozwój szkolnictwa, zanikanie analfabetyzmu, równouprawnienie kobiet w zakresie dostępu do edukacji, nauki i sztuki, obniżanie kosztów druku książek, prasy i czasopism. Inne sprzyjające czynniki to rozwój wielkich miast, w których lokowano uniwersytety, muzea, galerie, organizowano wystawy i aukcje dzieł sztuki.

Podobne procesy dotyczyły kultury politycznej Rewolucje republikańskie Ameryce i we Francji u schyłku osiemnastego stulecia miały przełomowe znaczenie dla rozwoju masowego uczestnictwa w polityce. Nacjonalizm kulturowy ewoluował w kierunku nacjonalizmu politycznego, który zmierzał do połączenia granic politycznych i kulturowych oraz budowania państwa narodowego. Demokratyczne reformy instytucjonalne w Anglii i we Francji otwierały niższym klasom społecznym drogę do partycypacji w życiu publicznym. W dziewiętnastym stuleciu w państwach Europy Zachodniej stopniowo poszerzano prawa wyborcze przyznając je średnim i niższym klasom społecznym. Procesom tym sprzyjała rewolucja industrialna i towarzyszące jej procesy urbanizacji, stopniowa likwidacja analfabetyzmu, powstawanie organizacji charytatywnych i stowarzyszeń, kształtowanie świadomości narodowej, sekularyzacja, powstawanie kultury zaufania i kompromisu politycznego między elitami arystokracji, burżuazji i klas pracujących. Procesy demokratyzacji w Europie zachodniej i w Ameryce północnej trwały ponad półtora stulecia, zanim wszyscy dorośli obywatele obu płci otrzymali formalne prawa wyborcze. W większości państw europejskich procesy te zakończyły się dopiero w latach dwudziestych ubiegłego stulecia, po przyznaniu praw wyborczym kobietom. W USA znaczna część czarnych obywateli musiała czekać na urzeczywistnienie praw wyborczych do polowy lat 70. dwudziestego wieku. Poszerzanie zakresu tych praw miało kluczowe znaczenie dla ewolucyjnego kształtowania obywatelskiej kultury politycznej w Ameryce i Europie zachodniej.

Po pierwsze, czynnik ten sprzyjał politycznej emancypacji klas średnich i pracujących, budowaniu poczucia wpływu politycznego. Po drugie było czynnikiem tworzenia partycypacyjnej kultury politycznej Po trzecie, sprzyjało rozwojowi zgromadzeń przedstawicielskich i partii politycznych. Te drugie zabiegały o głosy poparcia prostych ludzi (plebsu) którzy wcześniej nie byli poważnie traktowani w politycznych rozgrywkach o władzę. Przez długi czas utrzymywał się deficyt demokratycznej reprezentacji klas średnich i robotników. Jak wskazują historycy, reforma prawa wyborczego w Anglii w 1832r. nie zmieniła klasowej struktury parlamentu. W 1840 roku nadal 80 procent jego składu stanowili reprezentanci arystokracji ziemskiej i burżuazji. Te proporcje klasowe nie zmieniły się od końca osiemnastego wieku. Podobnie było we Francji po wprowadzeniu powszechnych praw wyborczych dla mężczyzn w 1848 r. W Prusach za rządów Fryderyka Wilhelma IV najbogatsi podatnicy (18 % obywateli) mieli prawo wybierania dwóch trzecich nowo utworzonego zgromadzenia ustawodawczego (Pilbeam, 1998 : 117-118).

Liberalne i demokratyczne kultury polityczne rozwijały się w konsolidujących się od połowy osiemnastego wieku państwach narodowych. Na kontynencie europejskim były to w pierwszej kolejności Wielka Brytania, Francja, Holandia, Hiszpania i Szwecja. Do powstania narodowych kultur politycznych niezbędne było uprzednie zaakceptowanie liberalnych idei wolności i praw jednostki, rozdzielności sfery prywatnej i publicznej, sfery świeckiej od religijnej, konstytucyjnie ograniczonego rządu, tolerancji i prawa do krytyki władzy. W państwach w których wytworzył się najwcześniej liberalny kontekst kulturowy (Wielka Brytania, Francja) powstawała świadomość wspólnego narodowego interesu ponad podziałami etnicznymi, geograficznymi i klasowymi. Na bazie podzielanych wartości i interesów politycznych ukształtowały się demokratyczne państwa prawne w formie republikańskiej (USA, Francja) lub monarchie konstytucyjne (Wielka Brytania, państwa skandynawskie) Instytucje liberalnego państwa opartego na rządach prawa tworzyły ramy instytucjonalne dla dalszego rozwoju demokracji i demokratycznej kultury politycznej w drugiej połowie dwudziestego wieku.

Współcześnie procesy te ulegają zmianom. Państwa narodowe niemal do ostatnich dekad dwudziestego wieku zmierzały do monopolizacji tożsamości kulturowo -politycznej. Jednak w 21 wieku obserwuje się tendencje odwrotne polegające na dewolucji, federalizacji lub wręcz rozpadu niektórych państw na fali odradzania się historycznych subkultur politycznych, regionalnych i lokalnych. Widać to było wyraźnie w takich państwach wielonarodowych jak Czechosłowacja, Włochy, Belgia, Hiszpania, Wielka Brytania, Rosja, Serbia i wielu innych.

!!! Kultura jako zmienna w analizie politologicznej!!!

Kultura polityczna jest częścią ogólnej kultury społeczeństwa obok kultury życia codziennego, kultury prawnej organizacyjnej i korporacyjnej. Definiowana jest z różnych perspektyw:

1. W podejściu psychologicznym wskazuje się na wartości, przekonania i postawy jednostek dotyczące obiektów polityki podzielane przez członków danej grupy, najczęściej narodowej.

2. W podejściu antropologicznym kultura polityczna to zbiór symboli, norm i wartości, które wyrażają tożsamość grupy i pozwalają odróżnić ją od innych.

3. W podejściu socjologicznym kultura polityczna badana jest przez pryzmat kategorii kapitał społeczny, społeczeństwo obywatelskie, zaufanie społeczne.

4. W podejściu ekonomicznym zwraca się uwagę na pojęcia modernizacji społeczno- ekonomicznej i jej wpływu na przemiany wartości i postaw politycznych. Bada się też relacje odwrotne- wpływ wartości, wzorów zachowań i norm na rozwój ekonomiczny, instytucjonalny i polityczny. Ten ostatni rozumie się najczęściej jako proces demokratyzacji autorytarnych i (formalnie) demokratycznych systemów politycznych.

Użyteczność pojęć związanych z kulturą (kultura polityczna, kapitał społeczny, tożsamość, etniczność) w naukach społecznych, wynika z przypisania im funkcji zmiennych niezależnych w przy pomocy których można wyjaśniać inne zmienne społeczne (zachowania, instytucje, procesy). W podejściu kulturowym w analizie politologicznej przyjmuje się podejście holistyczne, które traktuje kulturę określonej zbiorowości jako „fakt społeczny”, w pewnym stopniu niezależny od jednostek. Podejście to zwraca uwagę na zjawisko obiektywizacji wartości i norm kulturowych, dzięki czemu pojęcie kultury można traktować jako zmienną niezależną w procesie wyjaśniania zachowań grup narodowych i innych. Kulturze przypisuje się między innymi funkcje przechowalni tradycji, wartości, norm i obyczajów narodowych i religijnych. Utrwalone nawyki społeczne, obyczaje, wzory aktywności stają się zjawiskami obiektywnymi (faktami społecznymi). Regulują one zachowania jednostek „w sposób kategoryczny zmuszając je do wykonywania swoich obowiązków niezależnie nawet od osobistych instynktów, intuicji i preferencji”. Podejście to przyjmuje, że kultura pełni funkcję regulacji zachowań. Spetryfikowane kontekstualnie i historycznie wzory kulturowe nie podlegają zmianom i narzucają określone zachowania członkom zbiorowości.

Jak wspomniano wcześniej, przydatność kultury w analizie politologicznej opiera się na założeniu, iż wartości, przekonania, oceny i normy polityczne mają określony (chociaż trudny do precyzyjnego ustalenia) wpływ na preferencje i zachowania polityczne członków społeczeństwa. W politologii głównym celem analizy kulturowej jest próba wyjaśniania czy i w jakim stopniu wartości, przekonania i postawy polityczne podzielane w całym społeczeństwie oraz/lub w jego częściach wpływają na preferencje i zachowania polityczne jednostek i grup i przez to pośrednio na kształt i jakość funkcjonowania instytucji i reżimów politycznych, w szczególności demokracji.

Zwolennicy indywidualizmu metodologicznego w teorii polityki traktują paradygmat kulturowy jako nieprzydatny dla wyjaśniania zachowań politycznych. Utrzymują, że działania jednostek są motywowane przez czynniki niezależne od kontekstów kulturowych. Teoria racjonalnego wyboru wskazuje na preferencje aktorów do podejmowania działań zgodnych z ich interesami w określonym kontekście sytuacyjnym. Paradygmat racjonalny stanowi inspiracje dla teorii modernizacji. Teoria ta przyjmuje założenie, że zmiany preferencji życiowych, ekonomicznych i politycznych ludności w krajach rozwijających, dokonują się pod wpływem czynnikow modernizacyjnych- dostępu do wiedzy, nowoczesnych technologii, wzrostu dochodu narodowego per capita, dostępu do zachodniej nauki i organizacji. W świetle tej teorii tożsamości narodowe są produktem industrializacji edukacji w dziewiętnastym i dwudziestym wieku, a nie wcześniejszych procesów etnokulturowych.

Modernizacyjne teorie zmiany zachowań politycznych i procesów demokratyzacji ujawniły ograniczoną przydatność w analizie socjologicznej i politologicznej. Ostatnie dekady dwudziestego wieku przyniosły krytyczne podejście do wyjaśniania strukturalnego. Kultura/ kultura polityczna zaczęła być ponownie traktowana jako użyteczna zmienna (niezależna lub pośrednicząca) w analizie politologicznej, lecz bynajmniej nie jako jedyny czynnik zmiany lub stabilności zachowań politycznych i systemów. Wskazuje się, że właściwym podejściem badawczym jest dialektyczna analiza uwzględniająca złożoność procesów społecznych i politycznych. Z jednej strony badacze są zgodni, że wyjaśnienia powinny uwzględniać holistyczną naturę kategorii kulturowych. Kategorie te odnoszą się do grup społecznych, które podzielają kolektywne wartości, normy i znaczenia. Kultura jest czymś więcej, niż sumą indywidualnych postaw członków danej społeczności. To jednak nie oznacza, że można w badaniach traktować ludzkie jednostki jako bezwolnie istoty podporządkowane presjom określonej kultury. Traktowanie kultury jako silnej zmiennej niezależnej wydaje się trudne do uzasadnienia. W interakcjach z grupą kulturową jednostki pełnią bowiem aktywne role, wywierając wpływ na przekształcenia środowiska kulturowego w jakim żyją. Jak wskazuje M. Keating (2008 : 108) „kultura łączy jednostkowe i kolektywne poziomy świadomości i działania przez socjalizację jednostek w duchu wspólnotowym, ale jednostki z kolei pomagają zmieniać kulturę”. Kompleksowa analiza instytucji i zachowań powinna zatem brać pod uwagę wpływ wielu czynników : kulturowych, modernizacyjnych, instytucjonalnych, historycznych Redukcjonizm metodologiczny wskazujący na jednostronne wyjaśnienia (kulturowe lub ekonomiczno-racjonalne) okazuje się najczęściej podejściem zawodnym. Kultura polityczna rozumiana jako idee, wartości, przekonania i postawy przeważające w danym społeczeństwie wywiera wpływ na zachowania społeczne i polityczne obywateli. Wpływ ten może być słabszy lub silniejszy, ale nie kontroluje całości ludzkich zachowań. Relacje tych zmiennych mają charakter interakcyjny. Według Almonda (1990 : 150-151) kultura polityczna wpływa na zachowania, struktury polityczne i jakość działania rządów, ale ich nie determinuje. Uwarunkowania kulturowe wpływają na instytucje, zachowania i działania ludzkie, ale działający aktorzy wywierają wpływ na elementy dominującej kultury, jak idee, przekonania i normy społeczne. Wartości i normy kulturowe podlegają zmianom pod wpływem różnych czynników : interesów materialnych, sposobu funkcjonowania instytucji, ewolucji moralnej i kognitywnej społeczeństwa, rozwoju społeczno-ekonomicznego, dyfuzji z idei i norm z zewnątrz, oraz dramatycznych wydarzeń dziejowych, jak rewolucje, kryzysy i wojny.

• Kultura jako zmienna niezależna

Samuel P. Huntington (1993 : 160) posłużył się pojęciem kultury w analizie i prognozie relacji między narodami zaliczanymi do różnych cywilizacji. Przez pojęcie cywilizacji uczony ten rozumiał wspólnotę kulturową na najszerszej płaszczyźnie kolektywnej tożsamości. Granice między cywilizacjami wyznaczane są przez obiektywne cechy kulturowe jak język, historia, religia, obyczaje, rytuały, subiektywne tożsamości podzielane przez ludzi. Członkowie cywilizacji są połączeni przez więzy krwi, wierzenia religijne, język, wspólne tradycje w tym mity historyczne i religijne, przekazywane w procesach socjalizacji społecznej i politycznej z pokolenia na pokolenie. Cywilizacje jako kategorie kulturowe różnią się między sobą językiem, tradycją i co najważniejsze -religią. Kultury definiowane w kategoriach ekskluzywnych tradycji i wartości i zbudowane na nich cywilizacje wyznaczają ramy integracji, dezintegracji i konfliktu w skali światowej po zakończeniu zimniej wojny. Główna oś konfliktu politycznego w erze post-zimnowojennej przebiega, zdaniem Huntingtona w szczególności między cywilizacją zachodnią, a konfucjanizmem i islamem. Autor nie widzi możliwości wzajemnego zbliżenia między wrogo nastawionymi do siebie cywilizacjami. Podstawowe wartości zachodniej kultury są niechętnie akceptowane w innych kręgach kulturowych. Współczesne procesy polityczne i ekonomiczne, takie jak globalizacja, de-sekularyzacja, wzrost niepewności i ryzyka, migracje, zwiększają prawdopodobieństwo potencjalnego konfliktu między cywilizacjami.

Krytycy teorii zderzenia cywilizacji słusznie zwracają uwagę, że autor definiuje cywilizacje w kategoriach ekskluzywnych tożsamości widząc w nich zamknięte kręgi kulturowe, podczas gdy w istocie są one wewnętrznie zróżnicowane, skłonne do absorpcji norm i wartości z zewnątrz. Akcentuje niezmienność zasadniczych wartości, postaw, i tradycji społecznych i politycznych w składających się na fundamenty kulturowe cywilizacji. Zdaniem krytyków, psychologiczne podejście do stosunków miedzy cywilizacjami lekceważy wpływ procesów dyfuzji i wymiany kulturowej. Nie dostrzega zmian zachodzących w kulturze pod wpływem rozwoju gospodarczego, edukacji, turystki itp. współcześnie obserwuje się zjawiska przenikania narodowych, lokalnych i globalnych wzorów kulturowych określane pojęciem „glokalizacji”. Termin ten oznacza interakcje narodowych, lokalnych i uniwersalnych wartości, stylów życia, oraz instytucji i wytwarzanie nowych jakości kulturowych. Wprawdzie jak twierdzi F. Fukuyama (2005 : 47) czynniki kulturowe w odróżnieniu od instytucji i wiedzy charakteryzuje niska mobilność, ich transfer z jednego miejsca na inne podlega ograniczeniom, to wiele kategorii zachodniej cywilizacji na czele z demokracją i prawami człowieka nabiera współcześnie globalnego zasięgu.

Teoria kultury politycznej wskazuje, ze idee i wartości demokratyczne nie mają samodzielnej mocy sprawczej dopóki nie natrafią na sprzyjające warunki strukturalne wewnątrz państw wspomagane przez otoczenie zewnętrzne.

• Kultura jako zmienna zależna

Robert Putnam podkreśla znaczenie aktywności obywatelskiej i kapitału społecznego jako czynnika kształtowania kultury partycypacyjnej i budowania efektywnej demokracji. Pionierem tego podejścia badawczego w studiach nad demokracją był Alexis de Tocqueville (1805-1850). W latach trzydziestych XIX wieku odbył on dziewięciomiesięczną podróż po Stanach Zjednoczonych aby zapoznać się z amerykańskim systemem penitencjarnym. Bardziej jednak zainteresowała go szczególna cecha wyróżniająca demokracje amerykańską- zwyczaj stowarzyszania się w grupy obywatelskie i wspólnego działania na rzecz wspólnot lokalnych. Tocqueville doszedł do wniosku, że niezależne stowarzyszenia obywateli -komercyjne, przemysłowe, religijne, polityczne, itp. pełniły funkcję strażnika demokratycznej formy rządów, chroniły amerykańską demokrację przed niebezpieczeństwem przerodzenia się w „tyranię większości”, przed czym przestrzegali Ojcowie Założyciele republiki

Putnam i jego współpracownicy postanowili zbadać efektywność działania instytucji demokratycznych w regionach Włoch w okresie dwudziestu lat istnienia nowego podziału administracyjnego wprowadzonego w 1970 roku. Stwierdzili, że instytucje te funkcjonowały znacznie lepiej na Północy niż na Południu Szukając wyjaśnienia tego zjawiska przyjęli hipotezę, że główną przyczyną mogły być różnice społeczno-kulturowe między północnymi i południowymi regionami Italii. Jako centralny element analizy przyjęto wskaźnik obecności społeczeństwa obywatelskiego mierzony między innymi uczestnictwem w stowarzyszeniach, partycypacją wyborczą i czytelnictwem prasy. Badania wykazały, że współczynniki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w południowych regionach były wyraźnie niższe niż w północnych. Po wyeliminowaniu innych czynnikow stwierdzono, że najważniejsza zmienną wpływającą na efektywność funkcjonowania demokracji lokalnej były czynniki kulturowo-polityczne, w szczególności zaangażowanie obywateli w sprawy publiczne, wzajemne zaufanie, istnienie horyzontalnych sieci kontaktów między ludźmi, idee solidarności, współpracy i uczciwości (115).

Siła społeczeństwa obywatelskiego na Północy i słabość na Południu wynikały z nierównej dystrybucji kapitału społecznego. Według Putnama (1993 : 167) „Kapitał społeczny odnosi się do cech organizacji społecznej, takich jak zaufanie, normy i sieci, które mogą poprawić efektywność społeczeństwa przez ułatwianie skoordynowanych działań”. W odróżnieniu od innych form kapitału (finansowego, ludzkiego) mobilność kapitału społecznego jest ograniczona, jego siła lub słabość ma korzenie historyczne Jak wynika z historii Italii, w północnych prowincjach tego kraju od wczesnego średniowiecza istniały tradycje republikańskie Dały one początek obecnej kulturze zaufania, współpracy i wzajemności. Tradycji tych nie było na słabiej rozwiniętym Południu, gdzie przez stulecia panowały autorytarne rządy Normanów i dominacja kultury katolickiej. „Przynajmniej od dziesięciu stuleci Północ i Południe w różny sposób podchodziły do problemu działania kolektywnego. Na Północy normy wzajemności i sieci obywatelskiego zaangażowania istniały w postaci stowarzyszeń kupieckich, grup samopomocy, spółdzielni, związków, klubów piłkarskich i towarzystw literackich. Te horyzontalne więzi społeczne sprawiały, że rozwój ekonomiczny i jakość rządów były generalnie dużo wyższe niż na Południu, gdzie stosunki społeczne i polityczne były ukierunkowane wertykalnie (…) Wzajemna nieufność i brak woli współpracy, pionowa zależność i eksploatacja, izolacja i brak porządku, przestępczość i zacofanie, umacniały się wzajemnie w zaklętych kręgach…” (Ibidem : 181-1 82).

Badania Putnama nad funkcjonowaniem demokracji w północnych i południowych regionach Włoch potwierdziły empirycznie tezę Tocquevilla, że efektywność instytucji demokratycznych zależy od społeczno-kulturowego kontekstu w jakim się one znajdują. Autor wykazał, że efektywność demokratycznych rządów umacniana jest przez społeczną infrastrukturę społeczeństwa obywatelskiego i przez demokratyczne wartości elit i obywateli. „Najważniejszą cechą społeczeństwa obywatelskiego jest społeczna zdolność do działania na rzecz wspólnie podzielanych interesów. (…) Kontrakt społeczny który podtrzymuje współdziałanie w społeczeństwie obywatelskim jest natury moralnej a nie prawnej (…) Koncepcja roli jednostki jako obywatela wraz z przywiązaniem do politycznej równości stanowi kulturowy cement społeczeństwa obywatelskiego”

• Kultura jako zmienna pośrednicząca

W latach 90 ubiegłego stulecia amerykański politolog Ronald Inglehart zrealizował ambitny projekt badawczy, który miał na celu wyjaśnienie mechanizmu (ewolucyjnej) zmiany politycznej. Punktem wyjścia autora była hipoteza, że zmiany wartości kulturowych przeważających w społeczeństwie dokonują się pod wpływem przemian struktur ekonomicznych. Te drugie tworzą zasadniczy kontekst strukturalny ludzkiego życia. Zdaniem badacza, wartości i aspiracje życiowe ludzi ulegają zmianie w długich okresach czasu jako następstwo ewolucyjnego rozwoju społeczno-ekonomicznego (modernizacji). W dłuższych okresach czasu mamy do czynienia z następującym syndromem zmian :

1. Dominujące w społeczeństwie orientacje i wartości odzwierciedlają panujące warunki egzystencji materialnej,

2. Jeśli te warunki egzystencjalne ulegają zmianie to prawdopodobnie zmianie ulegną orientacje i wartości panującej kultury społecznej i politycznej w kierunku większego poczucia wpływu na własne życie, możliwości wyboru i wyrażania indywidualności,

3. To z kolei sprawia, że członkowie społeczeństwa zaczynają przejawiać aspiracje do partycypacji politycznej. Zmiany o których mowa powyżej nie działają w sposób deterministyczny. Są one zapośredniczone przez tradycje kulturowe różnych społeczeństw, mogą zmieniać kierunek, przebiegać według sinusoidy. Tym niemniej procesy modernizacji ekonomicznej i kulturowo-politycznej stanowią uniwersalną tendencję w skali świata dającą się zaobserwować w perspektywie historycznej.

Inglehart stwierdził na podstawie badań porównawczych różnych krajów i regionów świata, że wartości i przekonania w społeczeństwach uprzemysłowionych różnią się od wartości, które cechują społeczeństwa słabo rozwinięte. Istnieją dwie kolejno następujące po sobie fazy rozwoju każdego społeczeństwa : industrialna i postindustrialna. Towarzyszą im dwa etapy przemian wartości społecznych i politycznych

W pierwszym etapie zmiana kulturowa oznacza sekularyzację autorytetu, w drugim emancypację od autorytetu Powstanie społeczeństwa industrialnego przynosi w sferze kulturowej sekularyzację i racjonalizację wartości społecznych. W wymiarze kultury politycznej etap ten tworzy warunki instytucjonalne dla partycypacji politycznej, ale aktywność ta jest kontrolowana przez elity.

W drugim, post-industrialnym etapie modernizacji wyłania się kultura post-materialistyczna oparta na wartościach indywidualnej autonomii i samo-ekspresji, uwolniona od biurokratycznych zależności.

W społeczeństwie epoki industrialnej głównym problemem aktywności życiowej jednostki są cele materialne- orientacja na przetrwanie obywatela i jego rodziny w znaczeniu fizycznym. W gospodarce, która osiągnęła znaczny poziom rozwoju i dobrobytu jednostka uwolniona od bezpośrednich trosk materialnych zwraca się w stronę wartości „samo-ekspresji”- indywidualizmu, autonomii i emancypacji. Miejsce wartości ekonomicznych zajmują wartości post-materialne związane z jakością życia, ochrona środowiska, rozwojem intelektualnym. Kiedy ludzie stają się bardziej bezpieczni pod względem ekonomicznym, przejawiają więcej autonomii w sferze poznawczej i są bardziej krytyczni wobec autorytetu. W sferze kultury politycznej wartości ekspresji /indywidualizmu/ autonomii implikują większą skłonność do wyrażania protestu, mniejsze zaufanie do instytucji systemu politycznego, większe zainteresowanie autentyczną partycypacją polityczną. Następują procesy indywidualizacji i dywersyfikacji form aktywności politycznej, powstają nowe ruchy społeczne, nowe ideologie, tworzą się różnorodne grupy obywateli, których działania dotyczą wybranych problemów społecznych i politycznych. Sprawia to, że instytucje polityczne podlegają silniejszej oddolnej kontroli i społecznej presji w kierunku większej demokratyzacji. Teoria Ingleharta przyjmuje strukturalny paradygmat wyjaśniania zmiany politycznej w kierunku demokracji. Jej punktem wyjścia jest wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na kształtowanie się idei, które następnie wywołują zmiany w sferze zachowań politycznych co prowadzi w efekcie do zmian instytucjonalnych.

• Kultura i podmiotowość jako zmienne współzależne

Dialektyczny i zarazem dynamiczny (uwzględniający czynnik czasu) model relacji między podmiotowością i kulturą opracowała brytyjska badaczka Margaret Archer (1996). W modelu tym kultura wyznacza kontekst (warunkowanie kulturowe) w jakim zachodzą działania w czasie T1. W drugim etapie (w czasie T2-T3) zachodzi interakcja społeczno-kulturowa między podmiotem i kontekstem kulturowym. Kontekst kulturowy warunkuje/ogranicza zachowania podmiotów. Zastany kontekst kulturowy nie jest jednak całkowicie stabilny. Jednostki nie są więźniami zastanej kultury, lecz wykazują zdolność jej częściowej zmiany. Trzeci etap-doskonalenie (lub odtwarzanie) kulturowe oznacza zamierzoną lub niezamierzoną modyfikację kontekstu kulturowego (w czasie T4) przez działający podmiot. W modelu tym zwanym sekwencją morfogenetyczną, podmiot i kultura traktowane są jako rozdzielne, stosunkowo autonomiczne sfery. Wchodzą one we wzajemne interakcje, które mogą prowadzić do zmian kontekstu kulturowego i celów jakie stawiają sobie aktorzy polityczni. Podejście dialektyczne pozwala uniknąć błędów jakie niesie w analizie zjawisk społecznych i politycznych jednostronnie traktowany kolektywizm i indywidualizm metodologiczny.

2. A. W. Jabłoński, Kultura polityczna i jej przemiany, STP t. II

kultura polityczna - określony układ postaw politycznych, odczuć, informacji i umiejętności (Gibbins); orientacje polityczne - postawy wobec systemu politycznego (Bokajło).

Główne składniki pojęcia „kultura polityczna”: wartości, przekonania, oceny oraz wzory zachowań politycznych, składające się na określone postawy jednostek i grup wobec polityki i systemu politycznego. Postawy:

• mogą być kształtowane w oparciu o mniejszy lub większy zakres wiedzy o cechach reżimu;

• mogą objawiać się w formie aktywnej (różne formy uczestnictwa politycznego) lub pasywnej (oceniającej rzeczywistość bez aangażowania się w jej zmianę);

• zawierają komponent afektywny - wyraz wykształcenia u niektórych osób lub w obrębie pewnych grup emocjonalnego stosunku do pewnych wartości.

Wartości społeczno-polityczne:

• przez wartości rozumie się definiowanie pewnych zjawisk w terminach dobra lub zła, piękna lub brzydoty, słuszności lub niesłuszności itp.;

• Laswell za najwyższą wartość w demokracji uznał „godność jednostki”;

• Do najważniejszych wartości politycznych zalicza się najczęściej: terytorialną wspólnotę polityczną (państwo), wolność jednostki, równość, prawa obywatelskie, uczciwość i odpowiedzialność elit politycznych przed społeczeństwem;

• Określone wartości są mniej lub bardziej preferowane przez różne grupy społeczne - na tej podstawie można zaobserwować cechy kulturowe charakterystyczne dla różnych społeczeństw, a także subkultury występujące wewnątrz danego społeczeństwa;

• Ważne: odróżnienie trwałych wartości od zwykłych opinii na dany temat, bo te ostatnie mają charakter przelotny (dopiero tendencja przemian opinii publicznej w długim okresie jest cennym źródłem dla badaczy kultury politycznej).

Cechy kulturowe ważne dla typologii kultur politycznych:

1. Postawa jednostki wobec grupy społecznej (indywidualizm, kolektywizm).

2. Postawa jednostki wobec systemu politycznego (poddańcza, partycypacyjna).

3. Stosunek do równości (nierówności społecznych, egalitaryzm, elityzm).

4. Sposób podejścia do regulacji konfliktu społecznego (demokracja, autorytaryzm).

5. Stopień modernizacji systemu wartości kulturowych (kultury tradycyjne, nowoczesne).

Trzy „czyste” typy kultury politycznej (Almond, Verba):

1. Kultura parafiańska (zaściankowa):

• Kompletny brak wiedzy o polityce, brak zainteresowania sprawami życia publicznego;

• Działalność polityczna jest domeną zamkniętych elit;

• Poddani nie mają żadnych praw publicznych i możliwości wywarcia wpływu na decyzje panujących rodów.

2. Kultura poddańcza:

• Społ. tradycyjne, ale też nowoczesne demokracje przemysłowe;

• Jednostka ma prawa do uczestniczenia w polityce, ale nie jest skłonna z nich korzystać, zadowalając się rolą mniej lub bardziej pilnego obserwowania poczynań elit rządzących;

• Obywatele oczekują, że wybrane elity będą dobrze rządzić w ich imieniu.

3. Kultura partycypacyjna (uczestnicząca):

• Zdecydowana większość obywateli uczestniczy aktywnie w życiu publicznym na różnych poziomach organizacyjnych systemu politycznego.

+ trzy konfiguracje kultur pośrednich: partycypacyjno-poddańczą, partycypacyjno-zaściankową i poddańczo-zaściankową.

+ jeszcze jeden model, optymalny (że też im się chciało…) - kultura obywatelska - zrównoważony mix cech poddańczej i partycypacyjnej.

• Umiarkowany zakres uczestnictwa w systemie rządu (nie nadmierny);

• Znaczny zakres świadomego, biernego przyzwolenia obywateli do sprawowania władzy w ich imieniu przez demokratycznie wybrane elity;

• Gł. w krajach anglosaskich.

Typologie kultur politycznych:

1. Indywidualizm i kolektywizm:

Indywidualizm (postawy indywidualistyczne)	Kolektywizm (postawy kolektywne)
Przede wszystkim dobro prywatne, rynkowy system organizacji życia ekonomicznego i politycznego, minimum ingerencji państwa	Silne odczuwanie przez jednostki potrzeby przestrzegania norm grupowych, często dyktowane przez tradycje rodzinne i religijne
Kultura polityczna stwarza tu dogodny klimat społeczny działania dla tych, którzy nie czują się związani oczekiwaniami i uwarunkowaniami identyfikacji grupowej
Jednostki czują się wyzwolone z więzów społecznych
Wybory życiowe wg indywidualnych motywacji i kryteriów ocen
Wyżej cenią wolność niż równość

2. Elityzm - egalitaryzm

Elityzm (postawy elity styczne)	Egalitaryzm (postawy egalitarystyczne)
Respekt dla władzy i uznanie potrzeby aktywnej roli państwa w gospodarce i społeczeństwie	Preferuje ideę równości wszystkich członków społeczeństwa
Duży respekt do elit politycznych, upatrując w nich szczególne przygotowanie do pełnienia roli przywódczej	Odrzuca zakorzenione w świadomości warstw uprzywilejowanych w niektórych krajach przekonanie o znaczeniu i szczególnej odpowiedzialności politycznej grup lepiej urodzonych, zamożnych itp.
Np. UK

3. Racjonalizacja konfliktu - nietolerancja

Racjonalizacja konfliktu	Nietolerancja
W większości krajach Zachodu wykształciły się i zakorzeniły na drodze ewolucyjnej wartości kulturowe, które nakazują elitom polit. unikania konfrontacyjnych zachowań i zamiast tego poszukiwanie strategii kompromisu	Dyktatury (np. lata 20.XX wieku: Niemcy, Rosja; Hiszpania, Portugalia, Grecja) -> kontekst kulturowy: przesłanki kryzysu demokracji, np. upadek Republiki Weimarskiej - słabość tradycji demokratycznych.
Trzy modele racjonalizacji konfliktu politycznego: Brytyjski system parlamentarny Francuski system republikański Tzw. Model demokracji „Uzgodnieniowej” Dwa pierwsze modele wykształciły się w długotrwałym historycznym procesie wzajemnego przystosowywania się klas społecznych, grup wyznaniowych itp. (bardzo duża rola czynnika kulturowego).

4. Demokracja - autorytaryzm

Demokracja i Autorytaryzm

Brak jednoznacznej definicji „demokratycznej kultury politycznej”.

Podstawowy warunek stabilizacji demokracji: umiejętność racjonalizacji konfliktu Przeważa pogląd, że kultura demokratyczna opiera się raczej na postawach indywidualistycznych i

egalitarnych niż kolektywistycznych i elitystycznych.

W tym rozdziale są jeszcze opisane „Tendencje przemian kultury politycznej w krajach zachodnich po II WŚ” oraz „Przemiany kultury politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej”. Wydaje mi się, że to już nie należy do tematu, ale jeśli ktoś jest zainteresowany - Studia z teorii polityki, s. 187-197 (mogę udostępnić ).

Teorie władzy i legitymizacji Ida

Teorie władzy i legitymizacji

Ewolucja teorii władzy (Hobbes, Locke, Machiavelli, Marks, Weber)

Nowożytną refleksje filozoficzną i polityczną nad władzą ukształtowały zdaniem S. Wróbla dwa odmienne od siebie modele teoretyczne:

• władzy rozumianej jako zdolność do działania i podejmowania suwerennych decyzji

• władzy rozumianej jako uprawniona zdolność (czyli taka, która ma legitymizację oraz działa pod presją prawa).

Pierwszy z przedstawionych powyżej modeli teoretycznych wywodzi się z Lewiatana Thomasa Hobbesa. Zgodnie z nim władza jest możliwością realizowania dowolnych celów, niezależnie od posiadanej przez władcę zgody poddanych. Rozwinięciem tak rozumianego pojęcia władzy jest definicja Maxa Webera mówiąca, iż „władza jest możliwością człowieka lub pewnej liczby ludzi do realizowania własnej woli, nawet wbrew oporowi pozostałych uczestniczących w działaniu osób”. Władza w tym ujęciu wyraża się więc w niesymetrycznej relacji pomiędzy tymi, którzy władzą się posługują, oraz tymi, którzy jej podlegają. Taka koncepcja władzy u Hobbesa wynika z szeregu założeń dotyczącego koncepcji stanu natury (którego jest zresztą twórcą, starożytni znali jedynie koncept naturalnego człowieka). Założenie, które prowadzą do powstania władzy to:

• permanentna anarchia w stanie natury, chaos, nieporządek wynikające z tego, że stan natury jest procesem w ciągłym ruchu, a więc jego stabilność jest ciągle burzona, co prowadzi co anarchii, rozumianej właśnie jako brak porządku

• naturalna równość wszystkich ludzi, przejawiająca się tym, że nawet najsłabsza jednostka jest w stanie zabić inną jednostkę (a więc nawet własność i dominacja ekonomiczna nie gwarantują bezpieczeństwa)

• ludzie żyją w ciągłym strachu, pojęcia bezpieczeństwa nie istnieje. Ludzie są wiedzeni trzema rodzajami żądzy: chęcią zysku, potrzebą bezpieczeństwa (stąd „atak wyprzedzający”, a więc możliwość zabicia każdego, kogo potencjalnie postrzegam jako zagrożenie) i chęć sławy/reputacji.

• z powyższych powodów powstaje umowa społeczna pomiędzy jednostkami, konstytuująca jednocześnie społeczeństwo i kolektyw polityczny (a więc władzę). Ale co bardzo ważne Hobbes zakłada, że nie ma kontraktu pomiędzy społeczeństwem a władcą, co w konsekwencji prowadzi do tego, iż władcy nie można usunąć i należy się podporządkowywać jego władzy (sedno koncepcji, o którym wspomniałam na początku). Takie postrzeganie władzy wynika u Hobbesa głównie z doświadczeń brytyjskich problemów z władzą.

Drugi natomiast model teoretyczny ma swe korzenie w Dwóch traktatach o rządzie Johna Locke`a. Zgodnie z nim władza to nadane przez powszechną zgodę uprawnienie do rządzenia, wynik racjonalnej umowy społecznej. Władzę polityczną definiuje Lock, jako uprawnienie do tworzenia i egzekwowania praw. Kontynuatorem myśli Locke`a jest Talcott Parsons, który definiuje władzę jako uogólnioną zdolność, zapewniającą wykonanie przez jednostki nałożonych na nie w systemie zbiorowego działania zobowiązań, którą legitymizuje odnoszenie się do wspólnych celów i zabezpiecza możliwość użycia negatywnych sankcji sytuacyjnych w wypadku oporu. Koncepcja Locke'a opiera się na trzech założeniach właściwie identycznych jak założenie Hobbesa, jedynie ich interpretacja diametralnie odbiega od idei jego poprzednika:

• stan natury

• prawo natury

• wolność

Lock zakłada jednak, że nie ma anarchii, stan natury to porządek regulowany przez prawo natury. W kontekście teorii władzy jednak zasadnicza różnica leży w koncepcji umowy społecznej, która u Locke'a jest kontraktem dwuetapowym. W pierwszym etapie jednostki powołują społeczeństwo, które w kolejnym etapie wybiera swojego przedstawiciele/przedstawicieli, którzy w ich imieniu mają sprawować władzę (delegacja uprawnień). A więc władca jest u Locke's jedynie dzierżawcą powierzonych mu uprawnień i jego mandat może wygasnąć, a przekazanie władzy jest warunkowe.

O ile koncepcje Hobbes'a i Locke'a mają bardzo teoretyczny, filozoficzny charakter, o tyle koncepcja Machiavellego jest dużo bliższa realnej polityce. Niewątpliwie zrewolucjonizował on pojmowanie państwa i władzy. Niccolo Machiavelli jest wielkim człowiekiem nie przez to, co uczynił, lecz przez to co wymyślił i przedstawił w utworach „Książe" i „Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza". Te książki właśnie zapoczątkowały nowożytną epokę w badaniach nad teorią władzy.

Machiavelli założył że nierozsądne jest budowanie czegoś w niezgodzie z istniejącą sytuacją, nie należy dostosowywać, przekształcać istniejącej rzeczywistości do swoich wyobrażeń, wręcz przeciwnie - istniejące czasy mają być punktem wyjścia dla wszelkiej działalności politycznej. Makiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby.

Człowiek jest tym, co czyni. Każdy natomiast czyn może rozpatrywać w dwóch aspektach: etycznym i politycznym. W pierwszym z nich bierzemy pod uwagę aspekt subiektywnego nastawienia człowieka, zgodność motywów działania i samego działania z regułami moralnymi, które uznawane są za ogólnie przyjęte i słuszne. W społeczeństwie chrześcijańskim normy te będą odpowiadały wymogom religii, która w danym społeczeństwie dominuje, stworzony jest pewien ogólnie respektowany dekalog. Z punktu widzenia politycznego analizowana płaszczyzna jest zupełnie odmienna i odrębna od moralnej. Polityka bowiem jest całkowicie odmienną dziedziną, gdzie nie mają zastosowania takie kwalifikacje postępowania jak dobre, złe, sprawiedliwe czy niesprawiedliwe.

Czyny polityczne Machiavelli dzieli tylko na dwie kategorie: skuteczne i nieskuteczne, na te które przyniosły sukces albo klęskę. Machiavelli nie rozdziela polityki od moralności do końca, jego fundamentalny nakaz brzmi: moralnie na tyle, na ile możliwe, niemoralnie w takim stopniu, w jakim jest to konieczne. W razie konieczności działanie amoralne jest konieczne i nawet pożyteczne. Władza nie ma u Machiavellego pozwolenia na niemoralne postępowanie. Postępowanie takie jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy środki moralne nie zapewniają oczekiwanego rezultatu.

Machiavelli odważył się powiedzieć głośno to, do czego istnienia inni tylko w duchu się przyznawali. Mianowicie twierdził, że porządek polityczny zależy od poszanowania norm, jak również od możliwości łamania tych norm przez władców. Czy każde ograniczenie moralne jest warunkowane politycznymi okolicznościami? Jeśli władca może oszukiwać w imię swoich politycznych ideałów, to czy może w ich imieniu także zabijać? Machiavelli twierdzi, że tak i nawet broni nie tylko kłamstw ale i zabójstw politycznych. Władza jest wykorzystywana, jako środek w służbie innych celów. Polityka jest zdobywaniem wiedzy, jej utrzymywaniem i stałym wzmacnianiem. Sprawowanie władzy, niezależnie od tego, czy było to działanie moralne czy wolne od podstawowych zasad moralnych, miało służyć czynieniu dobra. Jedyną największą wartością , która jest ponad moralnością, jest dobro ukochanej ojczyzny; tam, gdzie stawką jest jej dobro, nie wolno zastanawiać się czy nasze postępowanie jest moralne czy też nie, jeśli osiągniemy skutek, historia i tak przyzna nam zaszczytne laury. W określonych sytuacjach polityka musi poświecić to co jest nakazem moralnym. Kiedy działanie nie przynosi oczekiwanych efektów, należy zmienić taktykę. Oznaczało to zmianę istniejących kodeksów, co było złamaniem przez Machiavellego zasady podtrzymywania tradycji. Dlaczego Machiavelli uważa, że dobrym sposobem jest odejście od tradycji? Człowiek, który jest dobry i działa zgodnie z zasadami moralnymi, może ponieść klęskę, gdyż "są oni nikczemni i nie dotrzymywaliby tobie wiary , więc ty także nie jest obowiązany im jej dotrzymywać."

Marksizm (….tak, nie ma to jak opisywanie marksizmu w dwóch akapitach;/)

Zasadnicza koncepcja Marksa dot. władzy nakreślona jest m.in. w Manifeście komunistycznym. Historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw jest historią walk klasowych. Od swego zarania ludzkość była podzielona na wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych, toczących ze sobą nieustanną walkę. Marks twierdził, że historia poznała dotychczas pięć typów stosunków produkcji: gminy pierwotne, niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne. Stosunki te określają nadbudowę ideologiczną, czyli pełnię relacji społecznych we wszelkich pozostałych dziedzinach. Uważał, że tak jak kapitalizm zastąpił feudalizm, a feudalizm niewolnictwo, tak wkrótce socjalizm wyprze kapitalizm, gdyż ustrój ten stracił rację bytu. Na obecnym etapie rozwoju społeczeństwa przeciwstawne klasy tworzą burżuazja i proletariusze. Rozwój technologiczny sprawił, że klasowe antagonizmy stają się coraz wyraźniejsze i obejmują praktycznie całe społeczeństwo. Jak zauważa Jarosław Ładosz, walka klas posiada znaczenie określające, podstawowe w stosunku do wszelkich innych sfer życia społecznego ludzi(...) określać ma całokształt życia społecznego, a więc i rozwój działalności produkcyjnej. Odnosząc się po postulowanej alternacji władzy Marks stwierdza, że walka proletariatu nabiera charakteru politycznego i obejmuje coraz szersze rzesze społeczeństwa. To organizowanie się proletariuszy w klasę - stwierdza Marks - a tym samym w partie polityczną, jest co chwilę na nowo rozsadzane przez konkurencję między samymi robotnikami. Ale organizacja odradza się wciąż na nowo, zyskując na sile, zwartości, potędze. Zdaniem Marksa nieuchronnie zbliża się czas decydujących rozstrzygnięć w walce klasowej. Po raz kolejny powtarza tezę o historycznej roli proletariatu w obaleniu panującego porządku. Chłopi, drobni kupcy, rzemieślnicy pragną utrzymania dotychczasowej pozycji, burżuazja zaś maksymalizując swoje zyski kosztem klasy robotniczej, niejako bezwiednie doprowadza do konsolidacji w szeregach proletariatu, prowokuje ich do zjednoczonej akcji przeciwko panującym stosunkom i tym samym jej działania przyśpieszają koniec państwa kapitalistycznego. Jednocześnie burżuazja dowiodła, że nie jest już w stanie pełnić roli klasy panującej. Jest nie zdolna - pisze Marks - do panowania, gdyż jest niezdolna do zapewnienia swemu niewolnikowi egzystencji bodaj w ramach jego niewolnictwa, gdyż jest zmuszona spychać go do stanu, w którym musi go żywić, zamiast być przezeń żywiona. Społeczeństwo nie może już istnieć pod jej panowaniem, tzn. - jej istnienie nie daje się nadal pogodzić ze społeczeństwem.

Wolny i niewolnik, patrycjusz i plebejusz, feudał i chłop poddany, majster cechowy i czeladnik, krótko mówiąc, ciemięzcy i uciemiężeni pozostawali w stałym do siebie przeciwieństwie, prowadzili nieustanną, już to ukrytą, już to jawną walkę.

Gdy w przebiegu rozwoju znikną różnice klasowe i cała produkcja zostanie skupiona w rękach zrzeszonych jednostek, władza publiczna utraci swój charakter polityczny. Władza polityczna we właściwym znaczeniu jest zorganizowaną przemocą jednej klasy w celu uciskania innej. Gdy w walce z burżuazją proletariat siłą rzeczy jednoczy się w klasę, poprzez rewolucję staje się klasą panującą i jako klasa panująca znosi przemocą dawne stosunki produkcji, to wraz z tymi stosunkami produkcji znosi warunki istnienia przeciwieństw klasowych, znosi w ogóle klasy i tym samym swoje własne panowanie jako klasy.

Trzy wymiary analizy władzy we współczesnej politologii

Z władzą polityczną mamy do czynienia, gdy przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie ważnych decyzji regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi, także kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie.

We współczesnej literaturze występują dwa ogólne sposoby definiowania władzy politycznej:

1. substancjonalny (atrybutywny): władza jako instrument (zbiór środków), z wyeksponowaniem przymusu, poprzez który dany podmiot narzuca i egzekwuje swoją wolę

2. relacjonalny: władza, jako specyficzny stosunek społeczny oparty na strukturalnych konfliktach interesów ekonomicznych, politycznych, socjalnych i kulturowych pomiędzy nierównorzędnymi podmiotami polityki. Stosunek ten uwarunkowany jest normami politycznymi i normami prawnymi określającymi relacje nadrzędności i podrzędności, w którym podmiot nadrzędny posiada stałą i zinstytucjonalizowaną kompetencję regulowania kooperacji pozytywnej i negatywnej, włącznie ze stosowaniem przymusu

Trzy wymiary władzy:

1. władza polityczna (w znaczeniu węższym), należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach lub jest członkiem koalicji rządowej

2. władza państwowa, która przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne

3. władza publiczna, będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną, wskazująca zarówno więź formalną z władzą państwową (jako jej konstytucyjny organ), jak i więź faktyczną - z władzą polityczną.

Część teoretyków utożsamia władzę polityczną z państwową.

Ponowoczesne ujęcia władzy (Foucault, Bourdieu)

W myśli Foucault władza jest jedną z podstawowych koncepcji, chociaż Foucault nie napisał nigdy książki na temat władzy, a pewne treści i wzmianki pojawiają się przy okazji analiz historycznych, w wywiadach oraz wykładach. W ten sposób problematyka władzy jest nieustannie redefiniowania i modyfikowana. Akcenty padają na epistemologiczną zależność między władzą a wiedzą, na zależność między władzą a prawdą, następnie zaś na rolę władzy w powstawaniu ludzkiej podmiotowości. Z jednej strony, wydaje się, że podstawowym aspektem Foucaulta pojęcia władzy, jest jej aspekt epistemologiczny, który ma na celu podkreślenie udziału władzy w powstawaniu pewnych obszarów wiedzy. Z kolei drugim ważnym aspektem “koncepcji” władzy jest jej wymiar krytyczny, to znaczy udział tego pojęcia w zdefiniowaniu zadań krytyki, co z kolei, przekracza jedynie epistemologiczny aspekt analiz, oraz nabiera zabarwienia etycznego i politycznego.

• Władzy się nie posiada, nie można jej zdobyć, nie leży w niczyich rękach.

• Władza polityczna, jest jedynie efektem inaczej ujętych stosunków władzy. Jeśli jest ona relacją, sprawowanie władzy staje się zajęciem pewnego miejsca w układzie sił, właściwych pewnemu historycznie ukształtowanemu polu rzeczywistości społecznej, w której siły te działają: „Trzeba w sumie przyjąć, że władzę tę raczej się sprawuje niż się ja posiada, że nie jest ona zdobytym lub sprawowanym `przywilejem' klasy panującej, lecz całościowym następstwem jej sytuacji strategicznej - następstwem, które potwierdza, a czasem również przedłuża położenie tych, którzy są uciskani. (...) Oznacza to, że stosunki te sięgają daleko w głąb społeczeństwa, nie sprowadzają się do relacji państwa do obywateli lub do walki klasowej i nie zadowalają się odtwarzaniem na poziomie jednostek, ciał, gestów i zachowań ogólnej formy prawa czy rządu; (...).”

Michel Foucault wywodzi się z tej samej tradycji humanistyki francuskiej co Bourdieu. Uprawiał historię myśli z zamiarem tropienia i ujawniania porządków konstytuowania się wiedzy, zbadania fundamentalnych kodów kultury. W socjologii ceniony jest szczególnie za koncepcję związku władzy i wiedzy. W swoich książkach analizuje różne rodziny wypowiedzi, czy jak je określa „formacje dyskursywne”, które tworzą wiedzę ludzi o świecie. Związek pomiędzy rozwojem wiedzy a relacjami władzy jest w książkach Foucault głęboki i wielokierunkowy. Analizy wykraczają daleko poza grę interesów i ideologii, poza badanie społecznych uwarunkowań rozwoju wiedzy i nauki. Każdy system wiedzy wyrasta ze społecznie ukształtowanej komunikacji. Ten ścisły związek społeczeństwa i wiedzy zakłada powszechność relacji władzy. 

Michel Foucault w swych rozważaniach nad problemem władzy ukazał społeczne uwarunkowanie władzy oraz szeroki zakres znaczeniowy tego pojęcia. Dla Foucault władza nie jest instytucją, strukturą lub jakąś siłą, w którą wyposażeni są niektórzy ludzie. Odnosi się do złożonych relacji zachodzących w danym społeczeństwie. Nie może być redukowana do jednostek czy grup społecznych w ramach poszczególnych obszarów aktywności takich, jak gospodarka czy polityka. Może występować w różnych formach. Relacje władzy przeplatają się i przenikają w zależności od specyficznych warunków praktyki społecznej. Mogą być powiązane z interesami jednostek i grup społecznych uwikłanych w procesy eksploatacji, dominacji, uległości, ale też przeciwstawiającymi się takim działaniom. Władza pojawia się w ramach wszystkich stosunków społecznych, ponieważ wszyscy członkowie danej społeczności są w sposób nieunikniony, w mniejszym lub większym stopniu, uwikłani w różne relacje z materialnymi (technologia, surowce) i niematerialnymi (wiedza, informacje, umiejętności) zasobami kulturowymi. Władza jest w relacji dialektycznej do tych zasobów kulturowych. Powoduje to też, że pojawia się asymetria w korzystaniu z nich przez niektóre jednostki lub grupy społeczne.

Zdaniem Foucaulta „władza jest wszędzie: nie dlatego, że wszystko obejmuje, ale dlatego że zewsząd się wyłania. Nie jest ani instytucją, ani strukturą, ani czyjąkolwiek potęgą. Jest nazwą użyczoną złożonej sytuacji strategicznej w danym społeczeństwie.”

Stąd władza jest nie tylko represyjna, ale także twórcza, produktywna, jako że prowadząca do wiedzy, do przekształceń reguł formowania się wypowiedzi. Władza jest rozproszona, oderwana od podmiotów, przejawia się w instrumentach, technikach i procedurach wpływania na innych. Jest też powszechna, a co za tym idzie - każdemu dostępna. Ma charakter struktury działań, wpływającej na działania innych ludzi.

Pierre Bourdieu jest przede wszystkim socjologiem i władzy absolutnie nie można nazwać centralnym punktem jego koncepcji - za takie uznać można: habitus, kapitał, klasy społeczne (rozumiane inaczej niż u Marksa, nie mylić!). Na ile coś ta wiem o Bourdieu, to ponowoczesna koncepcja władzy, o której mowa w pytaniu, to ni mniej ni więcej jak element koncepcji bourdiowskiego pola, które stało się jedną z centralnych kategorii socjologicznych.

Pole definiowane jest jako konfiguracja obiektywnych relacji pomiędzy pozycjami. Pozycje zaś są zdefiniowane obiektywnie określając zajmującym je osobom bądź instytucjom ich aktualną bądź potencjalną sytuację w strukturze dystrybucji różnych rodzajów władzy (czy kapitału). Posiadanie owej władzy lub kapitału określa dostęp do specyficznych korzyści, o które toczy się gra w danym polu. Innymi słowy, pole to wycinek struktury społecznej, który charakteryzuje się tym, że skupia jednostki i grupy skoncentrowane na podobnych dążeniach, i rywalizujące o pozycję w jego obrębie, a pośrednio w całym społeczeństwie, wedle obowiązujących w tym polu kryteriów, wokół obowiązujących w nim centralnych założeń i celów uznawanych za szczególnie ważne. Cele te nazywa czasem Bourdieu stawką w grze, jaka się toczy w polu, a założenie o priorytetowym charakterze tej stawki mianem obowiązującego w tym polu illusio. Ponieważ struktura społeczeństwa jest strukturą skomplikowaną, mamy do czynienia z różnymi polami, a jednym z najważniejszych jest pole władzy, w którym centralnym kryterium i celem walki (stawką) jest władza właśnie.

Pole władzy ma pewne określone cechy. Jedną z podstawowych cech jest distinction. Distinction polega na podtrzymywaniu dystansu i podkreśleniu różnicy pomiędzy klasami dominującymi i podporządkowanymi np. za pomocą otaczania się drogimi dziełami sztuki (gromadzenie kapitału kulturowego) czy też za pomocą cielesnej hexis, tj. unikanie sportów nadmiernie rozbudowujących tkankę mięśniową na rzecz sportów typu golf czy tenis, które to sporty nie mają takiego efektu. Pole władzy oddziałuje na klasy podporządkowane dzięki zgromadzonemu przez grupy w nim funkcjonujące kapitałowi symbolicznemu, za sprawą mechanizmu tzw. przemocy symbolicznej i demonstrowaniem swojego estetycznego, a więc ukrywającego praktyczność czy biologiczną konieczność, podejścia do życia. Klasy podporządkowane reagują więc na to "odmową odmowy" (le refus du refus), odmową naśladowania estetycznej, niepraktycznej postawy klas dominujących.

Podsumowując, o ile w klasycznych teoriach władzy jest ona analizowana w sposób państwowocentryczny i rozpatrywana raczej w kategoriach łączonych z państwem (jak choćby przymus), o tyle od XIX wieku w filozofii politycznej pojawia się pewne przesunięcie punktu ciężkości. U Marksa, jako materialisty, centralną kategorią jest dominacja ekonomiczna, w ponowoczesnych teoriach natomiast kategoria władzy łączona jest z niematerialnymi wartościami, takimi jak wiedza u Foucault czy szeroko pojęta kultura i symbolika u Bourdieu.

Teorie legitymizacji i delegitymizacji władzy politycznej

Autorem klasycznego przyczynku do zrozumienia prawomocności jako fenomenu socjologicznego jest Max Weber (1864 -1920). Podjął on próbę sklasyfikowania poszczególnych „systemów dominacji” oraz zidentyfikował źródła, z których wypływa legitymizacja każdego z nich. Weber wyróżnić trzy typy idealne:

1. władza tradycyjna => oparta na zwyczajach i tradycjach. Władza jest uważana za prawomocną, ponieważ „istniała od zawsze”, została uświęcona przez historię, wcześniejsze pokolenia ją zaakceptowały. Działa najczęściej wg zestawu konkretnych reguł, tj. ustalonych i niekwestionowanych zwyczajów, które nie muszą być uzasadniane, ponieważ odzwierciedlają odwieczny porządek rzeczy. Przykłady: małe plemiona i grupy - patriarchat, gerontokracja. Władza tradycyjna związana jest z systemami dziedziczenia władzy i przywilejów, co zaobserwować można na przykładzie przetrwania rządów dynastycznych, np. w Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie, Maroku.

2. władza charyzmatyczna => oparta na sile osobowości jednostki. Nic nie zawdzięczając statusowi osoby, pozycji społecznej czy służbowej, władza charyzmatyczna działa, opierając się całkowicie na zdolności lidera do roztaczania osobistego uroku na swoich zwolenników, tak by postrzegali go jak bohatera czy pomazańca. Współcześni liderzy, tacy jak de Gaulle, Kennedy, Thatcher niewątpliwie przedłużyli swoją władzę dzięki cechom osobistym, ale nie stanowiło to legitymizacji charyzmatycznej, ponieważ ich autorytet opierał się głównie na formalnej władzy urzędów, jakie piastowali (Heywood). Przykłady: Napoleon, Mussolini, Hitler, Chomeini, Fidel Castro, Kaddafi. Władza charyzmatyczna często nie jest oparta na formalnych zasadach i procedurach, często nie ma wyznaczonych granic (por. systemy autorytarne). Władza jest bardzo blisko związana z jednostką, dlatego systemowi często trudno jest przetrwać dłużej od osoby, która go stworzyła.

3. władza legalna => wiąże się z jasne i prawnie określonym zespołem reguł. Wg Webera jest to typowy model władzy funkcjonujący w większości nowoczesnych państw. Siła prezydenta, permie jest wyznaczana przez formalne zasady konstytucyjne, które ograniczają zakres władzy tych osób. Taka forma władzy ma przewagą nad poprzednimi dwoma, ponieważ będąc przypisana do urzędu, a nie do osoby, mniej prawdopodobne są nadużycia i niesprawiedliwości. Weber jednocześnie obawiał się zbytniej depersonalizacji władzy i nadmiernego rozwoju biurokracji.

Weber, co jest słabą stroną jego teorii, nie zajmuje się problemem kwestionowania władzy na skutek niepopularnej decyzji, dyskredytacji lidera czy rządu.

Prawomocność władzy wg Beethama (krytyk Webera, 1991). Wg Beethama legitymizacja dokonuje się jednocześnie na trzech poziomach:

• władza musi być sprawowana zgodnie z ustalonymi regułami

• reguły te muszą odpowiadać przekonaniom rządzących i rządzonych

• legalność musi być dowiedziona przez publiczne wyrażenie zgody rządzonych.

O pełnej legitymizacji możemy mówić wówczas, gdy zachodzi spójność między treścią reguł gry politycznej, ich pozytywną oceną oraz wyrastającymi z niej prosystemowymi zachowaniami politycznymi, wyrażającymi wolę zachowania systemu w zasadniczo niezmiennym kształcie.

Beetham wyróżnia dwa typy legitymizacji:

1. mobilizacyjny => typowy np. dla systemu komunistycznego, polega na występowaniu trwałego i masowego uczestnictwa obywateli w działaniach mających na celu zrealizowanie celu nakreślonego przez system

2. demokratyczny => ma swoje źródło w instytucji demokratycznych wyborów

Inne koncepcje legitymizacji:

Na współczesne nauki duży wpływ wywarła koncepcja legitymizacji stworzona przez D. Eastona. Założeniem jego koncepcji stała się teza, iż podstawowym czynnikiem konfrontującym wszystkie społeczeństwa jest niedostatek dóbr, traktowanych jako wartości, co nieuchronnie prowadzi do sporów i kontrowersji wokół ich podziału. Problemy te rozstrzyga polityka, a konkretnie decyzje polityczne, z konieczności mające często charakter autorytarny. W związku z tym Easton rozszerza znacznie tradycyjne pojęcie legitymacji widząc je jednocześnie w trzech wymiarach:

1. prawomocność ideologiczna => opiera się na wartościach i pryncypiach, do których odwołuje się władza polityczna. Celem legitymacji ideologicznej jest akceptacja dla głównych zasad, wg których władza jest zorganizowana, a także dla zakresu tej władzy

2. legitymacja strukturalna => przekonanie o praworządnym charakterze norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy władzą a społeczeństwem

3. legitymacja personalna => osobisty stosunek otoczenia do osób pełniących role władcze w ramach danego systemu

Koncepcja Habermasa:

Zdaniem Habermasa państwo możemy ujmować jako system sprawujący uprawomocnioną władzę. „Wyjściem” systemu są podejmowane na wysokim szczeblu decyzje, „wejściem” - lojalność mas. W obu kierunkach może dojść do grożących kryzysem zakłóceń. Kryzysy wejścia przybierają formę „kryzysów racjonalności”, kryzysy wejścia - „kryzysów uprawomocnienia”.

Koncepcja K. Pałeckiego:

Władza polityczna nie wymaga żadnego uzasadnienia, a jej uprawnienia władcze usprawiedliwia fakt posiadania władzy („samoistne źródła władzy politycznej”). Z powodu takiego założenie Pałecki mówi raczej o „przyzwoleniu” na władzę, niż legitymizacji władzy.

Zagrożenia związane z legitymizacją

Kwestie dotyczące mechanizmów, za pomocą którego legitymizacja jest podtrzymywana (proces demokratycznym rywalizacja partii, dobrobyt i reformy socjalne) były i są współcześnie podnoszone m.in. przez neomarksistów (Habermas, Offe). Podkreślali oni także, że legitymizację systemu politycznego, opartego na nierównej władzy klas, uważają ze wewnętrzną sprzeczność.

Habermas w pracy Legitimations im Spätkapitalismus (Legitymizacja w późnym kapitalizmie) zidentyfikował szereg „tendencji kryzysowych” w społeczeństwach kapitalistycznych, które utrudniają im utrzymanie politycznej stabilności wyłącznie za pomocą zgody powszechnej. Główną przyczyną tych napięć są sprzeczności i konflikty pomiędzy kapitalistyczną logiką (dążeniem do zysku) a naciskami, które rodzi demokracja (żądania dot. dobrobytu, powszechna partycypacja, społeczna równość). Wg Habermasa demokracje kapitalistyczne nie mogą trwale równolegle zaspokajać powszechnych żądań bezpieczeństwa socjalnego oraz wymagań gospodarki rynkowej. Dla rządów zmuszonych oprzeć się naciskom powszechnym albo ryzykować kryzys gospodarczy, utrzymanie legitymizacji może okazać się niebywale trudne, a w ostateczności niemożliwe.

Podobne zjawisko zidentyfikowali w latach 70. Anthony King czy Richard Rose, nazywając je „przeciążeniem”. Argumentowali oni, iż rządom coraz ciężej jest rządzić, ponieważ zbyt wiele się od nich wymaga. Stało się tak, ponieważ z jednej strony polityków i partie polityczne zachęcano do licytowania się w drodze do władzy, a z drugiej strony grupy nacisku zasypywały rząd trudnymi do pogodzenia roszczeniami (stąd narodził się Np. korporacjonizm). O ile neomarksiści twierdzą, że tendencje kryzysowe wykraczają poza zdolność kontroli demokracji kapitalistycznej, o tyle teoretycy przeciążenia postulowali zmianę priorytetów politycznych i ideologicznych.

Polityka lat 80. i 90. może być postrzegana jako odpowiedź na tę formę legitymizacji i kryzysu przeciążenia. Nawoływania do zmiany priorytetów napływały głównie ze strony Nowej Prawicy. Teoretycy, jak Np. Samuel Brittan, podkreślali kryzys fiskalny państwa opiekuńczego i mówili o „gospodarczych sprzecznościach demokracji”. Rządy Reagana czy Thatcher starały się obniżyć żądania i odpowiedzialność („robotnicy pozbawiają się pracy przez żądania zbyt wysokich zarobków).

Wpływ zjawisk związanychz globalizacją na procesy delegitymizacji

Teoria pluralizmu politycznego Łukasz Zych

TEORIA PLURALIZMU POLITYCZNEGO

Pluralizm jako model stosunków władzy.

Pluralizm to przede wszystkim model stosunków między państwem a grupami interesu. Początkowo, wraz nadejściem klasycznej demokracji liberalnej, owe grupy nacisku były traktowane z dużą nieufnością. Przeciwni ich rozwojowi i działalności byli tacy myśliciele jak T. Hobbes, J.J. Rousseau czy A. Hamilton oraz J. Madison w USA.

Na przełomie XIX i XX wieku zrodziło się jednak w USA przekonanie, że czymś naturalnym jest zaangażowanie polityczne pewnych grup społecznych. Jednostki często mają zbyt małą siłę przebicia, stąd organizują się w grupy, które mają zabiegać i o ich interesy. W tej sytuacji powstała teoria odmiennego spojrzenia na relację państwo- obywatel.

Twórcą klasycznej teorii pluralizmu był D.B. Truman. W jego koncepcji rola władzy państwowej została zredukowana do formalnego mechanizmu rejestrującego wynik rywalizacji grup interesu o władzę polityczną. Grupy te dysponują autonomicznymi uprawnieniami i kreatywnym potencjałem, podporządkowanym ich roli jako reprezentantów grupowych. Grupy interesu funkcjonują w zrównoważonym, czyli elastycznym, samoregulującym się środowisku. Oznacza to, że funkcjonuje w nim swoisty system hamulców, uniemożliwiający dominację którejś z grup. Wzrost siły jednej z nich powoduje automatycznie powstanie reakcji otoczenia poprzez ujawnienie się opozycyjnych interesów, co powoduje zrównoważenie sytuacji. Państwo jedynie reaguje na zmiany areny politycznej, będące efektem rywalizacji grup interesu.

Innym ze zwolenników teorii pluralizmu był G. Almond, który podkreślał wpływ czynników systemowych, takich jak reżim czy kultura polityczna, na proces artykulacji interesów. Według niego rozdzielenie sfer państwowej oraz grup pozarządowych nie opiera się na uwzględnieniu formalnych uprawnień. Wynika raczej z tradycyjnego modelu akcji-reakcji (w relacji instytucji i grup interesu). Jednak państwo dysponuję pewnymi uprawnieniami, które umożliwiają modyfikację wpływu interesów grupowych na politykę.

Inne spojrzenie na tą problematykę rzuca pochodząca z lat 70-tych teoria pluralizmu elit. Będzie o niej mowa w następnym zagadnieniu, więc w skrócie. Sprowadza się ona do tego, że faktyczny wpływ na proces decyzyjny mają elity poszczególnych dziedzin życia społecznego. To one decydują o aktualnym układzie politycznym.

Można wymienić następujące cechy ogólne pluralizmu jako typu polityki grup interesu:

1. Grupy interesu rywalizują w ramach otwartego rynku politycznego. Z reguły żadna nie jest faworyzowana, nie posiada zagwarantowanej instytucjonalnie roli w procesie alokacji dóbr politycznych. Otwartość rynku oznacza, że względnie łatwo jest się nań dostać i zyskać w ten sposób dostęp do procesu decyzyjnego. Jest to jednak uzależnione od zaakceptowania panujących reguł gry (wartości) w ramach całego rynku politycznego oraz w ramach określonego sektora aktywności

2. Żadna grupa interesu nie ma monopolu na reprezentowanie danej grupy społecznej. Jedna grupa społeczna może być reprezentowana przez kilka stowarzyszeń. Jest to kolejny czynnik wpływający na wzajemne hamowanie się i samoregulację rynku politycznego.

3. Grupy interesu są bardzo zróżnicowane jeśli chodzi o zasoby polityczne i ekonomiczne. W związku z tym zmiany na arenie parlamentarno gabinetowej mogą doprowadzić do przekształcenia konstelacji wpływów między grupami oraz zweryfikować ich możliwości wpływu na proces decyzyjny. Partie polityczne mogą zmieniać sojusze z grupami interesu, aby móc optymalnie realizować swoje założenia programowe.

4. Pluralistyczny proces decyzyjny jest zdominowany raczej przez rywalizację niż konsensus. Nie musi to wymuszać konfrontacyjnych zachowań, ale z pewnością zmniejsza trwałość sojuszy między grupami.

5. Proces decyzyjny jest również zdecentralizowany. Koresponduje to dominacją większościowej formuły rozstrzygania konfliktów. Wybór określonego sposobu rozstrzygnięcia danej kwestii jest uzależniony od posiadania większości absolutnej przez jego rzeczników.

Pluralizm klasyczny i zreformowany.

W nurcie pluralistycznego postrzegania procesu decyzyjnego pojawiła się interpretacja nieco różniąca się od jego klasycznych założeń. Do przedstawicieli teorii pluralizmu elit należeli między innymi C. Wright Mills, J. Schumpeter oraz
M. Olson.

Według Millsa władza w USA została w pewnym momencie przechwycona przez trójelementową grupę, składającą się szefów wielkich korporacji (sfera ekonomii), „lordów wojny” (wojskowych, sfera militarna) oraz decydentów politycznych (sfera polityki). Te trzy grupy elit trzęsły polityką amerykańską, nie dopuszczając do procesu decyzyjnego nikogo z zewnątrz i decydując o strategicznych kierunkach polityki.

Nieco inna interpretację przedstawił Olson. Nie był on tak radykalny w swoich poglądach, ale zgadzał się z faktem, że decydującą role mają elity polityczne, wywodzące się z grup interesu. Jego zdaniem może dojść do zamknięcia rynku politycznego, zwanego zjawiskiem „blokady grup interesu”. Grupy, które zdobyły wpływ na decyzje, odcinają bądź ograniczają innym do nich dostęp. Istotne w jego teorii jest rozróżnienie między małymi i dużymi grupami, oparte na motywacji działania. Małe grupy nie biorą pod uwagę społecznych kosztów swojej działalności i sprzyjają dezintegracji społeczeństwa. Wiąże się to z chęcią osiągnięcia wąskich, partykularnych celów, przy jak najmniejszym nakładzie środków. Duże grupy z kolei, obejmujące znaczny odsetek populacji, siłą rzeczy biorą pod uwagę konieczność osiągnięcia szerszych korzyści społecznych. Tym samym wzmacniają działania prointegracyjne. W przypadku grup małych, korzyści dla jednostek zawsze muszą znacząco przewyższać wysiłek włożony w osiągnięcie danego celu. W grupach dużych niejednokrotnie natomiast koszty przewyższają jednostkowe korzyści, w zamian za osiągnięcie korzyści dla ogółu społeczeństwa.

Nowy pluralizm.

Tego zagadnienia niestety nie jestem pewien. W tekście Herbuta, który widnieje jako literatura do tego tematu, nie ma mowy o nowym pluralizmie. Znalazłem w książce „Współczesne teorie polityczne” K. von Beyme dosyć krótki fragment o neopluralizmie, który być może traktuje o tym co trzeba. Niestety nie jestem w stanie tego na chwilę obecną tego zweryfikować.

Nie do końca rozumiem kontekst tego zjawiska, więc przytoczę jedynie na czym ono miało polegać. W stosunku do klasycznego pluralizmu zwiększa się rola państwa. Wkracza ono w proces konstytuowania się grup interesu i określa reguły współzawodnictwa. Wpływ grup interesu i ich znaczenie dla pola polityki ulega zredukowaniu. Znika wiara w samoregulującą naturę rynku politycznego. Jednocześnie wciąż aktualny jest sprzeciw wobec monopolu na rynku politycznym. Neopluralizm jest, jak twierdzi von Beyme, produktem republiki weimarskiej, a jako teoria normatywna przypomina „liberalizm ładu” (czyli jak się domyślam ordoliberalizm). Przedstawicielem neopluralizmu był Fraenkl, a teoria jego była produktem wyżej wspomnianej, „nieskonsolidowanej demokracji niemieckiej”.

Sieciowe modele władzy i administracji.

Zwolennicy sieciowego modelu władzy i administracji akceptują pluralistyczne ustalenia, zgodnie z którymi stowarzyszenia interesu stały się immanentną częścią procesu decyzyjnego. Różnica jest taka, że zwolennicy tzw. „policy networks” inaczej rozkładają akcenty. Grupy interesu i instytucje państwowe żyją w symbiozie. Państwo otrzymuje od grup poparcie polityczne oraz profesjonalne usługi. Instytucje z kolei udostępniają im swoje agencje i dają możliwość wpływania na decyzje. Zasadniczym aspektem tej koncepcji staje się więc wymiana. Państwo jest tutaj jednak stroną silniejszą, ponieważ kontroluje punkty dojścia grup interesu do swej formalnej struktury. Decyduje również o doborze grup, biorąc pod uwagę korzystne dla siebie rozstrzygnięcia programowe.

Grupy interesu mają wpływ na treść decyzji państwowych, jak w pluralizmie, ale ich nie determinują, jak to się dzieje w korporatywizmie. Brak zinstytucjonalizowanych połączeń między państwem a grupami każe zaliczać policy networks raczej do wizji ładu pluralistycznego. Z drugiej strony w jego ramach może dochodzić do niesformalizowanych, ale ustabilizowanych i zrutynizowanych kontaktów między państwowymi agencjami a niektórymi grupami. Powstają więc nie w pełni zorganizowanie i zinstytucjonalizowane wzory współpracy programowej. Rynek polityczny nie jest całkowicie otwarty, dostęp do niego mają grupy przydatne państwu. Nie można więc wykluczyć powstania quasi- instytucjonalnych kanałów przepływu informacji, utrwalających taki programowy układ kooperacyjny (policy network). W procesie decyzyjnym dominuje jednak element decentralizacji i współpracy sektoralnej (grupowej) nad koncentracją i unifikacją programową.

Pluralizm i racjonalnośc polityczna.

Niestety to zagadnienie to dla mnie zagadka :-]

Strategie działania grup interesu.

Herbut wymienia następujący podział grup interesu, biorąc pod uwagę kryterium strategii ich działania: grupy wewnętrzne i zewnętrzne.

Grupy wewnętrzne zostały uznane za legitymizowanych przedstawicieli grup społecznych przez agendy państwa. Są więc akceptowane, co umożliwia im wpływ na proces decyzyjny. Utrzymują dzięki temu bliskie kontakty z rządowymi departamentami. Ich udział w procesie decyzyjnym sprowadza się do funkcji konsultacyjnych lub dostarczania fachowych ekspertyz na żądanie. Dość często jednak grupy stają się również immanentną częścią procesu decyzyjnego i otrzymują określone uprawnienia formalne. W praktyce europejskiej są to wyłącznie wielkie ekonomiczne grupy interesu (związki zawodowe czy organizacje pracodawców). Wypełniają one wówczas funkcję organów quasi- publicznych. Grupy takie mogą cieszyc się zróżnicowanym zaufaniem ze strony decydentów politycznych. Ma to wpływ na ich pozycję i zakres partycypacji w podejmowaniu decyzji, a jest w dużym stopniu uzależnione od dominującego w państwie mechanizmu rozstrzygania konfliktów (rywalizacja vs. konsensus).

Zewnętrzne grupy interesu znajdują poza głównym nurtem procesu decyzyjnego. Nie posiadają oficjalnego uznania decydentów. Może to wynikać z postrzegania grupy jako niezbyt wiarygodnego partnera lub posiadania przez jej członków zbyt małego doświadczenia w określonej sferze. Wiąże się to z brakiem wymaganej fachowości. Ten typ grupy zewnętrznej można określić jako
grupa marginalna. Marginalność może być jednak przejściowa, grupa może stosować strategie mające na celu zyskanie zaufania decydentów. Mogą też występować tzw. grupy wyalienowane. Odrzucają one możliwość realizacji swoich interesów w ramach panującego ładu politycznego. Inaczej można je również określić jako dysfunkcjonalne grupy interesu. Ich liderzy mogą liczyć jedynie na poparcie członków czy zwolenników, a mobilizacja wewnętrzna stanowi ich rację istnienia. Mobilizacja często przesłania sam cel, dla której powstała dana grupa. Porażka w konfrontacji z państwem nie jest zaskoczeniem, ale oczekiwanym rozstrzygnięciem. Traktuje się to nawet jako sprawę pozytywną, gdyż zmniejszenie zaufania do sfery publicznej zwiększa wewnątrzorganizacyjną solidarność i osobiste zaangażowanie. Niejednokrotnie grupy takie stosują metody presji politycznej spoza standardowych sposobów postępowania (na przykład zachęcanie do niepłacenia podatków). Sprawia to, że jeszcze trudniej jest im uzyskać zaufanie władzy państwowej i dostęp do procesu decyzyjnego.

Literatura:

R. Herbut, Interes polityczny jako kategoria politologiczna, (w:) Studia z teorii polityki, tom I

Antoszewski, Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie, 1997

K. von Beyme, Współczesne teorie polityczne

Teoria decyzji politycznych Agata Podgajska

Teoria Polityki

Niestety, nie wszystko znalazłam (trochę jest na wymyślanie), a to co znalazłam nie zawsze było w tekstach podanych przez Jabłońskiego (czyli dzieła zebrane: skrypty, artykuły, szeroko rozumiany internet )

TEORIA DECYZJI POLITYCZNYCH

Pojęcie decyzji

akt nielosowego wyboru przyszłego działania lub zaniechania działania.

wybór spośród uświadomionych i rozpoznanych wariantów przyszłego działania

decyzje administracyjne i polityczne

decyzje polit. 1) podejmowane przez organy władzy państwowej (wąskie rozumienie) 2) wszelkie kolektywne decyzje wypracowane w sytuacji występowania konfliktu i władzy (szerokie rozumienie)

nie stanowią indywidualnych aktów woli, to procesy złożone

rodzaje decyzji polit.

1. strategiczne

2. taktyczne

3. operacyjne

decyzje administracyjne wprowadzają selektywnie elementy programu, które z punktu widzenia pracowników administracji są najpilniejsze; nie rozpatrują wachlarza opcji programowych, wybierają decyzje, które na podstawie zgromadzonej wiedzy wydają się być najłatwiejsze do wprowadzenia.

modele procesów decyzyjnych

proces decyzyjny: postępowanie jednostki lub grupy mające doprowadzić do dokonania wyboru celu działania lub środków jego realizacji.

proces decyzyjny jako sekwencja działań polit.:

1. identyfikacja problemu

2. formułowanie propozycji rozwiązania problemu

3. legitymizacja projektu decyzji

4. wprowadzenie decyzji w życie

5. ocena rezultatów decyzji

model racjonalnej decyzji - zapewnia osiągnięcie maksymalnej korzyści społ.

1. nie powinno się podejmować decyzji, w których koszty przeważają nad korzyściami

2. spośród alternatywnych wariantów decyzji , należy przyjąć taki, gdzie różnica miedzy korzyściami a nakładami jest największa.

model gry politycznej - akcent na znaczenie interesów ludzi biorących udział w procesach podejmowania decyzji publ.

- uczestnicy reprezentują cele wspólne i jednostkowe

- aktorzy starają się realizować swoje strategie przez wywieranie wpływu na wybór strategii dla całej organizacji

model zachodnioeuropejski podejmowania decyzji: rząd podejmuje działania, gdy ważne grupy społ. domagają się zmian w odpowiedzi na problem, który trzeba rozwiązać przy pomocy państwa

Rząd, unikając poważnych konfliktów, uruchamia działania negocjacyjne

empiryczny model syst. decyzyjnego wg Jamesa Wilsona

1. rządowy proces decyzyjny rozproszony jest na problemowe pola decyzyjne (np. edukacja)

2. grupy organizują się w celu wywarcia wpływu na administracje (gosp.)

3. grupy tym zagrożone tez się organizujż, aby zniszczyć tamtych

4. ośrodki rządowe pozostają w posiadaniu znacznego zakresu autonomii decyzyjnej

pojęcie racjonalności politycznej

są 2 koncepcje definiowania racjonalności Polit. (wg Jabłońskiego):

1. normatywna - polega na określeniu najlepszych form porządku politycznego i warunków ich urzeczywistniania, działanie jest racjonalne gdy przyczynia się do przekształceń zgodnych z obowiązującymi w społeczeństwie systemach wartości

2. teoria racjonalnego aktora - jednostka kieruje się w działaniach własnym interesem, a nie dobrem społ.

typy racjonalności działań Polit.:

1. rzeczowa - osiąganie celu bez względu na metody

2. metodologiczna - podmiot robi w danej sytuacji wszystko, co może

3. normatywna - racjonalność działania opiera się na obowiązującym systemie wartości

4. teoria racjonalnego aktora - główny cel - realizacja własnego interesu

5. aksjologiczna - nacisk na cele wartościowe

6. instrumentalna - brak sprzeczności pomiędzy poglądami a dążeniami

7. kooperacyjna - nacisk na maksymalizację wspólnej wygranej

8. indywidualistyczna - egoistyczne dążenia

9. rywalizacyjna - uzyskanie jak największej przewagi nad przeciwnikiem

decyzja racjonalna w polityce

model racjonalnego procesu decyzyjnego:

1. zdefiniowanie i uszeregowanie preferencji wartości

2. specyfika celów odpowiadających tym wartościom

3. specyfika wszystkich możliwych sposobów osiągania celów

4. kalkulacja i porównanie wszystkich możliwych następstw wyboru każdej z opcji

5. wybranie opcji zapewniającej maksymalne korzyści

decydent musi spełnić następujące warunki:

1. poznać wszystkie cenione przez społ . wartości i je uporządkować

2. poznać wszystkie opcje decyzyjne

3. poznać wszystkie konsekwencje każdej alternatywnej opcji

4. porównać każdą opcję pod względem relacji korzyści do kosztów

5. wybrać najkorzystniejsza decyzję

państwo jako podmiot decyzji w polityce zagranicznej

1. realizm

- państwa złożone są z org. polit. i biurokratycznych, z których każda odpowiada za poszczególne fragmenty procesu decyzyjnego

- org. wew. selektywnie postrzegają problemy i formułują propozycje ich rozwiązania

- liderzy musza brać pod uwagę opinie i punkt widzenia różnych ogniw biurokracji

2. liberalizm

3. teoria krytyczna

Teorie zmiany politycznej Natalia P.

Teoria zmiany politycznej

Profesor Jabłoński w swojej pracy dot. teorii zmiany i rozwoju politycznego wyróżnia teorię zmiany jako postępu, ewolucji i modernizacji.

Poniższe zagadnienia dotyczą tylko tej ostatniej.

Teoria modernizacji [zmiana jako modernizacji]

Za klasyka teorii modernizacji uważamy Maxa Webera, który tworzył na przełomie XIX i XX wieku. Analizował on zmianę społeczną jako proces powstawania nowoczesnego społeczeństwa kapitalistycznego. Źródeł zmiany społecznej upatrywał w osobach charyzmatycznych reformatorów religijnych, Marcina Lutra i Jana Kalwina, którzy rzucili wyzwanie obowiązującym w ich czasach wzorom zachowań. Zdaniem Webera charyzma była potężnym czynnikiem powstania nowoczesnego kapitalizmu.

Jednak większe zainteresowanie teorią modernizacji w naukach społecznych nastąpiło dopiero w drugiej połowie XX wieku. Było ono odpowiedzią nauki a ekonomiczne i polityczne wyzwania ery postkolonialnej. W naukach społecznych w USA wyłonił się w latach sześćdziesiątych wpływowy nurt badawczy, który podjął teoretyczne i empiryczne badania nad perspektywą rozwoju społeczno-ekonomicznego i politycznego byłych obszarów kolonialnych zaliczanych do obszarów Trzeciego Świata. Badania te były oparte na metodologii funkcjonalnej i ewolucjonistycznej.

Teoria modernizacji utrzymywała, że ewolucja (modernizacja) systemów politycznych polega na coraz większym zróżnicowaniu potrzeb (funkcji) społeczeństwa oraz odpowiedniej specjalizacji instytucji politycznych zajmujących się ich realizacją. Cechą charakterystyczną nowoczesnych systemów jest większa różnorodność struktur i funkcji niż w systemach tradycyjnych, dzięki czemu te pierwsze wykazują większe zdolności innowacyjne i łatwiej adaptują się do zmian w otoczeniu. J. Coleman utrzymywał, że rozwój uwarunkowany jest zdolnością systemu do twórczego przekształcenia środowiska zewnętrznego i samego siebie.

Deterministyczne podejście w teorii modernizacji przejawiało się w tezie o zależności zmian kulturowych i politycznych od zmian technologicznych i organizacyjnych w systemie społeczno-gospodarczym. Przechodzenie od tradycyjnego społeczeństwa agrarnego do nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego miało pociągać za sobą dostosowawcze zmiany struktur społecznych i politycznych oraz wartości kulturowych. Opór sił zachowawczych w sferze instytucjonalnej i kulturowej, dopóki nie został przezwyciężony, hamował procesy rozwoju ekonomicznego i społecznego.

Modernizacja jako wielowymiarowy proces społeczny

Moim zdaniem podpunkt ten jest związany z samą teorią modernizacji. I oznacza, że modernizacja zachodzi równocześnie na kilku poziomach w społeczeństwie. Możemy mówić o rozwoju zarówno w sferze społecznej(kulturowej), ekonomicznej i politycznej.

Według T.C Pattersona

Modernizacja była kompleksowym zjawiskiem, W terminach ekonomicznych oznaczała ona rozwój technologii oparty na zachodniej koncepcji wiedzy naukowej, zastępującej wysiłek ludzki i zwierząt maszynami, przechodzenie od rolnictwa na użytek własny do rolnictwa komercyjnego., tworzenie rynków, powstanie miejskich gałęzi przemysłu oraz konsolidowanie rosnącej proporcji coraz lepiej wykształconej i zróżnicowanej siły roboczej w miastach. W terminach politycznych oznaczała przejście od plemiennych form autorytety do praw wyborczych, partii politycznych, wybieranych reprezentantów i demokracji. W terminach edukacyjnych oznaczała eliminowanie analfabetyzmu i podkreślanie roli wiedzy, umiejętności i kompetencji, W terminach ludzkich oznaczała pomniejszenie roli klanów rodzinnych i wspólnot sąsiedzkich jako instytucji zapewniających bezpieczeństwo i wzrost znaczenia rodziny nuklearnej.

Polityczne przesłanki i konsekwencje modernizacji

Wydaje mi się, że w tym punkcie chodzi o to, że modernizacja miała polegać na przeszczepianiu wzorców zachodnich systemów politycznych, ekonomicznych i kulturowych do obszarów zacofanych, które dzięki ich przyjęciu miały przejść na wyższy poziom rozwoju cywilizacyjnego, co można uznać za konsekwencje. Natomiast przesłanką może być to, że czynniki modernizacji: kapitał, technologia, umiejętności, instytucje, edukacja i wartości, przychodziły z zewnątrz i miały przekształcić społeczeństwo „tradycyjne” w „nowoczesne”, wzorowane na społeczeństwach zachodnich.

Kulturowe przesłanki i konsekwencje modernizacji

[przesłanka] Według teoretyków kulturowej wersji modernizacji (m.in. T.Parsons) zmiany modernizacyjne w sferze ekonomicznej i politycznej były determinowane lub warunkowane zmianami w systemie wartości kulturowych i kulturowo legitymizowanych zachowań ludzkich. Trwanie tradycyjnych wzorców kulturowych mogło zapobiec zmianie modernizacyjnej w sferze struktur ekonomicznych i politycznych.

Pomyślna modernizacja wymaga utworzenia efektywnych rządów, co z kolei wymaga spełnienia innych warunków, w tym kulturowych. E. Shils zaliczył do nich m.in. utworzenie racjonalnego, cieszącego się społeczną legitymizacją aparatu politycznego, przygotowanie elit politycznych, pozytywnie nastawionych do przyjmowania wartości nowoczesnej kultury zachodniej, oraz zintegrowanej populacji w jednolite społeczeństwo.

G. Almond i S. Verba opracowali model kultury obywatelskiej, który stanowi kombinację trzech typów kultury politycznej: parafiańskiej, partycypacyjnej i poddańczej. Model civic society sprzyja w największym stopniu stabilnej demokracji. I do niego powinny zmierzać znajdujące się w drodze do modernizacji kraje Trzeciego Świata.

[konsekwencja] Zdaniem Almonda i Verby adaptacja modelu kultury obywatelskiej na wzór angielski będzie najlepszym czynnikiem postępu ekonomicznego i rozwoju politycznego narodów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Kultura była uważana za podstawową przesłankę modernizacji.

Krytyczna teoria modernizacji -teoria uzależnienia

W latach sześćdziesiątych uczeni, głownie z Ameryki Łacińskiej, krytykowali teorię modernizacji wskazując, że przyczyny zacofania krajów Trzeciego Świata należy szukać w strukturze dominacji krajów zachodnich nad innymi krajami. Stąd nazwa- teoria uzależnienia. Dominacja dotyczyła zarówno stosunków ekonomicznych politycznych jak i kulturowych. Teoria ta wyrosła z obserwacji niepowodzeń teorii modernizacji w latach pięćdziesiątych. Kraje Trzeciego Świata zamiast upodabniać się do krajów zachodnich, pogłębiały dzielący je dystans w poziomie rozwoju. Natomiast krytycy zachodni wskazywali, że modernizacja utożsamiana jest z westernizacją i nie bierze pod uwagę innych modeli rozwoju.

Rewizja teorii

Po ostrej fali krytyki zainteresowanie teorią modernizacji zmalało i odrodziło się dopiero w latach dziewięćdziesiątych.

Okres przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych był szczególnie istotny dla badaczy i teoretyków zmiany społeczno-politycznej. Doszło do globalizacji gospodarki kapitalistycznej i erozji i upadku systemów realnego socjalizmu. Do tego doszło do europeizacji systemów prawnych i administracyjnych państw należących do UE.

Teoria modernizacyjna została wzbogacona przez wpływ badań komparatystycznych nad społeczno-ekonomicznymi uwarunkowaniami demokracji i demokratyzacji w różnych krajach. Hipotezy teoretyczne zaczęto badać na przykładzie krajów demokratycznych, w których wcześniej istniał system autorytarny.

Empiryczne uzasadnienie teorii [moim zdaniem jest to część zrewidowanej teorii jako, że po rewolucji behawioralnej większe znaczenie zaczęto przywiązywać do empirycznych uzasadnień wszelkich teorii]

Francis Fukuyama przyjął jako podstawę i jednocześnie przypomniał teorię modernizacji w swojej pracy Koniec historii. Fukuyama twierdzi, że technologia nieustannie prowadzi w kierunku rynkowych form zarządzania gospodarką. Jego zdaniem istnieje, empirycznie stwierdzona, „niezwykle silna korelacja” między wysokim poziomem rozwoju industrialnego a stabilną demokracją.

Natomiast inny badacze starali się ustalić bardziej operacyjną definicję modernizacji i opisać naturę związków zachodzących między demokracją polityczną a różnymi elementami rozwoju społeczno-ekonomicznego. R.Dahl wyraził 3 typy cech mających dodatni związek z demokracją: nowoczesność, dynamikę i pluralizm. Nowoczesność oznacza „wysoki poziom zamożności i dochodów, konsumpcji, edukacji, urbanizacji”. Dynamizm mierzony jest „stopą wzrostu ekonomicznego i konsumpcji”, a pluralizm oznacza „ istnienie wielu stosunkowo niezależnych grup, stowarzyszeń, organizacji i innych podmiotów”. Jego zdaniem modern dynamic pluralist (MDP) (połączenie owych 3 cech) występuje w społeczeństwach najbardziej odpowiednich dla demokratycznych systemów politycznych.

Społeczeństwo rządzone autorytatywnie może nabyć syndrom MDP, co będzie generować oddolną presję- społeczną, ekonomiczną, kulturową, psychologiczną i polityczną- wpłynie na domaganie się praw, swobód obywatelskich itp. A władza może to tłumić tylko do pewnego momentu i po tym momencie może dojść do zmiany ustrojowej.

Wielu badaczy, po analizie procesów z lat 80siątych i 90siątych, dokonało rewizji teorii modernizacji i odwróciło sekwencje przyczyn i skutków w procesie zmiany. Pierwszoplanowe znaczenie zaczęto przypisywać zmianie politycznej, traktowanej jako czynnik lub warunek do zmiany społeczno-ekonomicznej(wcześniej był to czynnik kulturowy). Socjocentryczna kategoria „rozwoju politycznego” ustąpiła miejsca kategorii „polityki rozwoju”. Pojęcie to skierowało uwagę na „rolę polityki, władzy i państwa, jako aktywnych podmiotów lub warunków rozwoju zamiast widzenia w nich pasywnego przedmiotu zmian”.

Dwóch zagadnień nie znalazłam w żadnej literaturze, więc napisze to, co uważam na podstawie przeczytanych tekstów.

Normatywne aspekty modernizacji

Teoria modernizacji, zwłaszcza ta klasyczna wersja przedstawiały poziom rozwoju społeczeństw zachodnich jako ideał dla rozwoju społeczeństw Trzeciego Świata, w związku z tym właśnie to uznała bym za ten aspekt normatywny. Budowanie bytów „idealnych”, do których osiągnięcia dążą państwa na drodze swojego rozwoju. W obecnej literaturze można to porównać do tego co zrobił Fukuyama w Końcu historii, gdzie wskazał na demokrację liberalną jako idealny model, do którego osiągnięcia dążą wszystkie inne państwa (interpretacja mocno uproszczona ;)

Nowoczesność i tradycja

Jednym z podstawowych założeń teorii modernizacji jest przejście od tradycjonalizmu do nowoczesności, czyli samoczynny wzrost ekonomiczny gwarantujący regularność produkcji i konsumpcji, uczestnictwo w życiu publicznym[wikipedia].

Tradycja i nowoczesność w teorii modernizacji są z reguły umiejscawiane na zasadzie dychotomii- dobra nowoczesność, zła tradycja. Wskazywano szczególnie, że tradycja może być przeszkodą dla modernizacji. Z kolei nowoczesność miała być tym stanem, do którego się dąży, wręcz stanem idealnym dla państw Trzeciego Świata.

Dodatkowe:

Teorie globalizacji

Warto o nich wspomnieć, ponieważ dla niektórych globalizacja stanowi kontynuację modernizacji a dla innych nadejście ery ponowoczesnej.

Do głównego nurtu teorii globalizacji możemy zaliczyć D. Helda i A.Giddensa, którzy twierdzą, że procesy globalizacyjne poczyniły wyjątkowe postępy w dwóch ostatnich dekadach. XX w., jednak ciągle nie możemy mówić o „ponowoczesnej” epoce historycznej. Państwa narodowe nadal są najważniejszym aktorem stosunków politycznych, ale muszą rewidować swoją tożsamość.

Globalizacji przypisuje się wiele zmian politycznych, m.in.:

upadek socjalizmu jako ideologii i systemu społeczno-politycznego, kryzys państwa dobrobytu, ewolucja struktur państwowych, ożywienie nacjonalizmów, identyfikacji regionalnych i lokalnych, erozja demokracji, osłabienie znaczenia partii politycznych ewolucja programów politycznych partii lewicowych w krajach zachodnich, powstanie nowych form komunikacji politycznej.

Oprócz tego istnieje nurt sceptyków ,którzy negują tezę o szczególnym znaczeniu obecnego etapu oraz radykalny nurt teorii zmiany politycznej wywołanej przez globalizację Jean-Maria Guhenno twierdzi, że instytucje, które odpowiadały potrzebom ery nowoczesnej, przestały odpowiadać potrzebom ery postinstytucjonalnej, w której stosunki władzy cechuje kompleksowość, brak hierarchii i suwerennego centrum, Nowa era będzie erą imperium. A państwo narodowe zostało niemal wyeliminowane jako suwerenny podmiot stosunków władzy.

Kompleksowa teoria systemów

Kompleksowa teoria systemów krytykuje rozumienie demokracji liberalnej w jej obecnej formie jako docelowego modelu organizacji politycznej świata.

Do lat siedemdziesiątych XX wieku próbowano stworzyć linearny model zmiany politycznej, natomiast od lat trzydziestych zaczął powstawać nowy paradygmat. Neguje on deterministyczną logikę i utrzymuje, że zmiany w systemach mają charakter probabilistyczny, a więc kierunek zmian systemów nielinearnych jest nieprzewidywalny. Stany ciągłości mogą być zakłócane okresami gwałtownych zmian. W naukach społecznych zaznaczył swój wpływ od lat siedemdziesiątych.

Według kompleksowej teorii systemów rozwojowi społeczeństwa sprzyja różnorodność, a nie uniformizacja i w tym kontekście globalizacja jest raczej osłabieniem niż wzmocnieniem dla demokracji.

Stabilność i zmiana systemów politycznych Agata Podgajska

STABILNOŚĆ I ZMIANA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

stabilność polit. - zdolność do utrzymywania demokratycznego syst. polit., porządku obywatelskiego, legitymacji, efektywności (Lijphard)

- może być badana w krótko- i długoterminowej perspektywie

zmiana polit. - ukazanie odmienności pomiędzy dwoma różnymi normatywnymi stanami systemu politycznego, a także ujawnienie ciągu zachowań i wydarzeń, które do tej odmienności doprowadziły;

trwale i najczęściej nieodwracalne jakościowe przekształcenia wzorców działania politycznego, samych działań lub sposobów wymiany energii ze środowiskiem otaczającym system

zmiana strukturalna- legitymowana transformacja struktur i ról politycznych, spowodowana rosnącym zróżnicowaniem funkcji systemu i koniecznością specjalizacji

związek syst. Polit,. z otoczeniem :

1. adaptacja syst do otoczenia

2. regulacja otoczenia przez system

3. wprowadzanie innowacji w otoczenie

przyczyny (czynniki) zmiany polit.

- zmienność indywidualnych motywacji polit.,

- zmienność treści interesów polit ( w tym wielkich grup społ.)

- przeformułowanie strategii polit. poszczególnych aktorów.

- zmienność powiązań w przestrzeni polit.

-zmiana stosunków między wielkimi grupami społ. lub wewnątrz nich

transformacja ustrojowa jako zmiana Polit.

demokratyzacja i de-demokratyzacja

demokratyzacja - tranzycja: początek - podjęcie decyzji o przeprowadzeniu rywalizacyjnych wyborów , koniec - gdy wyłoniony w wyborach rząd ujawnia zdolność do prowadzenia samodzielnej polityki

konsolidacja - proces tworzenia i utrwalania wzorców rywalizacji politycznej, umożliwiających pokojowe przekazywanie władzy

przekształcenia : instytucjonalnej, behawioralnej, świadomościowej sfery życia politycznego; koniec- syst. polit. osiąga pełną legitymacje wśród wszystkich liczących się uczestników

de-demokratyzacja

sytuacja „cofania się” demokratycznych standardów, może zaistnieć gdy:

w demokracji powstawały autonomiczne centra władzy (religijnej, finansowej czy jakiejkolwiek innej) - ich powstawanie oznacza bowiem nieuchronną de-demokratyzację

nie funkcjonuje w państwie elementarna solidarność społeczna, z której żaden z członków demokratycznej wspólnoty nie jest wyłączony, oraz polityka społeczna została zdominowana przez jakąś partię polityczną

kierunki zmian w demokracjach zachodnich

- postnacjonalizm - odchodzenie od koncepcji państwa narodowego

- nacisk na poszanowanie praw człowieka

- nacisk na poszanowanie praw mniejszości

Teorie globalizacji Natalia S.

 TEORIE GLOBALIZACJI (Wnuk-Lipiński; Jabłoński)

Perspektywy postrzegania globalizacji:

System międzynarodowy- to taki w którym państwa są głównymi podmiotami,

System globalny- podmiotami są instytucje, struktury ponadnarodowe, dla których państwa narodowe mają charakter podrzędny ,

Od stosunków międzynarodowych odróżnia globalizację to, że traktuje świat w kategoriach całościowych i uniwersalnych.

Giddens: ”Globalizacja może być zdefiniowana jako intensyfikacja ogólnoświatowych relacji społecznych, które wiążą oddalone od siebie miejsca w taki sposób, że lokalne wydarzenia są kształtowane przez wydarzenia występujące w innych oddalonych o wiele mil miejscach i vice versa”. (podkreślona została tutaj współzależność)

„Glokalizacja” wg Robertsona- to globalna produkcja dóbr, usług … uwzględniająca lokalny charakter w stopniu, który umożliwia akceptację, przyswojenie i uznanie za „swoje” wszystkich produktów finalnych trafiających do odbiorcy w społecznościach lokalnych.

Wallerstein uważał, że można podzielić świat na trzy poziomy (wg pozycji jaką gospodarka tego kraju zajmuje w światowym podziale pracy):

I Tworzą państwa stanowiące rdzeń/centrum procesów globalizacyjnych,

Cechy: koncentracja zasobów światowego kapitału, rozwój technologiczny, niskie ryzyko inwestycyjne, wysoki dochód narodowy, wysoka wydajność pracy…

II państwa/grupy państw zwane „półperyferiami”

III państwa usytuowane na peryferiach owego podstawowego nurtu zmian światowych

Cechy krajów peryferyjnych: dostarczają na światowy rynek surowce i produkty o niskim stopniu przetworzenia i prostej technologii, tania siła robocza; uzależnione są od krajów rdzenia.

W myśl tej koncepcji GLOBALIZACJA jest zjawiskiem o strukturze hierarchicznej, zaś o uprzywilejowanym lub upośledzonym miejscu w tej strukturze decyduje gospodarka danego obszaru.

Cztery kategorie znaczeń:

1.Globalizacja jako rynek światowy: (założenia)

Globalizacja nie byłaby możliwa bez światowej ekspansji systemu kapitalistycznego i zasadniczego postępu w deregulacji globalnych stosunków gospodarczych,

-ekspansja globalnego kapitalizmu, która doprowadziła do powstania rynku światowego wyznaczyła także kierunki zmian w sferze politycznej i kulturowej.

-każda rzecz może być wyprodukowana gdziekolwiek i sprzedana wszędzie. Wykonywanie każdego produktu i podejmowanie każdej działalności tam, gdzie można to zrobić najtaniej, a zarazem sprzedawanie finalnych produktów i usług, tam gdzie ceny i zyski są najwyższe.

-powstały zupełnie nowe systemy komunikacji, zarządzania i kontroli w sektorze gospodarczym,

-od lat 60-tych państwa narodowe odchodzą stopniowo od protekcjonizmu oraz usuwają bariery prawne i fiskalne utrudniające międzynarodowy przepływ kapitału,

-pogłębia się deregulacja stosunków handlowych, rynków finansowych oraz rynków pracy, co przyczynia się do głębokiej, międzynarodowej integracji rynków narodowych,

2. Globalizacja jako relatywizacja społecznych punktów odniesienia:

-to co odróżnia trzecią falę od innych to upowszechnienie transnarodowej relatywizacji nie tylko tożsamości społecznej jednostek, lecz całych społeczeństw zorganizowanych w formie państw narodowych,

-poprzez szybki transport i komunikacje globalną (która nie była dostępna/obecna w poprzednich falach) globalizacja ma istotne znaczenie dla kształtowania się lokalnych tożsamości jednostek statusu państw narodowych,

-z europocentrycznego punktu widzenia I i II fala były odkrywaniem i podbojem dziewiczych obszarów ekspansji ekonomicznej i cywilizacyjnej. Z punktu widzenia regionów odkrywanych i podbijanych była to inwazja „obcych”

w trzeciej fali wzajemna obcość poszczególnych rejonów uległa erozji, ponieważ pojawiła się globalna sieć komunikacyjna, zapewniająca natychmiastowy i stosunkowo tani dostęp informacji do najodleglejszych zakątków globu, a także globalna siec transportu ludzi i towarów oraz wzajemne powiązanie i współzależność ekonomiczna i polityczna różnych regionów świata,

-po upadku Bloku Wschodniego nastąpiła intensyfikacja masowej wymiany informacji, towarów, usług, ludzi.

-otwieranie się jednych społeczeństw narodowych na inne społeczeństwa- do codziennego doświadczenia ludzi wkracza przekonanie, że nasz własny świat społeczny nie jest jedynym możliwym sposobem życia we wspólnocie, że bliżsi i dalsi sąsiedzi żyją w swoich własnych światach społecznych i że od tego, co się z nimi dzieje zależy także nasz los.

-stare „współrzędne” określające nasze miejsce w społeczeństwie (normy, wartości) podlegają relatywizacji- gdyż nie mają już charakteru absolutnego, gdyż pojawiają się nowe ponadnarodowe współrzędne- moda, kultura popularna, obyczaje innych kultur,

-relatywizacja oznacza, że systemy niższego rzędu (ekonomiczne, społeczne, kulturowe), jeśli chcą być częścią globalizującego się świata, mogą konstytuować się jedynie w odniesieniu do owej wszechobejmującej całości- np.: gospodarki narodowe w relacji do rynku światowego.

-globalizacja ma charakter symetryczny- dotyczy zarówno centrum jak i peryferii, relatywizuje nie tylko sferę formowania się tożsamości społecznych oraz system odniesień w celu oceny własnego miejsca w społeczeństwie, ale także poczucie przynależności oraz obywatelstwa,

3. Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja

-relacja pomiędzy globalizacją a modernizacją wykazuje cechy procesu obopólnie uwarunkowanego i wzmacniającego się nawzajem,

-globalizacja sfery ekonomicznej---wymusza modernizację zapóźnionych w rozwoju lokalnych systemów ekonomicznych oraz struktur społecznych przez owe systemy tworzone,

Globalizacja sfery społecznej---oznacza przyspieszoną dyfuzję wzorów kultury, idei oraz informacji, które w społeczeństwach otwartych naruszają lokalne, tradycyjne formy życia społecznego wraz z systemami wartości i wierzeń.

-pewne sfery funkcjonowania państw narodowych na skutek działania mechanizmu wolnego rynku i dążenia do dominacji (politycznej, intelektualnej, militarnej)- wymuszają modernizację, która otwiera drogę do przyspieszonej globalizacji,

-„globalizacja jest bezpośrednią konsekwencja modernizacji. Jedną z najistotniejszych konsekwencji epokowej transformacji struktur społecznych i idei, było rozprzestrzenianie się kluczowych aspektów modernizacji na obszar całego globu”- Beyer,

-z punktu widzenia peryferii i półperyferii modernizacja jest bezpośrednią konsekwencją globalizacji,

-modernizacja to związek procesów prowadzących do nowoczesności, 2 zasadnicze procesy które przecinają się w obszarze zwany „nowoczesnością” wg. Offe'a:

a) postępująca indywidualizacja, emancypacja, separacja, autonomizacja, „odrywanie się” jednostki od więzi pierwotnych samodzielność. Obejmuje on nie tylko jednostki ludzkie, ale także organizacje i różnorakie podsystemy społeczne (edukacyjne, obywatelskie, gospodarcze itd.), mediujące pomiędzy żywiołem grup pierwotnych z jednej strony a poziomem makrospołecznym (państwem narodowym) z drugiej,

b) zanik tradycyjnych zobowiązań, nawyków, a także oczekiwań. Autonomiczne działania poszczególnych aktorów społecznych są w coraz mniejszym stopniu krępowane i ograniczane w dążeniu do ekspansji i własnych partykularnych celów. Coraz rzadziej też granicą dzialania staje się obszar panstwa narodowego.

NOWOCZESNOŚĆ- oznacza, że poszczególni aktorzy społeczni zyskują coraz szersze pole wyboru w dążeniu do swych partykularnych celów i są w coraz większym stopniu wolni od zobowiązań narzucanych przez tradycję.

Ceną za tak pojmowaną nowoczesność jest destrukcja tradycji i jej integracyjnej funkcji społecznej oraz „globalizacja partykularyzmów” (nie jest procesem symetrycznym, w obieg globalny wchodzą tylko te zrodzone w krajach rdzenia globalizacji).

Detradycjonalizacja- odchodzenie od zwyczajowych, lokalnych sposobów bytowania na rzecz sposobów bytowania na rzecz sposobów upowszechnianych w globalnym obiegu dóbr i usług oraz idei i wartości, które owe nowe potrzeby legitymizują. Ma charakter niesymetryczny- zachodzi przede wszystkim na peryferiach i półperyferiach globalizacji. W krajach rdzenia destrukcja tradycji miała swój początek i dzisiaj jest ona tam najbardziej zaawansowana.

4. Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja.

-globalna dyfuzja identycznych produktów i usług oraz stymulujących je wzorców zachowań prowadzi do zjawiska narastania w różnych społeczeństwach narodowych elementów wspólnych oraz względnego zmniejszania się elementów różnicujących - jest to proces wypierania odmienności przez podobieństwa,

-ten proces można rozumieć jako:

a) stopniową homogenizację- czyli ujednolicanie się społeczeństw narodowych według jakiegoś wspólnego wzorca,

wspólny wzorzec homogenizacji tworzy centrum, peryferie i półperyferie stanowią jego imitację. W rezultacie globalizacja rozumiana w kategoriach homogenizacji wiązałaby się z kulturowym imperializmem i hegemonią jednych kultur nad innymi, co zwykle prowadzi do zaniku lub "folkloryzacji" tych ostatnich oraz do "westernizacji" globalizującego się świata. Efekt- amerykanizacja lub światowa cywilizacja typu zachodniego.

b) hybrydyzację- czyli asymilację do kultur lokalnych jedynie pewnych elementów wspólnych,

w Takanie kultur lokalnych wszczepiane SA jedynie pewne elementy globalnego obiegu dóbr, usług oraz idei, które lokalne kultury przetwarzają , a następnie przyswajają. W tym przypadku poprzez przenikanie się kultur i ich wytworów narasta synkretyzm kultur lokalnych , łącznie z kulturami krajów rdzenia globalizacji. Efekt- globalna synteza kulturowa.

Fale globalizacji:

I fala globalizacji- XV i XVI wiek w czasie wielkich odkryć geograficznych. Odkrycie Ameryki, rozpoznano wybrzeża Afryki i wytyczono wokółafrykańska drogę do Indii.

Po raz pierwszy świat został dostrzeżony jako całość, zawiązały się pierwsze relacje między izolowanymi do tej pory kulturami (po raz pierwszy dyfuzja kulturowa nabrała globalnego rozmachu i wymiana handlowa),

--po raz pierwszy zarysował się podział na centrum i peryferie,

-niosła ona za sobą przemoc, rozpoczynała się era kolonialna- powstają pierwsze korporacje handlowo-przemyslowe. Napływ towarów z peryferii wywołał inflację w metropoliach, co w konsekwencji spowodowało przyspieszenie procesu kolonizacji nowych terytoriów. Nowe obszary traktowane były jako obszar podboju lokalnych kultur.

II fala globalizacji- została zapoczątkowana w drugiej połowie XIX wieku przez rewolucję przemysłową.

-charakteryzowało ja dążenie kilku państw, dysponujących przewagą przemysłową i militarną, do tworzenia imperiów kolonialnych,

-w okresie międzywojennym -pierwsze symptomy wygasania drugiej fali,

-prawo imigracyjne było mniej restrykcyjne niż obecnie, ruchliwość siły roboczej była porównywalna do możliwości przemieszczania się kapitału-powodowało to koncentrację kapitału i siły roboczej w państwach najbardziej zaawansowanych gospodarczo, co wzmagało nierówności pomiędzy różnymi regionami świata - ten drastyczny wzrost nierówności powodował stopniowe zanikanie tej fali,

Ostateczne zaniknięcie nastąpiło po zakończeniu IIwojny światowej, kiedy to rozpadły się imperia kolonialne i porządek światowy przybrał kształt bipolarny,

III fala globalizacji

-nie byłaby możliwa bez rewolucji informatycznej, telefonii komórkowej, programów kosmicznych, konkurujących ze sobą sieci transportowych,

-duża ruchliwość kapitału oraz relatywnie niska ruchliwość siły roboczej,

-szczególnego impetu nabrała po upadku Związku Sowieckiego i komunizmu,

-antyglobaliści traktują globalizację jako projekt społeczno-gospodarczy wprowadzany w życie przez „G7”, międzynarodowe instytucje finansowe i handlowe oraz wielkie transnarodowe korporacje,

Globalizacja i ponowoczesność

Era nowoczesna przechodzi do historii, ustępując miejsca erze globalnej. Globalizacja obejmuje całościową transformację społeczną, która przenosi nas do ery globalnej. Według tego autora, nowoczesność została zastąpiona przez globalność (globality), na którą składają się : 1. globalne środowisko naturalne, 2. globalne systemy broni, 3. globalne systemy komunikacyjne, 4. Globalna gospodarka, 5. Intelektualn refleksja nad globalizmem. Ostatni czynnik polega na wyłonieniu się świadomości życia w warunkach globalizacji (King & Kendall, 2004, s.158).

W nurcie kontynuacyjnym (modernizacyjnym) mieszczą się poglądy A.Giddensa,

który uważa, że globalizacja jest bezpośrednim następstwem i kontynuacją procesu

modernizacji, który obejmował formowanie się państw narodowych, powstanie kapitalizmu,

procesy industrializacji, oraz zmiany w doświadczaniu czasu i przestrzeni. Giddens dostrzega jednak również wyraźne cechy nowe wyróżniające globalizację od poprzednich etapów rozwojowych. Jakościowe zmiany, jakie zaszły na świecie w okresie od lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia przemawiają jego zdaniem za tym, by traktować globalizację jako realny i najważniejszy fenomen obecnych czasów. Obecność globalizacji dostrzega on najwyraźniej w sferze finansów, handlu i wymiany informacji, ale widzi jej symptomy także w obszarze polityki, kultury, społeczności lokalnych i egzystencji jednostek ludzkich. (Giddens, 2000)

D. Kellner i S. Best, postrzegają obecny okres jako współistnienie dwóch epok : nowoczesnej i ponowoczesnej. Twierdzą oni że obecna globalizacja usytuowana jest na pograniczu epoki nowoczesnej i ponowoczesnej oraz, że świat znajduje się aktualnie, w okresie interregnum, między starzejącą się erą nowoczesną i wyłaniającą się erą ponowoczesną. W tym okresie tranzycji na granicy dwóch epok, globalizacja mieści w sobie przeszłość, innowacje obecnej epoki, oraz obecną już przyszłość.

E. Wnuk-Lipiński

„świat wszedł w fazę globalnych przekształceń, których konsekwencji nie jesteśmy w

stanie do końca przewidzieć. Przyszłość nie będzie prostą kontynuacją dnia dzisiejszego, a obecne zmiany stanowią dopiero początek dalszych przełomów o charakterze jakościowym”.

GLOBALIZACJA

Clinton „Globalizacja nie jest czymś, co można wyłączyć lub odwrócić. Jest ona ekonomicznym odpowiednikiem sił natury- jak wiatr i woda…nie możemy jej zignorować… Ci, którzy chcieliby zawrócić siły globalizacji, obawiając się jej destruktywnych konsekwencji, są w błędzie. Pięćdziesiąt lat doświadczenia dowodzi, że większa integracja ekonomiczna i współpraca polityczna to siły pozytywne. Mylą się także ci, którzy dostrzegają jedynie globalizację rynków ekonomicznych. Musimy przyznać, że globalizacja dala nam wszystkim więcej wolności i niezależności

Kessler „po raz pierwszy jedność rodzaju ludzkiego, o której śniły religie i antropolodzy, będzie miała wreszcie jakąś obiektywną podstawę. Obecny kierunek rozwoju tworzy możliwość dramatycznego postępu moralnego ludzkości; stanowi on transformacyjny moment w historii ludzkiej wyobraźni moralnej. Po raz pierwszy poczucie jedności i równości rodzaju ludzkiego nie poprzestanie na abstrakcyjnej intuicji moralnej, ale dzięki zaawansowanym procesom globalizacji, zyska obiektywną społecznie i materialnie, doświadczeniową i egzystencjalną podstawę”.

Krytyczna teoria globalizacji

„Globalizacja jest pojęciem niezwykle złożonym i wieloznacznym. Obejmuje przepływ

kapitału, dóbr, informacji, kultury i rozrywki, oraz ludzi poprzez oplątaną sieciami powiązań nową gospodarkę, społeczeństwo i kulturę. Podobnie jak nowe technologie, jest ona fenomenem kompleksowym, zawierającym korzyści i koszty, oraz okresy przyspieszeń i zahamowań. (…) Potrzebna jest krytyczna teoria globalizacji, która dialektycznie oceni jej pozytywne i negatywne cechy. Teoria ta powinna być krytyczna wobec szkodliwych skutków

globalizacji i sceptyczna wobec legitymizującego ją dyskursu. Powinna uznawać zasadnicze znaczenie tego fenomenu oraz brać pod uwagę jego korzystne cechy (takie jak Internet, który otwiera możliwość rekonstrukcji edukacji i technopolityki) jednocześnie promując progresywną i demokratyzacyjną globalizację w opozycji do globalizacji kapitalistycznej”

( Kellner, Best 2001, s. 208 ).

Przedstawiciele tzw. globalnej historii (global history) twierdzą, że w ostatnich dekadach dwudziestego wieku świat znalazł się w erze globalnej. Oznaką nadejścia globalnej ery w historii są jakościowe zmiany w gospodarce, kulturze i polityce, które cechuje nieznana wcześniej synergia, czyli siła wzajemnych powiązań oraz synchroniczność, czyli współwystępowanie zmian w czasie. Uzupełnieniem tego procesu było powstanie powszechnej świadomości zamieszkiwania na jednym globie. Przyczyniły się do tego wyprawy kosmiczne, które stworzyły świadomość planetarnej wspólnoty losów i problemów wspólnych wszystkim mieszkańcom ziemi. Wyznacznikiem nowej ery jest sam termin globalny, który pochodzi od słowa globus, co oznacza „ciało niebieskie”. (Mazlish 1998, s.43)

Jest symptomatyczne, że termin glob występuje tylko w liczbie pojedynczej, co

odróżnia go od terminu „świat”: nie ma sensu mówienie o pierwszym, drugim, lub trzecim globie.

KRYTYKA:

W przekonaniu krytyków, globalizacja pogłębia nierówności ekonomiczne między narodami,grupami etnicznymi i klasami, sprzyja dominacji kapitału korporacyjnego nad państwem i społeczeństwem obywatelskim, osłabia środowisko demokracji, degraduje zasoby przyrody, niszczy lokalne kultury, tradycje i style życia. Jest to problem naukowy, ideologiczny i polityczny, uwikłany w konflikty interesów i dylematy moralne, niezmiernie trudny do obiektywnego rozstrzygnięcia na obecnym etapie rozwoju nauk społecznych. Na temat natury procesów makro-społecznych zawsze więcej jest ocen normatywnych i prognoz opartych na intuicji, niż na wiedzy naukowej.

Areny globalizacji: ekonomiczna, kulturowa, polityczna, zorganizowanej przestępczości (nie opisuje bo nie ma w zagadnieniach)

Główne płaszczyzny globalizacji (z tekstu Jabłońskiego):

1. Gospodarka

Tworzą ja rynki finansowe, a także rynki wymiany dóbr i usług.

-lata 70. gospodarki świata zachodniego

dotknął kryzys ekonomiczny

Recesja zmusiła wiele firm do przenoszenia działalności za granicę w poszukiwaniu tańszej siły roboczej i innych czynników produkcji. Efektem tego było przyspieszenie procesu globalizowania gospodarki światowej.

-lata 80.- uwidocznienie się kryzysu państwa dobrobytu- zaczęto propagować i wdrażać neoliberalną doktrynę ekonomiczną. Prywatyzacja/ deregulacja gospodarek rozwiniętych krajów kapitalistycznych umacniała podmioty rynkowe

kosztem instytucji politycznych.

Rewolucja komputerowa-mobilności kapitału w skali światowej

w neoliberalną logikę rozwoju wpisane są zasady:

nieuchronności transformacji, adaptacji do zmiany, prawa rynku, eliminowanie

państwa z gospodarki, nieuchronność komputeryzacji i innowacji technologicznych, kluczowe znaczenie jakości i konkurencyjności.

-lata 70 fala innowacji technologicznych w dziedzinach związanych z tworzeniem i

przesyłaniem informacji, telekomunikacją i mediami (fax, telewizja satelitarna i kablowa, dynamiczny rozwój wielu gałęzi nowej gospodarki opartej na wiedzy

Rewolucja technologiczna w sferze stosunków gospodarczych w USA przyczyniła się

do powstania technokapitalizmu.

„konstelację, w której wiedza naukowa i techniczna, komputeryzacja i automatyzacja

pracy oraz interaktywna technologia, pełnią w procesie produkcji analogiczną rolę jak ludzka praca i maszyny we wcześniejszych formach kapitalizmu. Technokapitalizm obejmuje także nowe formy organizacji społecznej, unikalne formy kultury i życia codziennego, oraz innowacyjne formy kontestacji”.

-nowe formy organizacji produkcji opartej na większej elastyczności produkcji, krótszych seriach wyrobów, oraz wysokiej absorpcji wiedzy i innowacyjności wymuszanej coraz ostrzejszą konkurencją w skali

globalnej. produkcja przenoszona jest do krajów stwarzających warunki lepsze warunki konkurencyjności, niż kraje macierzyste.

Głównym podmiotami i zarazem beneficjentami globalizacji ekonomicznej stały się

wielkie korporacje ponadnarodowe

2. Technologia

Rozwój telewizji satelitarnej i kablowej, stacji radiowych, sieci telefonii stacjonarnej i

komórkowej, faxu i Internetu w ostatnich dekadach dwudziestego wieku sprawiał wrażenie skracania odległości na globie ziemskim. Procesy te przyczyniły się w ogromnym stopniu do intensyfikacji globalnych kontaktów międzyludzkich w wymiarze fizycznym i wirtualnym.

W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia Internet był podobną nowością, jak

telefon w latach dwudziestych ubiegłego stulecia

W 2002 r. dostęp do sieci miał co dziesiąty mieszkaniec globu.

Dzięki rewolucji informacyjnej i komunikacyjnej, obok przestrzeni fizycznej

(geograficznej) pojawiła się cyberprzestrzeń.

„Jeśli w przeszłości przestrzeń miała zasadniczo postać fizyczną, to obecna

cyberprzestrzeń nie jest powiązana z konkretnymi miejscami. Istnieje ona w ramach sieci elektronicznych i organizacji komercyjnych, które rozprzestrzeniły się po całym świecie.”

W cyberprzestrzeni funkcjonuje już cybergospodarka, cyberkultura, cyberdemokracja i cyberrozrywka, oraz wiele innych form ludzkiej aktywności.

3. Geografia polityczna

Rewolucja informacyjna i komunikacyjna umożliwiła powstanie tzw. „nowej geografii”

społecznej. Odległość ma charakter względny, kurczy się ona w miarę jak ulega zmniejszaniu ilość jednostek czasu w podróży między danymi punktami. Zjawisko to wzmacniane jest efektem niemal jednoczesnego przekazu i odbioru informacji.

Dzięki technologiom informacyjnym i telekomunikacyjnym ma miejsce proces

transformacji geografii społecznej polegający na rozwoju przestrzeni ponadterytorialnych.

Do niedawna geografia społeczna i polityczna miała charakter terytorialny, jednak obecnie na skutek globalizacji mamy do czynienia z powstawaniem nowej geografii społecznej i politycznej, która odchodzi od logiki wyłącznie terytorialnej.

zawierającej takie przymiotniki, jak : globalny, ponadterytorialny, trans-graniczny i trans-światowy.

Dzięki rozwojowi telekomunikacji coraz większa ilość transakcji ekonomicznych i

innych przybiera charakter ponadterytorialny, nie wymaga fizycznego przekraczania granic i pokonywania odległości. Globalne systemy komunikacyjne pozwalają ludziom na całym świecie nawiązywać kontakty i tworzyć sieci powiązań niezależnie od odległości i granic, jakie ich dzielą w wymiarze geograficznym.

Intensywność stosunków ponadterytorialnych jest jednak zbyt słaba, aby można mówić o całkowitym zerwaniu z „terytorialnością” stosunków społecznych,

gospodarczych i politycznych.

Rewolucja informacyjna tworzy społeczności wirtualne i sieci powiązań, które przechodzą ponad granicami państwowymi. Coraz większą rolę w światowej polityce będą odgrywać transnarodowe korporacje i organizacje pozarządowe, łącznie z terrorystycznymi. Wiele z nich będzie posiadać zasoby miękkiej władzy, tworząc koalicje ponadnarodowe, mające coraz więcej do powiedzenia w różnych kwestiach.

4. Cyberprzestrzeń polityczna

Istotnym czynnikiem, jaki wpływa na charakter stosunków społecznych i politycznych

w okresie przechodzenia do ery globalnej jest przestrzeń komunikacyjna (cyberprzestrzeń) obejmująca coraz większą część ludności świata.

Jak pisze jeden autor, Cyberprzestrzeń jest trudniejsza do kontrolowania przez państwo, niż tradycyjna scena polityczna, ponieważ funkcjonuje ona ponad granicami. „Granice trzymają ludzi wewnątrz państw, dzięki czemu rządy mają zdolność do reglamentowania zachowań politycznych obywateli. Cyberprzestrzeń podważa tą równowagę sprawiając, że ucieczka od regulacji staje się łatwiejsza” Internet narodził się w anty-autorytarnej atmosferze uniwersytetów amerykańskich w

latach siedemdziesiątych. Jego narodzinom towarzyszyło przekonanie, że to nowe medium będzie służyć promowaniu wartości demokratycznych, takich jak wolność słowa i stowarzyszeń.

Według Simona, technologie informacyjne i komunikacyjne posiadają cechy, które

wpływają erozyjnie na systemy autorytarne:

-osłabianie granic państwowych;

-promocja zdolności ludzi do zrzeszania;

-osłabianie możliwości rządów do kontrolowania obywateli;

-zwiększanie otwartości i przejrzystości działania rządów;

-zwiększanie zakresu wpływu obywateli i organizacji pozarządowych,

-zwiększanie ogólnej dostępności obywateli do edukacji i informacji.

Wpływ Internetu na zmiany polityczne zależy od wielu czynników tj.: zachowania elit

rządzących w państwach niedemokratycznych.

Relacje między rozwojem Internetu a demokracja są dwustronne. Internet sprzyja demokracji, ale demokracja jest niezbędna dla popierania i powszechnego oraz swobodnego użytkowania sieci. Inną demokratyzującym wpływem technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest tworzenie globalnego społeczeństwa obywatelskiego w cyberprzestrzeni komunikacyjnej.

5. Państwo, władza, suwerenność

-wg Helda- znaczenie władzy politycznej w erze globalizacji nie maleje, lecz przeciwnie zwiększa się,

- A. Giddens, -znaczenie państw bynajmniej nie zmniejsza się, a zakres

ich władzy jest nadal większy niż pozostałych uczestników międzynarodowej gospodarki i polityki. Państwa kontrolują terytorium, siłę militarną, środki przemocy i stanowienia oraz egzekwowania prawa. Mają one zatem do odegrania większą rolę w świecie teraz, niż dawniej. Państwo jest niezbędne dla regulacji rynków, ochrony demokracji i praw człowieka, zapewnienia rozwoju nauki i edukacji, adaptacji społeczeństwa do zmian zewnętrznych.

Z drugiej strony, pod wpływem procesów „deterytorializacji” zachodzą jednak

zmiany w strukturach władzy państwowej, mechanizmach jej funkcjonowania, zakresie autonomii i suwerenności. Mimo, że globalizacja nie pozbawia państw suwerenności, to jednak zmienia znaczenie przypisywane tradycyjnie temu pojęciu. Następuje przemieszczanie suwerenności, państwo otoczone jest obecnie systemem wielostronnych centrów władzy i zazębiających się sfer autorytetu.

---