Krzysztof Niemirycz, Bajki Ezopowe,
oprac. Stanisław Furmanik, BN I 164, 1957.
WSTĘP
O Krzysztofie Nemiryczu.
brak informacji o Niemiryczu, Brückner - „ze znanego rodu ariańskiego”, z Czerniechowa, Stefan i babka Krzysztofa, bunt Chmielnickiego ucieczka, ślub Stefana z Gryzeldą Wila-nówną Krzysztof, ojciec wierny podczas potopu Janowi Kazimierzowi.
1658 r. uchwała wydalająca arian, emigracja do Niemiec.
Krzysztof ok. 1646 r., studia we Frankfurcie nad Odrą, łacina, francuski, niemiecki (włoski i greka?), ślub z panną (?) Ożarowską, arianką, „Bajki” 1699 r., motyw „jednej damy” (Klime-ny), „Bajki” La Fontaine'a (wydawane 1668-1694), parafrazy Niemirycza musiały powstać wcześniej, dedykacja dopiero luty-marzec 1699 r.
Niemirycz a La Fontaine.
Niemirycz - twórczy, samodzielny, oryginalny akcent zawartości refleksyjnej, ekspresywność i plastyczność obrazu (w przeciwieństwie do La Fontaine'a).
Historyczne znaczenie bajek La Fontaine'a.
nowy obowiązujący wzór bajki (kształt artystyczny), zmiana myślenia - Kartezjusz „dzieło in-wencji to utwór poetycki”.
brak sztywnych norm i reguł, treścią bajek prawda o człowieku (dotąd traktacik moralistyczny, dział prozy).
Forma wierszowa bajek Niemirycza.
bajki Niemirycza - sylabiczne, wiersz ciągły, zmiennomiarowy, różne kombinacje rymów, ry-my niedokładne, często oparte na akcentach paroksytonicznych.
Język Niemirycza.
bajka ma charakter realistyczny, zatem język potoczny, codzienny.
Treść refleksyjna bajek Niemirycza.
uczucia, namiętności prowadzą człowieka do wszelkiego rodzaju konfliktów, główne wady - głupota, siła panuje nad etyka i prawem.
idee oświeceniowe.
TEKST
BAJKI EZOPOWE
[Dedykacja] - dla przyszłego króla polskiego Augusta II (ur. 1696), w zasadzei panegiryk na cześć panującego Augusta II, same dobra otrzymane od saksońskiego władcy, „bajki” do nauki języka polskiego.
Przedmowa - naturalny styl, a nie sztuczny, wymyślny.
Obserwacyja na wiersz wolny - to nie pójście na łatwiznę, nie wie, czy ktoś był przed nim.
Kompliment do jednej damy - dla Klimeny, przez zwierzęta ukazane życia ludzkie.
Osieł i pies - osioł zazdrości psu, że pan go pieści, naśladuje psa, pan na niego z kijem.
Lis bez ogona - stracił w pułapce ogon, „nowa moda”, wyśmiany.
Świerszcz i mrówka - zima, świerszcz ma pustki w spiżarni, mrówka mu nie pomoże.
Małpa i delfin - podobne delfiny są bardzo miłe dla ludzi, delfin zabiera z tonącego statku małpkę (myli ją z chłopcem), puenta - lepiej milczeć niż głupio gadać.
Podróżny i osieł - podróżny chciał zaoszczędzić i wypuścił osła na czyjąś łąkę, osioł uciekł.
Szczur i żaba - szczur zaproszony przez żabę, która chce go utopić, łapie ich kania.
Pies z sztuką mięsa - biegł nad wodą z mięsem, chciał złapać odbicie.
Kozieł i lis - w studni, lis się uratował, mówi o cierpliwości.
Żaba i wół - żabie spodobał się wół, chciała być taka sama, pękła..
Dąb i trzcina - dąb się przechwala, że jest silniejszy, wiatr go łamie.
Muł pyszny - u księcia w stajni, pyszny, zestarzał się, oddany młynarzowi.
Dwie myszy - miejska ma dużo jedzenia, ale w strachu, polna uboga, ale ma spokój.
Baranek i wilk - mocniejszy zawsze wygra, byle jaki pretekst (zmącona woda).
Jupiter i zwierzęta - nadęte, najbardziej człowiek, patrzy, co ma lepszego od innych.
Młodzieniec niemłody - szuka żony, 2 wdowy, wyrywają mu włosy, zrezygnował z ożenku.
Lew kochający - zakochany w pasterce, ojciec zgodził się na ślub („Miłość wzgardzona jest mściwa”), pozbycie się pazurów i zębów, zabity, „Tak właśnie miłość z rozumu nas złupi”.
Lew chory i liszka - wizytacje, lis - wiele śladów wchodzi, nic nie wychodzi.
Kur i perła - po co głupiemu biblioteka, a kurze perła?
Mucha i mrówka - mrówka nie ma skrzydeł, ale muchę ludzie źle traktują.
Osy i pszczoły - osy napadły pszczoły, sąd przed szerszeniem, aluzja do Polski.
Szalbierz - szalbierze cieszą się szacunkiem, miał z osłów wybrać rumaka, carpe diem.
Członki i żołądek - bunt członków, po trzech dniach tracą siły.
Fortuna i dzicię - dziecko zasnęło przy studni, Fortuna je budzi i przestrzega.
Żaby chcą króla - Jowisz zsyła im drzewo, potem bociana.
Jałowica, owca i koza w towarzystwie ze lwem - podział jelenia na części, wszystko dla lwa.
Starzec - narzeka, przychodzi Śmierć, on udaje, że jej nie wzywał.
Niezgoda - zawsze wyobrażenie złej, brzydkiej, szkodliwej.
Koń i jeleń - koń pokłócił się z jeleniem, umówił się z człowiekiem, po zabiciu jelenia pozostał w niewoli.
Orzeł i liszka - orzeł porywa lisiątka, zemsta lisicy: podpalenie gniazda, orlęta się duszą.
Kotka przemieniona w białogłowę - pan modłami lub czarami zamienił kotkę w kobietę (Kli-menę), ślub, kocia natura - on jej o miłości, ona nasłuchuje myszy.
Lew stary - zaatakowany przez dawnych poddanych.
Kobuz i ptasznik - ptasznik łapie kobuza (sokoła) za ganienie za ptaszkiem.
Skąpiec - zakopał w sadzie skarb, okradziony.
Dwie suce - jedna, która miała się oszczenić, wyrugowała drugą z nory.
Wilk i pies - głodny wilk na wolności i syty pies w niewoli.
Dwóch chłopów i niedźwiedź - umówili się na skórę niedźwiedzia, jeden na drzewo, drugi umarły, niedźwiedź szeptał mu do ucha, żeby nie dzielić skóry na niedźwiedziu żyjącym.
Kruk i liszka - kruk ma ser, liszka go zagaduje i ucieka z serem.
Niedoperz, krogulec i łasica - nietoperz wmówił łasicy, że jest ptakiem, krogulcowi - że my-szą, wymknął sie obu.
Wiatr i słońce - zakład, kto pierwszy z podróżnego zdejmie płaszcz, słońce więcej niż siła.
Wróbel i słowik - wróbel chciałby śpiewać, dziwi się, że słowik w samotności żyje, słowik o Fi-lomeli.
Konkluzyja - dość bajek, bo za dużo wykładów to źle.
król nigdy się nie nauczył tego języka.
1
2