6. RELIGIA jako..
I Substancjalne i funkcjonalne ujęcia religii. (Mariański 30-42)
1.koncepcja substancjalna:
odpowiada na pytanie „czym jest religia”
zakłada wiarę w inną rzeczywistość - „świętą” - czyli sacrum (tę transcendentną rzeczywistość określa się Bogiem, świętym kosmosem, siłą wyższą itp.)- która różni się od rzeczywistości codziennej, doczesnej (profanum).
Religia jako instytucja w ramach której rozgrywają się interakcje z bytami nadnaturalnymi ()
Dopuszcza istnienie bezreligijnych społeczeństw
Definicje substancjalne są pomocne przy badaniu religijności, tak jak jest ona kształtowana przez zinstytucjonalizowane Kościoły, związki wyznaniowe (religijność kościelna)
2. koncepcja funkcjonalna:
odpowiada na pytania „co religia czyni, czego dokonuje, jakie ma funkcje”
religia spełnia wielorakie funkcje wobec osobowości człowieka i społeczeństw (integracyjne, kompensacyjne, sensotwórcze):
np.: nadaje sens i cel ludzkiej egzystencji, pozwala podporządkować się jednostajnemu rytmowi życia czyniąc go naturalnym niezmiennym i niepodważalnym; tworzy kompensacyjne iluzje legitymizujące społeczno-ekonomiczny status quo; zaspokaja potrzeby i lęki eschatologiczne
założeniem jest, iż w egzystencji ludzkiej pojawiają się tzw. sytuacje graniczne, rodzące nierozwiązywalne dylematy, na które religia usiłuje mimo wszystko dać odpowiedź. - „religia określa to co nieokreślone”
Przedmiotem tego ujęcia stają się te zjawiska (nawet zwyczajowo nie określane jako religijne), które spełniają określone funkcje
Można uznać za religijne także te systemy, które nie mają bezpośredniego odniesienia do sacrum (tego co nadprzyrodzone) np. ideologie.
Zatem nie ma społeczeństw bez religii.
II Wymiary (parametry) i wskaźniki religijności (Piwowarski 58-66)
Według księdza profesora doktora habilitowanego Władysława Piwowarskiego wszystkie zjawiska religijne, pozostające jednak pod bezpośrednim lub pośrednim wpływem Kościoła, można mierzyć za pomocą siedmiu parametrów (wprawdzie nierównorzędnych):
1. Globalny stosunek do wiary: dotyczy nie tylko autodeklaracji na temat swej wiary, ale także o poznanie intensywności (wpływ wiary na inne aspekty życia religijnego) i stopnia krytycznej refleksji nad własna religijnością (interioryzacja wiary: czy wiara - wynik własnych przemyśleń, czy odziedziczona po rodzicach „bagaż kulturowy”) interioryzacja wiąże się z typem motywacji religijnej.
2. Wiedza religijna: w ścisłym związku z par. ideologia. Dotyczy dążeń do poznania artykułów wiary, jej podstaw oraz faktów i dat z życia Kościoła. Wiedza niekoniecznie musi wiązać się z wiarą.
3. Ideologia religijna: oczekiwanie religii lub Koscioła wobec członków w zakresie artykułów wiary - rozumienie i akceptacja doktryny. W ramach nawet jednej doktryny mogą istnieć różne tradycje religijne - stąd też postawy religijne mogą tworzyć continuum od wiary tradycyjnej przez liberalną do niewiary.
4. Doświadczenie religijne: opera się na fakcie przeżywania przez ludzi religijnych bezpośrednio ostatecznej rzeczywistości i bliskości Boga. W świetle wiary człowiek odkrywa sens życia i rozwiązania problemów. Ma ufność, iż w Bogu jest jego ocalenie.
5. Praktyki religijne: - rozciąga się na wszystkie praktyki (oficjalne i prywatne), których oczekuje Kościół - chodzi o faktyczne zachowania ludzi.
6. Wspólnota religijna: świadomość więzi z duchowieństwem, parafią i Kościołem oraz komunikacje, interakcje i relacje społeczno-religijne o charakterze między indywidualnym i grupowym.
7. Moralność religijna: sprawdzian skuteczności religijne wiary, wiedzy, doświadczenia i praktyk w życiu codziennym - w jego świeckich zakresach. Postawy i aktywności świeckie wynikające z internalizacji norm etyki religijnej, religijnie umotywowane.
Każdemu parametrowi przyporządkowuje się wskaźniki:
Ad1. (4 wskaźniki:) autodeklaracja dot. intensywności postawy religijnej, autodeklaracja dot. praktyk religijnych, motywacje religijności, przemiany religijności w świadomości badanych.
Ad2. (12 wskaźników:) znajomość dogmatu Trójcy, zmartwychwstania ciał, nauki o losie duszy po śmierci, sakramentów, znaczenia sakramentów w życiu chrześcij., znaczenia sakramentu bierzmowania, hierarchii świąt, święta niepokalanego poczęcia, imion ewangelistów, św. Pawła, obecnych przywódców Kość., wydarzeń Kościoła.
Ad3. (10 wskaź:) wiara w nadnatur. Istotę, trójcę, Chrystusa, stworzenie świata, Opatrzność, Biblie, odpuszczenie grzechów, życie pozagrobowe, nagroda lub kara po śmierci, zmartwychwstanie ciał.
Ad4. (7 wskaź. :) odczucie bliskości Boga, emocjonalne doń przywiązanie, sens życia, poczucie bezpieczeństwa, pomoc w życiu codziennym, pomoc w trudnych sytuacjach, pomoc w ostatniej godzinie.
Ad5. (18 wskaź :) uczęszczanie na mszę, świadomość obowiązku uczęszczania na mszę, potrzeba modlitwy w łączności z Kościołem, spowiedź, komunia, posty, potrzeba ślubu kościel, sens pogrzebu katolickiego, pacierz, sens modlitwy w życiu człowieka, nabożeństwa nadobowiązkowe, zwyczaje religijne, ksiądz po kolędzie, zamawianie intencji mszalnych, czytanie Pisma, czytanie książek i czasopism relig.
Ad6. (12 wskaź:) potrzeba kapłana w życiu, poczucie przynależności do Kościoła, do parafii, uzasadnienie wyboru kościoła dla spełniania praktyk relig, zachowanie w kościele, zainteresowanie sprawami parafii, rozmowy o sprawach parafialnych, udział w praktykach wspólno-grupowych, poglądy na koncepcję Kościoła, potrzeba księdza w rodzinie, potrzeba kontaktów z księdzem, wady i zalety księdza parafialnego.
Ad7. (10 wskaź:) najważniejszy obowiązek katolika, pośrednictwo Kościoła w konfliktach moralnych, nierozerwalność małżeństwa, planowanie rodziny, wychowanie religijne, niepracowanie w święta, etyczna ocena czynów np. kradzieży mienia społecznego, bezinteresowna pomoc, kłótnie, alkoholizm.
Kościół |
Sekta |
|
|
III Kościół i sekta w ujęciu Troeltscha(1865-1923) (Adamski 104-109)
IV Atrybuty sekty według Palecznego (28-52) Pośród najważniejszych i niezbywalnych atrybutów sekty umieścić należy:
1. Wspólnotowość, bezpośredni charakter więzi pomiędzy członkami, relacje opierające się pierwotnie na relacjach bezpośrednich, typu face to face. Wspolnotowość ta opiera się na pojęciu community i wynika najczęściej z tradycji i wcześniejszych form grupowej organizacji religijnej. Zdecydowana większość sekt chrześcijańskich odwołuje się do idei komuny, pierwotnej gminy chrześcijańskiej, wspólnoty apostolskiej, równości i bezpośredniości w obcowaniu z członkami wspólnoty wyznaniowej. Atrybut wspólnotowości oprócz obiektywnej natury wynikającej z charakteru związków interpersonalnych wewnątrz sekty, posiada silnie artykułowany i przeżywany wymiar subiektywny, świadomościowy, przybierający w wielu wypadkach kształt ideologiczno-doktrynalny.
2. Ortodoksyjność i prawowierność sekt. Zasadza się ona na czystym założeniu o konieczności obrony doktrynalnych zasad czystości wiary. Ortodoksyjność - jakkolwiek pojmowana - prowadzi do skrajnych form fanatyzmu, niezwykłej gorliwości religijnej i najwyższego oddania zasadom wiary. Cecha ta jest wspólna większości sekt wywodzących się z różnych wyznań.
3. Odrębność i izolacja. Ważnym wyróżnikiem sekt i grup kultowych jest silne przekonanie ich członków o wyjątkowości ich przynależności i wiary. Sekty prowadzą szczególną politykę prowadzącą do nadania im charakteru pierwotnych grup odniesienia. Tworzy się przestrzeń wewnętrzna i zewnętrzna. Pierwsza z nich uważana jest za własną, wyznacza granice znanego i bezpiecznego świata. Wszystko co znajduje się poza nią niesie niebezpieczeństwo skażenia grzechem, duchowy niepokój, zagraża stabilności grupy. Granice te wyznaczane są także m.in. poprzez stosowanie ściśle określonej symboliki, w tym ubioru i innych cech wyglądu zewnętrznego. Starannie bywa także ustalany zakres i przebieg kontaktów członków sekty z obcymi, z ludźmi do niej nie należącymi..
4. Charyzmatyczna rola przywódców. Atrybut ten jest w równym stopniu wyznacznikiem grup kultowych co i sekt religijnych. Twórcami grup religijnych o kontestacyjnym, buntowniczym rodowodzie bywają jednostki zdeterminowane, silne duchowo, przepojone niezwykle pociągającym innych przekonaniem o własnej roli i misji boskiej do spełnienia, nacechowane żarliwą i autentyczną religijnością, niezwykłe często pod względem sprawności intelektualnej. Wielu z przywódców sekt dysponuje ponadto ukrytymi zdolnościami z pogranicza psychoterapii i parapsychologii. Bywają wśród nich osobowości mistyczne, hipnotyczne, posiadające niezwykłe, postrzegane jako nadprzyrodzone zdolności oddziaływania na innych. Moc duchowa i autorytet przywódców sekt religijnych prawie nigdy nie bywa kwestionowany.
5. Kwestionowanie autorytetów. Bezkompromisowość i radykalizm zachowań i postaw członków sekt wobec świata zewnętrznego i odrzuconych wartości. Kontestacyjny rodowód i charakter sekt opiera się na odrzucaniu istniejących hierarchii i autorytetów. Jedyną moc zachowują przyjęte i utrwalone przez grupę postacie wybranych proroków i świętych. Zasada selektywnej personifikacji jest przy tym instrumentem służącym utrzymaniu ortodoksyjności i deklarowanej prawowierności. W większości przypadków to co święte dominuje w sekcie nad tym co świeckie. Stąd bierze się także specyficzny moralitet niektórych sekt, który zakłada całkowite kwestionowanie prawomocności autorytetów i instytucji świeckich. W innych sektach lekceważenie prawa stanowionego, brak respektowania norm ustanowionych przez instytucje państwowe i obywatelskie, odmowy pełnienia określonych obowiązkowych czynności, w tym np. służby wojskowej, opierały się na prymacie religijnych zasad priorytetu zadań i obowiązków.
6. Wielkość sekt i grup kultowych. Nie jest to cecha istotna w sensie statystycznym czy demograficznym, lecz relacjonalnym. Sekty w zdecydowanej większości przypadków posiadają bowiem charakter grup mniejszościowych. Z natury rzeczy też opierają one swoją organizację na zasadzie prymatu poczucia wspólnotowości i dominacji więzi typu bezpośredniego. Przeważnie są to grupy małe, nawet w tych przypadkach, gdy wewnątrz sekty dochodzi do wyłonienia wielopoziomowych struktur i hierarchii. Niekiedy małe, pojedyncze sekty tworzą wspólny ruch lub grupę wyznaniową, z których nieliczne formalizują się i tworzą instytucje kościelne - nie zmienia jednakże faktu, iż w swojej pierwszej fazie są to grupy małe, posiadające wyraźny status mniejszości zarówno w łonie samej grupy wyznaniowej z której pochodzą jak i w szerszym kontekście społecznym. Stają się one miejscem atrakcyjnym dla strudzonych bezsensem egzystencji w konsumpcyjnym świecie. Sekta zastępuje jednostkom rodzinę. (uwspólnotowienie własności prywatnej, tworzenie wieloosobowych związków seksualnych wspólne wychowywanie dzieci)
7. Charakter członkostwa, polegający na dobrowolnym akcesie i świadomym wyborze przynależności do sekty oraz aprobacie wobec narzuconego jednostce rygoryzmu moralnego. Członkostwo w sekcie nie jest sprawą prostą i wiąże się często z zasadą ekskluzywności i jej elitarności. Misja ta odbierana jest przy tym jako pochodząca wprost od Boga i jako taka obwarowana jest całym zespołem zabiegów i misteriów inicjacyjnych. Wyborowi temu musi towarzyszyć pełna świadomość powołania religijnego, mistyczny i fanatyczny wręcz stosunek do stylu życia panującego wewnątrz sekty. Kandydatów skłania się z zasady do wstępnego nowicjatu, wystawia na okres próbny, poddaje różnorodnym treningom oraz presjom.