Skórne odczyny polekowe

Zgodnie z definicją WHO skórne odczyny polekowe są:

• niepożądanymi zmianami, które występują po zastosowaniu prawidłowej, nietoksycznej dawki leku

• nie obejmują one objawów przedawkowania, nadużywania leku lub jego błędnego dawkowania

Skórne odczyny polekowe nie mają:

• cech charakterystycznych dla poszczególnych leków

• wiele z nich może powodować identyczne

zmiany

• każdy z leków może powodować występowanie różnych morfologicznie objawów klinicznych

• Skórne odczyny polekowe obserwuje się najczęściej po:

• antybiotykach (42%)

• NLPZ (27-74%, w tym 38% po aspirynie)

• lekach stosowanych w chorobach układu sercowo-naczyniowego (20%)

• lekach przeciwdrgawkowych (10%)

NLPZ

• należą do jednych z najczęściej przepisywanych leków przez lekarzy różnych specjalności

• większość z nich jest powszechnie dostępna, bez recepty lekarskiej

• częste występowanie niepożądanych objawów ubocznych po tych lekach związane jest z:

• brakiem rzetelnej informacji dla chorych o zagrożeniach płynących z przewlekłego ich przyjmowania

• zjawiskiem polipragmazji

• stanowią dużą i bardzo zróżnicowaną grupę leków

• należą do różnych grup chemicznych, co decyduje o bardzo zróżnicowanej aktywności:

• przeciwzapalnej

• przeciwbólowej

• przeciwgorączkowej

• W Stanach Zjednoczonych stosuje się NLPZ

powyżej 65. roku życia u 10-20% populacji

• W Polsce liczbę osób zażywających te leki szacuje się na 4 mln tj. u około 10 % populacji

• Obserwacje kliniczne wskazują, że odczyny polekowe częściej występują u dorosłych, rzadziej u dzieci (większa ilość leków przyjmowanych przez dorosłych, zwłaszcza w podeszłym wieku, zaburzenia czynności wątroby i nerek)

Najczęstszym objawem niepożądanym stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych są powikłania ze strony przewodu pokarmowego

Najgroźniejsze z nich stanowią krwawienia i perforacje owrzodzeń (kwas acetylosalicylowy)

Do pozostałych należą między innymi.:

• uszkodzenie nerek

• wątroby

• szpiku

• skurcz oskrzeli

• odczyny skórne

• skóra, jako m.in. miejsce pozawątrobowego metabolizmu leków, jest narządem szczególnie predysponowanym do występowania reakcji nadwrażliwości

Rodzaje reakcji skórnych po lekach

• reakcje alergiczne:

• typu I , o charakterze natychmiastowym z anafilaksją

• reakcje typu II i III pod postacią plamic i leukocytoklastycznego zapalenia naczyń

• reakcje typu IV- opóźnione, manifestujące się głównie jako kontaktowe zapalenie skóry

• reakcje niealergiczne

Są to tzw. reakcje nadwrażliwości niealergicznej, nazywane także reakcjami nietolerancji, pseudoalergii, czy idiosynkrazji

Leki, których zastosowaniu mogą towarzyszyć objawy przypominające swym obrazem klinicznym reakcje alergiczne, zachodzące jednak bez udziału IgE

• niesteroidowe leki przeciwzapalne

• radiologiczne środki kontrastowe

• mannitol

• dekstran

• środki miejscowo znieczulające

Do najczęsszych objawów niepożądanych po NLPZ należą skórne odczyny polekowe tj.:

• pokrzywka

• obrzęk naczynioruchowy

• rumienie

• osutki plamisto-grudkowe

• plamice

• reakcje fototoksyczne

Pokrzywka

• NLPZ stosunkowo często prowokują rozwój przewlekłej pokrzywki (najczęściej jednak penicylina i jej pochodne, morfina oraz kodeina)

• pokrzywka wywołana nietolerancją kwasu acetylosalicylowego oraz prowokowana przez dodatki pokarmowe (benzoesany, glutaminian sodu) i pokarmy zawierające salicylany stanowi około 30 % przypadków chorych z pokrzywką przewlekłą

U tych chorych występuje często nietolerancja NLPZ

• nadmierna synteza leukotrienów u tych chorych spowodowana jest zaburzeniem przemiany kwasu arachidonowego, związanej z blokiem enzymatycznym cyklooksygenazy

Obrzęk naczynioruchowy

• mechanizm alergiczny ( I-typ reakcji na leki, pokarmy, alergeny powietrznopochodne)

• niealergiczny (nietolerancja leków np. NLPZ, wyzwalacze histaminy)

Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy mogą występować niezależnie od siebie lub współistnieć u jednego chorego

Rumienie

• NLPZ

• antybiotyki

• sulfonamidy

• leki przeciwgruźlicze, przeciwdrgawkowe, przeciwgrzybicze czy barbiturany

Mogą być przyczyną wystąpienia zmian rumieniowych, takich jak:

• rumień wielopostaciowy

• zespół Stevensa-Johnsona

• toksyczna nekroliza naskórka (zespół Lyella)

• rumień trwały

• rumień guzowaty

Osutki plamisto-grudkowe i uogólniona osutka krostkowa- AGEP
(acute generalized exanthematous pustulosis)

• NLPZ

• antybiotyki

• diltiazem

• izoniazyd

• karbamazepina

• kaptopril

Plamice polekowe

• często mają podłoże niealergiczne

• mogą powstawać w wyniku zahamowania agregacji trombocytów pod wpływem kwasu acetylosalicylowego lub na skutek trombocytopenii w przebiegu leczenia cytostatykami

Odczyny fototoksyczne

Występują u większości ludzi pod wpływem substancji zwiększających reakcję skóry na działanie promieni ultrafioletowych (pasmo UVA)

• zazwyczaj pojawiają się po 5-20 godzinach od czasu ekspozycji

• czynnikami zwiększającymi wrażliwość skóry na promienie ultrafioletowe mogą być:

• rośliny (furokumaryny)

• środki chemiczne działające zewnętrznie lub podawane doustnie

• leki (tetracykliny, sulfonamidy, pochodne fenotiazyny, furosemid, psoraleny, w tym NLPZ)

Inne jednostki chorobowe prowokowane przez NLPZ

• pęcherzyca, najczęściej jej odmiana liściasta

• zapalenie skórno-mięśniowe

• toczeń układowy

Przyczyny występowania powikłań

• rozwój farmakoterapii

• coraz większa ilość leków przyjmowanych przez chorych, przepisywanych przez lekarzy różnych specjalności

• brak leków w pełni bezpiecznych, nawet te, które działają leczniczo, mogą szkodzić

Należy pamiętać

W wielu wypadkach wystąpienie odczynów polekowych jest groźniejsze dla chorych niż choroba, z powodu której leki zastosowano