Pedagogika specjalna
Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. C.d.
istnieje tendencja aby kwestie standardów rehabilitacyjnych regulować prawnie w zakresie prawa międzynarodowego, żeby wyznaczać pewne standardy w zakresie wyrównywania szans osobom niepełnosprawnym w zakresie prawa międzynarodowego. Dokumentów jest bardzo dużo. Mają ze sobą dużo wspólnego - przesłanie, założenia - kwestia praw człowieka i obywatela, dokumenty te wyrastają z uniwersalnych praw, bo osoba niepełnosprawna przestaje być osobą o szczególnych potrzebach ale staje się normalnym obywatelem.
Kluczowym pojęciem standardowych zasad wyrównywania szans osób niepełnosprawnych jest pojęcie wyrównywania szans. W jaki sposób się je definiuje.
„Wyrównywanie szans oznacza proces dzięki któremu różne systemy i instytucje istniejące w społeczeństwie i środowisku są powszechnie dostępne dla wszystkich a zwłaszcza dla osób niepełnosprawnych.”
Rozumiemy zatem, że jest tu przyjmowane, że rozwiązania z jakimi spotykamy się w społeczeństwach (przed 1993 r.) ograniczają niepełnosprawnych szczególnie w dostępie do instytucji.
Standardowe zasady nie mówią jednak tylko wyrównywaniu szans, ale także o obowiązkach. Zakłada się, że wraz ze zwiększaniem dostępu, czy większą liczbą praw będzie się udzielać, gdy będziemy zmieniali środowisku, zwiększa się także oczekiwania wobec tych osób w życie wspólnoty. Społeczeństwo dyskryminuje niepełnosprawnych ograniczając im dostęp do pewnych instytucji, przesłaniem tego dokumentu jest redukcja dyskryminacji, czyli powiększanie możliwości korzystania z tych praw. Występuje tu symetryczność między prawami a obowiązkami - równouprawnienie.
Dwa warunki wstępne równego uczestnictwa:
- osoby niepełnosprawne mają prawo do pozostawania w swoim własnych środowisku lokalnym, jeżeli zatem mówimy o wyrównywaniu szans to nie gdziekolwiek tylko tam gdzie mieszkają w swoim naturalnym środowisku.
- osoby niepełnosprawne powinny otrzymywać potrzebne wsparcie w ramach powszechnych struktur: edukacyjnych, opieki zdrowotnej, zatrudnienia i usług społecznych. Nie tylko w naturalnym środowisku, ale także poprze normalne, standardowe instytucje, takie jak otrzymują pełnosprawni.
Obszary:
(8 głównych obszarów wyrównywania szans, do których odnoszą się zasady)
1) Dostępność środowiska fizycznego i informacji i środków komunikacji społecznej.
Obszar komunikacji. W jaki sposób szanse osób niepełnosprawnych mogą być tu nierówne i w jakim kierunku należałoby zmieniać środowisko by móc wyrównać te szanse?
- kwestie utrudnień w uczestnictwie i poruszaniu w środowisku społecznym, czyli wszelkiego typu bariery środowiska fizycznego (od mieszkań po ulice). Projektowanie budynków - wejścia odpowiednio szerokie, podjazdy, znoszenie schodów, środki transportu publicznego, parkingi, wszelkie inne rozwiązania, które znosiłyby bariery swobodnego poruszania się niepełnosprawnych. Oczywiście do każdego rodzaju niepełnosprawności powinny być dopasowane, np. informacja o komunikacji, żeby rozkłady jazdy, zmiany ich były czytelne dla wszystkich, nie tylko dla niedowidzących ale także niepełnosprawnych umysłowo. Te informacje nie mogą ograniczać się tylko do tego, gdzie można a gdzie nie można wjechać wózkiem inwalidzkim, co najczęściej kojarzy się ludziom z ograniczaniem niepełnosprawnych.
-dostęp do informacji na temat diagnozy, praw, służb, świadczeń, programów pomostowych. Istnieje rozbudowany system pomocy dla osób niepełnosprawnych. Wiedza o tym systemie - gdy Warszawa postanowiło wydać informator dla niepełnosprawnych o równych rzeczach (wszystkim oprócz systemu kształcenia), to w maszynopisie ten informator miał ze 130 stron. Ważną sprawą jest wiedza na temat istnienia takich pomocy. Zwraca się zatem uwagę nie tylko na organizację tych służb ale także na informowanie o dostępie do nich. W zależności od rodzaju niepełnosprawności bariery w dostępie do informacji mogą być bardzo różne. Wydawnictwa - wydają w alfabecie Braile'a, tracą jednak na znaczeniu ze względu na najnowsze techniki. Tworzenie takich bibliotek nie ma zbytniego sensu, ponieważ jest to bardzo kosztowne i o wiele mniej kosztowałoby wyposażenie niepełnosprawnych w komputery pozwalające odczytywać takie informacje. Z zasobów bibliotek elektronicznych jest korzystać sporo łatwiej. Taśmoteka - dostęp do literatury na taśmie. Co raz częściej sprawę zastępują komputery z generatorami mowy, które czytają lekturę, wydawanie książek czytanych nadal ma zastosowanie, tłumacze języka migowego w urzędach, kościołach, telewizji. Jak mało programów telewizyjnych jest tłumaczonych na język migowy. Prosty język - informacja, która jest dostosowana do osób z pewnymi ograniczeniami poznawczymi. W Polsce „społeczeństwo dla wszystkich” - takie pisemko, które jest pierwszym posiadającym stronę w której są informacje tego pisma podane w tzw. prostym języku. Ktoś słusznie powiedział, że powinno się dążyć do wkładki w dziennikach (jednej z gazet codziennych), która podawałaby informacje w formie uproszczonej. Byłoby to dobre nawet dla osób sprawnych. Prosty język próbuje się upowszechnić co raz silniej. Literatura - osoby z ograniczeniami poznawczymi nie są w stanie przeczytać ani wysłuchać dzieł literackich, bo są zbyt skomplikowane. Czy wydawać uproszczone wersje dzieł literackich?
2) Edukacja.
Standardowe zasady są dokumentem daleko idącym. Akcentuje się konieczność zapewnienia każdej osobie prawa do realizacji obowiązku szkolnego bez względu na rodzaj i stopień niepełnosprawności. Jest to ważne dlatego, że obowiązek szkolny dla niektórych grup niepełnosprawnych (z zaburzeniami sensorycznymi) był wprowadzany w wieku XIX lub na przełomie XIX i XX wieku. Istniała grupa osób niepełnosprawnych (osoby z niepełnosprawnością intelektualną - głównie głęboką, a przez długi okres czasu także ze stopniem umiarkowanym i znacznym, z zaburzeniami sprzężonymi) były z obowiązku szkolnego wyłączone, a tego podstawą była klasyfikacja na wyuczanych i niewyuczalnych. Podział ten jest nieaktualny, ale nadal przytaczany. Osoby niepełnosprawne nie były objęte obowiązkiem szkolnym, co dzisiaj uważane jest za bardzo krzywdzące i zasady upominają się o objęcie tej grupy osób obowiązkiem szkolnym, a stało się to dopiero w 1999 roku (w Polsce). Druga rzecz jest to zapewnienie nauki w szkołach zwykłych, czyli w formach integracyjnych i zasady wymieniają pewne elementy, warunki, które mają temu sprzyjać temu rozwiązaniu.
- dopuszczalność elastycznych programów szkolnych. Dzieci niepełnosprawne mogą chodzić do zwykłej szkoły pod warunkiem, że program kształcenia w tej szkole nie będzie sztywny, bo jeśli by był to by ograniczał szanse osób niepełnosprawnych, nauczyciel nie ma wtedy możliwości dostosowania programu do osób niepełnosprawnych. Dlatego elastyczność programu uregulowana prawnie jest bardzo ważna, bo uczeń niepełnosprawny ma większe szanse na przyswojenie materiału i zapewnienie nauki w szkole zwykłej.
- wspieranie nauczycieli - udostępnianie wartościowych materiałów i systematycznego szkolenia. Jeżeli do szkoły zwykłej chodzą niepełnosprawne dzieci to w szkole muszą być osoby, które wiedzą jak te dzieci uczyć i jak do nich podchodzić.
Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych definiują zakres dopuszczalny kształcenia specjalnego: Celem nauczania specjalnego powinno być przygotowanie do nauki w systemie ogólnodostępnym. Czy możliwe są specjalne klasy i szkoły? Tak, ale takie, które będą służyły włączeniu dziecka niepełnosprawnego do szkoły zwykłej. W Polsce niestety nie mamy tego typu rozwiązań, ale w świecie są one stosowane, dotyczy to pierwszych lat nauki, gdzie dla osób niepełnosprawnych tworzy się odrębne grupy w pierwszych latach nauki, po to by podnieść ich poziom kwalifikacji do nauki w szkole zwykłej. Np.: zaburzenie słuchu - oprócz bariery komunikacyjnej, to ją znosimy, wytwarza jeszcze jedno nieszczęście barierę w nabywaniu języka, komunikacja to jest prosta sprawa, za to, żeby można się było komunikować to trzeba mieć coś do powiedzenie. Nasza komunikacja jest językowa, tak jak i myśli, więc potrzebny nam jest język. Osoby z zaburzeniem słyszenia mają w tym barierę, bo nie słyszą języka, który używają inni - mają więc około 2 lat opóźnienia, więc żeby mogły podjąć naukę w zwykłej szkole korzystne jest wyrównania opóźnienia. Wydłuża się więc edukacji początkowej do 4 lat.
Szkolnictwo specjalne dla osób niesłyszących i głuchoniewidomych - nie jest traktowane jako przymus, ale jako opcja. Ta grupa osób może mieć szkoły specjalne, ale może być w normalnych. Roszczenie grup osób niesłyszących jako kulturowo odrębnej. Środowiska osób niesłyszących posługują się językiem migowym, który jest odrębny kulturalnie, więc tworzą oni inną grupę kulturową, tak jak np. Romowie. Na tej podstawie domagają się zachowania tej odrębności kulturowej, jednak może to mieć miejsce tylko w szkołach specjalnych, bo niesłyszących jest stosunkowo mało, a odziedziczalność tego jest stosunkowo niska. Jak się urodzi dziecko z zaburzeniami słuchu to prawdopodobieństwo, że urodzi się w rodzinie osób niesłyszących jest bardzo małe. Więc gdzie takie dziecko może rozwijać kulturę niesłyszących? Ze słyszącą matką i ojcem - nie bardzo? Czy z niesłyszącymi kolegami - lepiej, ale trudno znaleźć takich kolegów poza systemem kształcenia specjalnego.
3)Zatrudnienie.
Nadrzędnym celem jest zapewnienie na otwartym rynku pracy, w normalnych organizacjach zajmujących się usługami i produkcją, a nie w oddzielnych formach. Jest to założenie problematyczne (tak się w świecie przyjmuje i ONZ też tak przyjmuje), dlaczego problematyczne? Szkoła jest instytucja powołana do kształcenia. Można ją zorganizować na różne sposoby, także takiego by w jednej szkole uczyły się dzieci niepełnosprawne i pełnosprawne. Skąd wiemy, że jest to możliwe? Dla każdego rodzaju niepełnosprawności, nie jest to żadna bariera, nie powoduje żadnych skutków ubocznych. O ile zakład pracy nie jest instytucją rehabilitującą, ale powołany dla produkcji dóbr i usług, tworzenia zysku. Wprowadzanie w tę strukturę osób, które pracują inaczej niż inni (niższe tempo, wydajność, częstsze przerwy) jest skomplikowane i bardziej skomplikowane niż kształcenie w szkole. Jest oczywiście możliwe stworzenie zakładów dostosowanych do pracy osób niepełnosprawnych ze sprawnymi, ale jest to bardzo trudne i w przekonaniu Szumskiego niemożliwe.
Dla osób, których nie można zatrudnić na otwartym rynku pracy są małe zakłady pracy chronionej oraz zatrudnienie wspomagane. Tworzymy oddzielne przedsiębiorstwa, gdzie zatrudnione są osoby niepełnosprawne - zakłady pracy chronionej, zorganizowane tak, by produkcja i usługa jest dostosowana do niepełnosprawnych. Zatrudnienie wspomagane - osobom niepełnosprawnym towarzyszą asystenci w pracy.
Równe szanse obejmują nie tylko dostęp do pracy ale także satysfakcjonujące wynagrodzenie. Jeżeli osoba ma pracować i zarabiać zawsze 600zł w naszych warunkach to to częściowo znosi ten obszar. Praca nie jest ważna tylko dla tego, że przynosi normalny rytm pracy, daje satysfakcję i poszerza kontakty społeczne itp., ale także dlatego, że daje dochody. Słusznie w społeczeństwie rynku wolnego przyjęło się, że ocena pracy powinna być wprost proporcjonalna do wykonywanej pracy. Wynagrodzenie powinno być odpowiednikiem tego jak ważną pracę wykonujemy. Słuszna jest tu dyrektywa ONZ, aby baczyć także na wynagrodzenia za pracę dla niepełnosprawnych.
Osoby niepełnosprawne mogły być zatrudnione na skalę masową i otrzymywać godziwe wynagrodzenia, to to musi się odbywać z pomocą państwa. Nie ma możliwości by przeciętna osoba niepełnosprawna była w stanie na normalnym rynku pracy wytwarzać produkty i usługi w takiej mierze jak osoba sprawna, o takiej samej wartości i za takie samo wynagrodzenie, wiec musi się to odbywać przez pomoc publiczną.
Państwowe programy działania powinny obejmować:
- udogodnienia finansowe, podatkowe, uprawnienia do produkcji uprzywilejowanej, wyłączne kontrakty dla zatrudniających niepełnosprawnych.
produkcja uprzywilejowana - papierosy, wódka
- organizowanie szkoleń dla pracodawców i dla potencjalnych pracowników
pracodawcy - dostęp do informacji, informowanie o korzyściach, przywilejach, ograniczeniach itp. z zatrudnienia niepełnosprawnych
pracownicy - agencje, które pomagają zdobyć kwalifikacje niepełnosprawnym
- wspieranie osób poszukujących (asystenci, tłumacze).
- projektowanie stanowiska pracy i przystosowywanie terenów wokół miejsca pracy dla niepełnosprawnych jest to związane z punktem pierwszym - jakoś trzeba dojechać do pracy i wrócić; pracodawca czasem chce zatrudnić, ma ku temu warunki i zakład jego jest przystosowany do zatrudnienia niepełnosprawnego, ale dojazd do tego miejsca jest tak skomplikowany, że osoba niepełnosprawna nie może podjąć zatrudnienia. Analogicznie rozwój przystosowania stanowisk pracy. Jeśli jakiś pracodawca myśli o dostosowaniu stanowisk pracy do niepełnosprawnych to może od razu kupić gotowe biurka, gotowe maszyny, krzesła dla niepełnosprawnych itp. lub gotowe rozwiązania natury organicznej.
4) Środki utrzymania i zabezpieczenie socjalne.
Sytuacja dość podobna jak przy zatrudnieniu. Osoby niepełnosprawne bez względu na to czy pracują czy nie w większości przypadków nie są w stanie utrzymać się samodzielnie bez pomocy państwa i prowadzić życia na normalnym poziomi, że. Standardowe zasady próbują doprecyzować jak państwo powinno interweniować w tej sferze by nie zniechęcać niepełnosprawnych do pracy i równocześnie wyrównywać ich standard życia do tego, co uważa się za normalne w danej kulturze.
Regulacje:
a) Państwo powinno zagwarantować wsparcie finansowe obejmujące koszty wynikające z niepełnosprawności. Niepełnosprawność kosztuje: rehabilitacja, sprzęt rehabilitacyjny, samochody, komputery, koszty leczenia itd. Ponieważ osoba niepełnosprawna nie jest zdolna do wytwarzania wysokich dochodów to tym bardziej nie będzie w stanie z tego co sama zarobi pokryć tych dodatkowych kosztów - to powinno być zadaniem państwa. Udzielanie uprzywilejowanych pożyczek na kupno np. samochodu, refundować kupno komputera lub sprzętu rehabilitacyjnego, pokrycie całości lub części kosztów wyposażenia domu tak by mogła osoba niepełnosprawna w nim mieszkać i poruszać się bez problemów. Rzecz nie dotyczy samej osoby, ale także rodziny, więc mogłaby tez się pojawić kwestia zasiłków.
b) dodatek do dochodu i zabezpieczenie socjalne dla opiekunów. Jeżeli matka bądź ojciec muszą ograniczyć lub przerwać pracę dla wychowania niepełnosprawnego dziecka, to sprawiedliwym jest aby fundusze publiczne, państwowe rekompensowały to tym opiekunom, zabezpieczenie rentowe - matka rzuca pracę, dochodzi do wieku emerytalnego i musi z czegoś żyć, musi z czegoś otrzymywać emeryturę lub rentę, bo to nie jej wina, że musiała rzucić pracę i opiekować się chorym dzieckiem.
c) system zabezpieczeń powinien stymulować do samodzielnego wypracowania dochodu, czyli dodatek do dochodu powinien być wyznaczany tak by nie zniechęcać do poszukiwania pracy. Bardzo wiele form zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest za pensje minimalną, żeby osoby były chętne do wykonywania pracy, muszą mieć możliwość łączenia wynagrodzenia z pracy z rentą, zasiłkiem itp. Bo inaczej nie będą te osoby chętne do pracy, bo jeśli będą zarabiały 700zł a renta wynosi 500zł to nikt normalny do pracy nie pójdzie. Oczywiście muszą być uregulowania prawne w jakim zakresie można łączyć te dochody, bo może być też taka osoba niepełnosprawna, która zarabia 7000zł to oczywiście jest to granica powyżej normy i tu nie powinno być łączenia wynagrodzenia z rentą, ale powinny być refundowane inne rzeczy (o których mowa była wcześniej), takie jak sprzęt rehabilitacyjny, koszty leczenia. Bo fakt, że ktoś ma dużo to nie znaczy, że ma nie mieć refundowanych jakiś rzeczy, dostosowania samochodu itp. Trzeba więc ustalić granicę, do której mogą być łączone: wynagrodzenie i renta. Taką granicą powinno średnie wynagrodzenie w danym kraju.
5) Życie rodzinne i integralność osobista.
Niepełnosprawni powinni mieć prawo do życia we własnej rodzinie, to dotyczy dzieci niepełnosprawnych, którzy urodzili się w normalnej naturalnej rodzinie jak i osób dorosłych niepełnosprawnych, którzy chcą założyć rodzinę. Jedna i druga sytuacja wymaga ingerencji państwa, ochrony i pomocy, żeby pomogło to mieć miejsce na masową skalę.
Uszczegółowienia:
Rozwijanie usług okresowego zastępowania rodziców w ich funkcjach rodzicielskich. Mamusia może chcieć wychowywać dziecko z tatusiem w domu, ale dzieci niepełnosprawne są kłopotliwe w wychowaniu. Doświadczenia światowe dowodzą, że wychowanie takiego dziecka to tak ogromny wysiłek fizyczny i psychiczny, że przekracza możliwości rodziców, stąd tez potrzebna jest im jakaś pomoc: opiekunowie (kilka razy w tygodniu, pomagają wychować dziecko, odciążają z obowiązków). Często rodzin nie stać na takich opiekunów, dlatego też korzystają z wolontariuszy, ale wolontariat nie może zastępować tych funkcji państwa. Bo pomaganie takim rodzinom powinni być w rękach państwa i to państwo powinno pomagać w znalezieniu odpowiedniej osoby na opiekuna i go refundować częściowo lub całkowicie.
Domy krótkiego pobytu - rozwiązanie kontrowersyjne, ale w różnych krajach stosowane. Jest to konieczne w sytuacjach kłopotów zdrowotnych rodziców lub wypadkach losowych, które uniemożliwiają rodzicom na jakiś czas opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem.
Seksualność - powinni móc doświadczać seksualności i prowadzić normalne życie seksualne. Ale żeby jej doświadczać swobodnie i prowadzić życie seksualne powinni mieć możliwość dostępu do poradnictwa rodzinnego, sposobów planowania rodziny itp. Niepełnosprawnych powinno się tu podzielić: osoby niepełnosprawne ruchowo [tych z uszkodzeniami rdzeniowymi to pomoc państwa ( jeśli jest możliwość założenia rodziny przez takie osoby) w tym zakresie powinna leczenie: protetyka członka lub viagra, a jeżeli chodzi o zakładanie rodziny i rodzicielstwo: In vitro, bo osoby te nie są w stanie sami począć dzieci, z powodu zakażeń układa moczowo - płciowego; tych z zaburzeniami sensorycznymi pomoc państwa powinna opierać się na informowaniu o dziedziczności niepełnosprawności] i osoby niepełnosprawne intelektualnie [państwo powinno stosować różne wyjaśnienia i poradnictwo, bo często ci ludzie zadają pytanie, czy skoro oni są upośledzeni to czy ich dzieci też będą, powinno przyłożyć dużą wagę do kwestii zapobiegania rozrodczości, ponieważ część tych osób nie jest zdolna do wychowywania dzieci]. Nie jest tak, że jeśli osoba jest niepełnosprawna z obojętnie jaką niepełnosprawności, to nie znaczy to od razu, że nie jest zdolna wychować dzieci bez pomocy państwa, ale niejednokrotnie pomoc taka by się im przydała a w niektórych przypadkach jest ona konieczna. Trzeba więc rozwijać odpowiednie usługi w tej dziedzinie.
Szkolenia w zakresie zapobiegania nadużyciom seksualnym. Osoby niepełnosprawne są bardziej podatne na bycie wykorzystywanymi seksualnie i dlatego zaleca się, aby w ramach wychowania seksualnego wbudować komponenty programów, które służą zapobiegania nadużyciom. Osoby niepełnosprawne są bardziej podatne na nadużycia, bo trudniej jest im znaleźć partnerów, są bardziej napaleni, niepełnosprawni umysłowo mają mniejsza kontrolę nad sobą i nad światem, dlatego są bardziej naiwni. Programy, które teraz są wykorzystywane np. w Polsce są przestarzałe, bo one raczej mają na celu ograniczenie seksualności osób niepełnosprawnych niż danie im wiedzy i umiejętności potrzebnych do odpowiedzialnego korzystania z tej sfery aktywności życiowej człowieka.
6) Kultura.
Możliwość wykorzystania potencjału twórczego osób niepełnosprawnych dla wzbogacania społeczności. Wszelka działalność kulturalna i artystyczna niepełnosprawnych, ma ona bardzo różny charakter - głusi: język i wytwory kulturowe, dowcip, teatr głuchych, przekazy, dziedzictwo, historia głuchych. Dostęp do ośrodków kultury, teatrów, muzeów, bibliotek, kin. Występują tu bariery techniczne (nie ma podjazdu, urządzeń do odbioru, filmy nie mają napisów), kulturowe (niepełnosprawni w instytucjach kulturalnych to według jednych przesada, bo ktoś może nie tolerować niepełnosprawnych, mówią, że nie dość, że zapłacili dużo za wstęp to jeszcze są tu jacyś niepełnosprawni; im te instytucje są bardziej prestiżowe i bardziej drogie tym te bariery są wyższe) i finansowe (korzystanie z dóbr kultury ma jakieś koszta, przystosowanie instytucji kulturalnych do odbioru dla niepełnosprawnych jest bardzo kosztowne, korzystanie z urządzeń, które pozwalają niepełnosprawnym na dostęp do różnych rzeczy, np. jakieś adaptacje itp.).