Cecha musi być w okresie niemowlęcym, by przyjąć, że jest to cecha temperamentalna. Różnice między cechami osób mają charakter regulacyjny. Osobowość pełni funkcję centralnego systemu regulacyjnego, natomiast temperament funkcję modelującą. Funkcja modelująca może oznaczać, że temperament współokreśla podatność na określone wpływy środowiskowe.

1. Różnice między temperamentem a konstruktem osobowości nie opartym na koncepcjach (źródło: Strelau)

Temperament	Właściwości różnicujące	Osobowość
Czynnik biologiczny	Determinanty rozwoju	Czynnik społeczny
Niemowlęta	Stadium, w którym zjawisko występuje	Starsze dzieci i dorośli
Zwierzęta i człowiek	Populacja, do której zjawisko się odnosi	Człowiek
Nieobecne	Zachowanie nasycone treścią	Obecne
Moderujące	Funkcje regulacyjne	Centralne

2. Temperament

Cechy osobowości ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetyczne uwarunkowania. Charakteryzują się tez względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.

W tradycji anglosaskiej temperament jest traktowany jako charakterystyka we wczesnym rozwoju dziecka. Cechy temperamentalna są najbardziej stałe, bo np. cechy osobowościowe jak samoocena mogą zmienić się w bardzo krótkim czasie. Natomiast ekstrawersja czy neurotyzm są bardzo stałe. System wartości jest stały i niezmienny często przez całe życie. W tym sensie charakterystyki osobowościowe mogą również cechować się stałością.

3. Temperament: koncepcje konstytucjonalne na przykładzie typologii Ernesta Kretschmera (1888 do 1964)

Koncepcja ta ilustruje biologiczne podejście do temperamentu. Wskazuje ona na możliwe związki między temperamentem, a psychologią. Jest to przykład koncepcji, którą wykorzystano w polityce

Główne założenia:

• cechy temperamentu wiążą się z budową ciała

cechy temperamentu są determinowane typem budowy ciała

• wg Kretschmera temperamenty stanowią część psychiki, która za pośrednictwem układu hormonalnego koreluje z budową ciała. Znacznie bardziej jest to zaakcentowane w koncepcji Scheldona.

• pomiędzy budową anatomiczną, a rodzajem zaburzeń psychicznych zachodzi zależność. Pacjenci maniakalno - depresyjni są zwykle pyknikami, schizofrenicy - leptosomatykami, epileptycy mają budowę atletyczną. Osoby o leptosomatycznej budowie skłonni są do zachorowań na schizofrenię i autyzm, pyknicy do choroby dwubiegunowej (manii i depresji)

• także u osób normalnych istnieje związek pomiędzy budową ciała, temperamentem i skłonnością do określonych zaburzeń psychicznych

Leptosomatyk - wątły osobnik

Pyknik - znacznie masywniejszy, pogodny, z dobrym nastrojem

Atleta - z rozwinięta tkanką mięśniową

4. Typy temperamentu wg Kretschmera

• schizotymiczny - właściwy osobom o leptosomatycznej budowie ciała, charakteryzuje ich skłonność do schizofrenii, autyzmu, zmienności emocjonalnej, od drażliwości do chłodu, sztywność przyzwyczajeń, wycofywaniu się ze świata realnego

• cyklotymiczny - charakterystyczne dla osób o budowie pyknicznej, nazwa pochodzi od cyklicznego zaburzenia Ma-De (maniakalno - depresyjnego). Pyknicy często przechodzą od radości do smutku i odwrotnie, łatwo nawiązują kontakt z otoczeniem, ich poglądy są realistyczne

• iksotymiczny - osoba z tym temperamentem ma budowę atletyczną, skłonność do epilepsji, jest chicha, mało wrażliwa, o słabej mimice i pantomimice. Mało plastyczna, z trudem przystosowuje się do otoczenia. Mogą mieć napady rzekomo - padaczkowe, ale w korze mózgowej nie ma ogniska epilepsji, a jest napad. Podejrzewa się, że napady te mają źródło w psychice, a nie w psychopatologicznych wyładowaniach komórek w korze mózgowej. Jest to ciekawe zjawisko, które może leżało u podstaw teorii Kretschmera

5. Obszary funkcjonowania psychicznego, w których przejawia się temperament wg Kretschmera

Temperament wiąże się także z zachowaniami:

• psychostezja - wrażliwość na bodźce psychiczne (nadmierna vs zbyt słaba), czasami mówi się o ludziach, że są przewrażliwieni itp.

• nastrój - radość vs smutek

• tempo psychiczne - przyspieszenie vs zahamowanie procesów psychicznych. Niektórzy nadmiernie szybko reagują, myślą, itp.

• ruchliwość psychiczna - ogólne tempo ruchów oraz specyficzne sposoby poruszania się, W innych koncepcjach rozumiana jako ruchliwość zachowania

6. Podstawowe właściwości układu nerwowego wyodrębnione przez J. P. Pawłowa

Pawłow kojarzy się nam z uczeniem się, z warunkowaniem klasycznym, należał do nurtu behawiorystycznego, ale wyszedł poza prosty wzorzec - R - S. Uważał, że kora mózgowa i układ nerwowy pełnią rolę czynnika pośredniczącego. Odwołanie się do właściwości układu nerwowego miało tłumaczyć podstawy tworzenia się odruchów. Pawłow uważał typy układu nerwowego, które można określić przez podstawowe własności ośrodkowego układu nerwowego za odpowiedniki temperamentu u ludzi poprzez powiązanie między temperamentem a uczeniem się. Wykazał przystosowawcze właściwości temperamentu. Koncepcja wg Pawłowa stanowiła podstawy dla rozwijanej w Polsce regulacyjnej teorii temperamentu (kwestionariusz UPS Strelau). Do Pawłowa odwoływali się także przedstawiciele koncepcji anglosaskich np. Eysenck

• siła procesu pobudzenia - w korze mózgowej ma miejsce pobudzenie i hamowanie. Pobudzenie charakteryzuje się siłą. Przejawia się we wrażliwości oraz ma określoną wydajność, czyli prób, kiedy reakcje są adresowane do działającego bodźca. Wrażliwość to wielkość reagowania na dany bodziec.

• siła procesu hamowania - przejawia się w zdolności do powstrzymywania się lub przerywania działania. Wtedy kiedy jest tp uzasadnione

• ruchliwość procesów nerwowych - jest to łatwość przechodzenia od pobudzenia na hamowanie i odwrotnie. Jest to zdolność przełączania się z jednej czynności na drugą

• równowaga procesów nerwowych (pobudzenie i hamowanie) - jako cecha wtórna. Możemy ją określić tylko wtedy, kiedy mamy zdiagnozowaną siłe procesu pobudzenia i hamowania

7. Typy układu nerwowego, a temperament wg Pawłowa

Typologia układu nerwowego wg Pawłowa i jej związku z typologią Hipokratesa - Golena .

Typ silny - przewaga pobudzenia nad hamowaniem, mała wrażliwość ale duża wydajność

Typ słaby - siła procesu hamowania jest większa od siły procesu pobudzenia. To melancholik, to także zahamowany.

14.04.2008 Wykład 6

---