10. Genetyczny czynnik addytywny

• odpowiada za podobieństwo między osobami spokrewnionymi genetycznie.

• pojęcie odnoszące się do procesu dziedziczenia przekazu genów z pokolenia rodziców do pokolenia potomnego.

• dziecko od każdego z rodziców otrzymuje 50% własnych genów

• jeżeli oboje rodzice są podobni genetycznie np. oboje są bardzo aktywni - ich dziecko będzie bardziej aktywne od dzieci rodziców mniej aktywnych

• rodzeństwo zwykłe i dwujajowe mają średnio połowę wspólnych genów

• bliźnięta jednojajowe mają 100% wspólnych genów

11. Dobór rodziców

• zjawisko doboru rodziców w oparciu o kryterium genetyczne uwarunkowanych cech (charakterystyk)

• dobór może być losowy (przypadkowy) albo celowy (tendencyjny).

W doborze przypadkowym udzie nie szukają konkretnego partnera, ale zwracają uwagę na inne kryteria, które mogą, ale nie muszą być uwarunkowane genetycznie. Ale może być i tak, że ludzie szukają konkretnej osoby np. na dworze królewskim szuka się odpowiedniej kandydatki. Badania Bassa dotyczą strategii doboru partnerów, szczególnie kobiety poszukują partnerów o określonych charakterystykach np.: umiejących sobie radzić, lubiących dzieci. Czy za tymi charakterystykami kryją się jakieś geny?

Dobór celowy opiera się na podobieństwie cech (tzw. dobór komplementarny). Może on zmieniać w populacji rozkład wartości tej cechy (tych cech), które stanowiły kryterium doboru oraz wpływać na stopień podobieństwa do siebie osób spokrewnionych genetycznie w zakresie cechy kryterialnej.

Wtedy kiedy dobór partnerów jest przypadkowy to rozkład cechy jest rozkładem normalnym, jeżeli dobór jest celowy, ale oparty na podobieństwie genetycznie uwarunkowanych cech to taka cecha w kolejnych pokoleniach ma taki rozkład (dychotomizacja, segregacja genów).

Jeżeli dobór jest komplementarny to jest oparty na podobieństwie danej cechy uwarunkowanej genetycznie. Np. osoby dominujące szukają bardziej uległych.

12. Współczynnik korelacji cech osobowości mierzonych kwestionariuszem NEO-FFI w parach małżeńskich (źródło: Oniszczenko, 2005)

cecha	N par	R Pearsona
neurotyczność	179	0,02
ekstrawersja	179	0,03
otwartość na doświadczenie	179	0,23*
ugodowość	179	0,16*
sumienność	179	0,21*

Uwaga * p<0,05

13. Genetyczne czynniki nieaddytywne

Odgrywają ważną rolę w różnicowaniu populacji

• pojęcie odnoszące się do zjawiska interakcji (wzajemnego oddziaływania na siebie) alleli genów w chromosomach organizmu potomnego

• zjawisko to obejmuje interakcję alleli o tym samym umiejscowieniu w chromosomie (dominacja) albo o różnym umiejscowieniu (epistaza)

• wpływ nieaddytywny nie jest wspólny dla osób spokrewnionych genetycznie (za wyjątkiem bliźniąt monozygotycznych). Czynniki te zmniejszają podobieństwo pomiędzy spokrewnionymi osobami.

14. Przykład procesu epigenetycznego związanego z regulacją funkcji genów

Metylacja - grupa metylowa (CH₃) przyłącza się do nukleotydów cytozynowych w DNA, co hamuje transkrypcję samego DNA i powoduje trwale wyłączenie ekspresji genu. Przez to gen przestaje być aktywny(czynny), jest to zjawisko, które może dotyczyć np. jednej osoby w rodzeństwie, a drugiej nie, jedno z bliźniąt jednojajowych. To tłumaczy dlaczego czasami jedno z rodzeństwa choruje np. na astmę, a drugie nie.

15. Środowisko wspólne

Czynnik addytywny odpowiada za podobieństwo, a czynnik nieaddytywny odpowiada za różnice, Wpływy genetyczne nie wyjaśniają całej zmienności. Trzeba tu odwołać się do środowiska. Wszystko co nie jest wpływem genetycznym jest wpływem środowiskowym.

• Pojęcie odnoszące się do zespołu składników opisujących środowisko dalszej rodziny (biologicznej lub adopcyjnej). To wszystko co obejmuje warunki życia danej rodziny to środowisko wspólne.

• Składniki te obejmują status społeczno-ekonomiczny rodziny (SES), otoczenie fizyczne (wyposażenie mieszkania), liczbę członków rodziny mieszkających wspólnie, tradycje rodzinne, klimat rodzinny, osobowość poszczególnych członków (zwłaszcza rodziców), rodzaj ich wzajemnych relacji, sposób wychowania dzieci, itp.

To wszystko obejmuje środowisko wspólne. Odróżnia ono jedną rodzinę od drugiej. Czynnik ten może różnicować członków dwóch rodzin, a upodobniać do siebie członków tej samej rodziny.

Wychowanie w różnych rodzinach powoduje, że są różnice w populacji.

16. Poziomy środowiska wspólnego (schemat)

• Ludzie mogą mimo niekorzystnych warunków materialnych tworzyć dobry klimat poprzez zachowanie

17. Środowisko specyficzne

Różnice pomiędzy osobami z dwóch różnych rodzin wynikają z wychowania. Ale dlaczego wychowujące się w tej samej rodzinie dzieci, różnią się między sobą?

• Pojęcie to odnosi się do zasobu indywidualnych, niepowtarzalnych doświadczeń środowiskowych danej osoby. Tworzy się w wyniku specyficznych dla tej osoby interakcji i korelacji jej genotypu i środowiska w rodzinie i poza nią. Interakcja genotypu i środowiska to różne podatności ludzi różnie uwarunkowanych genetycznie np. podatność na zachorowanie na grypę. Korelacja we współwystępowaniu np. ktoś ma uzdolnienia do jeżdżenia na nartach to chce wykorzystać o w odpowiednim środowisku.

18. Składniki środowiska specyficznego

• kolejność urodzenia się dziecka

• losowe zdarzenia i przeżycia (np. choroby, urazy pre i postnatalne.; rozdzielenie dzieci)

• wyniki interakcji pomiędzy pozostałymi członkami rodziny

• czynniki pozarodzinne: skład grup rówieśniczych, rodzaj i wyniki interakcji z rówieśnikami, nauczycielami i innymi osobami spoza rodziny, wpływ tolerancji itp. (w ten sposób dzieci nabierają różne doświadczenia należąć do tej samej rodziny)

• u osób starszych doświadczenia nabyte w pracy, ekonomiczne i psychologiczne warunki życia, nagłe zachorowania i urazy, rodzaj relacji z innymi ludźmi.

19. Schemat wpływu genetycznego zachowania

Na każdym etapie rozwoju jest wpływ środowiskowy.

30.03.2008 Wykład 4

---