20. Trzy typy korelacji genotyp - środowisko

Typ	Opis	Źródło wpływu
Bierny	Dzieci są poddawana oddziaływaniu środowiska, które koreluje z ich wyposażeniem genetycznym	Rodzice i rodzeństwo
Reaktywny	Reakcja środowiska społecznego uwzględniająca genetycznie zdeterminowane charakterystyki zachowania dziecka	Ktokolwiek
Aktywny poszukiwanie niszy środowiskowej gdzie człowiek może spełnić swoje cechy. Jest to optymalne środowisko	Jednostki szukają, wybierają bądź tworzą środowisko odpowiednio do ich genetycznego wyposażenia np.: ekstrawertycy poszukują towarzystwa innych ludzi	Ktokolwiek lub cokolwiek

Konsekwencją tych korelacji jest wkład w indywidualne doświadczenia jednostki.

Interakcje środowiska i genotypu oznacza zróżnicowaną podatność ludzi na wpływy środowiskowe ze względu na różne wyposażenie genetyczne np. zróżnicowana wrażliwość powoduje różne reakcje na karę. Ludzie mają różną podatność na zachowania.

21. Wpływ czynników genetycznych oraz interakcji genotypu i środowiska na zachowanie kryminalne u adoptowanych chłopców duńskich - procent adoptowanych chłopców dokonujących czynów kryminalnych. Źródło Mednick, Gabriell i Hutching, 1984

Chłopcy pochodzący z rodzin kryminalnych popełniali znacznie więcej przestępstw, niezależnie od tego do jakiej rodziny adopcyjnej trafili . Jednak jeśli trafili do rodziny adopcyjnej, gdzie rodzice adopcyjni także popełniali przestępstwa, to odsetek tych chłopców był największy.

Jest tutaj założenie, że skłonność do popełniania przestępstw jest uwarunkowana genetycznie. Ale nie ma na to dowodów. Dziecko mogło się tego nauczyć. Pojawia się wątpliwość, że jak to jest możliwe żeby chłopcy trafiali do rodzin adopcyjnych, gdzie popełnia się przestępstwa. Przecież są kontrole i rodziny powinno się sprawdzać.

Środowisko sprzyja określonym zachowaniom, ale czy jest tu interakcja genotypu i środowiska są wątpliwości. Dotyczą one metodologii i tego co naprawdę zostało tutaj zbadane.

Współczesne badania dotyczące interakcji dotyczą uzależnień. Skłonność do alkoholizmu, do palenia tytoniu czy brania narkotyków jest uwarunkowana genetycznie. Odkryto już nawet geny odpowiedzialne za to. Badania te są dość kłopotliwe, bo wymagają bardzo dużych prób, aby można było efekt zauważyć.

23. Uśredniony wkład czynników genetycznych (G) i środowiskowych: specyficznego (E) i wspólnego (C) w zmienności cech temperamentu mierzonych różnymi kwestionariuszami w wersji samoopisowej i szacowania (źródło: Strelau, 2001).

Kwestionariusz	Samoopis			Szacowanie
	G	E	C	G	E	C
FCZ-KT	44	56	0	32	68	0
PTS	29	64	7	18	78	4
EAS-D	35	65	0	30	70	0
DOTS-R	28	69	3	22	74	4
EPQ-R	39	61	0	40	60	0

G - udział % wpływu genetycznego

E - wpływ specyficznego środowiska

C - środowisko wspólne (common)

Udział czynników genetycznych jest mniejszy niż wpływ specyficznego środowiska i nie ma tutaj znaczenia czy jest to samoopis czy szacowanie (czyli opis osoby badanej przez inną osobę). Wskazuje to, że większy udział ma środowisko niż geny. Udział środowiska wspólnego waha się od 0 do 5%. generalnie w badaniach czynnik ten szacowany jest 0, bo jest nieistotny statystycznie.

Może być tak dlatego, że kwestionariuszami badamy osoby po 15 roku życia, dlatego rodzina (środowisko wspólne) nie jest już wtedy tak ważne. Wtedy stają się ważniejsi rówieśnicy. U dzieci wspólne środowisko powinno więcej wyjaśniać.

24. Zmiany odziedziczalności i inteligencji i cech osobowości na przestrzeni życia (oś Y - procent wyjaśnionej zmienności)

W inteligencji udział genetyczny z biegiem życia wzrasta, a spada rola środowiska. Natomiast w osobowości rola środowiska wzrasta w miarę upływu życia, a spada udział czynnika genetycznego. W przypadku osobowości, im jesteśmy starsi tym zdobywamy więcej doświadczeń, a im bardziej rozwinięta osobowość tym większy udział czynników środowiskowych.

24. Udział czynników genetycznych i środowiskowych w zmienności inteligencji i temperamentu (osobowości)

	Czynniki genetyczne	Środowisko wspólne	Specyficzne środowisko
Inteligencja	50%	25%	25%
Temperament	40%	0%	60%

Podsumowanie

Tematyka ta pozwala wyjaśnić przyczyny zróżnicowania. Pozwala ocenić sens wychowania, pokazuje, że można to modulować. Podstawy genetyczne różnic indywidualnych pokazują, że można się niektórym politykom społecznym sprzeciwić (tym którzy mówią, że w niektóre grupy nie warto inwestować, bo jest za mały potencjał). Te wyniki pokazują, że da się to modulować.

Wyniki pokazują także, że różnego rodzaju patologie wynikają z interakcji tych dwóch czynników. Geny kształtują podatność, ale środowisko uaktywnia tę chorobę.

Wprowadzenie w problematykę temperamentu

Problematyka jaką zajmują się różnice indywidualne to:

• osobowość (temperament)

• style poznawcze

• zdolności

• inteligencja

1. Klasyfikacje teorii temperamentu (Strelau, 1998)

• Dziecko (Thomas i Chess; Buss i Plomin) vs Dorosły (Eysenck; Strelau)

W tradycji anglosaskiej termin „temperament” odnosi się tylko do dzieci. W tradycji polskiej, niemieckiej i rosyjskiej terminu tego używa się do opisu cech zarówno dzieci, jak i osób dorosłych, a nawet zwierząt (Pawłow). W regulacyjnej teorii temperamentu Strelaua jest ona klasyfikowana jako odnosząca się do dorosłych. Ale nie jest tak, że nie mogą być te cechy badane u dzieci (za pomocą FCZK-T). Do tego jest to narzędzie.

• Opisowe (Thomas i Chess) vs Przyczynowe (Buss i Plomin; Eysenck; Strelau)

Koncepcja Thomasa i Cheesa jest zorientowana na dzieci. Bywa nazywana koncepcją stylistyczną. Oni nie wyjaśniają, oni opisują tylko temperament. W koncepcjach przyczynowych mamy odwołanie do mechanizmów biologicznych, genetycznych.

• Jednowymiarowe (Zuckerman) vs wielowymiarowe (Buss i Plomin [4 lub 5 wymiarów]; Eysenck [3]; Thomas i Chees [9]; Strelau [6])

Zuckerman odwołuje się tylko do jednej cechy - do poszukiwania doznań.

• Emocje (Kagan) vs całe zachowanie:

• Buss i Plumin - emocjonalność, towarzyskość - zachowania społeczne, aktywność - zachowania motoryczne

• Eysenck - neurotyczność, ekstrawersja, psychotyczność - zachowania motoryczne

• Strelau - reaktywność emocjonalna, aktywność, żwawość

• Thomas i Chees - nastrój

• Zuckerman - poszukiwanie doznań

2. Pojęcie osobowości w relacji do temperamentu

Osobowość to charakterystyka odnosząca się tylko do ludzi. Udział czynników biologicznych w temperamencie jest bardzo ważny. W przypadku osobowości ważniejsze jest środowisko społeczne.

6.04.2008 Wykład 5

---