PRI - Wykład VI

Bogna Bartosz

Współczesne koncepcje temperamentu

Plan wykładu:

- TMT( Transakcyjny Model Temperamentu) A. Eliasza

- Psychobiologiczny model temperamentu Cloningera

- Aktualne tendencje w psychologicznych badaniach temperamentu

1. TMT( Transakcyjny Model Temperamentu) A. Eliasza

Geneza:

RTT (Regulacyjna Teoria Temperamentu J. Strelaua)

Podstawowe założenia:

• Temperament jest traktowany jako złożony element systemu regulacji stymulacji

• TMT ujmuje temperament jako rezultat „transakcji”

• „Transakcja” w ramach TMT oznacza, że:

1. żaden z elementów systemu nie jest niezależny od pozostałych elementów systemu i systemu jako całości

2. żaden z elementów systemu nie podlega wpływowi innego, lecz następuje stałe ich wzajemne oddziaływanie na siebie

3. aktywność jednego elementu systemu ma swoje konsekwencje dla innych elementów systemu

4. podstawową rolę w regulacji stymulacji pełni reaktywność

Trzy podstawowe hipotezy formułowane na gruncie TMT:

1. Reaktywność się zmienia

(regulacja stymulacji może wymagać przejściowych i / lub strukturalnych zmian reaktywności pod wpływem oddziaływań środowiska )

2. Zmiany w obrębie reaktywności nie są izolowane

(mogą dotyczyć innych komponentów systemu regulacji stymulacji)

3) Reaktywność współdeterminuje rozwój osobowości i strategii zachowania, które również stają się elementami systemu regulacji stymulacji

(relacje, które kształtuję się między reaktywnością a innymi składowymi systemu, mogą być zarówno funkcjonalne jak i dysfunkcjonalne)

2.Psychobiologiczny model temperamentu Cloningera

• Geneza: teoria temperamentu Graya (wymiary temperamentu są powiązane z różnicami indywidualnymi we wrażliwości lub reaktywności układów emocjonalnych)

Podstawowe założenia:

• Na osobowość człowieka składają: genetycznie uwarunkowany temperament oraz środowiskowo zdeterminowany charakter

• Temperament - indywidualny zestaw reakcji emocjonalnych i umiejętności przejawianych w reakcji na bodźce płynące ze środowiska, uwarunkowany w dużej mierze genetycznie (Cloninger, 1997)

• Różnice indywidualne w temperamencie związane są z różnicami w budowie połączeniach w obrębie struktur mózgowych

Podstawowe wymiary temperamentu:

1. Poszukiwanie nowości ( tendencja do aktywnego reagowania na nowe bodźce)

2. Unikanie krzywdy (tendencja do hamowania działań w odpowiedzi na bodźce negatywne)

3. Zależność od nagród (skłonność do podtrzymywania działania w odpowiedzi na pozytywne wzmocnienia)

4. Wytrwałość (zdolność do samodzielnego podtrzymywania danego rodzaju aktywności)

• Istnieją liniowe związki między temperamentem a charakterem

• Charakter kieruje zachowaniem człowieka na podstawie wiedzy człowieka nabytej w sposób świadomy.

Cechy charakteru:

1. Samokierowanie

2. Skłonność do współpracy

3. Auto-transcendencja (zdolność do „oderwania się od własnej osoby”)

Na kształtowanie się temperamentu wpływ ma pamięć:

• Proceduralna

(odwołuje się do doświadczenia życiowego w zakresie warunkowania nawyków; obejmuje nieświadome procesy percepcyjne i znaczenia afektywne)

Na kształtowanie się charakteru wpływ ma pamięć:

• Deklaratywna

(obejmuje rejestrowanie świadome doświadczenia reprezentowane w postaci słów, wyobrażeń i symboli dotyczących faktów i zdarzeń)

3. Aktualne tendencje w psychologicznych badaniach temperamentu

Etapy w badaniach temperamentu:

Wcześniej:

1. badania dotyczące struktury temperamentu

2. problemy diagnozy temperamentu

Aktualnie:

3. znaczenie temperamentu w analizie funkcjonowania człowieka w życiu codziennym

4. przewidywanie zaburzeń zachowania związanych z indywidualnymi różnicami temperamentu, łącznie np. z nowotworami i chorobami sercowo-naczyniowymi

5. ustalenie związku między struktura cech temperamentu a częstością występowania uzależnień

Przykłady:

- Psychologiczne koszty powodzian (czy stopień doznanej traumy zależy od cech temperamentu i jaka to jest zależność?) (Strelau, 2003)

- Badanie efektywności funkcjonowania osób o różnych cechach temperamentu w zależności od działających na nie stresorów (Strelau, 2003)

- Struktura cech temperamentu a typ alkoholizmu (Clooninger, 1997)

- Temperamentalny czynnik ryzyka uzależnienia od narkotyków(Clooninger, 1997)

Psychologia różnic indywidualnych. Wybrane zagadnienia (2003), red. M. Marszał-Wiśniewska, T. Klonowicz, M. Fajkowska-Stanik , GWP, Gdańsk

A psychobiological model of personality and psychopatology (1997), Cloninger C.R., Journal of Psychosomatic Medicine, 37/2