Fundamentalne zasady wspólne dla wszystkich buddyjskich tradycji. 

= 1 =
Każda ludzka istota ponosi odpowiedzialność za własne myśli, słowa i czyny. Nie istnieje żaden zbawca - człowiek czy Bóg, który mógłby obdarzyć Oświeceniem, czy też zabronił go osiągnąć. Celem życia jest osiągnięcie pełnego Oświecenia - stanu świadomości, w którym wszelkie poczucie oddzielnego "ja" zostaje odrzucone. Cel ten urzeczywistnia się dzięki Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżce, która wyprowadza każdą istotę z domu "ja", ogarniętego płomieniami nienawiści, pożądania i iluzji do kresu cierpienia. 
oświecenie - Oświecenie jest umiejętnością widzenia świata bez zniekształceń, takiego jakim jest naprawdę, przeżywania życia w jego pełni i chwytania każdej chwili (tzw. ciągła uważność). Oświecenie jest też związane z brakiem przywiązania do jakichkolwiek przyjemności i nałogów, w tym do oceniania sytuacji i innych ludzi oraz emocjonalnego reagowania na ich oceny (tak pozytywne jak i negatywne). Zanika także strach przed śmiercią i lęki. Oświecona osoba posiada wciąż uczucia, tak pozytywne jak i negatywne, jednak wkracza z radością we wszelkie okoliczności życia, nie dzieląc ich na dobre i złe i pozostając w stabilnym stanie harmonii ze światem. Oświecenie następuje w wyniku połączenia pracy nad umysłem z wyzbywaniem się karmy. W wyniku oświecenia osiągamy stan nirwany, który łączy nas ze śmiercią. 

SZLACHETNA OŚMIORAKA ŚCIEŻKA   Ośmioraka ścieżka stanowi ostatnią z "czterech szlachetnych prawd" Buddy. Są one następujące: 1) prawda o cierpieniu, 2) prawda o przyczynie cierpienia, 3) prawda o ustaniu cierpienia. Cztery szlachetne prawdy obejmują całość buddyjskiej ścieżki. Prawda o cierpieniu wskazuje na podstawowy problem egzystencji, a prawda o powstawaniu cierpienia ukazuje źródła owego problemu. Trzecia prawda głosi, że negatywne elementy ludzkiej kondycji nie są niezmienne, czwarta zaś pokazuje jak można zmienić swój sposób postrzegania rzeczywistości i wykroczyć poza cierpienie.
      Cały problem związany z cierpieniem polega na sposobie postrzegania rzeczywistości, więc jego rozwiązanie wiąże się ze zmianą sposobu postrzegania: cierpimy na skutek fałszywych poglądów o tym co jest przyjemne, wartościowe, czy też godne pożądania. Dlatego też prawda o ścieżce wskazuje na przekształcenie postrzegania tak, aby pozostawało w zgodzie z rzeczywistością, co pozwala położyć kres cierpieniu. 
      Tę ścieżkę powszechnie nazywa się "szlachetną, ośmioraką ścieżką", ponieważ dzieli się ona na: 1) właściwy pogląd, 2) właściwą intencję, 3) właściwa mowę, 4) właściwe działanie, 5) właściwy sposób życia, 6) właściwy wysiłek, 7) właściwą uważność, 8) właściwe medytacyjne wchłonięcie.
      Ośmioraka ścieżka wyznacza program praktyki, której celem jest pokonanie cierpienia. Korzeniem cierpienia jest pragnienie oparte na niewiedzy, w więc głównym celem jest przezwyciężenie tej podstawowej przyczyny cyklicznej egzystencji. Poszczególne części ośmiorakiej ścieżki łączy się przeważnie w trzy grupy (ponieważ każdy z nich przedstawia specyficzny aspekt programu treningu, są one nazywane trzema treningami). Pierwsze dwie części stanowią pewną całość, którą określa się jako "mądrość" (pradżnia), ponieważ wiąże się z podstawową zmianą sposobu postrzegania niezbędną dla wkroczenia na ścieżkę. Trzy następne nazywa się "etyką" (śila), gdyż stanowi trening etycznej postawy i postępowania. Ostatnie trzy etapy tworzą aspekt "medytacyjnego wchłonięcia" (samadhi), ponieważ polegają na rozwijaniu skupienia.
      Właściwy pogląd to z jednej strony znajomość pewnych kluczowych buddyjskich koncepcji, jak np. cztery szlachetne prawdy, zasada współzależnego powstawania, czy też rozumienie skutków pozytywnych i negatywnych działań. Właściwy pogląd to także pozbycie się błędnych poglądów, z których najważniejszym, a zarazem najbardziej niebezpiecznym jest "pogląd o realnym istnieniu ego", w którym utrzymuje się, że elementy psychofizycznej osobowości tworzą naprawdę istniejącą osobę. Błędnych poglądów należy unikać nie tylko dlatego, że nie dają się one utrzymać z punktu widzenia filozofii czy logiki, ale także z tego powodu, że są konceptualnymi przejawami niewiedzy, pożądania i nienawiści. Utrzymywanie ich prowadzi do kolejnych stanów nacechowanych pożądaniem, nienawiścią i niewiedzą, a co za tym idzie do dalszych cierpień.
      Właściwa intencja wiąże się z rozwijaniem właściwej orientacji, to znaczy wewnętrznego nastawienia, które ma na celu podążanie buddyjską ścieżką do oświecenia. Rozwijająca właściwą intencje osoba rozstrzyga co ma ostateczną wartość i nad czym będzie pracować. W kontekście buddyjskich nauk taką ostateczną wartością jest oświecenie, a dla osoby kierowanej właściwą intencją stanowi ono cel duchowej aktywności. Decyzja ta ma fundamentalne znaczenie, ponieważ aby zrealizować coś trudnego (np. osiągnąć oświecenie), trzeba się całkowicie temu poświęcić.
      Osoba praktykująca właściwą mowę unika kłamstwa czy wyrażania się w sposób obelżywy czy ordynarny. Mówi w sposób łagodny, bez agresji, wypowiada się o rzeczach prawdziwych i mających znaczenie. Ponieważ mowa jest zewnętrzną manifestacją stanów umysłu, dbanie o to, by mówić łagodnie i zgodnie z prawdą, wiedzie ku stopniowemu powstawaniu odpowiednich stanów umysłu.
      Dla mnichów i mniszek właściwe działanie jest przestrzeganiem reguł klasztornej dyscypliny, a dla osób świeckich istnieją analogiczne reguły świeckich ślubowań zabraniające zabijania, kradzieży, kłamstwa, złego prowadzenia się pod względem seksualnym oraz odurzania się. Te zasady nie są dowolnie ustanowionymi zakazami, ale mają praktyczne uzasadnienie - moralne postępowanie owocuje spokojem umysłu, a spokój ów jest niezbędnym warunkiem dla koncentracji i zaawansowanych stanów medytacyjnych. By je osiągnąć trzeba uwolnić się od niepokojów i problemów mentalnych, które pobudzają umysły zwykłych istot, ograniczając ich zdolność do koncentracji. Właściwe działanie to przede wszystkim unikanie fizycznego wyrażania negatywnych stanów mentalnych.
      Właściwy sposób życia również związany jest z treningiem moralności, który polega na unikaniu zajęć prowadzących do łamania nakazów, a więc takich, które prowadzą do zabijania, kłamstwa, oszukiwania, kradzieży czy tez niewłaściwego życia seksualnego. Należy ich unikać, gdyż tworzą one negatywne stany umysłu oraz złą karmę, co uniemożliwia praktykowanie medytacji.
      Następne trzy aspekty ścieżki dotyczą medytacji. Osoba, która rozwijała wymienione powyżej aspekty wytworzyła dla siebie fundament w postaci odpowiedniej postawy i działania. Moralne postępowanie i spokój umysłu stanowią warunek osiągnięcia wyższych poziomów praktyki medytacyjnej. 
      Właściwy wysiłek wiąże się z nakierowaniem umysłu na cel, jakim jest wyzwolenie. Praktykując go, jogin pokonuje negatywne uczucia zaburzające spokój medytacji, czyli niecierpliwość, lenistwo, dumę, mściwość, zainteresowanie nieistotnymi sprawami jak bogactwo czy władza. Jogin dąży do wyzwolenia poprzez skoncentrowaną praktykę medytacyjną. Ta zaś polega raczej na stałym wysiłku niż na entuzjastycznych porywach. 
      Buddyjskie instrukcje kładą nacisk na właściwą uważność, która jest podstawą medytacji. Aby osiągnąć wyzwolenie, trzeba najpierw rozwinąć świadomość tego, co się robi i dlaczego się to robi. Ponadto należy nauczyć się kontrolować umysł. Osoba poszukująca wyzwolenia musi przejść od stanu zamętu i chaosu myśli ku klarowności i uważności umysłu, dopiero wtedy będzie świadoma swoich postaw i procesów psychicznych, a co ważniejsze będzie je mogła kontrolować.
      Właściwa koncentracja (medytacja) wymaga przejścia wcześniejszych etapów. Jeżeli umysł nie jest w stanie spokojnie bez rozproszenia ospałością czy pobudzaniem, skupić się na pojedynczym obiekcie, to nie może we właściwy sposób wejść w koncentracje, które są zaawansowanymi stanami medytacyjnymi, gdzie uwaga jest całkowicie skoncentrowana na obiekcie medytacji

= 2 =
Budda pokazał trzy charakterystyczne cechy egzystencji. Wszystko cokolwiek istnieje, człowiek czy góra, myśl czy idea podlega temu samemu cyklowi istnienia: narodzinom, wzrostowi i rozpadowi - śmierci. Jest to prawo przemian, nietrwałości. Życie jest nieprzerwane i zawsze poszukuje ekspresji w coraz to nowych formach. Siła życiowa ciągle płynie, a ten kto chwyta się kurczowo jakiejkolwiek formy, niezależnie od tego, jak piękna ona by była, stawiając opór przepływowi sprowadza na siebie cierpienie. 

= 3 =
Prawo przemian stosuje się również do "ja". Jednostka nie posiada żadnej nieśmiertelnej i niezmiennej istoty. Tylko ostateczna rzeczywistość, którą Budda nazwał "Niezrodzoną, Niemającą Początku, Nieuformowaną" nie podlega zmianom. Wszelkie formy życia, łącznie z człowiekiem są przejawem tej Rzeczywistości. [...] Głupotą jest wiara w oddzielne "ja" i jego egoistyczne pożądania, które są przyczyną ludzkich cierpień. 

Jeśli naprawdę zrozumiemy głęboko, że nie jesteśmy ani ciałami, które przeminą, ani też ciągle zmieniającymi się uczuciami, lecz samą ponadczasową, niezniszczalną przestrzenią, wszelkie obawy natychmiast tracą grunt pod nogami.

= 4 =
Wszechświat jest wyrazem prawa (Dharmy). Wszystkie skutki mają swoje przyczyny, a charakter człowieka to całkowita suma jego poprzednich myśli, słów i działań. Karma - prawo akcji i reakcji rządzi wszelkim istnieniem. Człowiek jest jedynym twórcą swego otoczenia, własnych reakcji, swojej przyszłości i ostatecznego przeznaczenia. Dzięki właściwym, pozytywnym myślom i działaniom może on stopniowo oczyścić swoją naturę i we właściwym czasie osiągnąć wyzwolenie z kręgu wcieleń. [...] 

= 5 =
Energia życiowa podlegająca karmie jest jedna i niepodzielna, chociaż jej ciągle zmieniające się formy są niezliczone i nietrwałe. Śmierć nie istnieje, przemijają tylko formy - każda musi przejść przez ten sam cykl narodzin, rozwoju i rozpadu. Ze zrozumienia jedności życia rodzi się współczucie, poczucie tożsamości z życiem manifestującym się w różnych formach. Współczucie to mądrość w działaniu, głęboka świadomość uniwersalnej harmonii [...] 

= 6 =
Część powinna być zainteresowana całością. W swej niewiedzy człowiek myśli, że może odnieść sukces dążąc do własnych celów. Ta niewłaściwie skierowana energia egoistycznego pożądania stanowi przyczynę cierpienia. Cierpienie zaś uczy jak ograniczyć i w końcu zlikwidować jego przyczynę. Budda przekazał Cztery Szlachetne Prawdy: o wszechobecności cierpienia, o jego przyczynie spowodowanej niewłaściwie skierowanym pożądaniem i o sposobie leczenia, czyli o usunięciu cierpienia, a także o Ośmiorakiej Szlachetnej Ścieżce rozwoju, która wyprowadza poza nie. 

= 7 =
Ośmioraka Ścieżka składa się z Właściwego Poglądu, Właściwej Postawy Umysłu, Właściwej Mowy, Właściwego Działania, Właściwego Sposobu Utrzymywania się, Właściwego Wysiłku, Właściwej Koncentracji i Właściwego Samadhi. Ponieważ buddyzm jest sposobem życia, a nie jego teorią, kroczenie tą ścieżką jest istotne dla własnego wyzwolenia [...] 

= 8 =
Budda opisał Ostateczną Rzeczywistość jako "Niezrodzoną, Niemającą Początku i Nieuformowaną". Nirwana - świadomość tej rzeczywistości, Stan przebudzenia (do wewnętrznej Prawdy) czy też Oświecenie stanowi cel Ośmiorakiej Ścieżki. Ten ostateczny stan świadomości - położenie kresu ograniczeniom "ja" da się osiągnąć tutaj na ziemi. Wszyscy ludzie i inne formy życia mają w sobie potencjał Oświecenia; dlatego też Oświecenie polega na świadomym staniu się tym, czym już potencjalnie jesteśmy. "Spójrz do swego wnętrza - jesteś Buddą." 

= 9 =
Od potencjalnego do aktualnego Oświecenia prowadzi Środkowa Droga - Ośmioraka Ścieżka, "od pożądania do spokoju" - proces rozwoju przebiegający pomiędzy przeciwieństwami, unikający wszelkich ekstremów. Budda do końca kroczył tą drogą. Tak więc, wiara w buddyzmie polega na rozsądnym rozumowaniu, że tam gdzie doszedł przewodnik również możemy dojść sami. Współczucie i mądrość powinny być na równi rozwinięte. [...] 

= 10 =
Buddyzm kładzie nacisk na potrzebę koncentracji i medytacji, która z czasem doprowadza do rozwoju duchowych zdolności. Wewnętrzne życie jest tak samo ważne jak zewnętrzna aktywność, a wewnętrzny spokój potrzebny jest do harmonijnego życia. Buddysta zawsze powinien być świadomy swojego działania. [...] 

= 11 =
Budda powiedział: "Wytrwale pracujcie nad swoim własnym wyzwoleniem". Buddyści nie uznają żadnych autorytatywnych prawd za wyjątkiem własnej intuicji. [...] Buddyści wykazują wielką tolerancję w stosunku do innych religii i filozofii, wychodząc z założenia, że nikt nie ma prawa przeszkadzać swemu sąsiadowi w jego podróży do celu. 

= 12 =
Buddyzm nie jest ani pesymistyczny, ani eskapistyczny. To system filozoficzny, religia, duchowa nauka i styl życia, który jest logiczny, praktyczny i uniwersalny. Przez 2500 lat satysfakcjonował duchowe potrzeby prawie jednej trzeciej ludzkości. Przemawia do poszukujących prawdy, ponieważ nie uznaje dogmatów, zadowala i rozum i serce. Kładzie nacisk na zaufanie do siebie i na tolerancję dla innych punktów widzenia. Zawiera w sobie naukę, religię, filozofię, psychologię, mistycyzm, etykę i sztukę. Wskazuje na człowieka jako na jedynego twórcę swego obecnego życia i własnej przyszłości.

---