Funkcje podręczników

I. Problem funkcji podręcznika podejmowany jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym:

swoistą dezorganizację logicznej i rzeczowej strony procesu nauczania, spowodowaną przez występujące w „żywym nauczaniu" emocjonalne zaangażowanie nauczyciela i uczniów;

1) zakłócenie przebiegu lekcji przez to, że biorą w niej udział osoby o różnych właściwościach psychofizycznych i o różnym tempie pracy, wskutek czego lekcja nie dostarcza uczniom idealnie uporządkowanej, logicznie wykoń­czonej wiedzy o sprawach, które stanowią temat zajęć lekcyjnych;

2) wpływ grupy klasowej na ucznia, przy czym ujawnia się on w tym, że uczeń na lekcji jest „niejako niesiony przez prąd psychicznych zdarzeń gromad­nego myślenia, a więc pewnej formy współmyślenia, współpostrzegania, współdociekania". Jeśli zaś w domu pozostawimy ucznia własnym siłom - będzie bezradny;

3) fakt, iż niektórym uczniom gromadne myślenie utrudnia znów pracę , na większy wysiłek indywidualny zdobywają się natomiast w spokoju i samotności

Niebezpieczna forma traktowania podręcznika gdy stają się namiastką pełnej wiedzy o świecie dla ucznia i dla nauczyciela. To podręcznik a nie świat staje się przedmiotem poznania zamiast świat. Szkoła staje się wtedy oderwana od świata.

II. Funkcje podręcznika wg. K. Lecha

1) podaje materiał nauczania w sposób odpowiednio uporządkowany, osz­czędny, przejrzysty i dokładny - czy to za pomocą odpowiednich ilustracji i schematów obrazowych, czy opisów i wyjaśnień; różnicuje przy tym teksty dla łatwiejszego wyodrębnienia w nich różnorodnych składników, zwłaszcza tych, do których uczniowie będą się odwoływać w dalszej pracy;

2) ułatwia uczniom pracę poznawczą na lekcjach przez uwalnianie ich od konieczności dokonywania mechanicznych zapisów, streszczeń, rysunków; przez umożliwianie im sprawnego wracania do przerobionego materiału, przypomina­nia poznanych zagadnień w skrótowej formie;

3) zaznajamia z metodą, a zwłaszcza z modelowymi przykładami prac, jakie uczniowie będą później wykonywać samodzielnie, zarówno indywidualnie, jak zespołowo, zarówno w pracy szkolnej, jak domowej;

4) umożliwia nauczycielowi i uczniom - za pomocą odpowiednich testów -szybkie sprawdzenie, czy wszyscy właściwie zrozumieli treść lekcji;

5) usprawnia zadawanie i sprawdzanie pracy domowej, która może mieć na celu: a) dokończenie lub uzupełnienie pracy lekcyjnej, np. zastosowanie zdoby­tych wiadomości w praktyce; b) przygotowanie do lekcji następnej, np. przez przeczytanie tekstów, których treść będzie przedmiotem ćwiczeń na lekcji następnej;

6) uczy zdobywania nowej wiedzy za pośrednictwem książki, samodzielnego czytania tekstów o charakterze naukowym, rozumienia skondensowanych treści, wyróżniania w nich twierdzeń podstawowych;

7) ukierunkowuje samodzielną pracę przy dokonywaniu syntezy przerobio­nego materiału w różnych układach i na różnych poziomach ogólności, obejmu­jącego ogólne definicje i wzory, odnoszącego się do określonych zagadnień, zwłaszcza technicznych.

III. Współcześnie podręcznik może natomiast stać się swoistym przewodnikiem w poznawaniu świata. Źródłem informacji, jakich dostarcza podręcznik, jest nie tylko gotowy opis jakichś rzeczy lub zdarzeń, czy ich wyjaśnienie. Może nim być w podręcz­niku również

-fotografia,

-rysunek,

-model,

-diagram,

-schemat,

-polecenie, użycie specjalnego kodu, wreszcie tekst do programowanego uczenie się lub wybór testów do kontroli osiągnięć.

Ponadto cechy współczesnego dobrego podręcznika to

- żywy i bogaty język,

- przemawiające do wyobraźni przykłady, a do rozumu - argumenty,

- unikanie przewagi zdań opisowych nad wyjaśniającymi,

- przedstawianie trudnych i złożonych problemów w sposób możliwie prosty i zrozumiały.

IV. Pełni trzy główne funkcje

-funkcja badawcza - Funkcję badawczą pełni podręcznik nie tylko przez pobudzanie uczniów do samodzielnego rozwiązywania problemów, lecz także przez stopniowe wprowadzanie ich do samodzielnego podejmo­wania badań na skalę im dostępną.

-funkcja informacyjna

-funkcja praktyczna czyli przygotowanie do jej praktycznego przetwarzania wiedzy zawartej w podręczniku. Chodzi tu, z jednej strony, o ukazywanie praktycznych konsekwencji poznawania rze­czywistości przez człowieka, a z drugiej o materiał do ćwiczeń i zadań wyrabiających rozmaite sprawności praktyczne oraz dających impulsy do działalności praktycznej.

-funkcja samokształceniowa- posługiwanie się danym podręcznikiem nie zniechęca do dalszego, samorzutnego już uczenia się, studiowania i samokształcenia, lecz stanowi do niego naturalną drogę. Tą drogą jest przede wszystkim budzenie i rozwijanie zdolności poznawczych, technicznych i artystycznych człowieka, jego zainteresowań i pozytywnej motywacji w procesie uczenia się.

V. Rodzaje podręczników

l) podręcznik uniwersalny, zawiera tekst systematyczny, prezen­tujący za pomocą słów i sposobów graficznych daną dziedzinę rzeczywistości, a obok tego problemy do rozwiązania, pomysły badawcze, ćwiczeń i zadania praktyczne.;

2) podręcznik systematyczny, który obejmuje uporządkowaną wiedzę, w zasadzie odpowiadającą rocznemu programowi jakiegoś przedmiotu;

Na terenie wyższych uczelni występują dwa rodzaje podręcz­nika systematycznego.

a) kompendium, obejmuje całokształt encyklopedycznie ujętej wiedzy z zakresu danej dyscypliny,

b)zawierający to co najważniejsze dla danej dziedziny

3) podręcznik do ćwiczeń i zajęć praktycznych,;

4) podręcznik programowany, który może obejmować część rocznego kursu danego przedmiotu lub jego całość;

VI. Obok strony naukowej ta estetyczno-zewnętrzna też jest nie bez znaczenia - literacki język, przystępna forma graficzna, ilustracje, a nawet dobry papier i trwała okładka

.

---