Aktywność wody- zdolność wody do reagowania i przemieszczania się w obrębie jakiegoś układu. Jest równa względnej wilgotności powietrza w zamkniętej objętości, pozostającej w równowadze z tą częścią układu, wyrażane ułamkiem (np. RH- 65%, AW- 0,65).
Bielmo- tkanka odżywcza, triploidalna, powstająca po zapłodnieniu, w której są odkładane zapasowe substancje pokarmowe wykorzystywane przez rozwijający się zarodek.
Bulwa- rozszerzona, mięsista, podziemna część łodygi (np. ziemniak) lub korzenia (np. dalia), materiał rozmnożeniowy niektórych roślin.
Cebula- organ podziemny złożony z silnie skróconej łodygi tworzącej tzw. piętkę, na której są bardzo gęsto osadzone duże, mięsiste liście (główna część cebuli, gromadząca substancje zapasowe, zwłaszcza cukry). Na szczycie piętki znajduje się pąk wierzchołkowy, a w pachwinach liści są pąki boczne. Materiał rozmnożeniowy niektórych roślin.
Czystość gatunkowa nasion- jednolitość gatunkowa materiału siewnego. W ocenie laboratoryjnej dopuszczalna zawartość nasion innych gatunków, wyrażona w procentach lub sztukach na kilogram materiału siewnego.
Czystość nasion- procentowa zawartość nasion podstawowej rośliny uprawnej w reprezentowanej próbce laboratoryjnej.
Czystość odmianowa nasion- jednolitość materiału siewnego pod względem odmianowym. Dopuszczalna zawartość nasion innych odmian w materiale siewnym.
Diaspora- jednostka rozsiewania, rozrodu, rozmnażania rośliny, obejmuje nasiona, owoce, owocostany, fragmenty owoców. Przy diasporach pochodzenia wegetatywnego są to cebule, bulwy, rozłogi, kłącza, nasiona sztuczne.
Dorodność nasion- dobre wypełnienie, wykształcenie i wyrównanie nasion.
Eksudaty (nastoiny)- substancje wypłukiwane z nasion podczas ich moczenia.
Elektroforeza- ruch cząsteczek koloidalnych, zachodzący pod wpływem pola elektrycznego. Metoda wykorzystywana m.in. do rozdziału białek zapasowych i izoenzymatycznych w testach oceny tożsamości gatunkowej i odmianowej.
Energia kiełkowania nasion- procent normalnie kiełkujących nasion w określonych warunkach w ściśle określonym krótkim czasie, charakteryzujący szybkość kiełkowania.
Epikotyl- część osi siewki bezpośrednio nad liścieniami, a poniżej pączka szczytowego, pierwotnego liścia lub pary liści.
Gęstość nasion- stosunek masy nasion do ich objętości, zależny od składu chemicznego i ich struktury.
Gęstość nasion w stanie zsypnym- stosunek masy nasion do objętości warstwy zajmowanej przez te nasiona.
Handlowy materiał siewny- materiał siewny odpowiadający wymaganiom jakościowym.
Higroskopijność nasion- właściwość nasion do wchłaniania oraz wydalania pary wodnej, zależna od składu chemicznego, a zwłaszcza zawartości hydrofilnych koloidów i budowy anatomicznej nasion.
Hipokotyl- część osi zarodka lub łodyżki siewki bezpośrednio ponad korzeniem pierwotnym, a poniżej liścieni.
Imbibicja- pobieranie wody i uwadnianie tkanek nasion. Wstępny etap kiełkowania (pęcznienie nasion).
Infekcja pierwotna- zakażenie mikroorganizmem chorobotwórczym obecnym i aktywnym w samym nasieniu.
Infekcja wtórna- zakażenie mikroorganizmem chorobotwórczym rozprzestrzeniającym się z innego nasienia lub siewki.
Inhibitory kiełkowania- substancje chemiczne hamujące procesy wzrostowe.
Inkubacja- okres między zakażeniem a wystąpieniem pierwszych objawów choroby. W ocenie zdrowotności nasion- przetrzymywanie nasion w warunkach środowiska korzystnych do rozwoju patogena i symptomów porazenia.
Inspekcja Nasienna- niezależny od producenta urząd powołany do oceny i kontroli materiału siewnego. W swej strukturze obejmuje Główny Inspektorat Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe mu merytorycznie Wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Izolacja przestrzenna- minimalna odległość między plantacją nasienną a innymi uprawami lub skupiskami roślin dziko rosnących, które mogą być powodem przekrzyżowań roślin obcopylnych, źródłem chorób lub szkodników oraz mechanicznego zanieczyszczenia innymi nasionami.
Jednostka kwalifikacyjna- powierzchnia kontrolna lub określona liczba roślin, wyznaczana losowo w ocenie polowej do dokonania szczegółowej oceny tożsamości odmianowej, porażenia roślin przez choroby i szkodniki oraz jakości produkowanego materiału kwalifikowanego.
Jednostka nasienna- zwykle jednostka rozsiewania (dyspersji), np. niełupki i podobne owoce, rozłupnie, nasiona.
Jednostka siewna- jednostkowe opakowanie zawierające określoną liczbę nasion danego gatunku (np. 100 000 nasion otoczkowanych buraka cukrowego).
Kiełek- korzonek lub łodyżka rozwijająca się z nasion, kłączy lub bulw w początkowym okresie kiełkowania.
Kiełkowanie epigeiczne- typ kiełkowania podczas którego liścienie są wynoszone nad powierzchnię gleby na skutek silnego wydłużania się hipokotylu.
Kiełkowanie hypogeiczne- typ kiełkowania podczas którego liścienie pozostają w glebie a pęd jest wynoszony ponad poziom gleby na skutek silnego wydłużania się epikotylu (czasem mezokotylu).
Kiełkowanie nasion- forma wzrostu rośliny embrionalnej, któremu towarzyszy przebicie okryw nasiennych i pojawienie się kiełka. W ocenie nasion obejmuje rozwój siewki do stadium w którym wygląd poszczególnych jej części wykazuje na możliwość dalszego jej wzrostu i rozwoju w korzystnych warunkach środowiskowych. W fizjologii nasion kiełkowanie jest zespołem procesów zachodzących w nasieniu których wynikiem jest aktywacja zarodka prowadząca do wzrostu siewki (jest etapem poprzedzającym wzrost).
Kiełkownik- urządzenie lub kabina do kiełkowania nasion.
Kłębek- owocostan powstały ze zrośnięcia kilku owoców jednonasiennych typu orzeszek i okwiatu. Występuje u buraka.
Koleoptyl- rurkowata pochewka otaczająca zawiązek pędu zarodka i młodej siewki u niektórych jednoliściennych np. traw.
Kontrola materiału siewnego- urzędowe sprawdzanie przestrzegania wymagań obowiązujących w wytwarzaniu, przechowywaniu a także przygotowaniu do obrotu i obrocie materiałem siewnym.
Kwalifikacja materiału siewnego- ocena materiału siewnego w celu dopuszczenia go do obrotu.
Kwalifikator- osoba upoważniona do przeprowadzania kwalifikacji polowej plantacji nasiennych.
Kwalifikowany materiał siewny- materiał siewny wytworzony w hodowli zachowawczej odmiany albo stanowiący jego dalsze rozmnażanie lub materiał siewny mieszańca o stwierdzonej przez uprawnioną jednostkę tożsamości odmiany zgodny z obowiązującymi wymaganiami co do wytwarzania oraz wymaganiami jakościowymi.
Liścień- liść zarodkowy lub para liści nie należący do ulistnienia siewki. U roślin dwuliściennych zawiera zapasowe substancje odżywcze.
Łupina nasienna- okrywa nasienna powstająca z osłonek zalążka.
Łuszczyna- pękający suchy dwuklapowy owoc powstający z dwóch owocolistków np. u kapustnych.
Masa tysiąca nasion- ważna cecha wartości nasion oznaczana wagowo według obowiązujących przepisów.
Masa nasienna- nasiona danego gatunku wraz z zawartymi zanieczyszczeniami (organicznymi, mineralnymi, nasionami innych roślin).
Materiał siewny- rośliny lub ich części przeznaczone do siewu, sadzenia, szczepienia, okulizacji lub rozmnażania roślin.
Materiał siewny elitarny- rodzaj materiału siewnego kwalifikowanego obejmujący kategorie nasion przedbazowych i bazowych dla odmian ustalonych oraz komponenty do odmian mieszańcowych.
Materiał szkółkarski- materiał siewny drzew, krzewów i bylin.
Materiał ze zbioru- rośliny lub ich części uzyskiwane z uprawy określonej odmiany nie przeznaczone do stosowania jako materiał siewny.
Nasiona- organy rozwijające się po procesie podwójnego zapłodnienia z zalążków słupka służące jako przetrwalniki oraz diaspory.
Nasiona (materiał siewny) bazowe B- bezpośrednie rozmnożenie materiału siewnego przedbazowego.
Nasiona (materiał siewny) przedbazowe PB- jedna z kategorii (stopni kwalifikacji) materiału siewnego kwalifikowanego będącego rozmnożeniem materiału matecznego i stanowiące trzecie lub drugie pokolenie przed materiałem siewnym kwalifikowanym.
Nasiona czyste- nasiona gatunku podanego przez wysyłającego lub znalezione w próbce największej ilości.
Nasiona inne- jednostki nasienne każdego innego gatunku niż nasiona czyste.
Nasiona kwalifikowane pierwszego rozmnożenia- bezpośrednie rozmnożenie nasion bazowych.
Nasiona kwalifikowane drugiego rozmnożenia- bezpośrednie rozmnożenie nasion kwalifikowanych pierwszego rozmnożenia.
Nasiona nietypowe- nasiona wrażliwe na nadmierne wysuszenie zwłaszcza poniżej pewnego krytycznego lecz dość wysokiego progu uwodnienia i szybko tracące wigor i żywotność.
Nasiona porośnięte- nasiona których kiełek wysunął się poza okrywę nasienną lub owocową.
Nasiona preparowane- nasiona powstające na skutek mechanicznego rozdzielenia wielokiełkowych jednostek nasiennych.
Nasiona toksyczne i (lub) szkodliwe- nasiona których liść po przekroczeniu dozwolonego poziomu może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie oraz obniżać cechy organoleptyczne i wartość technologiczną.
Nasiona twarde- nasiona nie pęczniejące podczas kiełkowania w skutek obecności okrywy nasiennej nieprzepuszczalnej dla wody.
Nasiona typowe- nasiona tolerancyjne na wysychanie dobrze znoszące silne odwodnienie bez utraty żywotności przeciętnie do poziomu 8-10% co odpowiada ich potencjałowi wodnemu ok. -350 MPa.
Nasiona zbutwiałe- nasiona martwe które pod wpływem zmian biochemicznych i działania mikroorganizmów zatraciły właściwą strukturę anatomiczną co na zewnątrz uwidacznia się w postaci chropowatości pylistości dużej skłonności do rozpadania się rozkruszania oraz wyraźnego zanikania właściwego zabarwienia i połysku łupiny.
Niełupka- suchy niepękający owoc, ukształtowany z jednego wolnego owocolistka z okrywą nasienną oddzieloną od ściany owocu.
Obielmo- tkanka odżywcza występująca wewnątrz niektórych nasion, pozostałość ośrodka nie zużyta podczas rozwoju woreczka zalążkowego i zarodka.
Obrót materiałem siewnym- a) nabycie lub przejęcie materiału siewnego w celu jego sprzedaży, b) oferowanie do sprzedaży i sprzedaż materiału siewnego, c) przywóz materiału siewnego z zagranicy.
Ocena cech zewnętrznych materiału siewnego- ocena wysadków roślin dwuletnich oraz cech zewnętrznych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka mająca na celu sprawdzenie ich cech jakościowych według jednolitych procedur określonych przepisami.
Ocena laboratoryjna nasion- ocena jakości siewnej nasion.
Ocena polowa- ocena plantacji nasiennej w celu określenia jej przydatności do produkcji materiału siewnego.
Ocena weryfikacyjna- ocena zdrowotności sadzeniaków ziemniaka i materiału szkółkarskiego.
Odmiana botaniczna- populacja roślin w obrębie gatunku o wyrównanych głównych cechach morfologicznych (barwa, typ kwiatu, liścia, wymagania środowiskowe).
Odmiana rolnicza- populacja roślin uprawnych o wyrównanych cechach morfologicznych i w zakresie głównych właściwości fizjologicznych przydatnych do uprawy ze względu na wartości użytkowe.
Odrębność odmiany- określona wyraźna różnica odmiany od innych znanych odmian.
Orzech (orzeszek)- jednonasienny owoc o zdrewniałej owocni powstający ze zrośnięcia owocolistków.
Ostka- sztywny włosek; czasem na górnej części ości gdy ość jest zgięta.
Ość- ostka cienka prosta lub zgięta; u traw zwykle przedłużenie środkowego nerwu plewek dolnych lub plew.
Owoc- organ powstający z zalążni słupka składający się z rozrośniętej ściany zalążni oraz nasion.
Owocnia- część owocu powstająca z przekształcenia ściany zalążni zbudowana z tkanek żywych lub martwych.
OWT- odrębność, wyrównanie, trwałość- spełnienie tych kryteriów jest warunkiem rejestracji nowej odmiany przez COBORU.
Partia nasion- określona ilość nasion dająca się fizycznie zidentyfikować dla której może być wydane świadectwo jakości.
PDO- porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe, system oceny odmian wpisanych do rejestru celem wyłonienia odmian najbardziej przydatnych dla określonych obszarów kraju i stworzenia Listy Odmian Rekomendowanych.
Plewa- liść przykwiatkowy kłoska otulający lub podpierający cały kłosek w kwiatostanie traw. U większości gatunków traw występują dwie plewy (plewa dolna i plewa górna).
Plewka dolna- zewnętrzna łuska kwiatka traw czasami uważana za plewę kwitnącą lub niższą albo zewnętrzną plewkę górną. Łuska obejmuje ziarniak od zewnętrznej strony.
Plewka górna- górna łuska kwiatka traw czasami nazywana wewnętrzną lub górną plewką. Łuska obejmująca ziarniak od wewnętrznej strony.
Płodny- z funkcjonującymi organami płciowymi.
Płony- pozbawiony funkcjonujących organów płciowych.
Podpróbka- część próbki uzyskana przez zredukowanie próbki przy zastosowaniu jednej z obowiązujących metod.
Pomarańczowe Międzynarodowe Świadectwo Partii Nasion- świadectwo wystawione przez autoryzowane stacje oceny nasion ISTA gdy urzędowe pobranie próbek oraz badanie jakości nasion były prowadzone przez tę samą stację. Dokument ma kolor pomarańczowy.
Porastanie nasion- niepożądane kiełkowanie nasion zachodzące na roślinie macierzystej lub w czasie magazynowania w warunkach umożliwiających kiełkowanie. Często spotykane w nasionach nie wykazujących spoczynku.
Porowatość masy nasiennej- procentowy udział powietrza znajdującego się w przestrzeniach między nasionami w masie nasiennej.
Poślad- drobne niewykształcone ziarniaki zbóż o grubości mniejszej niż określona dla poszczególnych gatunków. U owsa nagiego pośladu się nie określa.
Pożniwne dojrzewanie nasion- stan spoczynku fizjologicznego występujący w nasionach świeżo zebranych , podczas którego zachodzące przemiany fizjologiczno- biochemiczne prowadzą do osiągnięcia przez nasiona pełnej gotowości do kiełkowania.
Prędkość unoszenia nasion- szybkość pionowego strumienia powietrza utrzymującego nasiona w stanie fluidyzacji.
Próbka analityczna- podpróbka pobrana w laboratorium z próbki średniej na której jest wykonane jedno z badań laboratoryjnych nasion.
Próbka ogólna- próbka utworzona przez połączenie i wymieszanie wszystkich próbek pierwotnych pobranych z partii nasion.
Próbka pierwotna- mała część nasion pobrana z jednego miejsca partii.
Próbobierz- przyrząd do pobierania prób zazwyczaj składa się z długiego pojemnika z otworami umożliwiającego przebicie opakowania i pobrania próbki nasion.
Przełamywanie spoczynku- zabiegi mające na celu pobudzenie nasion spoczynkowych do kiełkowania.
Rozłupka- fragment rozłupni.
Rozłupnia- suchy owoc który w dojrzałości dzieli się na dwie jednostki lub więcej.
Rozmnażanie generatywne- polega na połączeniu się gamet powstaniu zygoty i jej rozwoju w zarodek który z tkankami zapasowymi i łupnią tworzy nasiono.
Rozmnażanie wegetatywne- regeneracja organizmu z części rośliny rodzicielskiej.
Samosortowanie masy nasiennej- zjawisko segregacji nasion w zależności od gęstości, kształtu, współczynnika tarcia i innych cech nasion zachodzące w trakcie napełniania i opróżniania zbiorników, przesypywania i transportu nasion.
Samozagrzewanie się masy nasiennej- podwyższenie temperatury nasion na skutek oddychania wszystkich żywych organizmów masy nasiennej i związanego z tym procesem wydzielania się energii cieplnej.
Siewka- młoda roślina rozwijająca się z nasienia z wyraźnie wykształconymi podstawowymi częściami: hipokotylem, pączkiem szczytowym, systemem korzeniowym, liścieniami, koleoptylem.
Skaryfikacja nasion- naruszenie jednolitości okryw nasiennych w celu przyspieszenia pęcznienia i kiełkowania nasion twardych.
Skrzydełko- płaski, błoniasty wyrostek owocu lub nasienia.
Spoczynek nasion- wszelkie formy zahamowania wzrostu zarodka bez względu na przyczyny. W ocenie nasion dotyczy stanu w którym nasiona nie kiełkują w optymalnych warunkach, kiełkują z opóźnieniem lub kiełkują tylko w warunkach specyficznych.
Standardowy materiał siewny- materiał siewny wytworzony w hodowli zachowawczej odmiany lub stanowiący jego dalsze rozmnożanie lub materiał siewny mieszańca o stwierdzonej przez hodowcę tożsamości odmiany zgodny z obowiązującymi wymogami co do wytwarzania oraz wymaganiami jakościowymi.
Stratyfikacja nasion- zabiegi mające na celu przerywanie spoczynku nasion polegające na przetrzymywaniu ich w wilgotnych i przewiewnych warunkach w niskiej lub przemiennej temperaturze.
Strąk- pękający suchy owoc.
Struktura czystego materiału siewnego- procentowy udział frakcji nasion o określonych wielkościach w próbie. Określana dla zbóż przez rozfrakcjonowanie próbek w sitach Vogla.
Sypkość nasion- zdolność przemieszczania się nasion pod wpływem działania sił zewnętrznych mierzona kątem naturalnego usypu, zależy od kształtu i rodzaju powierzchni nasion ich wilgotności oraz zanieczyszczeń.
Sznureczek- część zalążka mająca postać wydłużonej nóżki przymocowującej zalążek a później nasienie do łożyska.
Tarcie wewnętrzne nasion- wzajemne tarcie nasion mierzone wielkością kąta naturalnego usypu masy nasiennej.
Tarcie zewnętrzne nasion- tarcie między nasionami a płaszczyzną z danego materiału wyznaczone najmniejszym kątem jej nachylenia przy którym nasiona zaczynają się zsuwać.
Tożsamość nasion- zgodność nasion z ich nazwą w stosunku do rodzaju gatunku różnorodności odmianowej, odmiany.
Trwałość odmiany- zachowanie charakterystycznych właściwości odmiany po jej rozmnażaniu lub na końcu właściwego jej cyklu rozmnożeń albo krzyżowań.
Wartość gospodarcza odmiany- korzyść jaką odmiana przy uwzględnieniu całości jej właściwości, wpływających na jej wartość, może przynieść w wytwarzaniu przerobie obrocie i użytkowaniu produktów uzyskiwanych z jej uprawy. Pojedyncze niekorzystne właściwości odmiany mogą być uzupełniane innymi korzystnymi właściwościami.
Wartość siewna- przydatność nasion do siewu stwierdzona na podstawie oceny jakościowej przeprowadzonej zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Wartość użytkowa nasion- procentowy udział nasion czystych i zdolnych do wykiełkowania w danej partii nasion.
Wielokrotne jednostki nasienne- kłoski traw zawierające więcej niż jeden oplewiony ziarniak.
Wigor nasion- zdolność nasion do szybkiego wzrostu i rozwoju w zdrową normalną siewkę w szerokim spektrum warunków środowiskowych.
Wilgotność kondycjonalna- stan wilgotności której górny poziom nie intensyfikuje procesów życiowych w nasionach.
Wilgotność krytyczna- próg wilgotności którego przekroczenie powoduje gwałtowny wzrost procesów życiowych w nasionach na skutek pojawienia się w nich wody wolnej.
Wilgotność próbki nasion- strata masy po suszeniu wg określonych w przepisach zasad wyrażona w procentach świeżej masy próbki oryginalnej.
Wilgotność równoważna- wilgotność nasion ustalająca się w wyniku swobodnej wymiany wody między nasionami a otaczającym je środowiskiem.
Włosek- jedno lub wielokomórkowy wyrostek epidermy.
Współczynnik obsadzenia- stosunek powierzchni zajętej przez produkcję sadzonek roślin dwuletnich w pierwszym roku wegetacji do powierzchni obsadzonej tymi wysadkami w drugim roku wegetacji.
Współczynnik rozmnażania- stosunek plonu nasion netto z jednostki powierzchni do masy nasion wysianych na tę powierzchnię.
Wyrównanie materiału siewnego- jednorodność nasion pod względem różnych cech zarówno fizycznych jak i biologicznych.
Wyrównanie odmiany- wystarczające morfologiczne i użytkowe podobieństwo roślin ze względu na charakterystyczne dla odmiany właściwości przy uwzględnieniu sposobu rozmnażania właściwego odmianie.
Zalążek- wewnętrzna część składowa zalążni słupka z której po zapłodnieniu rozwinie się nasienie.
Zalążnia- rozszerzona część słupka powstająca ze zrośnięcia jednego lub kilku owocolistków. Zbudowana jest ze ściany zalążni i komory zalążni wewnątrz której znajduje się łożysko z przyczepionymi zalążkami.
Zanieczyszczenia materiału siewnego- jednostki nasienne i pozostałe struktury i substancje nie zdefiniowane jako nasiona czyste.
Zarodek- młoda roślina zawarta w nasieniu.
Zdolność kiełkowania- procentowa liczba nasion normalnie skiełkowanych w optymalnych warunkach w ciągu odpowiednio długiego czasu tak obliczonego aby wszystkie żywe nasiona zdążyły wykiełkować. Czas i warunki kiełkowania poszczególnych gatunków są podane w międzynarodowych przepisach oceny nasion ISTA.
Zdrowotność nasion- fitosanitarny stan nasion testowany nasileniem porażenia ich patogenami lub szkodnikami.
Ziarniak- nagi owoc traw w którym okrywa nasienna jest zrośnięta z owocnią.
Zielone Międzynarodowe Świadectwo Partii Nasion- świadectwo wystawiane przez autoryzowane stacje oceny nasion ISTA wówczas gdy urzędowe pobranie próbek było dokonane pod nadzorem jednej autoryzowanej stacji członkowskiej a badanie jakości nasion było prowadzone przez inną stację w innym kraju. Dokument ma kolor zielony.
Znaczek- blizna przyczepu zalążka do sznureczka w postaci małego znaku na powierzchni nasienia.
Zawartość masy nasiennej- procentowy udział objętości zajmowanej przez nasiona i zanieczyszczenia w stosunku do objętości masy nasiennej wraz z powietrzem przestrzeni międzyziarnowych.
Żywotność nasion- stan w którym nasiona mają wszystkie niezbędne struktury i substancje włączając w to systemy enzymatyczne umożliwiające kiełkowanie nasion w optymalnych warunkach środowiska po ustąpieniu spoczynku.