Temat: Wybrane elementy metodologii pracy naukowej
Data: 6 marzec 2003
Praca naukowa jest szczególną formą pracy twórczej. Polega ona na poszukiwaniu, ustalaniu lub stwarzaniu związków między już znanymi zjawiskami. Momentem istotnym każdej z nich jest uzyskanie nowych
i wartościowych rezultatów.
Praca naukowa wymaga pomysłowości, specjalnych uzdolnień umysłowych ale przede wszystkim odpowiedniego przygotowania.
Jej cechami jako pewnego rodzaju pracy twórczej jest:
poznawanie dotychczas nie znanych częsci rzeczywistości lub ich układów lub
konstrukcja pojęć i wzorów
Tak więc, najważniejszym zadaniem uczonego w swojej pracy jest ustalenie problemu naukowego. Wybrór odpowiedniego problemu jako przedmiotu badań jest stosunkowo trudne. Pomocna jest umiejętność trafnej oceny względnej ważności problemów z tej samej dziedziny
i wybór tego najważniejszego.
Słowo „problem” pochodzi od greckiego ”problema” i oznacza „trudność”, „przeszkoda”. To właśnie uświadomienie sobie jakiegoś braku w stanie bieżącym danej wiedzy naukowej staje się tą „przeszkodą” czy też „trudnością”, którą należy pokonać poprzez rozszerzenie dostępnej wiedzy w tej materii.
Należy rozróżniać pojęcie problemu naukowego od problemu dydaktycznego. Z tym pierwszym mamy do czynienia wtedy gdy określona niewiedza ma charakter obiektywny. Natomiast, jeśli dana wiedza już istnieje, a tylko dana osoba jej nie zna i postrzega jej brak,
to mamy do czynienia właśnie z problemem dydaktycznym.
Tak więc problem naukowy jest odzwierciedleniem pewnych niedostatków w danej nauce. Występują one jako:
brak odpowiedzi naukowych na pytania wynikające
z aktualnego stanu wiedzy lub
błędy w już isniejących odpowiedziach
Innymi słowy problem naukowy może być postrzegany jako pytanie. Postawienie tego pytania wymaga jednak pewnej wiedzy, którą uczony posiada i którą chce poznać szerzej. Ważne jest też, że wyznacza on cele i ramy jego pracy naukowej.
Pytanie to, nie będąc konicznie gramatyczną formułą pytania, wymaga tzw. ustawienia problemu. Jest to nieodzowne ze względu
na konieczność szczegółowych objaśnień jakich często potrzeba
by zrozumieć postawione pytanie. Samo ustawienie problemu polega
na jego uzasadnieniu.
Czasami zdarza się, że przedmiotem badań jest bardzo wąski temat. W tym wypadku może się zdarzyć, że autor wskaże jedynie na cel pracy bez dalszej analizy czyli bez ustawienia problemu. Sam cel staje się wtedy problemem i bez przeszkód można przystąpić do dalszej pracy badawczej.
„Problem naukowy” jest pojęciem naukoznawczym. Nie każde pytanie jest więc problemem. Jest nim tylko takie, które
stanowi podstawę do badań naukowych lub chociaż do poszukiwania literatury, do gromadzenia spostrzeżeń naukowych, do czynności
ich opracowywania.
Problemy naukowe są mniej lub bardziej ważne. Determinantą
jest ich wartość. Ważność problemu jest faktycznie rezultatem wielu warunków subiektywnych i obiektywnych. Jednakże, twierdzenie przez uczonego, że dany problem naukowy jest najistotniejszy, musi być poparte odpowiednim uzasadnieniem czyli wykazaniem względnie wielkiej wartości obiektywnej, a nie tylko wartości subiektywnej.
Od strony warunków osobowych ważność problemów jest wypadkową czasu, wysiłku, zainteresowania, postaw, przekonań, powiązań z przekonaniami, światopoglądami i pośrednio z całą osobowością danego człowieka. Te warunki mogą zadecydować o tym, że w przekonaniu uczonego problem, którym się on zajmuje jest ważny obiektywnie. Jednakże warunki obiektywnie kształtujące ocenę ważności problemów to przede wszystkim:
warunki społeczne, wywierające wpływ na pracę naukową oraz
własności logiczne, tj. dobór stopnia ogólności pojęć
Dużą rolę w procesie ustalania ważności problemów stanowi również i moda. Gdy pewna kwestia naukowa jest głośna, szeroko omawiana, może ona zagłuszyć naprawdę ważniejszy od niej samej problem.
Na determinantę ważności problemu naukowego mają również wpływ autorytety. Wpływ ten może okazać się zgubny, szczególnie wtedy gdy ludzie ci, nie mając nic wspólnego z daną wiedzą i metodami naukowymi orzakają autorytatywnie o tym, jakie problemy naukowe
są ważne, jakie teorie naukowe są prawdziwe oraz jakie metody badań naprawdę naukowe.
Najtrudniej przedstawia się sprawa oceny ważności problemów determinowanych aktualnością i uzasadnieniem. Aktualnymi sprawami
są te niezałatwione, które stanowią przedmiot społecznego zainteresowania oraz specjalistów z danej dziedziny wiedzy.
Przy tym samym stopniu ogólności i aktywności sposób uzasadnienia może być mniej lub więcej wnikliwy i dokładny.
W następstwie - mniej lub bardziej przekonywujący. Należy pamiętać,
że pomimo, iż treść problemu naukowego może być obiektywna,
to uzasadnienie może być często warunkowane podłożem subiektywnym badacza.
Bibliografia
1. Zarys metodologii pracy naukowej „Józef Pieter”, PWN, W-wa 1975
3