Wykład I 18.02.2010

Finanse - ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Finanse - w sensie ogólnym - są to zjawiska i procesy pieniężne.

Do zjawisk finansowych zaliczamy tylko te zjawiska, w których pieniądz występuje w postaci przepływających strumieni pieniężnych.

Finanse są to zasoby pieniężne, operacje oraz normy prawne ich dotyczące.

Finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.

Finanse można określić jako ogół zjawisk i stosunków finansowych powstających w związku z tworzeniem, transferem, gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

Zjawiska finansowe a zjawiska pieniężne

Zjawiska finansowe < zjawiska pieniężne

Ruch pieniądza - zjawiska pieniężne finansowe

Umiejscowienie zjawisk finansowych

Sfery:

• Produkcji - nie występuje ruch pieniądza

• Podziału - występują finanse

• Wymiany - występują zjawiska finansowe

• Konsumpcji - nie występują finanse

Nauka finansów - nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych (jedna z gałęzi ekonomii).

Gospodarka finansowa - obejmuje wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych, w tym:

• Przygotowanie operacji pieniężnych

• Faktyczną ich realizację

• Ewidencję, sprawozdawczość, analizę tych zjawisk

Polityka finansowa - dokonywanie wyboru zarówno celów jakie mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej, jak i sposobów i metod ich osiągania.

Prawo finansowe - ogól norm prawnych regulujących działalność finansową.

System finansowy - zespół logicznie powiązanych ze sobą form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom dokonywanie operacji finansowych.

Klasyfikacja zjawisk finansowych

Kryterium przedmiotowe i podmiotowe

Przedmiotem zjawisk finansowych jest pieniądz będący w ruchu.

Kryterium przedmiotowe - wyodrębnienie rodzajów zjawisk pieniężnych (strumieni pieniężnych) niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich udział dokonując wydatków bądź uzyskując przychody pieniężne (wpływy).

Rodzaje strumieni pieniężnych:

1. Przychody i wydatki ekwiwalentne (rynkowe)

2. Przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery)

3. Przychody i wydatki kredytowe

Wykład II 04.03.2010

Kryterium podmiotowe - uwzględnia rodzajowe zróżnicowanie jednostek gospodarujących, które uzyskują przychody, realizują wydatki i gromadzą zasoby pieniężne.

Grupy zjawisk finansowych:

1. Finanse przedsiębiorstw (są najważniejsze, tu powstają dobra)

2. Finanse ludności (gospodarstw domowych)

3. Finanse państwa i samorządów terytorialnych (publiczne)

4. Finanse banków i innych instytucji kredytowych

5. Finanse ubezpieczeń

Fundusz - podstawowa forma organizacyjna funkcjonowania finansów. Umożliwia on gromadzenie i rozdysponowanie środków pieniężnych przez określony podmiot.

Kryteria klasyfikacji funduszy:

1. Własność

• Fundusze publiczne

• Fundusze prywatne

Zakres

• Fundusze makroekonomiczne

• Fundusze mikroekonomiczne

• Funkcje ekonomiczne podmiotów

• Fundusze państwa (rządowe, samorządowe)

• Fundusze banków

• Fundusze przedsiębiorstw

• Fundusze towarzystw ubezpieczeniowych

• Fundusze towarzystw inwestycyjnych

• Fundusze ludności

• Przeznaczenie (podmiot finansowania)

• Fundusze o przeznaczeniu ogólnym

• Fundusze specjalistyczne (celowe)

Budżet - fundusze państwa, publiczne, o przeznaczeniu ogólnym.

Funkcje finansów:

• Funkcja rozdzielcza - przesuwanie wartości materialnych (produktów i usług) przy pomocy nabywczych podmiotów

• Funkcja kontrolna - polega na odczytywaniu z przebiegu zjawisk finansowych sygnałów
  o przebiegu zjawisk rzeczowych, w tzw. realnej sferze gospodarowania

• Funkcja bodźcowa - polega na wykorzystywaniu instrumentów finansowych
  w kształtowaniu zjawisk finansowych

Funkcja rozdzielcza:

• Podstawowa funkcja finansów

• Nie jest wszechogarniająca, to znaczy, że w procesie podziału i wymiany pewnych wartości finanse w ogóle nie występują, w innych zaś współuczestniczą, czyli występują obok innych instrumentów podziału

• Realizacja tej funkcji wiąże się z tworzeniem funduszy nabywczych

• Stosowane są dwie podstawowe metody tworzenia funduszy (przepływu środków): zwrotna i bezzwrotna

Fundusz nabywczy - część ogółu zasobów pieniężnych danego podmiotu, która dotyczy nabycia dóbr i usług na rynku.

Potencjalny fundusz nabywczy utworzony w danym okresie = suma wszystkich przychodów tego okresu pomniejszona o wydatki redystrybucyjne i kredytowe

F_Np = (Pe + Pr + Pk) - (Wr+ Wk)

Fundusz nabywczy zrealizowany w danym okresie = potencjalny fundusz nabywczy skorygowany o zmianę stanu rezerw pieniężnych i oszczędności

F_Nz = (Pe + Pr + Pk) - (Wr + Wk) ± O

Funkcja kontrolna:

• Wynika z funkcji rozdzielczej finansów

• Informacje mają ogólny charakter i dają sygnał do bardziej szczegółowych badań

• Wieloznaczność sygnałów

• Szybkość sygnałów (dostarcza ich każda transakcja pieniężna)

• Bezpośredniość sygnałów (wykonywanie funkcji kontrolnej finansów nie wymaga żadnych dodatkowych urządzeń, poza tymi, które służą gromadzeniu i podziałowi zasobów pieniężnych)

• Funkcja ta nazywana jest również sygnalizacyjną lub informacyjną

Funkcja bodźcowa:

• Instrumenty finansowe kształtują fundusze nabywcze

• Instrumenty finansowe wpływają na decyzję podmiotów, do których są skierowane

• Możliwości realizacji funkcji bodźcowej zależą od stopnia odczuwalności instrumentów, ich wpływu na rezultaty działalności podmiotu

• Funkcja ta nazywana jest również symulacyjną

Instrumenty finansowe - stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągnięcia różnych celów, w różnych dziedzinach życia gospodarczo - społecznego w ramach różnych stosunków (transakcji) gospodarczych.

Metody tworzenia funduszy:

• Metoda bezzwrotna - prowadzi do ostatecznego kształtowania funduszy nabywczych. Przepływy dokonywane są przez wynagrodzenia za pracę, emerytury, zasiłki, podatki, dotacje budżetowe. Ponieważ transfery bezzwrotne występują w znacznej mierze
  w gospodarce budżetowej, stąd metodę tę realizacji funkcji rozdzielczej nazwano metodą budżetową.

• Metoda zwrotna - dotyczy przekazywania pieniądza w formie pożyczek i kredytów bankowych. Powoduje czasowe zwiększenie funduszu nabywczego i wiąże się z bankami. Tę metodę realizacji funkcji rozdzielczej finansów określa się także jako metodę kredytową.

Nie oznacza to jednak, że transfery bezzwrotne nie występują poza systemem budżetowym i że transfer zwrotny nie występuje poza systemem kredytowym.

System finansowy - zespół logicznie powiązanych ze sobą form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom dokonywanie operacji finansowych.

Elementy systemu finansowego w ujęciu podmiotowym (podsystemy):

• system finansów publicznych,

• system finansów przedsiębiorstw,

• system bankowo - kredytowy,

• system finansowy ubezpieczeń,

Finanse 18.03.2010

SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

Rodzaje dóbr:

• Dobra publiczne - dobra, które ze względu na cechy fizyczne mogą służyć społeczeństwu lub zbiorowości lokalnej (woda, powietrze, drogi, bezpieczeństwo zewnętrzne, itp.).Są to tzw. „czyste dobra publiczne”

• Dobra społeczne - dobra mogą być ze względu na cechy fizyczne dobrami prywatnymi, ale ze względu na przyjętą przez władze publiczne politykę społeczną są dostępne dla każdego obywatela (np. edukacja, ochrona zdrowia)

• Dobra prywatne - dobra, z których korzysta jedna osoba lub określona grupa osób

Źródła finansowania





Ustawa o finansach publicznych (2010)

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem w szczególności:

1. Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. Wydatkowanie środków publicznych

3. Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. Zarządzanie środkami publicznymi

6. Zarządzanie długiem publicznym

7. Rozliczenia z budżetami Unii Europejskiej

Środki publiczne, nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych

Art. 5.1.

Środkami publicznymi są:

1. Dochody publiczne

2. Środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

3. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w punkcie 2

4. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

1. Ze sprzedaży papierów wartościowych

2. Z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego

3. Ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

4. Z otrzymanych pożyczek i kredytów

5. Z innych operacji finansowych

5. przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł

Art. 9.

Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej
i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw
w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

W ramach sektora finansów publicznych wyróżnia się: podsektor rządowy, samorządowy, ubezpieczeń społecznych.

Skarb Państwa - instytucja reprezentująca państwo jako właściciela majątku państwowego
w stosunkach cywilnoprawnych; podmiot praw i obowiązków dotyczących tej części mienia państwowego, która nie pozostaje pod zarządem innych państwowych osób prawnych.

Trzy aspekty budżetu:

1. budżet jako akt prawny w formie ustawy

2. jako plan finansowy (plan dochodów i wydatków)

3. jako fundusz publiczny (planowany i uchwalany w formie ustawy)

Podatek - świadczenie pieniężne jednostronne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne o charakterze ogólnym, pobierane od osób fizycznych i prawnych przez państwo na podstawie obowiązujących aktów normatywnych.

Elementy techniczne konstrukcji podatku:

• podmiot - czynny

bierny: podatnik, płatnik

• przedmiot - rzeczy lub zdarzenia

• podstawa - wartość, ilość (jednostki naturalne)

• stawki - stałe, zmienne

• skala - progresywna: ciągła i skokowa

degresywna

regresywna

proporcjonalna

Zjawiska ekonomiczne

Zjawiska pieniężne

Zjawiska finansowe

Źródła finansowania

Dobra

Fundusze publiczne Fundusze prywatne

Publiczne sensu largo

Klasyczne Społeczne Prywatne

Publiczne sensu stricto

Źródła finansowana

Fundusze publiczne

Fundusze prywatne

Rys. dobro publiczne a dobro prywatne

---