WYKŁAD 3.

Społeczne podstawy osobowości

Związki między osobowością i różnymi poziomami struktur społecznych

Plan wykładu

• Wpływy rodziny na kształtowanie się osobowości

• Problemy z badaniami nad rozwojem osobowości badania socjalizacyjne pokazujące, co nas kształtuje

• Nowe modele badań podłużnych

• Znaczenie genetyki zachowania

• Osobowość i struktura społeczna - wzajemne związki

• Osobowość kształtuje społeczeństwo

• Społeczeństwo kształtuje osobowość

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

• Zależności rodzic-dziecko - około 80 lat badań. niekompletne i problematyczne wyniki

• Rodzice demokratyczni - dzieci asertywne, pełne wigoru i aktywne

• Rodzice kontrolujący - dzieci posłuszne, lękliwe i wycofane (Baldwin, 1949).

*ze względu na założenie, że pomiar ten da się oszacować pojawiają się kwestie

1) czy to jacy jesteśmy jest efektem wpływu naszych rodziców na nas?

2) EUGENIKA- podkreślająca wpływ genetyki; szczególnie popularna w okresach wojennych,

3) częste zestawianie populacji z Ameryki z populacjami „zza żelaznej kurtyny”.

Obserwowane prawidłowości:

- rodzice autorytatywni dzieci otwarte, społecznie kompetentne,

- rodzice autorytarni lękliwe, nie radzące sobie społecznie dzieci.

• Kryzys badań nad rozwojem osobowości

• Wpływy dzieci na rodziców (Bell, 1968) mierzony miarą korelacyjną, która jest symetryczna (pokazuje pewną zmienność),

• Model transakcyjny rozwoju (Sameroff i Chandler, 1975) zakłada ciągłą interakcję (zmiana dokonuje się równolegle we wzajemnym wpływaniu na siebie).

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

• Kryzys badań nad rozwojem osobowości

• Efekt wewnątrz rodziny - znaczenie podobieństwa między rodzeństwem i rodzicami - model genetyki zachowania

• Za podobieństwo odpowiedzialne są geny,

• Rodzina jako całość może na siebie oddziaływać - zależności wewnątrzrodzinne: jeśli jest zależność między Matką a Jasiem to i będzie między Jasiem a Matką, czyli: jeśli np. rodzic jest autorytarny to dziecko będzie społecznie niekompetentne (zależności tego typu zakwestionował model genetyki zachowania- różne problemy społeczno-ekonomiczne, każde dziecko ma „swoją drogę” np. wpływ kolejności urodzenia, płeć, uroda, pobyt matki w szpitalu, co ma różne znaczenie u dzieci w różnym wieku),

• Korelacje między dziećmi a rodzicami przybranymi są niskie,

• Efekt wspólnego środowiska jest w przypadku osobowości właściwie do pominięcia.

• Eksperyment Freedmana (1958) nad socjalizacją - w zależności od tego, kogo badasz, otrzymujesz odmienne rezultaty.

• Eksperyment ten dotyczył socjalizacji psów (wpływu wychowania)- czy istnieją mechanizmy środowiskowe u 4 różnych ras psów (Owczarek Szetlandzki, Basedżi, Fox Terier, Beagle),

• Psy te były wychowywane od 3 do 8 tyg życia, dodatkowo podzielone na grupy: 1) permisywna, 2) „szkoła dobrych manier dla psów”,

• Po odpowiednim wychowaniu psów, każdego z nich stawiano głodnego przed miską i nie pozwalano jeść przez 3 minuty,

• Wyniki: 1) Owczarki Szetlandzkie- obrażały się i nie jadły, 2) Basedżi- jadły, 3) Fox Teriery- z grupy permisywnej potrzebowały więcej czasu, żeby podejść do miski, 4) Beagle- ze szkoły dobrych manier potrzebowały mniej czasu, żeby podejść do miski,

• Wniosek: otrzymujemy różne wyniki w zależności od tego, kogo badamy.

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

• Model: Georgia Longitudinal Study (Halverson i Wampler, 1993) badania podłużne prowadzone przez 3 lata

• Wskaźnik wrodzony - niewielkie anomalie (dysfunkcje) fizyczne (jest ich w sumie ok. 18)

• U osób zdrowych: występuje od 2 do 4 takich anomalii (związane są ze zmianami w I. trymestrze ciąży) np. owłosiony język, 5 palec u ręki nieproporcjonalnie krótki,

• Większość z anomalii występuje u osób z zespołem Downa,

• Badanie: I. zmienna: natężenie anomalii, II. zmienna, poziom narzekania u rodziców

*uwzględniono także płeć,

*okazało się, że I. zmienna była wskaźnikiem impulsywności,

*jeśli była tylko 1 z 2 zmiennych to te grupy nie różniły się od siebie - z tym, że dziewczynki otrzymywały zawsze niższe wyniki na wymiarze impulsywności (a jeszcze niższe mieli chłopcy o niskiej 1. i 2. zmiennej);

• Model poprawiony

• natura przystosowań rodziny i dziecka powinna być analizowana łącznie

• należy uwzględnić reprezentatywną próbę różnorodnych kontekstów kulturowych, w których dzieci i rodziny żyją

• nacisk należy położyć na różnorodny proces socjalizacji w obrębie rodziny

Interakcja geny-środowisko: epigenetyka

- EPIGENETYKA- mechanizm interakcji geny-środowisko

• strukturalna zmiana w chromatynie (białka lub DNA),

• zmiana ekspresji genów (np. metylacja, enzym demetylazy),

- szczury zadbane to szczury szczęśliwe (Meaney, 2010): szczury dobrze zaopiekowane przez matkę w czasie, gdy były małymi szczurzątkami, potem (w dorosłości) są szczęśliwe - oddziaływanie matki powoduje zmiany w chromatynie tego szczura, co prowadzi do zmiany w ekspresji genów,

- zachowanie matki może „zaprogramować” ekspresję genów i doprowadzić do powstania różnic indywidualnych w reakcji na stres.

Teoria socjalizacji grupowej Judith Harris

• Czy zachowania rodziców mają trwały wpływ na ich dzieci? NIE

• Które doświadczenia mają trwały wpływ na dzieci i jaką rolę w tych doświadczeniach odgrywają rówieśnicy? rówieśnicy jako grupa o kluczowym znaczeniu

• Czy wyuczone zachowania społeczne są specyficzne dla kontekstu, w jakim zostały wyuczone? dziecko uczy się oddzielnie tego, jak zachowywać się w domu i poza domem (kiedy to jest szefem, samcem alfa grupy rówieśniczej)

*z tej perspektywy zachowania wychowawcze rodziców wyglądają na czas stracony.

Założenia teorii socjalizacji grupowej

• Socjalizacja jest specyficzna dla kontekstu

• dzieci uczą się oddzielnie jak zachowywać się w domu i poza domem

• osobowość to wrodzony rdzeń i nabyty, specyficzny dla kontekstu system zachowań

• im dzieci starsze tym bardziej system poza domowy staje się ważniejszy

• Źródła socjalizacji poza domem

• podstawy ewolucyjne do życia w grupach

• grupa, z którą dzieci się identyfikują poza domem to grupa rówieśnicza

• Transmisja kultury poprzez procesy grupowe

Model transmisji kulturowej Harris

Model Thomasa Pettigrew

Ścieżki przyczynowe dół-góra

• Bezpośrednie efekty - Max Weber

- Max Weber: przekonania, wartości i motywy mogą kształtować świat społeczny - mechanizmy powstawania państwa kapitalistycznego,

• Model Thomasa Pettigrew:

1. MACRO - poziom kultury, społeczności, kraju,

2. MESO - bardziej bezpośredni poziom kontaktów międzyludzkich,

3. MICRO - osobowość pojedynczych ludzi.

• Efekty zapośredniczone

• Ścieżka od Micro do Meso - osobowość jako indywidualne skłonności do reagowania w różny sposób na te same sytuacje

• Ścieżka od Meso do Macro (rzadko badana) - wpływ nieformalnej komunikacji na strukturę społeczną

Ścieżki przyczynowe góra-dół

• Bezpośrednie wpływy - badania „kultur politycznych”

- Brytyjczycy wykazywali zaufanie do administracji rządowej i polityków, Niemcy tylko dla administracji, Amerykanie tylko dla polityków, a Meksykanie i Włosi do nikogo,

• Efekty zapośredniczone

• Rola społeczna (oczekiwania rodziny) dotyczy realizacji życia (magister - syn magistra, lekarz - syn lekarza),

• Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na aspiracje związane z wykształceniem,

• Wpływ statusu na autonomię Ja status np. w pracy wpływa na zachowania poza nią ( te osoby, które mają niższy status cenią wyżej posłuszeństwo wobec autorytetu).

Ścieżki przyczynowe góra-dół

• Efekty zapośredniczone c.d.

• Zależności między przynależnością do klasy społecznej i samooceną zostały wykryte wyłącznie u osób dorosłych. Dlaczego? (u dzieci wpływ ten był nieobecny)

• Porównanie społeczne

• Wpływ innych na naszą samoocenę

• Spostrzeganie siebie (Daryl Bem: autopercepcja),

• Centralne znaczenie przynależności do klasy Heidegger: dziecko „rzucone” w grupę społeczną (nie wybiera), dorosły: może mieć poczucie, że nie zrobił nic, by awansować społecznie.

Zintegrowany model rozwoju (Sameroff, 2010)

„Ja”- psychologiczne funkcjonowanie, które ma podłoże w funkcjonowaniu biologicznym.

Osobowość i kultura

• Psychologia kulturowa:

• Osobowość zależna od kultury - „pojęcie osobowości jest wyrazem zachodniego ideału indywidualizmu” (Hsu, 1985)

• Osobowość bazuje na biologicznych możliwościach a następnie jest dopasowana do systemu znaczeń danej kultury (Markus i Kitayama, 1998),

• Osobowość nie może istnieć bez kultury (istnieją wówczas jedynie procesy biologiczne),

• Koncentracja na procesach psychologicznych (a nie na różnicach indywidualnych),

• Wysoce kontekstowy opis procesów psychologicznych (uniwersalność kwestionowana),

• Pojęcie cechy i spójności osobowości - kulturowe (zachodnie),

• Pojęcie cechy osobowości jest w wysokim stopniu produktem kultury.

Implikacje psychologii kulturowej dla osobowości

• Różnice w obrazie siebie i opisie osobowości innych

• Atrybucje dotyczące przyczyn zachowania

• Spójność zachowania

• Możliwość predykcji zachowania na podstawie wewnętrznych dyspozycji

Psychologia międzykulturowa

- akcent na różnice indywidualne (cechy, wartości, przekonania),

- porównywanie wielu kultur w poszukiwaniu elementów uniwersalnych i specyficznych dla kultury,

- narzędzia: kwestionariusze, testy zaadaptowane kulturowo.

Psychologia międzykulturowa - zróżnicowanie

• Perspektywa genotypowa (McCrac i Costa, 1996)

- cechy osobowości - wewnętrzne i odziedziczalne podstawowe tendencje niezależne od kultury,

- charakterystyczne adaptacje - efekt interakcji cech i doświadczenia;

• Perspektywa fenotypowa (Saucier i Goldberg, 1996)

- cechy i trendy w zachowaniu - efekt genetycznych dyspozycji i kontekstu społeczno-kulturowego.

WYKŁAD 4.

Struktura osobowości

Plan wykładu

• Cecha

• Sytuacja i cechy - źródła zmienności w zachowaniu

• Krytyka cechy dokonana przez W. Mischela

• W poszukiwaniu sytuacyjnej spójności zachowania

• Rozwiązanie problemu osoba-sytuacja

• Społeczno-poznawcza teoria osobowości

• Dwa pojęcia struktury

Cecha

• G. Allport pionier ujęcia cechowego, cechy są czymś rzeczywistym, strukturami psychicznymi (neuropsychicznymi systemami), odpowiadającymi za spójność zachowania CECHA= system, który ma odniesienie do czegoś realnego, który będzie kanalizował nasze zachowanie w określony sposób.

Cecha: definicja

• Cecha - spójny wzorzec myśli, emocji lub działań, który wyróżnia daną osobę od innych.

• Odnosi się do myśli, emocji lub zachowań

• Cecha zakłada porównanie z innymi ludźmi

• Żeby mogła różnicować ludzi musi wykazywać spójność

• Pojęcia opisowe czy wyjaśniające? CECHY to „przyczyny zagubione” - ich istnienie wymaga a nie dostarcza wyjaśnienia

• Cechy jako atrybuty zachowania

• Cechy jako atrybuty osób

• Cechy jak predyktory zachowania

Walter Mischel i krytyka istniejących ujęć osobowości

• Zachowanie jest specyficzne w zależności od sytuacji

• Pomiar poprzez sprawozdania subiektywne daje korelacje z bardziej obiektywnymi pomiarami poniżej poziomu r= ,30

• Wiara ludzi w istnienie cech jest fenomenem, który sam wymaga wyjaśnienia

• Zachowanie należy wyjaśniać odwołując się do warunkowania i społecznego uczenia

Walter Mischel i krytyka istniejących ujęć osobowości

• W. Mischel zwrócił uwagę na niewłaściwe użycie teorii cech, np. wnioskowanie o cesze na podstawie pojedynczych zachowań.

• „Poza inteligencją, nie wykazano spójności zachowań na dużym poziomie ogólności i pojęcie cech osobowości rozumianych jako szerokie dyspozycje do zachowania jest nie do utrzymania.” (Mischel, 1968)

W poszukiwaniu sytuacyjnej spójności

• Kontrowersja dotycząca sytuacyjnej spójności zachowania wywodzi się z rozbieżności między naszą intuicją i badaniami.

• Nasza tendencyjność i złudzenia, którym podlegamy jest faktem, jednak to, co każdy z nas robi na co dzień, próbując określić daną osobę jest wskazówką do zmiany badań z nomotetycznych na idiograficzne.

• Badania idiograficzne Daryla Bema - można przewidzieć zachowania niektórych ludzi i to tylko czasami

• Daryl Bem: jak się znamy sporo to jesteśmy w stanie przewidywać swoje zachowania,

• Korelacje między tym, co sami o sobie mówimy z tym, co mówią o nas inni (stabilność/zmienność zachowania),

• W obserwacji: Ci, którzy mówili o swojej stabilności - korelacja: 0,5, Ci, którzy o zmienności - 0.

Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja

• Seymour Epstein - grupowanie zachowań

• pojedyncze zachowanie, (pozycja testowa) ma zbyt wąski zakres ogólności i jest obarczone zbyt dużym błędem pomiaru, aby dać korelacje wyższe niż słabe z innymi miarami cechy

• aby zmierzyć cechę, trzeba ustalić zarówno czasową rzetelność (stabilność) jak i ogólność. Ogólność można uzyskać uśredniając zachowanie w wystarczającej ilości okazji, a stabilność uśredniając zachowanie w odpowiednich sytuacjach

*EPSTEIN- aby móc ukazać podstawową charakterystykę jakiejś osoby potrzeba nam wiele pomiarów w różnych sytuacjach przez dłuższy okres czasu => AGREGACJA WYNIKÓW.

Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja

• Seymour Epstein

• Zachowanie jest równocześnie specyficzne dla sytuacji i niestałe na poziomie konkretnego zachowania, a ogólne i stałe na poziomie grupy zachowań.

• Problem zasadności posługiwania się kategorią cechy nie jest problemem, ponieważ istnieją jednoznaczne dane przemawiające za specyficznością i za ogólnością

Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja

• Carol Dweck

-ukryte (latentne) teorie osobowości - wszyscy je mamy, tworzą ramy dla anailzy i interpretacji ludzkich zachowań,

- odwołują się do 2 głównych założeń: stałości lub zmienności (modyfikowalności) charakterystyk osoby:

• TEORIA STAŁOŚCI (ENTITY) - człowiek ma niezmienne cechy, które pozwalają na przewidywanie jego zachowań,

• TEORIE ZMIANY (INCREMENTAL) - akcent na procesie, człowiek bardziej złożony, ale trudniejszy do poznania.

Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja

• Czy niektóre cechy są bardziej „cechowe” niż inne?

• Diener (1984) odkrył, że negatywne emocje są pod znacznie silniejszym wpływem różnic indywidualnych niż czynników sytuacyjnych, odwrotnie niż emocje pozytywne, co potwierdził M. Eysenck i L. Hepburn (1989). Pozytywne emocje można zatem przewidzieć na podstawie sytuacji, jednak nie negatywne.

Proponowane rozwiązania problemu osoba-sytuacja

• Czy niektórzy ludzie mają „więcej” osobowości niż inni?

• E. Phares podsumowując badania nad poczuciem kontroli pokazał, że internals starają się kontrolować swoje otoczenie, np. To co robią w pracy, jaką mają pracę i relacje z innymi, externals nie myślą o zmianie pracy, raczej czekają, aż czynniki środowiskowe zmuszą ich do zmiany.

Teoria społeczno-poznawcza

• Walter Mischel - zmienne osobowe (1973, 1995)

• Strategie kodowania - kategorie (konstrukty), poprzez które osoba ujmuje siebie, innych, zdarzenia i sytuacje

• Oczekiwania - prowadzą do wyboru zachowania z puli wielu możliwych:

• o świecie społecznym

• o rezultatach zachowań w danej sytuacji

• o własnej skuteczności (Bandura)

• Subiektywna wartość bodźca, cele i wartości

• Afekty - emocje (również reakcje fizjologiczne)

• Kompetencje i plany samoregulujące - zdolność do zorganizowanego działania i kontroli środowiska

CAPS - Poznawczo-afektywna teoria osobowości

(system na wzór koneksjonistycznego modelu- ze względu na równoległe przetwarzanie)

CAPS - Poznawczo-afektywna teoria osobowości

Profile sytuacja-zachowanie

Profile sytuacja-zachowanie

Badania z Carleton College (Mischel, Peake, 1982)

Dwa znaczenia struktury osobowości

• Struktura: organizacja systemów wewnątrz osoby

• Struktura: podsumowanie interindywidualnej zmienności w postaci wymiarów - cech

*stałe różnice indywidualne, trwałe połączenia pomiędzy elementami CAPS

*przewidywalny wzorzec poznawczo-afektywny

*podpisy zachowaniowe - stałość zachowaniowa, ktoś się zachowuje w bardzo charakterystyczny dla siebie sposób

*STRUKTURA OSOBOWOŚCI: dotyczy wewnętrznego, intraindywidualnego aspektu - nie jest właściwie badana z perspektywy cechowej.

Podział na proces i strukturę

• Intraindywidualne systemy leżące u podłoża charakterystycznych wzorców doświadczenia

• Wyjaśnienie działań i doświadczeń jednostki

• Interindywidualna zmienność - dążenie do określenia wymiarów różnic indywidualnych

• Wyjaśnienie różnic między ludźmi

Co pozwala nam wyjaśnić struktura z perspektywy różnicowej?

• Wyjaśnia skąd się biorą różnice indywidualne

• Nie wyjaśnia zachowania konkretnej osoby (Borkenau i Ostendorf, 1998)

• Czynniki „to surowy materiał... określający potencjał i ukierunkowanie jednostki” (McCrae i Costa, 1996)

Posiadanie i robienie (having & doing)- Nancy Cantor

• Pewne dyspozycje, które posiadamy, a oprócz tego istnieją poznawczo-afektywne systemy, które decydują o tym, co robimy,

• Wymiary interindywidualne - stałe charakterystyki, które ludzie posiadają

• Poznawcze i afektywne systemy poprzez które ludzie interpretują sytuacje, zadania, etc., to, co ludzie robią