SPOŁECZNE ASPEKTY JA
I. KOLEKTYWNE IDENTYFIKACJE:
ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ
Dwa główne podejścia teoretyczne:
teorie
potrzymania pozytywnej samooceny
(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)
teoria
optymalnej dystynktywności
(optimal
distinctiveness theory)
TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY
Teoria tożsamości społecznej
(social identity
theory - Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) -
jednostki dążą do podtrzymania bądź
podwyższenia samooceny poprzez:
uczestnictwo w grupach dostarczających
pozytywnej identyfikacji
, bądź
obniżanie statusu
i wartościowości innych,
konkurencyjnych grup (np. poprzez
przypisywanie im cech moralnie
negatywnych).
Teoria auto-kategoryzacji
(self-categorization, Turner,
1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch
składników: tożsamości indywidualnej i tożsamości
społecznej.
tożsamość indywidualna
– Ja jako jednostka:
wykazuję stałość moich myśli, uczuć u zachowań w
różnych sytuacjach (mam cechy dyspozycyjne)
różnię się od wszystkich innych ludzi
tożsamość społeczna
- Ja jako członek grupy:
jestem podobny do innych członków mojej grupy
różnię się od członków innych grup.
Turner zakłada (za Tajfelem), że
tożsamość społeczna
rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania
pozytywnej samooceny
.
Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości
indywidualnej na społeczną (zjawisko
depersonalizacji
):
Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich
działaniach przesłankami osobistymi, a w większym -
sygnałami grupowymi
, tj. są bardziej skłonni do:
- używania
stereotypów
;
- współpracy
z członkami grupy własnej i
współzawodnictwa
z członkami grupy obcej;
- tworzenia
norm
grupowych;
- przejawiania
konformizmu
grupowego;
-
polaryzacji
postaw.
Wyzwanie dla takiego podejścia
:
Teoria tożsamości społecznej przewiduje, że
członkowie grup stygmatyzowanych (mniejszości
o niskim statusie lub o negatywnym wizerunku
społecznym
[np. Afro-Amerykanie w USA; osoby niepełnosprawne; w
homoseksualiści; mniejszości etniczne, np. Arabowie,
Cyganie)]
powinni cechować się
niższą globalną samooceną
,
niż członkowie grup większościowych
.
W świetle badań (por. Crocker & Major, 1989) - brak jest
takiej zależności, a nawet zależność przeciwna (Afro-
Amerykanie)
Możliwe wyjaśnienia:
A. (w kategoriach strategii przetwarzania)
Członkowie grup
stygmatyzowanych mogą stosować szereg
strategii
redukujących znaczenie negatywnych informacji
na temat
ich grupy ze strony innych:
- „nie jestem typowym członkiem grupy”
- - porównania w dół
- selektywnie obniżanie ważności pewnych wymiarów
(np.. Osiągnięć ekonomicznych) i podwyższanie
ważności innych (np. duchowości, moralności)
[nowe badania J. Crocker) – religijność Afro-Amerykanów
a samoocena]
B. (w kategoriach metodologicznych)
Stosowane dotąd
narzędzia pomiaru samooceny mierzą raczej
autoprezentację niż rzeczywistą samoocenę
.
TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI
M. Brewer (1991, 1993) - tożsamość kolektywna -
wyznaczona przez jednoczesne
dążenie do "bycia podobnym"
(dążenie wspólnotowe,
potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i
dążenie
do "bycia różnym"
(dążenie indywiduujące).
Dążenia te pozostają w konflikcie.
Tożsamość społeczna jest
kompromisem
między
tymi dążeniami - jednostki najsilniej
identyfikują się z grupami, które najlepiej taki
konflikt rozwiązują.
Dystynktywność zależy od
wielkości grupy
.
Zatem – identyfikacja z grupą mniejszościową
powinna być
silniejsza
, niż z grupą
większościową.
Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że
nasilenie "in-group
bias"
(skłonności do faworyzowania "swoich") jest tym
większe, im mniejsza grupa własna w porównaniu do
grupy obcej.
Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że
skłonność do
działania we własnym interesie, bądź
interesie grupy
, zależy od jej wielkości.
Jeżeli grupa własna jest duża i "amorficzna" - ludzie
działają w interesie własnym, jeżeli jest mniejsza i
„zwarta”, wyrazista - w interesie grupy.
II. INNI JAKO CZĘŚĆ "JA„
Relacja z innymi ludźmi jako źródło :
-
wiedzy
na temat swoich cech i właściwości;
-
programów
działania (wiedzy o tym, jak się
zachować);
- pozytywnej samooceny
i autoafirmacji.
Jeszcze inna możliwość: inna osoba, i relacja
między nami a tą osobą, staje się
integralnym składnikiem samoopisu
(obraz innego znajduje się "wewnątrz
granic"
obrazu własnej osoby).
Jeżeli autoschematy mają charakter
relacyjny,
tworzą
JA WSPÓŁZALEŻNE
Jeżeli autoschematy charakter
atrybutywny,
tworzą
JA NIEZALEŻNE
.
Przy
Ja niezależnym
, myślenie o sobie
nie
implikuje myślenia o innych
. "Inni" pojawiają
się dopiero w kontekście samooceny, jak
publicznego, itp.
Przy
Ja współzależnym
,
ilekroć myśli się o sobie,
tylekroć myśli się też o innych
. Podobnie, jeżeli
myślę o osobach znaczących - dostępna staje
się część wiedzy o sobie.
Konsekwencja - osoby ze schematami
relacyjnymi - będą szczególnie
wrażliwe na
potrzeby
innych, i będą miały rozbudowaną
wiedzę
o innych i zdolność do ich
rozumienia
.
[orientacja interpersonalna]
RÓŻNICE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ:
Markus i Oyserman (1989):
Kobiety częściej częściej wytwarzają
ja współzależne
,
mężczyżni częściej –
ja niezależne
.
Prawdopodobnie dlatego
kobiety
, w porównaniu do
mężczyzn:
- cechują się
większą złożonością
poznawczą
reprezentacji innych osób;
- trafniej rozpoznają
i interpretują wzrokowe i słuchowe
oznaki emocji u innych;
- odznaczają się większą tendencją do
empatii
(przyjmowania perspektywy innej osoby; współczucia).
Jakie mogą być przyczyny tych różnic?
Różne spekulacje:
Wywodząca się z psychoanalizy
. Chodorow (1978)
-Odmienny typ wczesnych relacji matka-dziecko.
W wypadku
dziewczynki
, matka skłonna jest traktować
dziecko jako
przedłużenie samej siebie
- relacja
niesprzyjająca psychologicznej separacji dziecka od
opiekunki.
W wypadku
chłopca,
matka jest skłonna traktować
chłopca raczej jako
"zewnętrzny obiekt"
niż
"przedłużenie siebie„ relacja sprzyjająca separacji od
matki i powstaniu poczucia własnej odrębności.
Wywodząca się z badań nad
relacjami władzy i
myśleniem stereotypowym (
Fiske i Depret,
1996).
implikacja:
Kultura patriarchalna – władza mężczyzn
– stereotypizacja bądź uważne
przetwarzanie
RÓŻNICE ZWIĄZANE Z KULTURĄ
(H. Markus, 1990)
Koncepcja kultur Zachodu (indywidualistycznych):
Jednostka jest
"bytem odrębnym", autonomicznym
,
unikalnym
(różnym od innych),
oddzielonym od kontekstu społecznego, niezmiennym w
różnych rolach i związkach.
Normatywne zadanie kulturowe
: uzyskać
niezależność
od
innych, znaleźć i wyrazić swoje unikalne właściwości,
odnaleźć "swoją własną drogę".
Obraz samego siebie
-
Ja niezależne
.
Centralne składniki obrazu siebie – własne cele, motywy,
cechy, przekonania.
[
pozytywna samoocena
– uwarunkowania
indywidualnymi sukcesami, kontrolą, autonomią,
ekspresją siebie]
Koncepcja kultur Wschodu (kolektywistycznych):
Jednostka nie jest bytem "samoistnym". Istnieje poprzez
określenie swoich relacji społecznym z innymi
,
identyfikacją z grupą.
Normatywne zadanie kulturowe: odnależć
swoje miejsce w
świecie społecznym
.
Obraz samego siebie -
Ja współzależne.
Jego centralne
składniki to relacje interpersonalne oraz przynależność
grupowa, rola i pozycja społeczna.
[
pozytywna samoocena
- uwarunkowana
harmonijnymi relacjami interpersonalnymi, oraz
przynależnością grupową i pozycją].
Badania potwierdzają niektóre hipotezy dotyczące tych
różnic. (np. Markus & Kitayama (1989); Cousins (1989).