Czynnikiem, który bezpośrednio może wywołać stany patologiczne oraz być przyczyną iobniżonej odporności zwierzęcia na choroby czy pasożyty jest stres. Terminem tym określany Ijest stan fizjologiczny osobnika poddanego nagłemu impulsowi (np. przestrach) lub wyczer-Ipanego fizycznie (np. wskutek intensywnego wysiłku, przegrzania, wychłodzenia czy głodu). j Fizjologiczną odpowiedzią jest wówczas mobilizacja rezerw energetycznych, niezbędnych dla iuruchomienia obronnej reakcji organizmu. Pociąga to jednak za sobą znaczne koszty l metaboliczne, które w konsekwencji obniżają skuteczność systemu immunologicznego zwierzę-I cia, czy też zakłócają funkcjonowanie niektórych tkanek. U osobników poddanych stresowi l podrażniona zostaje grupa neurosekrecyjnych komórek podwzgórza, wydzielających hormony • stymulujące lub hamujące produkcję odpowiednich hormonów przysadkowych. Najbardziej l. istotnym hormonem działającym podczas stresu jest adrenokortykotropina (ACTH). Badania ' organizmów dzikich zwierząt poddanych uprzednio silnemu stresowi wykazały podwyższone . tętno, temperaturę i tempo oddechu, przykurczę niektórych grup mięśni oraz zmiany biochemiczne we krwi wyrażające się znacznym podniesieniem poziomu kortykosterydów, ' glukozy, mleczanów i kinazy kreatyninowej. U jeleni odławianych z helikopterów za pomocą i sieci lub strzelb strzykawkowych, w ciągu 30 minut po złapaniu obserwowano silnie . przyspieszony oddech (do 160/min), tętno (do 380/min) oraz podwyższoną temperaturę (do j 43°C). Niektóre zwierzęta wykazywały również usztywnienie mięśni karku lub skurcze mięśni l kończyn utrzymujące się przez wiele godzin. U osobników, które oddawały mocz w niedługim czasie po schwytaniu, był on ciemnobrązowy ze względu na obecność hemoglobiny i czerwonych krwinek. Osocze krwi takich zwierząt było różowe, co wskazywało na hemolizę czerwonych krwinek lub obecność mioglobiny we krwi. W szczególnie ciężkich przypadkach stresu śmierć zwierząt następowała w krótkim czasie, nawet 30 minut (McAllum, 1981).