1
Ćwiczenie 4.
Stwierdzanie pobytu zwierzyny w łowisku
Tropy
Tropami nazywamy odbicia kończyn zwierząt na ziemi lub śniegu.
kończyna ssaków stopochodnych (jeŜ, niedźwiedź i borsuk) ma pięć palców o róŜnej długości,
zakończonych pazurami; najkrótszy jest palec pierwszy według
numeracji, który odpowiada kciukowi ludzkiej dłoni. Na spodniej stronie
dłoni i stóp znajdują się poduszeczkowate zgrubienia skóry, zwane
opuszkami.
U ssaków palcochodnych, poruszających się na końcach wydłuŜonych
palców, np. u psów i kotów, zredukowany jest palec wewnętrzny, przez co
ich tropy stają się czteropalczaste.
parzystokopytne, np. jelenie mają po cztery palce, jednak cięŜar ich ciała
spoczywa tylko na dwóch palcach zakończonych racicami. Skrócone palce,
drugi i piąty, zakończone są rogowymi raciczkami, które odbijają się za
ś
ladami racic. Palce te połoŜone są tak wysoko, Ŝe często nie zostawiają
Ŝ
adnych śladów.
U nieparzystokopytnych, np. u konia, cięŜar ciała spoczywa na jednym palcu,
pozostałe są zredukowane.
ptaki mają najczęściej cztery zakończone pazurami palce, trzy skierowane są do przodu, a jeden
zwrócony jest do tyłu. Ten właśnie palec u wielu ptaków jest skrócony lub całkowicie zredukowany.
Jeleniowate dzielimy na:
J. nowego świata - jelenie amerykańskie, łoś, sarna, renifer.
J. starego świata - jeleń europejski, wapiti, azjatycki, daniel.
1.
u J.N.Ś trop jest wydłuŜonego kształtu, długość opuszki wynosi 1/2 - 2/3 długości racicy
u J.S.Ś długość opuszki to 1/3 długości racicy.
2.
u J.N.Ś - wymiana mlecznego uzębienia na stałe ma miejsce w 11-18 miesiącu Ŝycia
u J.S.S. - wymiana mlecznego na stałe ma miejsce w 27-30 miesiącu Ŝycia.
Ś
lady Ŝerowania
Są one specyficzne w zaleŜności od gatunku - u jednych są wyraźne u innych słabe. Zgryzanie,
spałowanie, buchtowanie itp.
2
Odchody
U niektórych gatunków mają specyficzny kształt, istnieje moŜliwość oceny gatunku i płci.
Odchody drapieŜników często zawierają kości i sierść ich ofiar, pozostawiane są teŜ jako element
znakowania terytorium np. na kamieniach.
Mocz
Sposób pozostawienia moczu na śniegu moŜe nam pomóc w ocenie płci. U jeleniowatych slady
moczu samice pozostawią poza tropami tylnich kończyn, samce przed. U psowatych mocz
samców pozostawiany jest z boku linii tropów.
Schronienia, legowiska
Miejsca pobytu i spoczynku zwierzyny, stałe i tymczasowe - niektóre są bardzo
charakterystyczne.
Inne ślady
Przykładem takich śladów są rozmaite znaki na granicach terytoriów, np.
zadrapania kory drzew,
miejsca błotnych kąpieli ssaków, zwane kąpieliskami,
zagłębienia w ziemi po kąpielach piaskowych ptaków,
ś
lady wycierania scypułu poroŜy przez kopytne,
ś
lady ostrzenia pazurów przez koty na korze drzew.
Swoistymi śladami obecności zwierząt są teŜ gubione przez nie pióra i włosy, a takŜe zrzucane poroŜa.
Głosy
Wydawane są rzadko przez zwierzęta
generalnie ssaki zachowują się cicho i usłyszeć zwierzęta w środowisku jest trudno.
Najczęściej wydają głosy w sytuacjach związanych z rozrodem (ruja, okres godowy) i w sytuacjach
stresowych (zagroŜenie).
Częściej odzywają się ptaki.
Szczątki zwierząt
Spotykane szczególnie często przy drogach o duŜym natęŜeniu ruchu, lecz i szczątki ofiar
drapieŜników.
Łoś
Łoś - tropy
♦
trop dorosłego byka ma szerokość 10-12 cm, długość 18-20
cm
♦
odciski racic przednie w tropie byka są szersze niŜ u klępy i
od przodu zaokrąglone ( u klępy są węŜsze i ostrzej
zakończone)
♦
nogi łosia kończą się 4 palcami a ich ostatnie człony
ochraniane są grubymi racicami. Najsilniej rozwinięte są 2
palce środkowe
♦
palce boczne są szczątkowe, osadzone nisko i przy poruszaniu się łosia po miękkim gruncie
przyjmują na siebie część obciąŜenia (raciczki) SZPILE
♦
U łosia występują dwa rodzaje chodu: stęp i kłus, łoś nie porusza się galopem
♦
tropy przednich i tylnych badyli łosia pokrywają się
♦
w kłusie tropy układają się prawie w linii prostej
♦
łoś w odróŜnieniu do innej zwierzyny płowej, chodzi SKROCZEM, tzn. równocześnie stawia
do przodu prawe lub lewe badyle
3
Łoś – ślady Ŝerowania
Łoś jest pędoŜerny, Ŝywi się głównie Ŝerem pędowym, w terenie łatwo jest
stwierdzić Ŝerowanie łosia, gdyŜ czyni zniszczenia na wysokości 1,5-2 m, a
spałować drzewa moŜe nawet nieco wyŜej. Nagina drzewa, łamie je i
obgryza (np. wierzba szara).
Łoś - odchody
Mają one kształt cylindrycznych, zaostrzonych
na jednym końcu bobków o długości 2-4 cm.
Łoś – legowiska, doły rujowe
w czasie rui, byki wydeptuj
ą
placyki i w ich
ś
rodku wygrzebuj
ą
tzw. doły
rujowe - płytkie zagł
ę
bienia, na dnie których czasem stoi woda. Tutaj byki
cz
ę
sto oddaj
ą
mocz, którego ostry zapach utrzymuje si
ę
przez dłu
Ŝ
szy
czas. Okazjonalnie mo
Ŝ
na spotka
ć
legowiska tymczasowe o
ś
rednicy ok.
2 m.
Łoś - głosy
charakterystycznym rodzajem głosu dla byków jest r
Ŝ
enie przypominaj
ą
ce r
Ŝ
enie konia
(słyszalne z odległo
ś
ci 1-2 km),
w czasie rui głos kl
ę
py i byka to st
ę
kanie
Jeleń
Jeleń - tropy
Tropy przednich kończyn dorosłego byka mają 8-9 cm długości i 6-7 cm
szerokości, zaś tropy tylnych - 6-7 cm długości i 4-5 cm szerokości.
Tropy łani są mniejsze: długość przednich racic wynosi w przybliŜeniu 7 cm,
szerokość - 5 cm
Długość kroku wynosi 70 – 140 cm i jest wskazówką wielkości
zwierzęcia
Jelenie poruszają się stępem, kłusem i galopem (przy galopowaniu oprócz
odcisków racic pojawiają się ślady szpil, które odbijane są w tej samej linii
co racice – odróŜnienie od tropów dzika)
U jeleni wyst
ę
puje element pozwalaj
ą
cy na okre
ś
lenie WIEKU i
KONDYCJI a wi
ę
c w zale
Ŝ
no
ś
ci od wieku zwierz
ą
t pojawia si
ę
tak zwany PRZEST
Ę
P I
NIEDOST
Ę
P
PRZEST
Ę
P – wyst
ę
puje u młodych zwierz
ą
t i charakteryzuje si
ę
tym i
Ŝ
ko
ń
czyna tylna
stawiana jest przed przedni
ą
.
W miar
ę
wzrastania wieku zwierz
ę
cia nast
ę
puje wyrównanie
ś
lad w
ś
lad, w wieku starszym
wyst
ę
puje NIEDOST
Ę
P – czyli tylna noga stawiana jest za przedni
ą
.
NIEDOST
Ę
P BOCZNY pojawia si
ę
u oci
ęŜ
ałych , otłuszczonych byków i ci
ęŜ
arnych ła
ń
.
Jele
ń
-
Ŝ
erowanie
Trudno stwierdzić (w lesie), ze względu na specyfikę Ŝerowania, duŜa liczba Ŝerowanych
gatunków, łatwiej w polu gdy obecne będą tropy. Ślady Ŝerowania to spałowanie, z tym, Ŝe do
niŜszej wysokości niŜ łosia.
4
Jeleń - odchody
Odchody jeleni mają postać cylindrycznych bobków o długości 2-2,5 cm i
szerokości do 2 cm.
Jeleń - kąpielisko
W okresie letnim i jesiennym zwierz
ę
ta
za
Ŝ
ywaj
ą
błotnych k
ą
pieli w k
ą
pieliskach.
Jeleń - głosy
we wrze
ś
niu gdy ma miejsce RYKOWISKO.
Ryki jelenia s
ą
słyszalne nawet na kilka km.
Na podstawie głosu byka mo
Ŝ
emy wnioskowa
ć
o jego wieku i
sile.
Sarna
Sarna - tropy
Tropy dorosłych osobników mają 4-5 cm długości i 3 cm szerokości.
Długość kroku 50-100 cm a w kłusie 100-150, w galopie i skokach
długość kroków (susy) do 4 m.
Sarny poruszają się stępem, kłusem i galopem. Racice
podczas biegu są rozszerzone na bok, mogą więc odbijać
się takŜe szpile.
Sarna – ślady Ŝerowania
gał
ą
zki ogryzione przez te zwierz
ę
ta wygl
ą
daj
ą
, jakby były
zmia
Ŝ
d
Ŝ
one i oderwane.
Sarna - odchody
Odchody sarny mają kształt
cylindrycznych, zaostrzonych na
jednym końcu bobków o długości 1-
1,5 cm i średnicy 0,6-1 cm.
Sarna – mocz
Pomocny jest przy ustaleniu płci zwierzęcia.
Sarna – legowiska
Kład
ą
c si
ę
na odpoczynek sarny starannie rozgarniaj
ą
ś
nieg,
suche li
ś
cie i
ś
ciółk
ę
a
Ŝ
do ziemi, przez co ich legowiska s
ą
łatwe do odró
Ŝ
nienia od legowisk jeleni.
Sarna – kręgi rujowe
W czasie rui charakterystyczne s
ą
WYDEPTANE OKR
Ę
GI
wokół drzewa lub krzewu (s
ą
skutkiem gonitw godowych).
Dorosłe samce znakuj
ą
swe rewiry, kalecz
ą
c pnie drzew
parostkami.
Sarna - ścieŜki
Sarna - głosy
chrapliwe SZCZEKANIE kozła (gdy zwierz
ę
jest zaniepokojone jest to rodzaj powiadomienia
innych osobników
Ŝ
e w okolicy jest co
ś
niepokoj
ą
cego). Szacunkowo mo
Ŝ
na okre
ś
li
ć
wiek
5
zwierz
ę
cia, im starsze tym głos jest ni
Ŝ
szy i bardziej chrapliwy.
Drugi rodzaj głosu to POPISKIWANIE kóz wydawane w okresie rui w celu zwabienia samca
lub w celu przywołania ko
ź
l
ą
t.
Dzik
Dzik - tropy
Długość tropu dorosłego osobnika –ok. 10 cm, szerokość - 6 cm.
Tropy razem z odbiciami szpil mają 15-18 cm długości i 10 cm
szerokości.
Długość tropów warchlaków na początku lata wynosi około 3,5 cm,
na jesieni - 6 cm.
Od tropów innych ssaków kopytnych tropy dzików róŜnią się
obecnością i rozstawieniem raciczek.
Dziki głęboko grzęzną w śniegu i ich krótkie kończyny kreślą długie
wyŜłobienia. Gdy grubość warstwy śniegu przekracza 20 cm, pociągnięcia kończyn łączą się w ciągłe
koleiny.
Dzik – ślady Ŝerowania
Miejsca
Ŝ
erowania, zwane BUCHTOWISKAMI
Buchtowiska znajduje si
ę
w lasach, na brzegach jezior i
na ł
ą
kach. Najcz
ęś
ciej maj
ą
one kształt ró
Ŝ
nej wielko
ś
ci
owalnych placów wywróconej darni i
ś
ciółki.
ś
eruj
ą
c w zbo
Ŝ
ach CIAMKAJ
Ą
i WYPLUWAJ
Ą
kłosy.
Dzik - odchody
latem dziki zjadaj
ą
du
Ŝ
e ilo
ś
ci soczystych cz
ęś
ci ro
ś
lin, ich
odchody s
ą
bezkształtne i maj
ą
lu
ź
n
ą
konsystencj
ę
.
Jesieni
ą
i zim
ą
odchody maj
ą
konsystencj
ę
stał
ą
i rozpadaj
ą
si
ę
na wiele owalnych brył o ró
Ŝ
nych wymiarach z których
najwi
ę
ksze maj
ą
ś
rednic
ę
ok.. 6 cm.
Dzik - kąpielisko
W czasie upałów zwierz
ę
ta zalegaj
ą
w nich długo,
chroni
ą
c si
ę
przed gor
ą
cem i dokuczliwymi owadami.
Do k
ą
pielisk prowadz
ą
ś
cie
Ŝ
ki, a pnie drzew, o które
zwierz
ę
ta czochraj
ą
si
ę
po k
ą
pielach, oblepione s
ą
błotem.
Dzik – „bielenie, malowanie” drzew
Aby uwolni
ć
si
ę
od paso
Ŝ
ytów dziki wcieraj
ą
w swoj
ą
sier
ść
Ŝ
ywic
ę
,
czochraj
ą
c si
ę
o pnie drzew iglastych. Wybrane drzewa, odwiedzane
przez gromady dzików w ci
ą
gu wielu lat nabieraj
ą
specyficznego
wygl
ą
du – ich pnie ogołocone s
ą
z kory, a drewno wygładzone do
połysku. (BIELENIE DREWNA)
Dzik - barłóg
Legowiska dzików, zwane BARŁOGAMI maj
ą
owalny kształt i s
ą
rozgrzebane a
Ŝ
do ziemi, na ich dnie i kraw
ę
dziach widnieje dzicza szczecina.
Pod okapem z gał
ę
zi, w BARŁOGACH wy
ś
cielonych such
ą
traw
ą
lochy wydaj
ą
na
ś
wiat
młode.
Dzik - głosy
Dziki s
ą
znacznie gło
ś
niejsze ni
Ŝ
jeleniowate.
6
Warchlaki wydaj
ą
KWIKI w starciach.
Locha wydaje najwa
Ŝ
niejsze, głos ostrzegawczy – CHRZ
Ą
KNI
Ę
CIE, po którym wszystkie
zastygaj
ą
w bezruchu i nasłuchuj
ą
,
FUKANIE lochy i ody
ń
ca jest to ostrze
Ŝ
enie dla potencjalnego przeciwnika, poł
ą
czone z
KŁAPANIEM OR
Ęś
EM – jest to wyra
ź
ne ostrze
Ŝ
enie.
Zając
Zając - tropy
Wymiary tropu przedniej
ł
apy wynosz
ą
5 cm d
ł
ugo
ś
ci i 3 cm
szeroko
ś
ci, tylnej za
ś
- 6 i 3,5 cm.
Zaj
ą
c porusza si
ę
najcz
ęś
ciej skokami, pozostawia
charakterystyczny układ tropów, nazywany czwórkowym.
Zając - ślady Ŝerowania
Ostre siekacze zaj
ę
cy tn
ą
, a nie zgniataj
ą
tkanki ro
ś
lin, ogryzione
przez nie p
ę
dy wygl
ą
daj
ą
jak uci
ę
te no
Ŝ
em, a ogryziona
powierzchnia jest gładka i przebiega uko
ś
nie do osi p
ę
du.
Zając – odchody, mocz
Odchody szaraka, zwane bobkami, są prawie kuliste, o średnicy
1,5-2,0 cm
KRWAWY MOCZ - jest to wydzielina pochwowa samicy w
okresie ruji (parkotów)
Zając – sierść „turzyca”
Ś
LADY TURZYCY w styczniu na polach w okresie walk godowych
samców.
Zając - kotlinki
Dzie
ń
sp
ę
dzaj
ą
zaj
ą
ce w płytkich zagł
ę
bieniach gruntu, zwanych
KOTLINAMI.
Zwierz
ę
kładzie si
ę
na ziemi po zdrapaniu z niej li
ś
ci i traw, zawsze tyłem
do gruszkowatego rozszerzenia legowiska.
Kotliny, w których przyszły na
ś
wiat młode, cz
ę
sto wy
ś
cielone s
ą
sier
ś
ci
ą
.
Doj
ś
cie do kotliny po spirali.
Zając - głosy
w czasie bezpo
ś
redniego zagro
Ŝ
enia gdy nie maj
ą
mo
Ŝ
liwo
ś
ci ucieczki rozpaczliwy głos –
KNIAZIENIE.
MRUCZENIE samicy poszukuj
ą
cej swoich młodych, które s
ą
rozrzucone w kilku miejscach w
terenie.
Lis
Lis - tropy
Długość tropów wynosi 5-6 cm, szerokość - 4-4,5 cm
Jeśli zwierzę porusza się kłusem (SZNURUJE) np. w głębokim śniegu, to tropy układają się
prawie w linię prostą (sznureczek). P
rowadzi ruchliwy tryb Ŝycia, większość część doby
poszukuje Ŝeru (MYSZKUJE)
Trop psa jest szerszy inaczej zaznacza się opuszki palców, pies nie sznuruje
7
Lis – odchody, mocz
o kształcie walcowatym, zw
ęŜ
one i ostro zako
ń
czone z jednego ko
ń
ca.
Maj
ą
5-10 cm długo
ś
ci i około 2 cm grubo
ś
ci.
Odchody lisa cz
ę
sto le
Ŝą
na widocznych miejscach, takich jak: k
ę
py
turzyc i traw, kamienie, drogi i
ś
cie
Ŝ
ki. Zwierz
ę
oznacza w ten sposób
swoje terytorium
Lis - nory
Borsuk - nory
Lis - głosy
Szczekanie głosem krótkim o wy
Ŝ
szej tonacji, głównie w okresie cieczki: ostrzeganie przed
niebezpiecze
ń
stwem, podczas walki mi
ę
dzy sob
ą
.
Bóbr
Bóbr - tropy
Długo
ść
tylniej ko
ń
czyny do 17 cm, palce spi
ę
te błon
ą
. Ko
ń
czyna przednia
znacznie krótsza.
Ś
lady te zwykle zatarte s
ą
prze ogon ci
ą
gni
ę
ty po ziemi
przez zwierz
ę
.
Bóbr - ślady Ŝerowania
Ś
lady Ŝerowania mają „muszelkowaty’ kształt, są dobrze widoczne na drzewach.
Bóbr – ścieŜki
Bóbr – stosy pokarmowe
8
Stosy pokarmowe wskazują na miejsce zimowania bobrów
Bóbr – tamy
Tamy zakładane są na ciekach wodnych w celu podniesienia poziomu wody a tym samym
powiększenia areału.
Bóbr – nory
Zwykle bobry kopia nory w brzegach zbiorników. Wejście do nory znajduje się zawsze pod
wodą, natomiast komora mieszkalna nad poziomem wody.
Bóbr - Ŝeremia
W terenie gdzie nie jest moŜliwe kopane nor z powodu np. zbyt niskich brzegów bobry zakładają
domki (Ŝeremia). Wejście do Ŝeremia jest pod wodą, komora mieszkalna ponad poziomem wody.
Kuropatwa
Kuropatwa - tropy, schronienia
tropy typowe dla kuraków – odbicia palców długo
ść
4-5 cm.
Kuropatwa - tropy, schronienia
Schronienia - w zimie zalegaj
ą
one w jednym miejscu osobnik przy
osobniku, w okresie rozrodu za
ś
ł
ą
cz
ą
si
ę
w pary.
Gniazda ukryte na ziemi.
BaŜant
BaŜant - tropy
dł. 6-8 cm, odległo
ść
mi
ę
dzy tropami 40-70 cm. Ich tropy to jakby wi
ę
ksza
kopia tropów kuropatw.
BaŜant - głosy
Wydaj
ą
w okresie od lutego do pó
ź
nego lata,
pianie koguta – słyszane do 1 km i gło
ś
ne trzepotanie skrzydłami.