DOBÓR PARTNERSKI

PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA - koncentruje się na kilku zasadniczych zagadnieniach:

• przyczynach, które zadecydowały o budowie i organizacji ludzkiego umysłu;

• funkcjach, do jakich ludzki umysł został zaprojektowany;

• interakcjach, jakie zachodzą pomiędzy bodźcami środowiska (zwłaszcza społecznego), a strukturami umysłu i ich roli w zachowaniach człowieka;

• zachowaniach związanych z poszukiwaniem i wyborem partnera oraz opieką nad potomstwem. Powstałe w wyniku zmian ewolucyjnych mechanizmy psychiczne kierujące tymi procesami także obecnie kształtują zachowanie człowieka (zostały przekazane kolejnym pokoleniom i utrwaliły się).

Sukces reprodukcyjny. odnosi się do przekazywania swoich genów potomstwu, co mogłoby sugerować, że miarą sukcesu reprodukcyjnego jest liczba posiadanych dzieci (jako nosicieli genów swoich rodziców). Przekazanie tych genów następnemu pokoleniu jest możliwe jednak wtedy, gdy dzieci wejdą w wiek reprodukcyjny. Można więc powiedzieć, że miarą sukcesu reprodukcyjnego jest nie tyle bezwzględna liczba potomstwa, ile liczba dzieci, które same zostały rodzicami.

Inwestycja rodzicielska. odnosi się do poziomu zaangażowania przedstawicieli obu płci w rozród i opiekę nad potomstwem. Zgodnie z tą koncepcją w przypadku człowieka płeć żeńska więcej inwestuje w rozród (większe rozmiary i mniejsza liczba komórek jajowych, długotrwała ciąża) i opiekę nad potomstwem (długi okres karmienia), stąd koszty ponoszone w przypadku złego wyboru partnera są większe dla kobiet niż dla mężczyzn. W efekcie rzutuje to na strategie wyboru partnera, które nie są jednakowe dla przedstawicieli obu płci.

KOBIECE PREFERENCJE

Partner powinien:

• posiadać właściwości sprzyjające inwestowaniu w opiekę nad potomstwem - posiadać stosowne zasoby oraz być gotowym do udostępnienia ich kobiecie oraz wspólnemu potomstwu;

• być zdolny do obrony partnerki i potomstwa;

• mieć cechy ułatwiające dobre pełnienie roli ojca;

• pasować do swojej partnerki.

Zapewnienie sobie i potomstwu kontaktu z osobnikiem spełniającym te kryteria prowadzi do preferowania partnera, który posiada:

• Cechy oznaczające zdolność do gromadzenia i kontrolowania zasobów, których kobiety mogą używać dla dobra własnego i dzieci (zasoby ekonomiczne, pozycja społeczna, wiek).

• Zasoby ekonomiczne. Kobiety (bez względu na ustrój, rasę, religię …) uważają zasoby ekonomiczne kandydata za ważniejsze (średnio dwukrotnie częściej) niż ocenili to mężczyźni w odniesieniu do kobiet. Kobiety wybierając mężczyzn o większych zasobach ekonomicznych mają większe szanse na przetrwanie i sukces reprodukcyjny, a więc także na przekazanie córkom własnych upodobań.

• Pozycja społeczna. Kobiety preferują mężczyzn, którzy mają władzę, ponieważ jest ona najlepszym wskaźnikiem tego, że dysponują także poważnymi zasobami materialnymi. Wysoka pozycja pociąga za sobą lepsze jedzenie, większe terytorium, staranniejszą opiekę itp. Oznacza też dziedziczenie przez dzieci możliwości, których nie będą mieć dzieci mężczyzn o niższej pozycji. Na całym świecie męscy potomkowie rodzin o wysokiej pozycji społecznej mają większy dostęp do partnerek seksualnych o lepszej „jakości”.

Badania pokazują, że pomimo tego, że współczesna kobieta jest bardziej wykształcona i dużo zarabia, nie rezygnuje z wyboru partnera o wysokiej pozycji społecznej i standardzie ekonomicznym, a w porównaniu z kobietami gorzej sytuowanymi materialnie nawet silniej preferują mężczyzn zasobnych.

• Wiek. Kobiety wolą mężczyzn starszych od siebie przeciętnie o 3,5 roku. (przeciętna różnica wieku między mężem a żoną na świecie wynosi 3 lata; w Polsce średnio 2,5 roku). Wyjaśnieniem tej skłonności kobiet może być fakt, że wraz z wiekiem: wzrasta systematycznie dostęp do bogactwa; bywają bardziej dojrzalsi, stali w uczuciach i stosunkowo bardziej niezawodni.

Kobiety zdają się chcieć mężczyzn starszych od siebie, ale tylko do pewnego stopnia (u starszych wzrasta bowiem bardziej ryzyko śmierci).

• Posiadanie dóbr to jeszcze nie wszystko - kobietom są potrzebni mężczyźni, którzy są w stanie osiągnąć dobra także w przyszłości. Muszą więc dobierając partnera zwracać uwagę na cechy, które umożliwią dobrobyt w przyszłości (zwłaszcza, gdy małżeństwa zawierane są przez młodych ludzi). Do cech tych należą: ambicja i pracowitość, niezawodność i stałość uczuciowa, inteligencja.

• Ambicja i pracowitość to skuteczny sposób powiększania zasobów i podwyższania pozycji społecznej.

• Niezawodność i stałość uczuciowa. Kryterium wyboru stałego partnera (ważne zarówno dla kobiet jak i mężczyzn). Stanowi to zapewnienie stałego dostępu do zasobów partnera. Ludzie, na których nie sposób polegać są dla swoich partnerów poważnym źródłem kłopotów (zdrada, nieoszczędność, lekceważenie pracy ….).

• Inteligencja. Mężczyźni inteligentni osiągają wyższy poziom wykształcenia i zarobków (nawet w obrębie konkretnego zawodu, stolarz, prawnik). Inteligencja sygnalizuje wiele potencjalnych korzyści - duże umiejętności rodzicielskie, przewidywanie niebezpieczeństw, rozwiązywanie problemów, zdolność przewidywania, radzenie sobie w trudnych sytuacjach.

• Kolejną cechą na którą zwracają uwagę kobiety jest: poszukiwanie partnera podobnego do siebie pod względem wartości, inteligencji, przynależność do tych samych grup społecznych (rasowych, etnicznych, religijnych), poglądów np. w kwestii aborcji, czy kary śmierci. Wyraźnie mniejsze, choć widoczne są upodobania w zakresie niektórych cech osobowości jak: estra i introwersja, ugodowość czy sumienność (np. ci, którzy lubią imprezy wybierają innych o podobnych zamiłowaniach). Wybranie partnera podobnego rozwiązuje wiele problemów adaptacyjnych (np. wychowanie potomstwa).

• Chcąc uzyskać ochronę dla siebie i swoich dzieci kobiety preferują mężczyzn: silnych i sprawnych fizycznie, zdrowych, darzących ich miłością i zaangażowaniem.

• Wielkość i siła. Bardziej pożądanymi partnerami stałego związku są mężczyźni: silni fizycznie, wyższego wzrostu (najlepiej ponad 180 cm.), o atletycznej i budowie ciała i symetrycznej twarzy z zaznaczonymi (choć niezbyt silnie) elementami typowo męskimi - zarysowane brwi, żuchwa i kości policzkowe. W ofertach matrymonialnych ponad 80% kobiet podało wzrost (ponad 180) jako cechę preferowaną. Jak zauważa ewolucyjny psycholog Bruce Ellis: Wzrost jest rzetelnym wskaźnikiem zdolności do podporządkowania sobie innych w kontaktach społecznych …. policjanci niżsi są częściej atakowani od wysokich, co wskazuje, że ci ostatni wzbudzają większy szacunek przeciwników swoim wyglądem, ….wyżsi mężczyźni są bardziej poszukiwani przez kobiety, dostają więcej odpowiedzi na swoje oferty matrymonialne i częściej mają ładniejsze kobiety niż mężczyźni niżsi.

Wysocy mężczyźni cieszą się wyższą pozycją społeczną niemal we wszystkich kulturach świata.

Korzyści wynikające z siły i tężyzny fizycznej: mężczyźni tacy są zdrowsi, mniej podatni na choroby, a w dzieciństwie ujawniali mniej problemów rozwojowych. Wybór dobrego partnera (jak zakłada teoria dobrych genów) zwiększa możliwość pozyskania dla potomstwa dobrego materiału genetycznego, a tym samym zwiększa szanse na osiągnięcie przez potomstwo wieku rozrodczego i sukces reprodukcyjny. Kobiety uzyskują od nich ochronę (tym skuteczniejszą im mężczyzna jest większy i silniejszy). Ze względu na swoją siłę i sprawność są w stanie zapewnić kobietom i ich potomstwu dobra materialne.

• Zdrowie. Wszędzie na świecie kobiety wolą mężczyzn zdrowych. U ludzi dobra kondycja zdrowotna sygnalizowana jest zarówno wyglądem jak i sposobem zachowania. Dobry nastrój, energiczność i ożywienie stanowią o atrakcyjności (bo świadczą o zdrowiu).

• W istocie wielu mężczyzn zdradza niechęć do formalizowania związków i korzystania bez angażowania się w stały związek. Zważywszy jak ogromne koszty muszą ponieść kobiety z tytułu ciąży i urodzenia dziecka, nie można się dziwić, że oczekują od mężczyzny trwałego zaangażowania w zamian za seksualne względy.

• Miłość i zaangażowanie. W badaniach 37 kultur na 18 badanych cech miłość była uważana średnio za najważniejszy warunek zawarcia małżeństwa (dla kobiety i mężczyzny). Na pytanie, czy związaliby się małżeństwem z osobą, której by nie kochali, a która miałaby wszystkie pożądane prze nich zalety - większość odpowiedziała, że nie.

• Aspekty zaangażowania: miłość (wyłączność zaangażowania w partnera, tj. wycofanie się z innych romantycznych związków, planowanie małżeństwa i posiadania dzieci), wierność (sygnalizująca wyłączność seksualną), kupowanie kosztowności (sygnalizujące skłonność do dzielenia się swoimi dobrami), dostarczenie wsparcia uczuciowego, wspierania w potrzebie (skłonność do poświęcania własnego czasu, energii).

• Życzliwości szczerość stanowią warunek trwałego zaangażowania partnera. Jedno z badań nad treścią około 2000 ogłoszeń matrymonialnych pokazało, że najczęściej poszukiwaną przez kobiety cechą jest szczerość. Okazało się, że kobiety poszukują jej 4x częściej niż mężczyźni w nich. Podstawowym składnikiem życzliwości jest skłonność do dzielenia się własnymi zasobami. Cecha ta sygnalizuje dobry stosunek do dzieci, skłonność do inwestowania w drugą osobę, stawianie interesu partnerki ponad swój własny (nieżyczliwy jest egoistą, niechętny do działań na rzecz partnerki.

Wymaganie miłości, szczerości i życzliwości jest dla kobiety sposobem na uzyskanie od mężczyzny stosownej rekompensaty za oferowaną przez siebie dostępność seksualną. Pozyskanie partnera o takich właściwościach rozwiązuje ważny problem zapewnienia sobie przez kobiety trwałego dostępu do zasobów mężczyzny.

• Istotną rolę w kobiecych preferencjach wobec stałego partnera odgrywa również przekonanie o jego potencjalnych zdolnościach do opieki nad dzieckiem, a więc cechy takie jak: odpowiedzialność, łagodność, życzliwość, dojrzałość.

Znaczenie takich właściwości ilustrują badania P. le Cerry. Autorka prezentowała kobietom zdjęcia mężczyzn w różnych sytuacjach:

- mężczyzna stojący samotnie,

- mężczyzna wyciągający ręce do 18 miesięcznego dziecka i patrzący na nie z uśmiechem,

- mężczyzna ignorujący płaczące dziecko,

- mężczyzna i dziecko naprzeciw siebie,

- mężczyzna odkurzający dywan.

Uczestniczące kobiety (studentki) oceniały w skali od -5 (bardzo nieatrakcyjny) do +5 (bardzo atrakcyjny) każdego z mężczyzn jako:

- narzeczonego,

- partnera seksualnego,

- męża,

- przyjaciela,

- sąsiada.

Mężczyzna zajmujący się dzieckiem został uznany za bardziej atrakcyjnego kandydata na męża niż ten sam mężczyzna sfotografowany samotnie. Mężczyzna ignorujący płaczące dziecko uznany został jako najmniej atrakcyjny kandydat na męża. Zajmowanie się dzieckiem okazało się najbardziej istotne dla oceny kandydata na męża, co znalazło wyraz w niższej ocenie atrakcyjności mężczyzny wykonującego prace domowe.

Badania przeprowadzone z udziałem mężczyzn nie wykazały podobnych zależności - za najbardziej atrakcyjną kandydatkę na żonę została uznana kobieta stojąca samotnie. Przedstawione na fotografii zaangażowanie w opiekę nad dzieckiem czy wykonywanie prac domowych nie miało wpływu na ocenę atrakcyjności kobiety.

MĘSKIE PREFERENCJE

Dlaczego mężczyźni w ogóle się żenią?

Z czysto biologicznego punktu widzenia do propagowania własnych genów wystarczyłyby im przelotne romanse. Skoro jednak ewolucja wykształciła w nich skłonność do inwestowania swoich zasobów w jedną kobietę, tzn., męskie korzyści ze stałego związku są równie duże jak w przypadku kobiet, choć dotyczą innych aspektów.

Korzyści ze stałego związku:

• Szansa na zdobycie stałej partnerki (kobiety chcą mężczyzn gotowych do zaangażowania się w stały związek; stąd mężczyzna ograniczający się wyłącznie do krótkotrwałych kontaktów może wyraźnie obniżyć swoje szanse na posiadanie potomstwa, jeżeli dodatkowo jest mało atrakcyjny fizycznie - jego szanse jeszcze bardziej spadają).

• Szansa zdobycia partnerki bardziej atrakcyjnej fizycznie i o wyższej wartości rozrodczej, a więc mogącej urodzić w przyszłości więcej dzieci. Mężczyźni skłonni do inwestowania w związek są wyżej cenieni przez kobiety, a oferując zasoby mają również większą możliwość wyboru partnerki.

• Pewność ojcostwa (znacznie większe prawdopodobieństwo). Stały związek
  zapewnia regularny i wyłączny (w większości przypadków) dostęp seksualny do partnerki. Przyjmuje się przy tym, że mężczyźni przekonani o własnym ojcostwie są skłonni do większego zaangażowania w opiekę nad dzieckiem. Jednym ze wskaźników, które mogą utwierdzić mężczyznę w przekonaniu o własnym ojcostwie jest stopień podobieństwa (fizycznego i charakterologicznego) oraz przekonanie o wierności partnerki.

• Zwiększenie szans na przeżycie potomstwa. Związane jest to z koniecznością ochrony dziecka, z czym mogłaby sobie nie poradzić matka samotnie wychowująca dziecko.

Wśród właściwości kobiety szczególnie cenionych przez mężczyzn jest:

• Młody wiek. (bez względu na kulturę). Młodość ma istotne znaczenie ze względu na zdolności rozrodcze kobiety. Analiza ogłoszeń matrymonialnych wskazuje na powiększanie się pożądanej przez mężczyzn różnicy wieku w miarę przyrostu liczby ich własnych lat. Mężczyźni po 30-tce poszukują kobiety przeciętnie 5 lat młodszej, po 50-tce chcieliby kobiet aż o 12 lat młodszych.

Skłonność mężczyzn do poślubiania młodszych jest widoczna na całym świecie. Np. amerykanie, gdy żenią się pierwszy raz kobieta jest średnio 3 lata młodsza, drugi raz - około 5 lat, trzeci raz około 7 lat. W Polsce różnica między nowożeńcami wynosi około 2 lat.

• Uroda i kształt ciała. O atrakcyjności wyglądu decydują cechy wskazujące na młodość i zdrowie kobiety (gładka, czysta skóra, właściwa postura, brak chorób skóry, brudu, energiczność sprężystość ruchów …. ). Kryteria urody zmieniają się w zależność od kultury. Najbardziej zróżnicowanym kulturowo kryterium piękna wydaje się być obfitość ciała, co wiąże się z pozycją społeczną kobiety.

Jest jednak uniwersalna cecha, a mianowicie odpowiednia proporcja pomiędzy obwodem w talii a obwodem w biodrach, która wynosi u zdrowej kobiety o zdolności rozrodczej od 0,67 do 0,80. Proporcja ta jest wskaźnikiem dobrego stanu zdrowia i zdolności prokreacyjnych.

Wyraźnie stwierdzono, że mężczyźni wolą raczej sylwetki średnie niż bardzo szczupłe lub bardzo obfite. Niezależnie od tego, najbardziej podobają im się sylwetki o niskiej proporcji talia/ biodra. Kobiety o proporcji 0,70 uważane były za ładniejsze od tych o proporcji 0,80, które były jednak bardziej preferowane niż te o proporcji 0,90.

Mężczyźni proszeni o wypisanie cech pożądanych dla żony wyżej i częściej wymieniają cechy wyglądu zewnętrznego w porównaniu z kobietami (to najlepiej udokumentowana różnica między płciami). Choć u obu płci wartość wyglądu narasta (kultura, lansowanie urody), wielkość różnicy nie ulega zmianie (nie zależy od rasy, religii, klasy społecznej, położenia geograficznego, systemu politycznego).

Ważność wyglądu fizycznego:

• Kryteria kobiecej urody mają wyraźny związek z jej zdolnościami reprodukcyjnymi.

• Wygląd ma poważne konsekwencje dla odbioru pozycji społecznej „mój partner świadczy o mnie”. Z kolei wysoka pozycja ma dla mężczyzny doniosłe znaczenie - dostęp do dóbr i ich pomnażania.

• Przejawy pozycji społecznej (ozdoby, przedmioty zbytku, samochód), podobną rolę spełnia uroda kobiety - ponieważ sygnalizuje ona rywalom ich wysoką pozycję (mężczyźni o wyższej mają większy dostęp do atrakcyjnych fizycznie kobiet).

W czasie badań pokazywano zdjęcia kobiet i mężczyzn w różnych konfiguracjach (ładnych i brzydkich). O brzydkich mężczyznach posiadających piękne żony wnioskowano, że mają prestiżowy zawód i są zamożni, zakładając, że mogą sobie pozwolić na piękna kobietę, gdy sami mają coś wartościowego do zaoferowania (bogactwo i status).

Umówienie się z przystojną osobą płci przeciwnej dużo bardziej podnosi opinię o mężczyźnie niż o kobiecie, umówienie się z osobą brzydką prawie zawsze nie obniża opinii o kobiecie, ale wydatnie obniża opinie innych o mężczyźnie .

W wielu krajach (także w Polsce) piękna żona lepiej świadczy o mężczyźnie niż przystojny mąż o kobiecie, a partnerka mało urodziwa bardziej obniża opinię mężczyzny w oczach innych.

• Dziewictwo i wierność. Przed mężczyznami stanął istotny problem polegający na tym, że ojcostwo rodzonych prze kobiety dzieci jest zasadniczo jedynie domniemaniem, a nie pewnością. Z tych wszystkich względów u mężczyzn rozwinęły się szczególne preferencje służące rozwiązaniu problemu pewności ojcostwa. Pewność ta rosła w wypadku wiązania się (związek małżeński) z partnerką, która była dziewicą i dochowywała seksualnej wierności.

Nawet współcześnie mężczyźni bardziej cenią sobie dziewictwo u kobiet, niż kobiety cenią je u mężczyzn.

Z biegiem upływu czasu dziewictwo jednak także traci na znaczeniu. Największe znaczenie dziewictwo ma: w Chinach, Indiach, Indonezji, Iranie, Tajwanie, Palestynie, najmniejsze w Skandynawii (np. Szwecja), Holandii, Niemczech i Francji. Szwedzi cenią sobie dziewictwo najniżej na świecie! (duża niezależność ekonomiczna kobiet).

Cena i faktyczna częstość dochowywania dziewictwa przez kobiety rośnie w tych społeczeństwach, w których pozostają one ekonomicznie zależne od mężczyzn i rywalizują o ich względy. Dziewictwo spełnia tam funkcje przyciągania mężczyzny do małżeństwa i wspomaga kobietę w rywalizacji o niego.

Z reprodukcyjnej perspektywy ważniejsza od dziewictwa jest przyszła wierność kandydatki na żonę. Wskaźnikiem jest ilość przedmałżeńskich kontaktów seksualnych, która pozwala najlepiej przewidzieć niewierność małżeńską zarówno kobiet jak i mężczyzn. Współcześni mężczyźni zdają się o tym wiedzieć, uważają bowiem dużą liczbę uprzednich kontaktów seksualnych za cechę wysoce niepożądaną u kandydatki na żonę.

David M. Buss: Ewolucja pożądania. Jak ludzie dobierają się w pary?, Gdańsk 2003, GWP.

Bielawska-Batorowicz E. Psychologiczne aspekty prokreacji, Katowice2006, Wyd. Nauk. „Śląsk”

---