Historia Europy Wschodniej:

OKCYDENTALIZM - prąd społeczny rozwijający się od czwartego wieku. a ukształtowany w piątym dziesięcioleciu XIX w. Głównymi formami działalności były dyskusje salonowe i publicystyka. Utrzymywano, że przynajmniej od czasów Piotra I. Rosja nie różni się w swej drodze rozwojowej od Zachodu, więc stosunki w Rosji powinny być zeuropeizowane. Uważali, że Zachodnia Europa osiągnęła najwyższy stopień cywilizacji i nadal ja doskonale rozwija. Popierając systemy Zachodniej Europy nie mogli aprobować poddaństwa, które uważali za zło, niesprawiedliwość. Rozwiązanie kwestii chłopskiej me może być radykalne opowiadali się za umiarkowaną "odgórna' , reformą.

Okcydentaliści popierali rozwój gospodarczy, oświatę, przemysł. Domagali się przystąpienia do budowy kolei żelaznej. Był to ruch liberalny, w latach późniejszych jego przedstawicieli nazywano liberałami.

Do okcydentalistów można zaliczyć Czaadajewa, Bielińskiego, Hercena, Oganowa. Granowskiego. Do konfliktów ze Słowianofilami doszło po opublikowaniu w "Teleskopie” w 1836 r. "Listu filozoficznego" przez Czaadajewa. Artykuł ten zawierał pesymistyczną wizję Rosji w przyszłości, która wg autora nie potrafiła skorzystać z doświadczeń europejskich i zastosować ich w Rosji. Krytykuje też prawosławie, które nie spełniło swojej roli wg Czaadajewa. Ogólnie rzecz biorąc "List" potępiał absolutystyczny reżim w Rosji

SŁOWIANOFILSTWO - nurt społeczny, którego przedstawiciele krytykowali europeizację stosunków w Rosji, uważali, że wzory zachodnie nie nadają się do zastosowania w ich kraju. Utrzymywali, że warunki życia i układ sił społecznych w Rosji zawsze odznaczały się cechami pozytywnymi, że dróg wiodących do zmian należy szukać we własnej przeszłości (podobnie jak okcydentaliści dostrzegali wiele problemów). Uważali, że na Rusi istniała całkowita harmonia w stosunkach między ludem i władza państwa. Stwierdzali. że dzięki prawosławiu panowała na Rusi prawdziwa wolność ducha i sprawiedliwe przyjęcie jego miało doniosłe znaczenie dla Rosjan.

Potępieni Piotra I, który realizując swoje nowatorskie zachcianki wyrządził wiele złego Rosji. Mimo takich poglądów uważali. że potrzebne jest rozwiązanie sprawy chłopskiej tj. zniesienie poddaństwa. Słowianofile nie byli darzeni sympatia przez carat, mimo, iż w ich poglądach było wiele podobieństw do teorii oficjalnej ludowości propagowanej przez carat. Obawiano się ich jako reprezentantów budź co bądź samodzielnego myślenia Niewątpliwie zasługa Słowianofilów jest to, że wyznając takie. a nie inne poglądy. interesowali się folklorem, zbierając pieśni ludowe, podania, badali stara kulturę ruska, co przekazali w dorobku nam. Przedstawicielami tego ruchu są Chomiakow. Aksakow. Jazykow Kirejewski.

NEOSLAWIZM - powstaje na początku XX w. wśród Słowian z inicjatywy polityków czeskich popieranych przez Rosję. Miał na celu skupienie, zjednoczenie narodów słowiańskich pod zwierzchnictwem Rosji i uzyskanie ich poparcia dla jej antyniemieckiej polityki Manifestacją Neoslawizmu były zjazdy słowiańskie (Praga. Sofia - bez udziału Polaków) których głównym rezultatem było zwrócenie uwagi na niebezpieczeństwo niemieckie (PANGERMANIZM).

PANSLAWIZM - Idea mająca na celu zjednoczenie Słowian. Po raz pierwszy terminu "Panslawizm" użył J Herkel w 1826 roku na oznaczenie idei jedności kulturowo-językowej ludów słowiańskich. Idee zjednoczenia Słowian, wolnych i równych w Federacji Narodów żywe były wśród demokratycznych i liberalnych elementów w różnych krajach słowiańskich. W Rosji głosiło je m.in. Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian ( 1823 r. ). Reprezentował je również A J Hercen i M.A. Bakonin. Idee zjednoczenia Słowian południowych i zachodnich znalazły wyraz w różnorodnych koncepcjach w Liryzmie. Jugoslawizmie,. Austroslawizmie. Demokratyczne odłamy polskiej wielkiej emigracji wysuwały program Federacji Narodów Słowiańskich bez udziału w niej Rosji Myśl tę rozwijał obóz emigracji postyczniowej ("Niepodległość") w latach 60 - tych XIX w. Za zjednoczeniem narodów słowiańskich, nie wyłączając Rosji. wypowiadał się Tokarzewski ('Gmina").

W Rosji narodził się w okresie wojny krymskiej. kiedy to wyraźnie wzrasta zainteresowanie Słowianami pod panowaniem tureckim i austriackim Słowianofilstwo wówczas przekształca się w Panslamzm. Celem Pansiamzmu jest zjednoczenie Słowian. Jego główni działacze to Pogodin. Damlewski. Domagali się w myśl trój jedynej formuły "Prawosławie, samo dzierżawie ludowość nadania a ludowego charakteru caratowi, podporządkowanie jego wewnętrznej polityki rosyjskiemu nacjonalizmowi. W polityce zagranicznej zalecał izolację od Europy Zachodniej, utworzenie wszechrosyjskiego związku z udziałem wszystkich Słoman pod protektoratem Rosji.

Po wojnie Krymskiej Panslawizm stał się oficjalnym i zorganizowanym ruchem.

POGLĄDY POLITYCZNE WISSARIONA BIELIŃSKIEGO - Na Uniwersytecie Moskiewskim zaktywizowało się Stowarzyszenie literackie 11 numeru, którego założycielem był krytyk literacki, publicysta i filozof Wissarion Bieliński. Nazwa przyjęta od numeru pokoju, który zajmował w internacie. Był synem lekarza prowincjonalnego. Działalność ich nie podcinała podstaw caratu mimo dyskusji nad koniecznością zniesienia poddaństwa i zmiany ustroju w Rosji, roztrząsali problemy filozoficzne i estetyczne, Jego utwór pt. " Dymitr Kalinin " wyrażał protest przeciw instytucji poddaństwa. Zaznajomił się powierzchownie z filozofią Hegla, uznał nagle całą rzeczywistość rosyjską za rozumną, nie podlegającą krytyce, okres ten trwał około trzech lat. Należał do okcydentalistów /zaradnicy/. System poddańczo - pańszczyźniany uznawali za zło, któremu należy położyć kres. Uważali tak z przekonań osobistych. Od połowy szóstego dziesięciolecia nazwie się ich liberałami. Uważali, że należy naśladować zachodnią Europę, która osiągnęła szczyt cywilizacyjny.

List do Gogola jest jego odpowiedzią na utwór "Fragmenty". Napisany w 1847 r. opublikował go w 1855r, Hercen za granicą. Bieliński wyrażał w nim credo rewolucyjnego demokratyzmu - zniesienie pańszczyzny, kar cielesnych, przestrzeganie ustaw, które istnieją, są najżywotniejszymi i aktualnymi zagadnieniami narodowymi Rosji. Od Bielińskiego zaczyna się raznoczańska, rewolucyjna demokracja rosyjska. Iwan Panajew wciąga go do miesięcznika Sowriemiennik - stał się trybuną myśli demokratycznej utrzymującą się do końca zamknięcia.

PROBLEM GRECKI W I połowie XIX WIEKU. - W ostatnich latach panowania Aleksandra I wysunął się na czoło polityki europejskiej, dla Rosji szczególnie trudny i skomplikowany. Problem ten uwydatnił się na przełomie XVIII-XIX w. Położenie ich było uprzywilejowane w imperium ottomańskim. Spośród nich rekrutowali się najwięksi dostojnicy Cerkwi prawosławnej, odgrywali główną rolę w handlu tureckim. Zmierzając do wyzwolenia zwracali się ku Rosji, która popierała ich zmierzając do dominacji nad cieśninami czarnomorskimi i tendencją do osłabienia Turcji.

Burżuazja grecka posiadała własną flotę handlową, którą modna byłoby przerobić na wojenną. Młodzież grecka studiująca w państwach europejskich zaczęła tworzyć stowarzyszenia greckie tzw. heterie. Pierwotnie jej cele były oświeceniowe, literackie, następnie polityczne. Marzeniem jej były wielka Hellada, która budziła niepokój innych narodów bałkańskich obawiających się jej dominacji. Przez to nie doszło do porozumienia przywódcy powstania rumuńskiego Vladimirescu z oddziałem powstańców greckich Aleksandra Ypsilańskiego, które powstały w Rosji. Składały się one z emigrantów greckich.

W 1821r. wkroczyły one do księstw naddunajskich, zostały one rozbite przez Turków, jednak ich wystąpienie dało sygnał do wybuchu powstania. Początkowo powstańcy osiągali sukcesy. W styczniu 1822r. zwołano Zgromadzenie Narodowe i utworzono rząd. Turcy początkowo zaskoczeni przystąpili do jego tłumienia. Powiesili w Konstantynopolu 81-letniego patriarchę Grzegorza V, dokonali rzezi na Chios.

Z pomocą powstańcom przystąpili ochotnicy z wielu krajów. Powstanie osłabiały wewnętrzne walki - doprowadziły one do okrutnej wojny domowej. Sułtan pozyskał pomoc paszy Egiptu, Mahmeda Ali obietnicą ofiarowania mu w zarząd Cypru i Syrii. Atak floty egipskiej z turecką groził opanowaniem wyzwolonych ziem greckich. Wtedy wystąpiły w obronie Greków Anglia, Francja i Rosja. Najsilniej popierała ich tradycyjnie Rosja. Perspektywa umocnienia wpływów Rosji zaniepokoiła Anglię, zwłaszcza po wyborze w kwietniu 1827r. na prezydenta Grecji Jeans Capo d.Istrii do niedawna dyplomaty w służbie rosyjskiej.

Mimo sprzeczności interesów mocarstwa podpisały w 1827r. konwencję: londyńską. Broniła ona greków przyznając im autonomię, przewidywała podjęcie wspólnych kroków przeciwko Turcji. Zgodnie z nią flota mocarstw wystąpiła przeciwko flocie egipsko-tureckiej, zadając jej w 1827r. klęskę pod Naranino.

Klęska pod Naranjno jak i wojna rosyjsko-turecka 1828-1829 zmusiły Turcję do ustępstw Greków, pokój adrianopolski zmusił Turków do uznania praw Greków do autonomii.

Anglia, Francja i Rosja na mocy postanowień konwencji londyńskiej z 3.III 1830r przyznały Grecji pełną niepodległość, narzucając jej ustrój konstytucyjnej monarchii. Granice Grecji określono w protokóle londyńskim z 1832r. Anglia nie życząc sobie wzmocnienia Rosji przez osłabienie Turcji, więc granice Grecji zostały okrojone i zostały oderwane Tesalia i liczne wyspy m.in. kreta i Samos. Ludność tych terenów nie pogodziła się z tym, wywołując liczne powstania zwłaszcza na Krecie. Po zamordowaniu w 1831r. prezydenta J.Capo d.Istri utworzono w Grecji monarchię, na tron wprowadzono księcia bawarskiego Ottona -1832-1862, rewolucja w lutym 1862r. zdetronizowała go.

POLĄDY POLITYCZNE ALEKSANDRA HERCENA. - Po tragicznym grudniu 1825r. siły rewolucyjne przejściowo się wyczerpały i musiał nastąpić okres wzajemnego uspokojenia. Mimo wszystko jednak próbowano zbierać siły i zrzeszać się w kółkach konspiracyjnych i próbowano zdać sobie sprawę z perspektyw na przyszłość. Sama działalność kółek łączyła się dość ściśle z życiem uniwersyteckim. Przodowała Moskwa, gdzie ukształtowało się kółko w uniwersytecie moskiewskim. Założyli je dwaj wybitni później działacze rewolucyjni na emigracji, Aleksander Hercen i Mikołaj Ogariow.

Hercen miał 14 lat, gdy na uroczystym nabożeństwie odprawianym w 1826r. w Moskwie na intencję panowania Mikołaja I przysiągł sobie, że całe swoje życie poświęci walce rewolucyjnej. Nieco później nastąpiła druga przysięga; złożona przez Hercena wspólnie z Ogariowem, że poświęcą tej walce całe życie, że śmierć dekabrystów musi zostać pomszczona.

Hercen w roku 1829, po wstąpieniu na wydział matematyczno fizyczny uniwersytetu moskiewskiego założył tajne kółko akademickie. Członkowie kółka rozpamiętywali niedawne czyny dekabrystów, zastanawiali się nad przyczynami ich klęski, szukali odpowiedzi w lekturze o treści politycznej i filozoficznej.

Hercen kształtował swoje poglądy:

- zachwycał się rewolucją lipcową 1830r. we Francji, powstaniem listopadowym w Polsce,

- sądził że pod wpływem powstania listopadowego wybuchnie rewolucja w samej Rosji.

Na jego poglądy miały wpływ kontakty ze studentami polskimi w Moskwie. Hercen był zdecydowanym przyjacielem Polski i Polaków.

W lipcu 1834r.,aresztowano Hercena i zesłano do guberni perińskiej. Później otrzymał zezwolenie na przeniesienie do Wiestki, gdzie pracował w kancelarii gubernatora. Ostatecznie Hercoen znalazł się w Petersburgu, gdzie poznał się z Bielińskim, włączył się w dyskusję między okcydentalistami i słowianofilami i zajął się działalności publicystyczną.

W roku 1842r. Hercen uzyskał zezwolenie na powrót do Moskwy, gdzie postanowił się oderwać od znienawidzonego systemu. Z początkiem 1847r. Hercen z rodziną wyjechał za granicę. W Paryżu nawiązał kontakty z działaczami i literatami polskimi m,in. z Edmundem Chojeckim, Mickiewiczem.

Klęska rewolucji we Francji wywarła silny wpływ na dalszą działalność Hercena. Myślał nad sprawiedliwym ustrojem społecznym Rosji . stąd idealizowanie przez niego rosyjskiej wspólnoty gminnej. Ostatecznie założył wolną Drukarnię Rosyjską, aby za pośrednictwem czasopism nawiązać kontakty z własnym społeczeństwem, przyczynić się do jego rewolucyjnego wychowania.

Wolna Rosyjska Drukarnia powstała w 1853r. w Londynie. Od 1855r, Hercen wydawał periodyk "Polarnaja zwiezda" /Polarna gwiazda, a od lipca 1857r. wydawał "Kolokot" /Dzwon/ . najlepsze pismo rosyjskie rewolucyjne w XIXw. Hercen nie oszczędzał na jego łamach ponurych stron systemu rządzenia i ucisku Rosji.

Na początku Hercen ostrzegał Polaków przed zbyt pośpiesznym zrywem, dążył aby wspólnie zaatakować carat i w najdogodniejszym momencie. Na emigracji sprawy polskie znalazły się w "Kołokole" na pierwszym miejscu. Konsekwentnie popierał Hercen powstanie styczniowe, występował w obronie Polski, apelował do kołnierzy i oficerów rosyjskich, aby nie strzelali do powstańców, zwalczał nastroje antypolskie w Rosji, piętnował kalumnie rzucane na Polaków w prasie rosyjskiej, publikował materiały świadczące o popełnianym bezprawiu, zamieszczał wspomnienia o Polakach i rosyjskich uczestnikach powstania, którzy zginęli na polu bitwy lub zostali ujęci straceni.

CZARNOGÓRA NA PRZEŁOMIE XIX i XX w. - Powierzchnia Czarnogóry w km² w latach 1832 - 3000, 1885 - 9475, 1913 - 14254

Czarnogórcy pochodzenia slowiańskiego, wyznawcy prawosławia są jedynym krajem cieszącym się od dłuższego czasu autonomią. Kraj położony w górach w pobliżu Morza Adriatyckiego i posiadłości Republik Weneckich. Formalnie była włączona pod względem administracyjnym do sandżaku skadarskiego. Turecki system feudalny tu nie istniał, władza paszy skadarskiego była fikcyjna. Wewnętrznie skłócona ustawicznymi walkami rywalizujących ze sobą rodów /36/, które łączyły się tylko w walce przeciwko Turcji. Instytucją centralną była cerkiew prawosławna z władyką cetyńskim na czele. Biorą udział niemal we wszystkich wojnach, które Wenecja, Austria i Rosja prowadzą z Turcją, wtedy to wzrosły wpływy Rosji.

Politykę Czarnogóry wyrażała specyficzna filozofia władyki Piotra I, przekazana w testamencie następcy, Piotrowi II Njegośowi - "Módl się do Boga, a trzymaj się Rosji". Miast nie było, największe z osiedli, Cetynia, stolica władyki posiadała 9 domów mieszkalnych. Nie było dróg, szkól, nie istniała świadomość narodowa. Państwo o charakterze teokratycznym.

Piotr II Niegoś w 1831 ustanowił tzw. "Praviteljstvujuści senat crnogorski brodski", było w nim 16 przedstawicieli rodów, w 1834 założył pierwszą szkołę .Dąży do dostępu do morza, w czym przeszkadza Austria i Turcja. W wyniku tego powiększenie obszaru możliwe kosztem Turcji. Bierze więc udział w ruchach bałkańskich i w wojnach z Turcją, w związku z tym pozycja jej była wysoka i zawsze brana pod uwagę. Nowy władca Daniło /1851 – 1860) ogłosił się świeckim księciem Czarnogóry. W 1852 popierają powstańców w Hercegowinie doznając znacznej porażki od Turków. Jedynie interwencja Austrii i Rosji uchroniła ją od całkowitej klęski. Pięć lat później znowu walczy z Turcją w następstwie powstania w Hercegowinie; tym razem sukces. Po wygranej pod Grahowem w 1858 r, dzięki pomocy dyplomacji francuskiej doczekała się traktatu międzynarodowego z 1860 r. Granice uznano na korzyść Czarnogóry, Grahowo włączono do Czarnogóry, oficjalnie potwierdziły mocarstwa i Turcja. Pośrednio więc uznano ją za państwo niezależne. To nie odpowiadało interesom Austro-Węgier, podsycała więc wewnętrzne antagonizmy rodowe. W 1855 Daniło wydał Opśti zemaljski zakoni - rodzaj konstytucji, rozszerzył zakres Rady, zaprowadził wojsko narodowe i w ogóle centralną władzę. Nastąpił opór przywódców rodowych pozbawionych tradycyjnych swobód, w wyniku tego został zabity w 1860 r.

Ostatni władca książę Mikołaj opanował sytuację wewnętrzną, rozpoczął wojnę z Turcją, wspierając następne powstanie hercegowińskie. Mikołaj żądał, aby sułtan uznał Czarnogórę za suwerenną i dokonał korektury granic, włączając do niej port Bar. Klęska w 1862 r, uniemożliwiła realizację tych celów, Dzięki Francji i Rosji została uratowana, po roku 1876 nie angażowała. się w wojnach zewnętrznych. Dzięki traktatowi berlińskiemu Czarnogóra uzyskała międzynarodowe potwierdzenie niepodległości. Zyskała dostęp do morza na długości 70 km . Włączono miasta Podgorica, Nikśić, Bar, Ulcinj, Kolaśin, Spuź, Źabljak, ziemię orną. Przemysłu nie było, od lat '70 zaczęto budować drogi, pierwsza lokomotywa ruszyła w 1909 r. Z początkiem XX w. wszedł obcy kapitał angielski, włoski, austryjacki. Otworzono bank. Włosi inwestowali w kolej, Austryjacy w przemysł drzewny. W 18'79 zniesienie senatu, utworzenie rządu złożonego z 5 ministerstw, powstała 8-osobowa rada państwa. Książę sprawował władzę absolutną, rząd jego przetrwał 26 lat. Ostro rozprawiano się z opozycją, która domagała połączenia się z Serbią. Mimo oparcia w Rosji szuka oparcia także we Włoszech. W wojnie celnej w latach 1906 - 1911 między Austro - Węgrami i Serbią staje po stronie Serbii.

W 1912 połowę jej budżetu pokryła pomoc rosyjska, znajdowała kredyt w Anglii, we Francji i we Włoszech. 3/4 wywozu zabierały Austro - Węgry, dostarczając połowę importu. Ostatni władca Mikołaj Petrowić cieszył się popularnością w krajach południowosłowiańskich. Córkę Helenę wydał za króla Włoch Wiktora Emanuela III, dwie następne - Milica i Anastazja za rosyjskich wielkich książąt Piotra i Mikołaja Mikołajewicza, Zorka została królową Serbii jako żona Piotra Karadziordziewicza, syn Daniło pojął za żonę księżniczkę meklemburską. Książę Mikołaj zwołał w 1905 r. skupsztynę nazywając ją zgromadzeniem ustawodawczym i oktrojował konstytucję. Istniały 2 partie, Pierwsza Prawdziwa Partia Narodowa trzyma się księcia, druga Partia Narodowa jest w opozycji na czele z Śaką Petrovicem. W 1907 opozycja doszła do głosu, lecz na bardzo krótko, książę rozwiązał kupsztynę. Omladina - tajna organizacja młodzieżowa - represje. W 1909 sąd skazał na śmierć 40 opozycjonistów. Za ten stan obwiniano i słusznie Serbię. Rywalizację dynastów pogodziła Austria, rozpoczynając aferę z koleją nowopazarską i aneksją Bośni i Hercegowiny.

W 1910 r. książę Mikołaj w 50-lecie swego panowania włożył koronę: było to najmniejsze królestwo na świecie jakie zna historia, było równe w prawach Królestwu Serbskiemu.

Zjednoczeniu Czarnogóry i Serbii przeszkadzała Turcja przez sandżak nowopazarski. W 1912 Czarnogóra stanęła u boku Serbii przeciwko Turcji jak również z Bułgarią ( wojna bałkańska.) Miała wystawić 40 tyś. Wojska. Bułgaria miała pomóc finansowo. Rosja obawia się aby Czarnogóra nie rozpoczęła wojny z Austro-Węgrami przez jej konflikt z Albanią. Serbia i Czarnogóra rozmowy w Lucernie - podział stref wpływów w sandżaku nowopazarskim i Albanii. 6.XII 1912 podpisano konwencję polityczna i wojskową.

3.XII.1912 podpisano zawieszenie broni z Turcją. Sukcesy zaniepokoiły Austro - Węgry doprowadziły do Pokoju londyńskiego 30.V,1913 r. Odebrano Czarnogórze Szkodrę, którą zdobyli kosztem wielkich strat w ludziach.

II wojna Bałkańska przeciwko Bułgarii, Czarnogóra stanęła z 10 tyś. armią po stronie Serbii. 1O.VIII. 1913 podpisano pokój w Bukareszcie. W układzie z 12.XI. 1913 podpisanym przez Czarnogórę i Serbię, doszło do podziału sandżaku nowopazarskiego, przypadła jej tzw. Metohia z miastem Pać i skrawki wokół Podgoricy. Doszło między dwoma państwami do rozmów na temat unii wojskowej, dyplomatycznej i finansowej, przerwała je I wojna światowa. Władca Czarnogóry wypowiedział wojnę Austro - Węgrom 7.VIII, po zerwaniu Austro - Węgier z Rosją. Stanęła u boku Serbii. Serbia przegrywa, jej los podziela Czarnogóra. Przeciw 50 tyś. armii króla Czarno górskiego, ofensywę wojska austro-węgierskie rozpoczęły z końcem października 1915 r. Wojsko pozbawione sprzętu i broni dowodzone przez serbskiego pułkownika Peśicja odpierało ataki, dopiero ofensywa zaczęta 5.I.1916 i bitwa pod Mojkovcem położyła kres armii czarnogórskiej. Mikołaj próbuje pokoju, jednak na żądanie Franciszka Józefa bezwarunkowej kapitulacji i wydania wojsk serbskich rezygnuje. 13.I. padła stolica kraju. Mikołaj i premier Lazar Mijuśković opuścili kraj, udając się do Francji przez Albanię i Włochy. Armia za zgodą Aliantów kapitulowała. 21.I.1916 r. Germanofilscy synowie Mikołaja próbowali pośredniczyć między okupantem i ludnością. Królestwo w I 1916 przestało istnieć de facto, de iure trwało do 1918 r. Król Mikołaj zmarł we Francji w 1521 r.

ZIEMIE CHORWACKIE W AUSTRO-WĘGRACH - W lutym 1867r. doszło do zawarcia ugody Austro-Węgierskiej. W myśl ugody monarchia austriacka Franciszka Józefa rozbiła się na dwa ośrodki państwowe, noszące od 1868r. Wspólną nazwę . Monarchii Austro-Węgierskiej.

Do części cesarstwa austriackiego wchodziły prócz Austrii kraje Koronne jak: Czechy, Morawy Śląskie, Galicja, Bukowina i Dalmacja. Druga część obejmowała koronę Węgierską z Siedmiogrodem i Chorwacją. Węgry otrzymały odrębny sejm i całkowitą niezależność w sprawach wewnętrznych. Austria również posiadała własny sejm i własny rząd. Na czele wspólnej monarchii stał w Austrii cesarz, na Węgrzech król.

Rząd węgierski postanowił ugodzić się z najsilniejsza narodowością w koronie tj. Chorwatami. Ugoda ta napotkała wiele trudności. Chorwaci domagali się pełnej suwerenności i gotowi byli podjąć bezpośrednie rozmowy z Wiedniem niż z rządem. Ich celem była zmiana dualistycznego systemu w trialistyczny z zapewnieniem dla siebie tych samych praw w monarchii, ,jakie uzyskali Węgrzy. Taki był program Chorwackiej Partii Narodowej, której przywódcą był biskup J. Strossmayer.

Rząd Andrassyego chciał przełamać opór Chorwatów. Wspierał go w tym premier austriacki hr. Benst, który zgadzał się na dualizm monarchii przeciwko "pluralizmu", po czym zrozumiał federalizm. W maju 1867r. został rozwiązany sejm chorwacki, w którym większość posiadała partia narodowa. Nowe wybory do sejmu, przeprowadzone pod naciskiem Raucha, przyniosły większość prowegierskiej partii Unionistycznej /zwolenników unii rzeczywiste z Węgrami./

We wrześniu 1868r. zawarto, a właściwie narzucono przez rząd węgierski "ugodę"~ która określiła warunki chorwackiej autonomii w ramach Korony Węgierskiej. Sprawy wojskowe, skarbowe, handlowe, przemysłowe i komunikacyjne zostały z autonomii chorwackiej wyłączone. Miały one być wspólne i dlatego podlegały wspólnemu rządowi tj, rządowi węgierskiemu i wspólnemu sejmowi, tj sejmowi pesztańskiemu. W praktyce sprawy wspólne podlegały centralnym władzom węgierskim.

Autonomia chorwacka ograniczona została do spraw wewnętrznych, religijnych, oświaty i sprawiedliwości. W tych sprawach sobór chorwacki miał prawo wydawania ustaw. Na czele autonomii chorwackiej stał ban. mianowany przez króla, ale na wniosek premiera rządu węgierskiego.

Ta ostatnia klauzula przekreślała faktycznie sens autonomii gdyż cała administracja chorwacka dostała się w ręce zaufanego rządu węgierskiego tj. tzw. madziarona. Językiem urzędowym miał być język chorwacki. Stosunki węgiersko-chorwackie stale się zaostrzały. Szczytowym punktem konfliktu były rządy bana Kuhen Hedervaryego w latach 1883.1903. W rezultacie Chorwacja stała się w dualistycznej monarchii stałym czynnikiem niepokoju, który w niemałym stopniu miał zaważyć na losach Korony Węgierskiej. Rozpad Austro~Węgier w 1980r. spowodował że państwa zaczęły zgłaszać w sejmie węgierskim deklaracje całkowitej niezależności. Dnia 18.10.1918r. uczynili to Rumunia, a 19.X Słowacy. Takie same decyzje ogłaszali: Chorwaci. nie zwracając się w ogóle do sejmu węgierskiego.

POWSTANIE CZECHOSŁOWACJ1 1918. - Rok 1918 przyniósł przemiany wewnętrzne w czeskich partiach politycznych, co doprowadziło do zasadniczej reorganizacji Rady Narodowej. Stała się ona zalążkiem centralnej władzy cieszącej się ogromnym i prawie niepodzielnym autorytetem w społeczeństwie.

Latem 1918 r, Rada Narodowa zainicjowała bezpośrednie przygotowania do przejęcia władzy po monarchii habsburskiej.

30.V 1918- przedstawiciele organizacji czeskich i słowackich w USA - Czeskiego Zjednoczenia Narodowego, Zawiązku Katolików Czeskich i Ligi Słowackiej – podpisali w Pittsburgu deklarację o połączeniu Czechów i Słowaków w niepodległej republice demokratycznej złożonej z ziem czeskich i słowackich. Układ gwarantował Słowakom autonomię z własnym sejmem, administracją, jęz. słowackim jako urzędowym w szkole, urzędach i życiu publicznym.

Był to akt o wielkim znaczeniu politycznym.

Parę miesięcy później, w wyniku prowadzonych przez Masaryka rozmów Amerykańska Rada Narodowa Rusinów, kierowana przez G. Żądkowicza, doradcę .prawnego General Motors opowiedziała się za przyłączeniem Ukrainy Zakarpackiej do państwa czechosłowackiego.

Pod koniec VI Francja uznała paryski komitet narodowy za zalążek rządu czechosłowackiego. W VIII uczyniła to Anglia, a na początku IX USA. Uznanie przez państwa Ententy Komitetu Narodowego było formą nagrody za działanie Legionów Czeskich.

Dogorywająca monarchia ciągnęła za sobą w przepaść uciskane przez siebie narody. Jesienią 1918 zaczęto wywozić z wygłodzonych Czech artykuły żywnościowe, a również zaniechano dostaw węgla, soli i wielu innych produktów.

Jedyne wyjście z sytuacji masy pracujące obu narodów widziały w szybkim zakończeniu wojny i zerwaniu natychmiastowym więzów z monarchią habsburską.

Wychodząc naprzeciw tym socjaldemokraci i czescy socjaliści powołali do życia IX. 1918 Radę Socjalistyczną.

14.X.Rada Socjalistyczna. Zdecydowała się ogłosić strajk powszechny, którego ostatecznym rezultatem miało być proklamowanie niepodległej republiki czechosłowackiej. Strajk jednak nie doprowadził do ostatecznego przejęcia władzy.

16.X- Cesarz wydał manifest o przekształceniu Austrii w federację równoprawnych państw narodowych. nie odniósł on jednak pożądanych skutków. W odpowiedzi na manifest cesarski, Komitet Narodowy ogłosił 19.X, iżkwestia czeska jest problemem międzynarodowym, który może być decydowany jedynie na konferencji pokojowej oraz zażądał połączenia ziem czeskich ze Słowacją. 28.X – rozeszła się w Pradze wieść, że rząd wiedeński przyjął warunki pokojowe sformułowane przez Wilsona w nocie z 18.X, mówiącej m. In., że naród czeski i słowacki mają prawo decydować o swym losie. Rada narodowa wzięła władzę w swoje ręce. Po południu największych partii politycznych proklamowali niepodległą republikę czechosłowacką. Jeszcze tego samego dnia Rada wydała tzw. Pierwszą ustawę państwa czechosłowackiego, proklamującą połączenie Czech i Słowacji. Stare władze nigdzie prawie nie stawiały poważnego oporu. 30. X Słowacka Rada Narodowa proklamowała oddzielenie Słowacji od Węgier. Jej deklaracja głosiła, że naród Słowacki stanowi językowo i kult. – hist. Część narodu Czechosłowackiego i ma prawo decydowania o swym losie na podstawie pełnej niezależności. Monarchia habsburska przestała istnieć, na jej gruzach formowało się niepodległe państwo czechosłowackie.

STOSUNKI ROSYJSKO-FRANCUSKIE 1815 - 1856. - Wstąpienie na tron Mikołaja I zapoczątkowało nową fazę w rosyjskiej polityce zagranicznej, bezpośrednio przedtem pasywnej zwiazanej z bieżacymi interesami państw Świętego Przymierza. Nie miał zamiaru odstępować od tego Mikołaj I, postanowił jednak zająć zdecydowaną postawę wobec problemu greckiego. Stosunki z państwami zachodnimi układały się bardzo korzystnie, nic nie przeszkadzało w jak najbardziej pozytywnym rozwiązaniu konfliktu na Półwyspie Bałkańskim

Z konieczności współdziałania zdawano sobie sprawę w Londynie i Paryżu. Obawiano się tam wzmocnienia Rosji, toteż państwa zachodnie przystąpiły do zdecydowanej akcji.

23.III.1826 podpisano tzw. Protokół petersburski. Rosja, Anglia zobowiązały się do wywarcia odpowiedniego nacisku na Turcję w celu uzyskania od niej zgody na przyznanie Grecji autonomii. Zawiadomienie o podpisaniu artykułu wysłano do Paryża, Berlina i Wiednia proponując przyłączenia się do tych postanowień. Tylko Francja wyraziła gotowość współdziałania dla sprawy greckiej.

6.VII.1826- traktat londyński, mówiący o przywróceniu spokoju i ładu w pd. – wsch. Europie, przez położenie kresu walce Greków z Turkami. Ostatecznie zawarto w Akermanie 25.IX.1826 porozumienie ros.-tur. Turcja zobowiązała się nie naruszać autonomii Serbii, Mołdawii i Wołoszczyzny.

Turcy nie spieszyli się z wprowadzeniem nowego porozumienia w życie. Walki w Grecji trwały nadal. Rządy mocarstw obawiały się, że dalsza bezczynność może spowodować upadek powstania greckiego. Postanowiono zastosować blokadę wybrzeży greckich. Eskadry Anglii, Francji i Rosji zablokowały flotę turecką w zatoce Navarino. Wywiązała się bitwa morska, w której flota turecko-egipska uległa zupełnemu zniszczeniu, wywołało to gwałtowną reakcję w Konstantynopolu, sułtan uznał konwencję akermańską za nieważną. Doszło do wojny Rosji z Turcją, sojusznicy wycofali swoje oddziały z Grecji północnej. Wojna zakończyła się traktatem adrianopolskim. Mikołaj I nie miał zaufania do rządzonej przez Ludwika Filipa Francji. Jednak z udziałem Francji stanęła 2 konwencja londyńska, 13.VII. 1841. Dardanele i Bosfor zamknięto dla floty wojennej wszystkich państw. Tymczasem w Europie zaczęła narastać nowa fala rewolucji. Na wieść o rewolucji lutowej w Paryżu, car zaczął intensywne przygotowania do interwencji, która jednak niedoszła do skutku.

WOJNA KRYMSKA - Zaczęło się od żądań wystosowanych do sułtana Turcji przez cara i cesarza austriackiego, którzy domagali się wydania patriotów węgierskich i polskich, zbiegłych na terytorium tureckie po stłumieniu rewolucji na Węgrzech. Sułtan odmówił, konsultuje się z przedstawicielami dyplomacji angielskiej i francuskiej.

Anglia i Francja wykorzystywały analogiczne sytuacje aby podważyć autorytet Rosji. Stosunki francusko-rosyjskie niedobre za panowania Ludwika Filipa, nie zmienily się na lepsze w okresie prezydentury Ludwika Napoleona, ani też gdy w grudniu 1852 r. Francja stawala się po raz drugi cesarstwem, a jej dotychczasowy prezydent zaczął panować jako Napoleon III. Właśnie nowemu cesarzowi stawał się potrzebny jakiś poważny konflikt polityczny ażeby zakończywszy go pomyślnie, utrwalić i umocnić swój tron.

Do łańcucha przyczyn dołączyła się jeszcze jedna:

W 1850 wybuchł spór dyplomatyczny o "miejsca święte" w tureckiej Palestynie. Od dawna bowiem katolicka Francja i prawosławna Rosja starały się o wyjednanie w Konstantynopolu prawa do opieki nad miejscami świętymi. W momencie wybuchu konfliktu, Rosja posiadała klucz do głównej świątyni betlejemskiej, co symbolizowało opiekę nad miejscami świętymi.

Przeciwko temu wystąpił prezydent Ludwik Napoleon, żądając oddania tych kluczy duchowieństwu katolickiemu.

Specjalnie powołana przez rząd komisja turecka opowiedziała się za oddaniem kluczy katolikom. Francuzi otrzymali klucze w XII. 1852 r..

W wojnie krymskiej po stronie Turcji stanęły Anglia i Francja. 12.III.1854 Anglia, Francja i Turcja związały się sojuszem, 15-16.III - Ang. i Fran. wydały wojnę Rosji. Postawiło to Rosję w zupełnie odmiennej sytuacji. Przewaga sil była po stronie koalicji. 18.III.1856 podpisano traktat pokojowy w Paryżu. Autorytet międzynarodowy caratu doznał znacznego uszczerbku, a w samej Rosji już niemal powszechnie zrozumiano, że siła państwa opartego na ustroju pańszczyźniano-poddańczym jest iluzoryczna i że bez przeprowadzenia odpowiednich zmian nastąpić może w przyszłości prawdziwa katastrofa.

DZIAŁANIA WOJENNE ROSJI W I WOJNIE ŚWIATOWEJ - 28.VI. 1914 - Zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, następcy tronu Austro-Węgier.

28.VIL 191 . Austro-Węgry wydały Serbii wojnę.

1.VIII . Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę,

Ogółem w wonie wzięło udział ok. 30 Państw: po jednej stronie państwa centralne . Niemcy, Austro-Węgry, Turcja i Bułgaria, po drugiej ENTENTA +1915 Włochy. Naczelny wódz armii Rosji , w. Książę Mikołaj Nikołajewicz, szef sztabu . gen. Mikołaj Jarmezkiewicz: tzw. frontem pn.-zachodnim dowodził · gen. Jakub Żyliński, a pd.-zachodnim /do granicy rumuńskiej/ · gen. Mikołaj Iwanow.

DZIAŁANIA WOJENNE NA FRONCIE (1914 – 1915)

Wymienione odcinki frontu tworzyły razem jedną linię.

W 1915 r. dokonano na tej linii innego podziału, na trzy fronty: północny, zachodni i pd.-zachodni, a w 1916 roku utworzono front romański. Od XI 1914 r. istniał wzdłuż granicy rosyjsko-tureckiej front kaukaski, którym dowodził namiestnik Kaukazu, gen. Hilarion. WoronioW-Daszkow.

14 VIII 1914 r. . odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków:

- po raz pierwszy w oficjalnym akcie znalazły się słowa o zjednoczeniu ziem polskich pod berłem cara, po zwycięstwie nad państwami centralnymi.

W kilka dni po ogłoszeniu stanu wojennego na terytorium Prus Wschodnich wkroczyły dwie armie rosyjskie, pierwszą dowodził gen. Paweł Ronnsnkampf, drogą Aleksander Samsonow.

Starcia zakończyły porażką Niemców, zmienili naczelne dowództwo armii, które objął gen. Paweł Mindenburg.

Błędy taktyczne popełniane przez Remmenkampfa uniemożliwiły Niemcom otoczenie armii Samsonowa. W bitwie pod Tannenbergiem Samaonow stracił połowę 200 tys. armii, sam popełnił samobójstwo. Cała operacja wschodniopruska zakończyła się klęską dla Rosjan. Jednocześnie w tym samym czasie wywiązały się walki w Galicji Wschodniej. Austriacy początkowo atakowali w kierunku Lublina. Ostatecznie Rosjanie przełamali front, wyparli Austriaków na zachód, opanowali Halicz i Lwów /3.IX./ okrążyli Przemyśl i przeszli San, Zimą front ustalił się na linii Tarnów-Gorlice. Te miejscowości zostały zdobyte przez Rosjan.

W Galicji Niemcy sformowali nową armię i podjęli z Austriakami gwałtowną ofensywę na Warszawę, spod której musieli się cofać. W XI 1914r, toczyły się walki w rejonie Lodzi, zdobytej przez wojska niemieckie. W kampaniach pierwszego roku wojny Rosja straciła częściowo zachodnie gubernie Królestwa, zyskując znaczną część Galicji. 1.V.1915, wojska niemieckie i austriackie przerwały linie rosyjskie pod Gorlicami · w dwa tygodnie później wyparły Rosjan za San, w czerwcu zdobyły z powrotem Przemyśl i Lwów.

Potem nastąpiło wyparcie wojsk rosyjskich z Królestwa i z Litwy: 5.VIIII . padła Warszawa, Kowno

IX padło Wilno, zajęto znaczną część Łotwy z wyjątkiem Rygi. Pod koniec 1911 r. front wschodni przebiegał od zatoki Ryskiej łukiem do Dyneburga, a potem prostą linią na południe, przez Baranowicze, Pińsk, Tarnopol do granicy z Rumunią.

Po dłuższej przerwie naczelne dowództwo rosyjskie zdecydowało się podjąć działania ofensywne na froncie pd.-zachodnim w 1916r. Uderzaniem kierował gen. Aleksy Brusiłow.

W VI 1916 r.- przełamał front austriacki pod Łuckiem i wziął jeńców. Sukcesy osiągnięte również w Galicji i na Bukowinie, zdobywając Halicz, Stanisławów, Kołomyję i Czerniowce. Ciężkie walki na Wołyniu, gdzie Niemcy przedsięwzięli zaciekły kontratak, doprowadziły do ustabilizowania się linii frontu nad Słochodem. Operacje rosyjskie na froncie kaukaskim w r. 1916 przebiegały b. pomyślnie. W lutym wojska rosyjskie wzięły Erzerum, a na wiosnę Trapezunt, zabezpieczając całkowicie Transkaukazję przed niebezpieczeństwem.

Sukcesy te nie spowodowały żadnych zasadniczych zmian.

ZIEMIE BIAŁORUSI NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU

-bardzo długo nieokreślona świadomość narodowa;

-Białorusini nigdy nie posiadali wlasego państwa;

-wschodnia część Białorusi uległa rusyfikacji, zach. Uległa polskości przeplatającej się z rosyjskością

-ziemie białoruskie rozwijały się bardzo wolno i należały do najuboższych w europejskiej części Rosji – określiło to strukturę zawodową ludności białoruskiej

-ludność plebejska, w 1897 ok. 90% stanowili chłopi, a 3% służący i robotnicy dniówkowi. Niemal nie istniały klasy średnie, inteligencja bardzo nieliczna. Rzemiosłem z reguły b. Drobnym handlem trudnili się Żydzi. Miasta nieliczne i bardzo małe, wysoki odsetek ludności żydowskiej. Polacy i Rosjanie stanowili stosunkowo mały odsetek ludności Białorusi, ale odgrywali b. Dużą rolę gosp. I kult.. Wchłaniali Białorusinów, zwłaszcza wywodzącą się z chłopów inteligencję. Asymilację ułatwiały dwie okoliczności:

'religia 75% Białorusinów to wyznawcy prawosławia co sprzyjało rusyfikacji, pozostała część to katolicy, co sprzyjało polonizacji. W języku istniało znaczne podobieństwo do rosyjskiego, znacznie mniej do polskiego. Białorusini słabo wyodrębniali się z graniczących z nimi i mieszkających wśród nich narodów słowiańskich – utrudnia to ustalenie ich liczebności i wytyczenie ziem etnograficznie białoruskich. Kształtowaniu się świadomości narodowej nie sprzyjał stan kultury narodowej, nieliczne pamiątki piśmiennictwa białoruskiego prawie nie znane. W I poł. XIX w. Zaczyna się zainteresowanie folklorem białoruskim , ale nie było ono zainspirowane intencjami narodowymi, czynili to białoruscy Polacy. Aż do rewolucji 1905 nieliczne publikacje w jęz. białoruskim i zainteresowanie się Białorusią. Były dziełem Polaków i Rosjan, związane były z chęcią rozwijania oświaty ludowej i zaciekawieniem folklorem. 1903 utworzona przez garstkę inteligentów organizacja Białoruska Rewolucyjna Hromada przemianowana wkrótce na Białoruską Socjalistyczną hromadę, wysunęła postulat autonomii – nic nie wskazuje na odzew ludności białoruskiej. Po rewolucji ruch narodowy sprowadzał się do tygodnika ludowego “Nasza Niwa” – teza o istnieniu odrębnego narodu białoruskiego i postulat podniesienia poziomu oświaty ludowej na gruncie własnej kultury, żądano wprowadzenia jęz. Białoruskiego do szkół, jednak w większości Białorusini biernie poddali się rusyfikacji

SŁOWIANOFILSTWO KLASYCZNE W XIX WIEKU - W rosyjskiej myśli społecznej pierwszej polowy XIX stulecia kształtują się dwa nowe prądy: okcydentalizm i słowianofilstwo. Zwolennicy pierwszego nurtu opowiadali się za europeizacją stosunków w Rosji. Okcydentalizm byt prądem liberalnym, który dal podstawy późniejszemu liberalizmowi rosyjskiemu:

Do jego przedstawicieli można zaliczyć Grankowskiego i Czaadajewa. Słowianofile natomiast uważali ,że Rosja swoistą, odrębną niż reszta Europy drogą rozwoju historycznego i że tylko krocząc dalej po tej drodze może osiągnąć coraz pomyślniejsze rezultaty. Slowianofile idealizowali przeszłość Rosji i byli mocno przywiązani do prawosławia, w którym ,ich zdaniem, zachowały się najczystsze formy chrystianizmu.

Zarówno w przeszłości jak i we współczesnym życiu Rosji zastrzegali harmonię między patriarchalnością stosunków miejskich a systemem władzy. Byli zwolennikami pewnych reform odgórnych.

Do wybitniejszych przedstawicieli tego nurtu należeli:

Iwan i Piotr Kiriejewscy, Aleksy Chomiakow, Jerzy Samarin, Iwan i Konstanty Aksakowowie.

Slowianofile i okcydentaliści dokonali potężnego przełomu w skostniałych poglądach na poddaństwo chłopów, któremu kategorycznie się przeciwstawiali.

PRZYCZYNY, PRZEBIEG I NASTĘPSTWA WOJNY ROSYJSKO - JAPOŃSKIEJ 1904-1905 Car Mikołaj II realizował, wielki program azjatycki mimo, iż Rosja w układzie z 1902 r. zobowiązała się wycofać wojska z Mandżurii w ciągu 18 miesięcy.

Utworzono oddzielne namiestnictwo Dalekiego Wschodu, obejmujące tereny generał-gubernatorstwa amurskiego (KRAJ NADAMURSKI, KRAJ USSURYJSKI, WYBRZEŻE MORZA OCHOCKIEGO. SACHALIN. KAMCZATKA, PÓLWYSEP CZUKOCKI) i obwód kwantuński (Liaotang). Namiestnikiem został Eugeniusz Aleksiejew. Utworzenie namiestnictwa spowodowało jeszcze większe rozdrażnienie w stosunkach z Japonia.

Japończycy mieli poparcie Anglii, a w 1903 r. zawarli porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi

23.1 ( 511) 1904 Japonia zerwała stosunki dyplomatyczne z Rosja, a 27.1 (9.11) Japończycy uderzyli na Port Artur ( na płw. Liaotsurig) i poważnie uszkodzili flotę rosyjska. Flota rosyjska była rozdzielona: Port Artur, Władywostok. Szanghaj Czempulo. Naczelnym wodzem wszystkich sił zbrojnych na Dalekim Wschodzie został admirał Aleksiejew. Armia lądową dowodził generał Aleksy Kuropatkin, marynarka wiceadmirał Stefan Markarow. Poziom armii rosyjskiej nie był zbyt wysoki, ludzie starzy, zrutynizowani dowódcy. Japończycy mieli przewagę na morzu i na ladzie- Rosjanie dysponowali zbyt mała siłą. Przyjęto więc taktykę obronna. Japończycy wykorzystując tę sytuację dążyli do jak najszybszego rozbicia Rosjan na morzu i na ladzie. 26.11 (10 III) 1904 r. zatonął torpedowiec rosyjski, zginęła prawie cała załoga.- 31.11 ( 13.IV ) wkraczający do akcji największy rosyjski okręt liniowy “Pietropawłowsk” natknął się na minę i od razu zatonął. Zglnal m in Makarow. Bezpośrednim rezultatem tego wydarzenia było znaczne osłabienie floty rosyjskiej.

Rozpoczęty się większe operacje lądowe. drugiej połowie kwietnia armia japońska przekroczyła rzekę Jalu i przystąpiła do akcji. Przecięla linię kolejowa łączącą Port Artrur z Mandżuria i dotarła do zachodniego wybrzeża Pólwyspu Liaotuńskiego odcinając główny port Rosjan zupełnie od ladu. Wkrótce Japończycy zdobyli drugi port i Dalnij. W sierpniu zaczęło się oblężenie Portu Artura, w drugiej połowie sierpnia Japończycy uderzyli na Rosjan pod LAOJANGIEM Rosjanie przystąpił do ofensywy, ale wkrótce w związku ze zbliżająca się zima operacje lądowe zawieszono. Alewksiejew ustąpił ze stanowiska. które objął Kuropatkin. Do końca 1904 r. toczyły się walki o Port Artur. Japończycy stosując ciągłe natarcia i bombardowania 20 XII (21 1905) zmusili Rosjan do poddania Portu Artura. Jego upadek był dla Rosji wstrząsem.

W lutym Japończycy zaczęli bitwę pod MUKDENEM (trwała trzy tygodnie) Obie strony ponosiły straty.

Rosjanie przegrali bitwę, a Mukden znalazł się w rękach Japonii. Kuropatkin przekazał swe stanowisko generałowi Mikołajowi Liniewiczowi. Obie strony miały już dość walk i wtedy wyłoniła się koncepcja pośrednictwa amerykańskiego. Carat liczył jeszcze na flotę bałtycką, wypłynęła ona pod wodza Zenobiusza Rożestwieńskieg. Znalazłszy się na wodach chińskich postanowił plynać do Władywostoku przez Cieśninę Cuszimsą między Korea i Japonia. Ta decyzja doprowadzila do bitwy morskiej w dniach 14-15 (27- 28) I 1905 r., w której to bitwie Rosja poniosła totalną klęskę. Prawie cała flota ulęgła zagładzie, tylko trzy jednostki dostały się do Władywostoku, a trzy na Filipiny. W tej sytuacji zgodzono się na rokowania pokojowe za pośrednictwem Stanów Zjednoczonych.

6 VIII 1905r. zaczęła się konferencja pokojowa w PORTSMOUTH. 5.IX doszło do podpisania traktatu pokojowego na następujących warunkach : Rosja oddawała południowy Sachalin, kolej południowo-mandżurska, przekazała Japończykom dzierżawę płw. Liaotung wraz z Portem Artura. Japonia zrezygnowała z roszczeń do kontrybucji. które miały zapłacić Chiny (patrz stos. Rosyjsko-chińskie).

Przed rozpoczęciem obrad car podpisał z cesarzem niemieckim układ o wzajemnej pomocy w razie zagrożenia zewnętrznego. Obaj władcy chcieli by Francja również do niego przystąpiła - byłby on zwrócony przeciw Anglii. Porozumienie; nie weszło w życie, a Rosja utrzymała ścisły sojusz z Francja. W 1904 r. Francja podpisała porozumienie z Anglia wobec zagrożenia ze strony Niemiec.

W 1905 r. układ sojuszniczy zawarła z Anglia również z Rosja.

Po zakończeniu wojny Rosja uregulowała również sporne problemy gospodarcze z Japonia, podpisując z nią traktat handlowy i konwencję o utrzymaniu status quo na Dalekim Wschodzie, nie opublikowano tajnej klauzuli w myśl której płd. Mandżuria i Korea wchodziły w strefę wpływów japońskich, a pn. Mandżuria i Mongolia Zach. w strefę wpływów rosyjskich Układ z Anglia rozgraniczał strefy wpływów w Persji.

Jednocześnie ukonstytuowało się tzw. trójporozumienie Anglii, Francji i Rosji tzw. Ententa . który stanął naprzeciw wielkiego bloku politycznego tzw. trójprzymierza Niemiec, Austro-Węgier i Włoch.

W l907 r. ostatecznie ukształtowały się dwa bloki militarne, które ostatecznie staną naprzeciw siebie w I-ej wojnie światowej.

STOSUNKI ROSYJSK0-FRANCUSKIE 1856-1890. - Po klęsce Rosji w 1856 za najważniejsze mocarstwo europejskie uchodziła Francja, która mimo dyktatury Napoleona III miała opinię państwa liberalnego i popierającego dążenia narodowościowe w krajach europejskich.

Rosja carska musiała wejść na drogę reform wewnętrznych, bowiem wojna krymska ujawniła słabość systemu jej rządów.

Przegrana Rosji, wstąpienie na tron Aleksandra II, którego uważano za człowieka postępowego, zjednoczenie Włoch, ogromna rola w Europie Napoleona III- wszystko to obudziło nadzieje Polaków zaboru rosyjskiego.

Liczono, że przy pomocy Napoleona III. uda się wywalczyć niepodległość zaboru rosyjskiego.

Ale na początku 1863 r. francusko-rosyjskie stosunki układały się dobrze. Napoleona III sądził, że tylko dzięki dobrym stosunkom z Rosją i Prusami potrafi zmienić na korzyść Francji mapę polityczną Europy, ale uległ naciskowi symbolizującej sympatyzującej z Polakami opinii, zwłaszcza antyrosyjsko nastawionych klerykałów francuskich.

17.IV.1863 - Francja, Wielka Brytania i Austria złożyły w Petersburgu noty, domagające się, większych swobód w Królestwie. Rząd rosyjski odrzucił te noty., obiecując jednak amnestię Polakom, pod warunkiem, że złożą broń. Powstanie trwało nadal. 17.VI.- Francja, Wiel. Bryt. i Austria skierowały do Rosji nowe noty. Odpowiedź odmowna. Była to kompromitacja dla Wiel. Bryt. (ograniczyła się tylko do ustnych wystąpień przeciw Rosji) Francji - Nap. III wystąpił w listopadzie 1863 r. z projektem zwołania kongresu europejskiego. Pomysł spotkał się z ogólnym sprzeciwem.

Do 1856 r. cesarz Francuzów zawdzięczał swe sukcesy dyplomatyczne głównie Wiel. Bryt., w latach 1856-1863 głównie Rosji.

Tymczasem w 1863 współpraca bryt.-fran. poważnie osłabła, a rosyj.-franc. zaś została przekreślona. Z akcji dyplomatycznej 1863 Francja wyszła upokorzona i dość osamotniona.

Francja nie odgrywała już znaczącej roli dla Rosji, teraz liczyły się Prusy.

W latach 1877-1878 odnowiła się wojna rosyjsko-turecka. 13.VII.1878 - kongres berliński, w którym udział wzięli: Niemcy, Anglia, Rosja, Austria, Francja, Włochy i Turcja. kongres ten zapoczątkował poważne zmiany w układzie sił polit. w Europie. Nastąpiło ochłodzenie stosunków niem.-ros..

W 1879 r. Niemcy zawarły ścisły sojusz z Austrią, a po przystąpieniu do niego Włoch w 1882 ukonstytuowało się tzw. trójprzymierze. Mimo to Niemcy i Rosja potrzebowały się na wzajem, Bismarck potrzebował Rosji w rozprawie z Francją, a Rosja tylko z Niemcami mogła prowadzić rozmowy w sprawie bałkańskiej.

Przesłanki te umożliwiły w 1881 r. restytucję "sojuszu trzech cesarzy".

W 1887 r. Rosja i Niemcy zawarły tzw. układ reasekuracyjny, zobowiązując się nawzajem do neutralności w razie wojny. Układ nie obowiązywał w razie wojny Niemiec z Francją lub Rosji z Austrią, pozostawać miał natomiast w mocy gdyby wojnę zaczęła Francja czy Austria.

W 1890 r. dostał dymisję Bismarck, Rosja zwróciła się ku Francji. I to by było na tyle.

UKRAINA ROSYJSKA NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU. - Władze carskie tłumiły wszelkie przejawy odrębności ukraińskiej widząc w tym zagrożenie dla jedności państwa. Po likwidacji nauczania ukraińskiego zakazano w latach 1803-1876 jakiejkolwiek działalności narodowej, w tym nie tylko drukowania ale nawet importu książek ukraińskich. Zakazano też działalności powstającym od 1859 r. "Hromadom" - gminom, lokalnym towarzystwom szkolnym które jednak kontynuowały działanie w konspiracji.

Dla Rosji "języka małoruskiego nigdy nie było, nie ma obecnie . nie może być w przyszłości".

A skoro języka to także kultury : istotnie jeszcze w początkach XIX wieku ukaz carski zabronił wznoszenia nowych cerkwi w lokalnych stylach ukraińskich nakazując trzymanie się wzorców moskiewskich. Wysiłki władz carskich poważnie utrudniały ukraińską pracę narodową , z drugiej strony jednak przez sam fakt jej zwalczania zwracały na nią uwagę i w konsekwencji oddziaływały na wzrost świadomości narodowej Ukraińców. Ponad to - przez fakt tłumienia wielkiej aktywności społecznej- polityka ta sprzyjała radykalizacji postaw społecznych i wzrostowi popularności skrajnych kierunków politycznych. Nihilizm polityczny jednakże ; choroba Rosji X1X wieku; na Ukrainie nie zdołał się zakorzenić. Proces ukrainizacji czyli unarodowienia we współczesnym sensie ludu Ukrainy nie został jak się zdaje zakończony po dzień dzisiejszy. Na wschodniej Ukrainie, szczególnie w charkowskim, sumskim i Donbasie wciąż żyją masy tzw. chocholów nieunarodowionych Małorusinów, z którycń większość zapewne nigdy nie czuła się Ukraińcami , a choć dziś nie uważa się za Rosjan niż uważa się tez za Ukraińców. W “Galicji wschodniej" jak w XIX w. zaczęto nazywać Ruś Czerwoną rozwój narodu ukraińskiego nie napotykał przeciwdziałania władz, przeciwnie- dla Austriaków był on korzystny zarówno dlatego że hamował on panslawistyczną propagandę rosyjską, jak też polonizację wzmacniającą Polaków w Galicji. W 1848r. na fali Wiosny Ludów , powstała we Lwowie Hołowna Rada Ruska - pierwsza reprezentacja narodu ukraińskiego rozwiązana w 1859r. Odegrała ona wielką rolę w kształtowaniu się świadomości narodowej Rusinów Galicyjskich (określenia "Ukraińcy" wówczas nie używano) i w ich dalszej walce o prawa narodowe. Rada zadeklarowała jedność narodową Rusinów "austriackich" i "rosyjskich" jako jednego narodu a pogląd ten wsparła działalność tzw. Ruskiej Trójcy, trzech młodych poetów i pierwszych na tych ziemiach zbieraczy folkloru-wszyscy trzej byli kapłanami grekokatolickimi, a ich działalności, wielkie przeszkody stawiały władze tego Kościoła. Już wtedy Rusini zażądali podziału Galicji na dwa kraje koronne i ustanowienie we wschodnim samorządu ukraińskiego : Wiedeń jednak po dwuletnich wahaniach zdecydował się tego nie czynić, a w wyniku dalszej walki politycznej prowadzonej głównie przez polityków polskich, ustanowiono w latach 1867-8 autonomię Galicji, wprowadzając w niej samorząd polski w miejsce dotychczasowego zarządu niemieckiego. Do szkół wprowadzono jednak język ukraiński (ruski). Wszystko to sprzyjało, podobnie jak praworządność i demokracja Austro-Węgier rozwojowi narodowemu Ukraińców. Jednak kierunek narodowy ukraiński musiał stoczyć walkę z kierunkiem wszechruskim, którego przedstawiciele twierdzili pod wpływem propagandy rosyjskiej , że ani w Galicji ani nad Dnieprem nie ma narodu ukraińskiego a tylko, lokalne odłamy jednego narodu rosyjskiego. Wielkie znaczenie dla zahamowania wpływów Wszechrusinów oraz ostatecznego przekonania Ukraińców galicyjskich o ich jedności narodowej z Nadnieprzańskimi miała działalność we Lwowie Hruszewskiego, wielkiego historyka ukraińskiego , który musiał opuścić uniwersytet

Odrębność Ukraińców nie była bynajmniej sprawą przesądzoną. W Galicji polskie partie polityczne wobec poparcia władz austriackich, dla ukraińskiego ruchu narodowego sprzymierzały się z partiami wszechruskimi. W1890 r. namiestnik Galicji K. Badem zawarł ugodę z ukraińskimi stronnictwami narodowymi przewidującą koncesje polityczne dla nich oraz współpracę przy rugowaniu wpływów wszechruskich. Sytuacja ulęgła zmianie gdyż po pewnym czasie narodowi demokraci ponownie zawarli sojusz z ruchem wszechruskim. Ukraińskie terytorium etniczne było w zaraniu naszego stulecia w przybliżeniu podobne do obecnego i obejmowało oprócz ziem tzw. Wielkiej Ukrainy (naddnieprza, Charkowszczyzny, Doniecczyzny, Wolynia i Podola) i Galicji Wschodniej także S i N cz. Besarabii, Bukowinę, Zakarpacie po linię Cisy i Koszyce, Łemkowszczyznę Gal., sięgającą po Poprat i Węgierską sięgającą Spisza tzw. Chelmszczyzny ( mieszane narodowo powiaty wsch. Lubelszczyzny) N Podlasie oraz Polesie, Kubań i większość teryt. Kaukazu N, gdzie Ukraińcy mieszkali wspólnie z Rosjanami i ludami miejsc.. Krym natomiast nie mial w tym czasie charakteru ukraińskiego terytorium narodowego. W imperium rosyjskim Ukraińcy zamieszkiwali gubernie: kijowską, podolską, wolyńską , połtawską, charkowską, czernichowską, jekaterynosławską, chersońską i Taurycką (Krym i przyległe stepy), gdzie stanowili 71% ludności liczącej w 1912 r. ok. 24 mil. ponadto Ukraińcy(dalej U.i stanowili większość w gub. Chelmińskiej). Ogólnie w 1912 r. w europejskiej cz. imperium było conajmniej 23 mil. U. a w azjatyckiej dalszych 1-2mil.

Ziemie ukr. stanowiły najlepiej rozwiniętą gosp. cz. imperium. Żyzne ziemie stepowe stały się spichleżem Rosji. Obfite zloża wpęgla w Donbasie i rudy żelaza w Krzywym Rogu staly się podstawą rozwoju przem. ciężkiego i maszynowego. Świadom. nar. U. rpos. była u schylku XIX w. dobrze już ukształtowana, co prawda warstwy biedniejsze nie przejawiały w tym· kierunku zbytniej aktywności, co było zrozumiałe, Tym niemniej w warstwach zamożniejszych poczucie świadomości nar. bvło ugruntowane, Ogromne znaczenie miało powstałe w 1860 r. towarzystwo Oświatowe “Oświata", które przed I Woj. Swiat. Uruchomilo ponad 3000 czytelni oraz prowadzące liczne szkoły prywatne towarzys. “Ojczysta Szkoła” powstałe w 1881r.

ŻYCIE WEWNĘTRZNE ZA MIKOŁAJA I (1825-55)

Rządy Mikołaja I to 30 lat surowej reakcji politycznej, ale reżim mikołajowski nie stanowił jakościowo nowego okresu w polityce wewnętrznej Rosji, był raczej kontynuacją poprzednich rządów, ale "udoskonaloną" ujętą w system, obwarowaną specjalnie do tego celu powolanymi instytucjami i sformułowanymi przepisami.

W przeciwieństwie do Aleksandra I, Mikoiaj I nie mial swojego Arakczejewa, car miał wielu ludzi sobie bliskich, ale nikt nie osiągnął takiej wszechwładzy jak Arakczejew.

Mikołaj przejawiał silną obawę przed spiskami i wystąpieniami rewolucyjnymi. Wydawało mu się, że zapobieganie im, gdy stworzy silny i sprężysty system nadzoru nieustannego czuwania nad całym społeczeństwem. W rezultacie zrodzić się miały system policyjny i dochodząca aż do wynaturzeń osłowiona biurokracja mikolajowska.

Najważniejszym organem systemu policyjnego stawal się tzw. III oddział kancelarii osobistej jego cesarskiej mości, powołany do życia dekretem 2 3(ls) VII 1826r.

Nastąpiło znaczne rozszerzenie agend i kompetencji kancelarii osobistej cara.

Oddziały kancelarii osobistej:

I - pełnił funkcje kancelarii osobistej

II - od 1826 miał się zająć kodyfikacją praw

III - policja wew - ściganie przestępstw politycznych, wywiad wewnętrzny

IV - powstał w 1828 - sprawy związane z prowadzeniem instytucji o charakterze wychowawczym i harytatywnym

V - od 1836 - załatwianie i regulowanie wszystkich spraw dotyczących chłopów państwowych.- powstał w celu zorganizowania administracji cywilnej na kaukazie - funkcjonował tylko 3 lata

Zadania III-go oddziału: tropienie, ściganie przestępców politycznych, nadzór nad prawomyślnością obywateli, przede wszystkim podejrzanych o chęć szkodzenia ustrojowi, inwigilacja obywateli obcych, sprawy związane z dzialalnością sekt religijnych, zarządzanie więzieniami politycznymi, a nawet- falszerstwem monet.

III oddział realizował swoje zadania za pośrednictwem tajnych agentów, którzy docierali do wszystkich ważniejszych ośrodków w kraju, chociaż oddzialów filialnych organ ten nie miał. Na jego czele stal(1826-1844) cieszący się wielkim zaufaniem cara Aleksander Benckendorff, Niemiec z Estonii, obdarzony w 1832r. tytułem hrabiowskim.

Bezpośrednim pomocnikiem i niejako organem wykonawczymIll Oddzialu stał się Korpus Żandarmów, mundurowa policja polit. ( żandarmi nosili mundury błękitne i stąd znane w Rosji określenie gołubyje mundiry).

Niemal jednocześnie z powołaniem do życia III Oddzialu pojawił się również dekret o utworzeniu żandarmerii jako policji politycznej, ale już dla realizowania funkcji znacznie realniejszych. Na czele żandarmerii stanął również Benckendorff.

W 1827r. połączono wszystkie placówki w jeden Korpus Żandarmerii przemianowany ostatecznie w 1836r. na tzw. Oddzielny Korpus Żandarmerii, ze sztabem jako najwyższym organem i pięcioma (potem ośmioma) okręgami w terenie.

Mikolaj I zamierzał, wprowadzać powoli w życie pewne reformy. Odpowiednie projekty miał przygotować utworzony pod przowednictwem Koczube,ja 6 (18) XII 1826r. tajny komitet, zwany zwykle Komitetem 6 grudnia. W ciągu swojej działalności, która trwała trzy lata, Komitet rozpatrzył sporo postulatów i wniosków.

Opracował projekt reform administracyjnych i społecznych oraz zająl stanowisko w wielu innych sprawach. Nie wszystkie postulaty zrealizowano, niektóre z nich wchodziły jednak w życie.

Glówny projekt Komitetu przewidywal wniesienie określonego ładu do skomplikowanych rozgraniczeń między poszczególnymi stanami. Obok stanu szlacheckiego przewidywano utworzenie trzech nowych stanów: obywateli "rangowych", "zamożnych" i "poczesnych". Szlachectwo według projektu otrzymywalo się tylko przez urodzenie mógl je też nadać car.

Obywatele rangowi: Ci którzy osiągneli wyższe stopnie w siużbie państwowej wedlug obowiązującej tabeli rang; obywatele zamożni: posiadacze kapitału, osoby z wyższym wyksztalceniem, artyści, niżsi urzędnicy; do obywateli poczesnych zaliczano: przedstawicieli mniej zamożnych kręgów w handlu i przemyśle.

Te trzy nowe stany mialy, podobnie jak szlachta, korzystać z podstawowych przywilejów: nie płacić podatku pogłównego i nie podlegać obowiązkowi dostarczania rekruta, ponadto zaś osób należących do tych stanów nie można było skazywać na kary cielesne.

Obszarnicy mogli nadawać indywidualnie wolność osobistą chłopom, którzy wchodzili wtedy do nowego stanu "wyzwolonych rolników". Poprzednie, nieograniczone wlaściwie przywileje ziemian ulegały pewnym zmianom; powtórnie zabroniono im sprzedawania chłopów w oderwaniu od ziemi i przenoszenia ich do slużby dworskiej.

W dziedzłnie administracji Komitet zmierzał do ściślejszego określenia kompetencji Rady Państwa, która mia3a odtąd rozpatrywać tylko projekty ustaw i senatu, który chciano rozdzielić no dwie odrębne instytucje; jedna z nich byłaby nyjwyższym organem sądowym w państwie, druga mialaby takie same atrybucje administracyjne. Postanowiono też uporządkować system terenowych organów wladzy, od szczebla gubernialnego do gminnego, przewidując dla szczebli najniższych także urzędników pochodzących z wyboru.

Jeden z pierwszych dekretów Mikolaja I, poświęconych stanowi szlacheckiemu, zostal wydany 6 (IB) XII1831r.

Dekret ten dotyczyl systemu wybierania marszałków szlachty i innych osób urzędowych. sędziów powiatowych i sprawników czyli tzw. naczelników policji ziemskiej. Wybierano ich na zebraniach szlacheckich, przy czym prawo glosu miał każdy szlachcic; w praktyce bogatsi w różny sposób majoryzowali uboższych i zdobywali ich glosy. Manifest z grudnia 1831r. wprowadzal do tego systemu cenzus wyborczy - prawo glosu na zebraniach szlacheckich przysługiwać mialo tylko posiadaczom co najmniej 100 "dusz" lub 3 tys. dziesięcin ziemi - wyjątki od tej zasady mogly dotyczyć osób odpowiednio wysokiej rangi urzędniczej. Odsunięcie uboższej szlachty od czynnej działalności w instytucjach terenowych miało na celu wzmocnienie stanu szlacheckiego, aczkolwiek tylko w jego górnych regionach. Chodzilo o to, że liczba osób należących do tego stanu ciągle się zwiększała, przede wszystkim dzięki przywilejom związanym z tabelą rang- osoby pozostające w slużbie państwowej otrzymywaly szlachectwo automatycznie, gdy tylko osiągaly określoną rangę urzędniczą lub wojskową.

W ten sposób przedostawano się do stanu szlacheckiego różnie ze stanów niższych. Chcąc temu zaradzić Komitet 6 grudnia wysuwał projekt udzielenia szlachectwa tylko z nadania monarchy (nie licząc dziedziczenia tytułu). Ewentualne przyjęcie tego projektu oznaczalo jedną zasadniczą zmianę: nie można byłoby już wstępować do stanu szlacheckiego, robiąc karierę wedlug tabeli rang. Mikolaj I nie poszedł jednak tak daleko, mimo że chciał jakieś ograniczenia wprowadzić; uczynił to dekretem z 1845r. na mocy którego osoby pochodzenia ndeszlacheckiego pełniące slużbę państwową w randze od VIII do V, nabywaly tzw. szlachectwo "osobiste", nie przenoszone na potomstwo i nie dające prawa posiadania chlopów poddanych. Ażeby otrzymać szlachectwo dziedziczne, trzeba było osiągnąć rangę wyższą niż V (poprzednio wystarczył do tego "czyn" VIll klasy). "Czynownicy" najniższych kategorii, od XIV do IX, zaliczali się do, utworzonego manifestem z 10 (22) IV 1932r. stanu dziedzicznych obywateli "poczesnych"; byli oni również wolni od kar cielesnych, powinności rekruckiej i obowiązku placenia podatku pogłównego. Moglo być`wreszcie również "osobiste" obywatelstwo tego samego typu i z tymi samymi przywilejami, przyznawane m.in. osobom z ukończonym wyższym wyksztalceniem. Pociągnięcia te umacniały stan szlachecki odgradzając go silniej od pozostalych warstw ludności. Zmiany w aparacie rządowym; W 1826t. utworzono oddzielne Ministerstwo Dworu-cesarskiego i Udzialów. Dobra udzielne to dobra będące wlasnością rodziny cesarskiej.II Oddzial kancelarii cesarskiej skodyfikowal ustawodastwo rosyjskie. Rolę glównego organizatora prac kodyfikacyjnych powierzono Sperańskiemu. 4 lata zbierano wszystkie ustawy powstaie od 1649r. a calość nosila nazwę"Zbiór praw imperium rosyjskiego". Sperański, a po jego śmierci w 1839r. minister sprawiedliwości Dymitr Bludow poprawiał i udoskonalał artykuły i paragrafy oraz caly system. Zaczęto od ustawodawstwa karnego, rezultatem był kodeks karny wydany w 1845r. i kilka innych jeszcze kodeksów. Przeglądem ustawodawstwa z różnych dziedzin zajely się specjalnie do tego powolane komisje, które również przygotowaly sporo materialów. W tym samym czasie przeprowadzono także reformę finansową. Reformę zasadniczą przeprowadził dopiero w latach 1839-1841 minister finansów Jegor Kankrin. Trzeba było aż kilkunastu lat., by jakoś zrównoważyć budżet, nagromadzić zapasy szlachetnych kruszców i stworzyć w ten sposób podstawy wlaściwej reformy. Jej glówne zasady streszczały się w następujących postanowieniach: państwowym środkiem platniczym stawał się w zasadzie rubel srebrny; asygnaty papierowe pełnić mialy tylko funkcję pomocnicza, ich kurs określano jako 3 ruble 60 kopiejek w stosunku do I rubla srebrem. W 1841r. zaczęto wypuszczać "bilety kredytowe", które można byto wymieniać na srebrne pieniądze: poprzednie asygnaty wymieniano na te nowe bilety kredytowe, oczywiście także po kursie 1:3.6. Reforma Kankrina udala się dobrze, w ciągu kilkunastu lat państwo odczuwało jej pozytywne następstwa, dopóki kolejna wojna nie spowodowaia nowych komplikacji.

Dziłalność rządu przejawiala się też w dziedzinie oświaty kultury i nauki, musiala zatem wplywać na cenzurę. Juz w 1826r. wydano tzw. "żelazne" przepisy o cenzurze, nakladające na cenzorów obowiązek surowego przestrzegania określonych wytycznych: żadnemu autorowi w żadnej książce czy artykule nie wolno było podważać prawd religijnych, krytykować pociągnięć wladzy, najlżejszymi nawet aluzjami wypowiadać się pozytywnie o ustroju republikańskim.

Cenzorzy dopatrywali się wydzwiękow antypaństwowych n najbłachszych szczegółach.

Za panowania Mikolaja I powstalo kilka innych jeszcze komitettów i urzędów resortowych cenzury oraz -w 1828r. -Główny Urząd Cenzury. Publikować było coraz trudniej, także w dziedzinie literatury pięknej. W ostatnich latach rządów Mikołaja I natążenie reakcji jeszcze bardziej wzroslo, zuwłaszcza gdy zaczęły przychodzić do Rosji wiadomości o rewolucji lutowej 1848r. we Francji, i później, w całym okresie Wiosny Ludów. Odwoływano wtedy z zagranicy obywateli rosyjskich, zabraniano przyjeżdżać do Rosji cudzoziemcom, roztoczono nadzór nad prywatną korespondencją i jeszcze silniej niż kiedykolwiek przedtem zaostrzono przepisy dotyczące cenzury. 2 (14) IV 1848 r. utworzono jeszcze jeden tajny komitet dla nadzoru nad drukowanymi w Rosji utworami , zadaniem jego byto kontrolowamie książek i wydawnictw periodycznych już po przejściu ich przez cenzurę. Na czele komitetu stanął znany z reakcyjnych poglqdów Dymitr Buturlin (1790 – 1849). Restrykcje w dziedzinie szkolnictwa i oświaty:

reskrypt z 19 (31) VIII 1827 zakazywai przyjmowania do uniwersytetów, gimnazjów i innych szkół równorzędnych dzieci osób pozostających w poddaństwie. '

W latach następnych oddzielono od siebie wyraźnie poszczególne typy szkół. Dzieci chlopskie mogly uczyć się w jednoklasowych szkołach parafialnych, nabywając tam umiejętności czytania i pisania oraz podstawowych wiadomości z religii i arytmetyki; kupcy, rzemieślnicy i inni mieszkańcy miast mogli posyłać swoje dzieci do trzyklasowych szkół powiatowych, sżlachta zaś miala do dyspozycji siedmioklasowe gimnazja, uprawniające też do wstępowania na uniwersytet; pierwsze trzy klasy gimnazjum odpowiadaly szkołom powiatowym.

Autonomię uniwersytecką istniejącą od czasów Aleksandra I ograniczono dość poważnie w 1835r, wyrażało się to m.in. w rozszerzeniu kompetencji kuratorów okręgów szkolnych, w odebraniu uniwersytetom prawa zarządzynia szkołami średnimi, w zagęszczeniu sieci katedr teologii i historii Cerkwii prawoslawnej. Po zamknięciu uniwersytetu wileńskiego (1832) powstal uniwersytet w Kijowie (1834). Tworzono również inne szły wyższe, choć w niewielkiej liczbie, np. Instytut Technologiczny w Petersburgu (1828).

W ówczesnym systemie oświatowym szczególną rolę odegrał długeletni minister oświaty (1833-1849) Sergiusz Uwarow (1786-1850). Trzy podstawy ustroju rosyjskiego to:

1) prawoslawie

2) ludowość ( nacjonalizm, nienawiść do zachodu)

3) samowładztwo carskie

W 1849 r. w okresie ostatecznego rozprawiania się reakcji europejskiej z ruchami rewolucyjnymi i narodowowyzwoleńczymi,przejawy jakiegokolwiek liberalizmu w uniwersytetach wydały się Mikołajowi I szczególnie niebezpieczne i w związku z tym kurs ogólny musiał się jeszcze bardziej zaostrzyć. Wzmocniono znacznie system kontroli studentów i wykładowców, zabroniono wykladania filozofii

i prawa państwowego, w kilku wypadkach przekazano generalnym gubernatorom kompetencje kuratorskie.Ministrem oświaty został skrajny reakcjonista, ks. Płaton Szyriński-Szychmatow.

Za Mikołaja I umocniła się również, i to w bardzo znacznym stopniu, nadrzędność państwa wobec Cerkwi prawosławnej. Znalazło to wyraz zarówno w rozszerzeniu kotompetencji oberprokuratora, który z ramienia monarchy brał udział w posiedzeniach świątobliwego Synodu, jak też i we wtrącaniu się rządu w różne sprawy cerkiewne, łącznie z problemem stylu budowy świątyń. Otaczało państwo natomiast religię opieką i różnymi zabiegami podtrzymywało jej absolutną supremację w wielowyznaniowej Rosji. Od wyznania prawoslawnego nie wolno było w żadnym wypadku odstąpić,co więcej, nawet wypełnianie praktyk religijnych uznawano za obowiązek;sprawdzanie tego nie należalo zapewne w praktyce do rzeczy zbyt łatwych ale robiono to także. Pod egidą państwa Cerkiew wywierala wpływ na szkolnictwo, oczywiście przede wszystkim na podstawowe. Zresztą także na średnie i wyższe - dzięki nauce religii, jak też innym próbom naginania życia uczelni do przepisów religii. W 1828 r. utworzono specjalne kolegium dla zarządzania sprawam cerkwi unickiej. Zamiast istniejących przedtem 4 ,diecezji unickich ustanowiono dwie: białoruską i litewską. W obu diecezjach zaczęto stopniowo wprowadzać rózne zmiany w obrzędach i urządzeniach cerkiewnych, upodobniając je coraz bardziej do prawoslawnych.

Od 1833 r. prowadzono wsród księży unickich kampanię na rzecz przyłączenia do prawostawia. W 1839 r. synod biskupów unickich zwrócił się do cara z prośbą o pozwolenie odejścia od unii. Otrzymano je, po 1839 r. unia utrzymała się oficjalnie tylko w Królestwie-Polskim.

W celu dalszego umacniania prawosławia w prowincjach zachodnich rząd rosyjski zlikwidowal tam sporo klasztorów katolickich przekształcając je na prawosławne, W 1840 r. przestal na Litwie obo- wiązywać Statut litewski - kodeks prawa z XVI w., ustępując miejsca prawodawstwu rosyjskiemu..

Wysiłki cara i jego doradców nie przyniosły pożądanych rezultatów. Przez całe trzydziestolecie starano się robić wszystko, by umocnić podstawy istniejącego ustroju i od dawna ukształtowany porządek społecz, ale nie osiągnięto jednak wiele; nie pomogły dekrety ani reżim policyjny. Natutalnvm następstwem tego stanu rzeczy musiały być nadal ruchy chłopskie, wzrost nastrojów opozycyjnych i liberalnych, a nawet - osłabienie sily militarnej państwa. Ostatnie lata panowania Mikolaja I odzwierciedliły się jak najbardziej wyraźnie.

W okresie panowania Mikołaja I bardzo liczne wystąpienia chłopskie. Działalność tajnych kółek.

Pierwsze powstały w 1826 r. - kółko 3 braci Kritskich (Michał, Piotr, Wasyl) cele:

- dokonanie przewrotu zbrojnego, zniesienie absolutyzmu i wprowadzenie ustroju konstytucyjnego: na zebraniach kółka rozrpatrwano też problem carobójstwa. W zamierzeniach członków nie brak było cech utopijnych i naiwnych; myśląc o przeciąganiu ludzi na swoją stronę zupełnie nie wiedzieli, jak to zrobić; sądzili, że po pewnych przygotowaniach wystarczy rozrzucić ulotki po ulicach i placach Moskwy, gdzie mieli zamiar zrealizować przewrót podczas uroczystości koronacyjnych, wyznaczonych na sierpień 1826 roku. Do niczego jednak nie doszło. gdyż na krótko przedtem policja wyśledzila organizację i dokonała aresztowań, po czym zapadły wyroki skazujące na karę więzienia. lub na wcielenie do rot aresztanckich. Dwa, trzy lata później Mikolaj Sangarow założył w Moskwie kółko. Początkowo składało się z 9-ciu czlonków, po powstaniu listopadowym przybyło ich.

Również ta organizacja stawiała sobie za cel przekształcenie Rosji w monarchię rządzoną konstytucyjnie, choć w kólku byli także zwolennicy republiki. Plan wystąpienia zbrojnego - wojska i ludności cywilnej - opracowano nawet dość dokładnie. Powstanie miało się zacząć w jesieni 1831r. - w tym właśnie terminie spodziewano się cara w Moskwie.

Wsród uczestników obu kółek dominowała młodzież szlachecka, jednak także działacze pochodzenia mieszczańskiego i synowie niższych duchownych. Po raz pierwszy zaczyna się różnicować baza społeczna ruchu rewolucyjnego, zasilana odtąd w coraz wyższym stopniu elementami nieszlacheckimi; w ten sposób rodzą się zaążki i kształtują podstawy tzw. raznoczyństwa - ludzi wywodzących się z różnych stanów, z różnych warstw spolecznych.

Historycznie najważniejsze było chyba inne kółko moskiewskie, w którym główną rolę odgrywali dwaj późniejsi przywódcy radykalnej emigracji rosyjskiej: Aleksander Hercen (1812 - 1877) i Mikołaj Ogariow (1813-1877), z pochodzenia obaj przedstawiciele. środowiska ziemiańskiego.

Rosja a hegemonia niemiecka w Europie na przełomie XIX i XX w.

Pod koniec XIX w. rozpoczęły się przygotowania państw imperialistycznych do wojny. Walka o nowy podział świata cały czas przybierała na sile, także wtedy, gdy wszystkie kraje kolonialne zostały już podzielone. Szczególnie swe pretensje przejawiał imperializm niemiecki. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 nastąpił intensywny rozwój ekonomiczny tego państwa, które nie chciało się pogodzić z istniejącym stanem rzeczy (tzn. to że Anglia i Francja mają większość kolonii). Pierwszy blok polityczny powstał w 1879 kiedy Niemcy zawarły sojusz z Austrią. A w 1882 przystąpiły do niego Włochy (tzw. trójprzymierze). Mimo to Niemcy i Rosja potrzebowały się jeszcze nawzajem, dla Niemiec duże znaczenie miała neutralność Rosji w zamierzanej przez Bismarcka wojnie z Francją. Rosja tylko z Niemcami mogła jeszcze prowadzić rozmowy o sprawach bałkańskich i tureckich. W 1887 Rosja i Niemcy zawarły tzw. układ reasekuracyjny. Zobowiązując się nawzajem do neutralności w razie wojny. Nie obowiązywał w razie wojny Niemiec z Francją lub Rosji z Austrią. Pozostawał w mocy gdyby wojnę zaczęła Francja albo Austria. Układ zawarta na trzy lata i potem nie przedłużono, stosunki ros-niem pogarszały się. W dziedzinie kontaktów ekonomicznych doszło w pewnym momencie do wojny celnej między oboma państwami, Niemcy wbrew poczynionym w ukł zobowiązaniom nie popierały polityki ros na terenie Bułgarii. Przenikanie wpływów politycznych i kapitałów z Niemiec i Austro – Węgier na Bałkany i Bliski Wsch kładło kres możliwościom długotrwałego porozumienia. Rosja zwróciła się ku Francji – obie strony opracowały konwencje pokojową, podpisana w Petersburgu 1892. Mówiono w niej, że jeśli Niemcy lub przy ich poparciu Włochy uderzą na Francję, Rosja wystąpi przeciw Niemcom, do tego samego zobowiązywała się też Francja. Pomoc miała nadejść jak najszybciej, tak aby Niemcy od razu musiały prowadzić wojnę na 2 frontach. 18.VIII.1907 ŕ ukł ros-ang, powstaje Ententa (trójporozumienie).

Po ogłoszeniu przez rząd austriacki (1878) aneksji Bośni i Hercegowiny doszło do napięcia stosunków międzynarodowych – protesty Serbii i Rosji. Skończyło się ono w marcu 1909 gdy rząd carski ugiął się pod ultymatywną notą niemiecką i Rosja wyraziła zgodę na dokonany przez Austrię zabór.

Rosja ciągle jeszcze nie była przygotowana do wojny i dopiero po tej klęsce dyplomatycznej podjęła bardziej intensywne wysiłki w wzmocnieniu swej armii. W roku następnym Niemcy próbowały rozluźnić Ententę. Namawiał na to cara cesarz Wilhelm II. Konkretnych rezultatów jednak nie osiągnięto, a pewna poprawa stosunków ros-niem trwała bardzo krótko. Już w 1911 Rosja stanęła po stronie Francji w jej sporze z Niemcami o Maroko. Kiedy Austro – Węgry (28.VII.1914) wypowiedziały Serbii wojnę, dwa dni później car podpisał dekret powszechnej mobilizacji. 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji.

Poglądy polityczne Mikołaja Czernyszewskiego

Mikołaj Czernyszewski (1828-1889). Najwybitniejsza postać działającej w Petersburgu postępowej inteligencji demokratycznej. Syn popa Saratowa. Jego zdaniem tylko rewolucyjna droga doprowadzić może do zniesienia poddaństwa, dalszego rozwoju państwowego, społecznego i obalenie samowładztwa. Jest on w historii Rosji jednym z najgorliwszych propagatorów rewolucji chłopskiej i jednocześnie – jednym z najwybitniejszych męczenników nieludzkiego systemu, gdyż za swoje poglądy zapłacić musiał hańbą, więzieniem, katorgą i wieloletnim zesłaniem, z którego powrócił dopiero w ostatnich miesiącach życia.

Nie mogąc rozwijać swych poglądów w sposób jawny, musiał je starannie maskować, przede wszystkim w artykułach publicystycznych. Mimo swych rewolucyjnych cenił jednak mniej niż Hercen, ale też wysoko wspólnotę gminną. W ujęciu CZ wspólnota to wytwór określonych warunków historycznych, związanych nie tylko z przeszłością takiego kraju jak Rosja. Wspólnota jest konieczna, można bowiem dzięki niej podjąć pracę nad stworzeniem ustroju socjalistycznego – póki jeszcze kapitalizm nie poczynił w Rosji zbyt wielkich postępów. Oczywiście rewolucja chłopska musi przedtem obalić samowładztwo, supremację polityczną i ekonomiczną obszarników oraz wszelkie formy wyzysku.

Był CZ autorem m.in. proklamacji pt. “Chłopom pańskim pozdrowienia od ludzi, którzy im dobrze życzą”. Napisana językiem prostym i zrozumiałym dla chłopów, wyjaśniała właściwy charakter reformy i wzywała do organizowania się ale jednocześnie także do cierpliwości.

Bieliński, Hercen i Cz – wszyscy zbliżeni byli w swych poglądach do kierunku światopoglądu materialistycznego.

Rumunia 1862 –1918

Chcąc osłabić wpływy Austrii na Bałkanach Rosja popierana przez Francję dążyła do zjednoczenia księstw naddunajskich. Na początku 159 księciem obu księstw został wybrany Aleksander Cura, który dokonał oficjalnego zjednoczenia w Księstwo Rumuńskie w 1862. Cura utracił władzę w 1866, nowym księciem został Karol z rodu Hohenzollernów. Rosja nie protestowała gdyż Cura prowadził politykę profrancuską, niekorzystną wtedy dla Rosji. Oficjalnie niepodległość Rumuni ogłoszono (uznano) w traktacie z San Stefano i potwierdzono na Kongresie berlińskim. W 1881 Karol I ogłosił się królem Rumuni. W Rumunii obowiązywały przestarzałe stosunki w rolnictwie. Ziemia znajdowała się w ręku nielicznej grupy bojarów. Ci za pośrednictwem przedsiębiorców dzierżyli ją chłopom. Polityka Karola I była wyraznie skierowana przeciwko Rosji. 1889 zawarł on tajne porozumienie z Austrią, które związalo Rumunię z nią i państwami centralnymi. Jednak na przełomie wieków do rywalizacji stanął kapitał francuski. To spowodowało, iż ostatecznie Rumunia w 1916 r stanęla po stronie Trójporozumienia.

Problemy chińskie z Dungonami w latach 70 i 80

1860 Rosja otwiera w Urdze (stol Mongolii) konsulat ros. Na terenie M. są niewielkie grupy stałej ludności rosyjskiej (zbiegli chłopi, zesłańcy polityczni, sekciarze), rozwija się też ros ruch karawanowy z płn na pd (z Kiachty, Urgę do Kałganu i Pekinu). Na szlaku działa org. Pocztowa. Rosjan w M. przyjmowano z dużym zaufaniem, do R uciekao często przed represjami. Rosjanie osiedlają się tu i nie izolują od ludności miejscowej. Rozpowszechniaj się również w M. elem kultury ros – powstają ros szkoły, kluby z salami koncertowymi, szpitale. Od 1905 silne są też wpływy rewolucyjne. Wzrastają tez ros-mong obroty handlowe. Pomogła w tym wybudowana 1905 kolej transsyberyjska (pocz. 1891-2). We wschod części magistrala ta biegła przez Mandżurię (1896 zgoda rządu chińskiego na to). Budowa kolei zbliżała R do M. tym bardziej, że przegrana z Japonią odsuwała R od eksploatacji Mandżurii i Korei. 1910 aneksja Korei przez Japonię – tym bardziej carat ku Mongolii.

1911 proklamacja niepodległości w Mongolii – delegaci mong zjawili się w R proponując za uznanie niezawisłości utrzymanie stos handlowych (bydło, skóry, futra), pocztowych i zapoczątkowanie budow kolejowego. Car Mikołaj II na protektorat się nie zgodził ale obiecano M. podjęcie działań w kierunku, aby rząd chiński zrezygnował z powtórnej kolonizacji M. i wprowadzenia tam wojska. Po proklamacji niepodległości pojawiają się głosy o przyłączeniu do M. zewn również M. wewn i innych ziem, na których mieszkają Mongołowie. Oczekiwano jednak pomocy caratu. Rosja odmawia; zgadza się jedynie na autonomię. M. wewn została przy Chinach. Umiarkowane stanowisko Rosji wynika z układów z Japonią o rozgraniczenie strefy wpływów i nie chciała wojny z Japonią. 1912 Rosja zgadza się pomóc Mongolii zewn w utrzymaniu autonomii i własnego wojska. Otrzymano ros przywileje handlowe. Warunki te nie mogą ulec zmianie bez zgody R. 1913 kolejne porozumienie – M. dostaje pożyczkę 2 mln rubli i instruktorów wojskowych. 19113 – ukł ros-chin w sprawie M. w Pekinie. Rosja uznaje suwerenność Chin w M. zewn, Chiny uznawały jej autonomię. Żadne kwestie terytorialne wiążące się z autonomiczną M. nie miały być rozstrzygane w przyszłości bez Rosji. Chiny mają nie ingerować w sprawy wewn M., jej wojsko, spr cywilnego aparatu władzy i zaprzestać kolonizacji. Mogą utrzymywać w Urdze swojego przedstawiciela i ewentualnie agentów w innych miejscowościach dla ochrony interesów swoich przedstawicieli.. Rosja – ma się nie mieszać w spr wewn M., utrzymywać wojsk (oprócz żołnierzy do ochrony konsulatów) i nie może też prowadzić osadnictwa. Rząd mongolski nie uznał deklaracji pekińskiej. Mongolia chce całkowitej niepodległości oraz złączenia narodów M. XI 1913 jedzie poselstwo do R. ale rząd ros nie zmienia swego stanowiska i żąda wycofania wojsk mong z M. wewn (pomagały one powstańcom) i od tego uzależnia dostawy broni i pieniądze. 1914 pertraktacje w Krachcie (toczy się już wojna więc dla R szczególnie ważne dostawy)

Główne nurty ruchu narodnickiego

reforma uwłaszczeniowa nie zlikwidowała naleciałości minionego okresu ,więc pomimo przejściowego rozładowania nastrojów rewolucyjnych, w końcu lat 60-tych 19w. na wsi znów zaczyna się ferment. ten drugi etap ruchu raznoczyńskiego nosi nazwę narodnictwa. narodnictwo rosyjskie było rewolucyjnym nurtem społecznym mającym na celu polepszenie bytu chłopstwa ,dając mu nadzieję przyszłego bytu w ‘socjalistycznej’ Rosji okres rewolucyjnego narodownictwa to lata od 70do 90 19w., choć cezurę końcową trudno określić. narodnicy uważali chłopstwo za jedyną siłę rewolucji , tylko z chłopstwem chcieli dojść do zwycięstwa rewolucji, po której miał przyjść socjalizm utopijny, zrodzony z form wspólnoty gminnej. 4 nurty –4 ideologów

1 Michał Bokunin wzywa młodzież do poświęcenia się sprawie ludu i głoszenia wśród niego powstania. według niego chłopstwo z swojej natury jest rewolucyjne , więc powstanie wybuchnie szybko –bliski anarchizmowi

2 Piotr Ławrow –lud rosyjski nie jest tak rewolucyjnie nastawiony jak to się wydaje Bokuninowi wręcz przeciwnie nawet nie wie jaką siłę reprezentuje. ale to nie może być żywioł, należy założyć partię rewolucyjną a tym powinna się zająć rewolucyjna inteligencja.

3 Mikołaj Michajłowski – należy do narodnictwa legalnego. “Co to jest postęp” – dokument propagandowy narodnictwa. Idealizuje wspólnotę gminną i samowystarczalną gospod. U niego najsilniej uwydatnia się “pogarda” dla ....

4 Piotr Tkaczow – nawołuje do utworzenia rewolucyjnej org. W celu zdobycia władzy państwowej. Wierzy w szybką rewolucję (tak jak Bakunin) ale główny jej czynnik to elita intelektualna działająca w ramach spisku. Masy poprą spisek ale robotę ma wykonać rewolucyjna mniejszość spiskowa. Reprezentuje kierunek spiskowy “jakobiński”.

Problem Mongolii w polityce Rosji

Rosja graniczy z Mongolią Zewn. M. zewn z głównym ośrodkiem w Urdze pozostawała od XVII w pod panowaniem Mandżurów i wchodziła w skład Chin na czele, których stoi mandżurska dynastia Ts’ingów. Na terenie M. rywalizuje kapitał chiński i ros. Epokę mandżurską w M. uważa się za okres zacofania i upadku. Chiny w XIX w mają dość problemów, które odciągają ich uwagę od M. (penetracja gospod. Anglii). Chiny wobec obcych stosują polit izolacji – dopuszczają ich tylko do Kantonu

1840 – 2 I wojna opiumowa (rząd chiński zniszczył w 1839 opium należące do kupców ang i amer w Kantonie). Efekt: Anglia zdobywa Hongkong i dostęp do 5 portów.

1856 – 8 II wojna opiumowa; 1859 – 60 III wojna opiumowa. Potem 1864 powstanie tajpingów.

Wraz z rosnącą ekspansją gospod mocarstw w Chinach i Mongolii, Rosja musi zająć jakieś stanowisko, a Chiny zmiaenić dotychczasowe. Chiny ograniczały dotąd handel z M. do minimum, kupcom chińskim nie wolno było w zasadzie wyjeżdżać do Mongolii, nie wolno tam było wywozić żelaza itp. teraz korzystne dla Chin jest by taki stan uległ zmianie. Korzysta na tym również Rosja, która ma długą granicę z M., a zainteresowana jest bydłem i skórami stamtąd. Penetracja kaptału z Mongolii zaczęła się pod koniec XVII w (1689 trakt. W Nerczyńsku niekorzystny dla Rosji, ale można dokonywać wymianny towarów.) Początek XVIII przystąpiono do zawierania traktatów oficjalnych. 1727 w Krichcie – jest tu ośrodek bezcłowy, raz na 3 lata ros. karawany mogą docierać do Pekinu (ale nie więcej niż 200 ludzi). 1851 traktat w Kuldży – ros faktorie handl mogą powstać w Kuldży i Tarbagataju. 1858 umowa w Tiencimi udostępnia Ros Szanghaj i Kanton. 1860 trakt pekiński umożliwia docieranie do M. i Kaszgarii. Stosunki ros – chiń rozw się na razie pokojowo, gorzej wewnątrzchińskie. 7 VI 1915 porozumienie (deklaracja pekińska). Mongolia autonomiczna w ramach Chin, może zawierać umowy, ale tylko handlowe i przemysł. – nie może utrzymywać swoich przedst dyplom. Rosja – bezcłowy import towarów ros do M. i eksport bydła z M. Kupcy ros mogą poruszać się po całym kraju, eksterytorialność ros siedzib. Później w czasie ros wojny domowej teren M. był miejscem interwencji Chin, potem Białych. 1921 bolszewicy zainicjowali powstanie komunistów. 1924 proklamowano Mongolską Republikę Ludową.

Ruch narodowowyzwoleńczy Bułgarów do 1875 r.

Podpisanie pokoju po wojnie krymskiej w 1876 zmniejszyło nadzieje narodów bałkańskich na wyzwolenie. W Bułgarii w tym czasie elity powstańcze pod przewodnictwem Rokowskiego próbowały wywołać powstanie narodowe, do którego jednak nie doszło. Rokowski w tej sytuacji próbował zdobyć pomoc serbską. Zaistniała nawet koncepcja utworzenia państwa serbsko – bułgarskiego (nazwanego Cesarstwem Jugosłowiańskim). Wszystkie te próby zawiodły na skutek ugodowego postępowania Serbów wobec Turcji oraz małego poparcia narodowego. W tej sytuacji zaczęto wysuwać hasła rewolucyjne i założony przez Wasyla Lewskiego Centralny Komitet Rewolucyjny miał organizować walkę. Podziały wewn uniemożliwiały skuteczne działanie. Po śmierci Lewskiego stery CKR –u przejął Christo Botew. Ten radykalny poeta dążył do wybuchu powstania. Okazja nadarzyła się w 1875 r kiedy na skutek katastrofalnej sytuacji ekonom, rząd Turcji podniósł podatki, natomiast nieurodzajne lata spowodowały głód. Sygnałem do powstania był wybuch powstania w Bośni i Hercegowinie. Jednakże i tym razem zdrada i podziały unicestwiły nadzieje powstańców.

Po upadku powstania większość działaczy rewoluc wyemigrow do Rumunii organizując tam nowy komitet i przygotowując się do powstania. Przygotowywano plany i zaopatrzenie wymagane dla powstania. Datę wybuchu ustalono na 1 V 1876. Jednak na skutek wykrycia jednego z komitetów powstanie wybuchło w kwietniu (powstanie kwietniowe). Naczelnikiem powst został Beńkowski. I to powstanie mimo swego zasięgu nie odniosło sukcesu. Brak programu agrarnego nie wywołał przyłączenia się chłopów. Hasła narodowe trafiały tylko do elit.

Bułgaria 1878 – 1914

17 III 1878 podpisano w San Stefano traktat pokojowy dotyczący autonomii państwa bułgarskiego. Turcy mieli ewakuować swe wojsko i zgodzić się na stacjonowanie tu 50 tys. żołnierzy ros. kongres berliński w lipcu 1878 w sprawie Bułgarii postanowi, że zostanie ona księstwem lennym i uzna władzę sułtana. Bułgaria Połud wracała pod władzę Porty uzyskując autonomię administracyjną z generałem – gubernatorem na czele, który był powoływany przez sułtana. Silne niezadowolenie z postanowień berlińskich demonstrowali działacze bułgarskiego narodowowyzwoleńczego. Zorganizowano w Sofii Komitet Centralny “Jedność” – dążący do powstania narodowego. Władze ros organizowały administr bułgarską pod przewodnictwem ks. Władysława Czerkaskiego i Iwana Poplina – Kiszelskiego (pisownia?!!). Stworzono 8 guberni (sandżaków) z 56 okręgami (koza). Bułgarski historyk Drinow stworzył system oświaty bułg. Po śmierci Czerkaskiego pracą kierował Donoluk... (?!). Dbał o tworzenie armii cesarskiej i Narodowego Banku Bułgarskiego. W Bułgarii połud nazywanej “Rumelią wschodnią” znaczną rolę odegrał Aleksander Stołypin stwarzając milicję paramilitarną (stowarzyszenie gimnastyczne) powołał radę przyboczną.

Kongres berliński podzielił kraj na 2 części ks. Bułgarskie i Rumelię Wschodnią. W 1879 uchwalono konstytucje pod patronatem zgromadzenia Narodowego. Bułgaria miał mieć ustrój konstytucyjno – monarchiczny w jednoizbowym Zgromadzeniu Narod. W głosowaniu brali obywatele którzy mili min 21 lat. Księciem został Battenberg popierający Rosję. Rumelia Wschod uzyskała statut ograniczony (patrz wyżej gen – gub). Idea zjednoczenia była popularna w obu częściach Bułgarii. W 1884 i 1885 zaczęły powstawać komitety zjednoczeniowe: Tajny Centralny Komitet rewolucyjny, w którym działał Stojonow (?!). Powstańcy zajęli Płowdio i obalili rząd. Powołano tymczasowe władze Rumelii i proklamowano połączenie z ks. Bułgarskim. Książe Battenberg poparł ideę zjednoczenia. Popierając Austriaków stracił poparcie ros. Zjednocznie Bułgarii zostało przyjęte z wielkim entuzjazmem. Początkowo Turcja i państwa europejskie nie popierały zjednoczenia, ale w 1886 Turcja i inne mocarstwa wyraziły zgodę. Rosja chciała obalenia Battenberga pragnąc odzyskać swe wpływy. W Bułgarii powstały 2 obozy: rusofilów i rusofobów – Stambułow.

Rusofile – obalenie Battenberga, dobre stosunki z Rosją. Rusofobowie – dobre stosunki z Aust-Węgr i Anglią. Rusofile zawiązali spisek w 1886 Battenberg abdykował. Car Aleksander wysłał Karlbansa (?!) do Bułgarii co spowodowało niechęć do Rosji i stąd większa sympatia do polityki Stambułowa. Rosja zerwała stos dyplom z Buł. Partia Stambułowa wysunęła nowy wybór księcia i został nim Ferdynand Kaburski (?!) popierany przez Aust-Węg i Włochy. Nie został uznany przez Ros i Tur. Właściwe rządy sprawował Stambułow. 7 letnie rządy Stambułowa nazwano “reżimem stambułowskim”. Stał on na czele Partii Narodowo – Liberalnej. Uznawał on Stronnictwo Postępowo – Liberalne i Stronnictwo Demokratyczne za nielegalne. Włada jego opierała się na terrorze policyjnym i łamaniu konstytucji. Masowe represje poprzez aresztowania, procesy partii rusofilskich. Organizowany zamachy na jego życie – bez skutku. W tej sytuacji ks. Ferdynand nawiązał kontakty z carem Mikołajem I i odsunięto Stambułowa od władzy wzmacniając pozycje Ferdynanda. Nowy rząd Stoiłowa (?!) zapewnił swobodę i dobre stosunki z Rosją. W 1899 znów nastąpił okres reżimu “stambułowistów”. Gdy upadł reżim w 1908 Ferdynand ogłosił się królem (carem) i proklamował niepodległość Bułgarii. Turcja uznała niepodległość Buł w zamian za kontrybucję.

Ruch czetnicki na Bałkanach w XIX w.

Po klęsce Rosji i podpisaniu pokoju paryskiego 1856 ruch powstańczy w Bułgarii zamarł. Nie ustała jednak walka o niepodległość. Rozpoczęła się świadoma działalność środowisk rewolucyjnych, którym przewodziła inteligencja pochodzenia ludowego. Powstawała ideologia rewolucyjna demokratyczna, zaczęto głosić hasła walki nie tylko z Turkami lecz również ze współpracującymi z nimi osobami.

Na czele ruchu rewoluc stał Georgi Rakowski, którego zasługą było zespolenie w jednej organizacji dzikich hajduków walczących w górach z Turkami i trudniących się rozbojem i młodych inteligentów – reolucjonistów. Na pocz 1860 tron w Serbii objął ks. Michał Obrenowič, który dążył do wydania wojny Turcji i zjednoczenia wszystkich narodów bałkańskich do wspólnej walki. Dzięki poparciu udzielonemu przez rząd serbski Rakowski przystąpił na wiosnę 1861 do formowania w Belgradzie oddziału, który nazwano Legią. Poglądy swe przedstawił w “Planie wyzwolenia Bułgarii” (1861) uważał, że naród duchowo przygotowany jest do powszechnego powstania przeciw Turcji, a pojawienie się na ziemiach bułg zorganizow i dobrze uzbroj Legi Bułgarskiej, liczącej 100 – 1200 ludzi będzie sygnałem do ogólnego powstania. Władzę miał objąć tymczasowy rząd bułgar, który w VI 1862 powstał rzeczywiści w Belgradzie pod przewodnictwem Rakowskiego. Tymczasem zaostrzyły się stosunki serbsko – tureckie 3(15) VI 1862 w Belgradzie doszło do walk ulicznych między ludnością serb i turecką. W potyczkach tych wzięła czynny udział Legia Rakowskiego. Wojna została jednak zażegnana za pośrednictwem dyplomacji europejskiej. Turcy na mocy zawartego porozumienia opuścili Belgrad pozostawiając jednak swój garnizon w cytadeli. Porozumienie między Serbią a Portą uniemożliwiło dalszy pobyt Legi Bułgar w Serbii. W październiku 1862 Legia zostaje rozwiązana.

Równocześnie w Bułg istniały jeszcze inne grupy powstańcze ale ich działalność nie przynosiła widocznych rezultatów. Rakowski po rozwiązaniu Legii odbył w poszukiwaniu pomocy dla dążeń narodowych Bułgarów podróżuje do Aten i Cetinii, a u schyłku 1863 wyjechał do Rumunii. Nie zrywał jednoczesnie kontaktów z Serbią i Czarnogórą i nie zaprzestał prowadzenia walki o wyzwolenie. Dla jej podtrzymania wysłał za Dunaj niewielkie czet hajduckie, działające głów. w zachod Bułgarii. 1 864 wkroczyły do Bułgarii 3 czety. W 2 poł lat 60 tych uformowały się w ostrej walce wewn 3 gł obozy polityczne działające w środowisku emigracji bułgarskiej. Najbardziej radykalny był obóz skupiony wokół Rakowskieg. Na prawicy ruchu znalazł się obóz starych” reprezentujący poglądy i interesy czorbadżych (bogate kupiectwo, starszyzna wiejska) i jego komitet tzw. Drużyna Dobroczynna. Gdy po obaleniu przez liberałów rumuńskich rządów ks. Aleksandra Kuzy w II 1866 Rumunii groziła interwencja turecka, nowy rząd rumuński i liberalny Tajny Komitet Rumunii zwrócili ssiędo przedstawicieli emigracji bułg z propozycją rozpoczecia werbunku ochotników do walki z Turcją. Rokowania prowadzone z Rakowskim zostały jednak zerwane gdyż domagał się on prawdopod od rządu rumuń gwarancji. Wówczas rząd rumuń zwrócił się z propozycją współpracy do Iwana Kasabowa (wspołpracow Rakowskiego okresu Legii). Kasobow zaproponował utworzenie w Bukareszcie Bułgarskiego Centralnego Tajnego Komitetu, który miał przygotować powstanie w Bułg. Komitet zawarł z Rumunią “święte przymierze” przeciwko Turcji i jako, że do wojny nie doszło, akt układu o “swiętym przymierzu” nie został przez Rumunów podpisanny i tym samym BCTK stał się samodzielną organizacją. Po zerwaniu porozumienia z Rumunami przywódcy BCTK przestali nawoływać do podjęcia powstania, zaczęli skłaniać się do kompromisu z Portą i głosił, że celem organizacji jest zmuszenie rządu tureckiego do nadania Bułgarii autonomii. 1867 komitet opracował obszerny memoriał do sułtana turec, w którym proponował pod wpływem wiadomości o powstaniu Austr-Węg , utworzenie monarchii turecko – bułgarskiej.

Na łamach pisma “Naród” wydawanego przez komitet zaczęły ukazywać się artykuły wymierzone przeciwko polityce caratu antyros tendencje “Narodu” były rozwijane przez współpracujących z tym pismem polskich emigrantów politycznych. Na tle sporów o stosunek do Rosji doszło do rozłamu. Z BCTK wystąpili kupcy i BCTK przestał politycznie istnieć.

Jesienią 1866 powrócił do Rum Rakowski aby wystąpić przeciwko BCTK i odciągnąć od niego młodych. W końcu 1866 utworzył nową organizację rewolucyjną pn Naczelny Obywatelski Tajny Bułgarski Komitet Narodowy (700 osób). Dla położenia kresu samowoli i wprowadzenia dyscypliny wojskowej w czetach złożonych z hajduków Naczelny Komitet Narod wydał 1(13) I 1867 “ustawę tymczasową o ludowych czetach leśnych”, która wprowadzała 8 surowych nakazów; nie upijać się, nie kraść itp. Za łamanie tych nakazów zwanych “świętymi obowiązkami” dowódca miał prawo karać śmiercią. 10 (22) X 1867 zmarł Rakowski.

W tym samym czasie rozwijał ożywioną działalność również trzeci obóz polityczny bułgarskiej emigracji – stronnictwo “starych” i jego komitet tzw. Drużyna Dobroczynna (od 1862). Gł rolę odgrywali tu wielcy kupcy bułgarscy. Program ich przewidywał utworzenie wspólnego państwa pod nazwą Bułgaro – Serbia lub Serbo – Bułgariaz dynastią Obrenowiców, wspólnym rządem i zgromadz. narod na czele. Rezolucja z IV 1867 przewidywała zastapienie nazwy Serbo – Bułgaria nazwą Cesarstwo Jugosłowiańskie i przewidywała formalne zachowanie odrębności Serbii i Bułgarii. Z rezolucja tą solidaryzowały się również inne obozy emigracyjne.

Na wiosnę 1867 zwolennicy Rakowskiego wyprawili do Bułg 2 czet. Zostały one z entuzjazmem przyjęte przez młodzież bułg, napływającą do ich szeregów. Doszło wówczas do starć z siłami otomańskimi. Zaniepokojony pojawieniem się czet w Bułg pasza zastosował okrutny terror wobec ludności tych obszarów, przez które przechodziły czety. Wielu Bułgarów zostało uwięzionych i powieszonych, wielu zesłano do Azji Mniejszej.

Największym osiągnięciem Drużyny Dobroczynnej było założenie w Belgradzie szkoły wojskowej dla młodzieży bułgar, w celu przygotowania przyszłych dowódców powstania w Bułgarii. Do szkoły zapisało się 200 Bułgarów i 100 Czarnogórców, Chorwatów i Serbów. Grupę Bułgarów nazwano II Legią Bułgarską. Środków materialnych udzielała Rosja. Przygotowania do powstania przerwał zwrot w polityce rządu serbskiego. Oficjalnie II Legia przestała isnieć 1868. “Starzy” wystosowali memoriał, w którym wyrzekali się ruchu narodowowyzwoleńczego i prosili sułtana o nadanie autonomii ze zgrom. narod złożonym z 2 izb.

Działał też obóz “młodych”, którzy – ze zwolennikami Rakowskiego po jego śmierci – założyli w VI 1868 w Bukareszcie Stowarzyszenie Bułgarskie. Organem Stowarz stało się redagow przez Kałabowa czasopismo “Naród”. Gł celem organizacji było formowanie wlk czety. Czeta licząca ok. 25 bojowników przekroczyła 6 (18) VII 1868 Dunaj. W walkach z Turkami przedarli się w głąb kraju, przez 12 dni utrzymywali Starą Połominę. Dopiero 18 (30) VII czeta została rozbia i prawie wszyscy polegli.

Lata 1868 – 9 wypełniła ostra walka wewn 2 obozów “starych i młodych”. Młodzi zaczęli uświadamiać sobie, że powstanie może wybuchnąć tylko w oparciu o masowy ruch rewolucyjny, zaczęła kształtować się partia i ideologia rewolucyjno – demokratyczna.

Jugoslawizm

W 1868 r. dochodzi do powstania monarchii Austro-Wegier. Powst. wówczas opozycja przeciwko ugodzie, np. Partia Narod., która dąży do powstania Jugosławii. Popierana jest koncepcja federalistyczna w monarchii. W 1871 r. koncepcja ta znalazła poparcie rządu austriackiego oraz kół konserwatywnych i militarnych monarchii. Rząd wiedeński prowadził rozmowy z Czechami; tzw. Art. fundamentalne.

W Chorwacji wrześniowy Manifest Partii Narodowej z 1871 r głosił zerwanie umowy z Węgrami. Na pograniczu wojskowym w Rakoicy w X 1871 r. wybucha powstanie chorwackie. Eugen Kwaternik ogłosił tam niepodległość . Drugiego dnia zabito go , a powstanie stłumiono. To skompromitowało pomysł konfederacji; pada rząd Hohenworta. 1872 – 73 – rozmowy węg -. chor. Ugoda z 1873 r. nie różni się od poprzedniej. Partia Narodowa pada. Przeciwnikiem zjednoczenia Dalmacji i Chorwacji był Wiedeń. Od 1863 r. zakładano szkoły ludowe by rozbudzić świadomość narodową ; wyrastają partie narodowe . Spotyka się to ze sprzeciwem włoskich autonomistów. W Wojewodinie orientacja pro austriacka po r. 1860 doznała klęski. Konserwatyści, gł. kler prawosławny stracili znaczenie. Przywództwo narodu przejęli liberałowie i demokraci, m.in. Sretowar Miletic - przywódczą rolę na Bałkanach wyznaczył Serbom. Wiązali nadzieję z Węgierską opozycją . Od 1866 r. zaczęli wydawać w Nowym Sadzie czasopismo “Sztandar”. W 1869 r. założ Serbską Narodową Partię Liberalną. Sprzymierzeńcem liberałów była org. Młodzieżowa “Młodzież Serbska” , założ. W 1866 r. w Nowym Sadzie . Jej celem była republika i demokratyczna jedność narodów bałkańskich. Początkowo popierana księcia Michała i jego plany sojuszu bałkańskiego, ale z czasem przeszła do opozycji. Ugoda austro - węgierska przekreśliła ich nadzieje. Słoweńcy żądali tylko j. narodowego w szkołach i urzędach. Upominano się o kulturę, instytucje narodowe i o udział w administrowaniu poszczególnych krajów. W latach 60 w Lublanie powst. “ Macierz Słoweńska” 1865 r. - zjazd w Moriborze powst. Przechołoweński Program Moriborski . Domagano się , by każda prowincja posiadała swój Sejm. Program ten krytykowali liberałowie. Po ugodzie z Węgrami Słowenia weszła do zachodniej części monarchii (Cislitowii ). Pod administracją węgierską pozostawało Prekomurie. W l 1867 – 68 na ziemiach słoweńskich odbywały się luźne zgromadzenia ludowe zwane taborami. Celem ich było demonstrowanie jedności i solidarności Słoweńców i popularyzacja haseł zjednoczenia. Starosłoweńcy odciągnęli od taborów masy chłopskie. Wysunięcie żądania zjednoczenia etnicznego – Sejm w Karentii w 1870 r. 1. XII. 1970 r. sejm w Lublanie proklamował jedność kulturalną i polityczną Słowian Południowych , w ramach monarchii. W Chorwacji tworzenie się języka narodowego było podstawą do tworzenia się narodowości . W L.30 – 40.Chorwaci zdecydowali się na wybór dialektu sztokawskiego co połączyło ich z Serbami . W l. 40. W Chorwacji działał Ilija Eorarzanin – koncepcja utworzenia Jugosławii . Koncepcję tę popiera Jelocić , który jest komendantem pogranicza wojskowego i namiestnikiem Dalmacji . Obszar, który Chorwaci chcieli uważać za swój – obszar sporu m. Chorwacją i Austro- Węgrami

Manifest październikowy Mikołaja I w 1905r.

Car pod wpływem światłych ludzi, którzy odzyskali wpływy wydał manifest, w którym zapewniał : przyznanie swobód obywatelskich, powołanie przedstawiciela narodowego o kompetencjach ustawodawczych i ustanowienie urzędu premiera. Liberałowie przyjęli manifest entuzjastycznie, nie zaspokajał on jednak potrzeb i oczekiwań proletariatu. Strajki i wystąpienia trwały nadal. Punktem kulminacyjnym było powstanie w Moskwie, które wybuchło w XII 1905r . Wybuchały też bunty w wojsku. Krwawo tłumione wystąpienia robotnicze zaczęły ustawać na początku 1906 r. Wówczas to car ogłosił zasady nowego systemu politycznego

– car władcą samowładnym

– władzę ustawodawczą dzielić ma z Dumą i Radą ( izba wyższa obok Dumy)

–ustawa, by wejść w życie , musiała być zatwierdzona przez Radę Państwa i cara.

–car miał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy w przerwach między obradami Dumy,( często nadużywane przez cara)

– wybory do Dumy miały być pośrednie. Najpierw wybierano elektorów, a dopiero ci wybierali posłów. Odbywały się w 4 kategoriach: ziemskiej, miejskiej, wiejskiej i robotniczej.

Ogłoszenie i wprowadzenie w życie manifestu spowodowało, że zaczęły powstawać legalne partie i burżuazyjne. Dawniejsi liberałowie, jak np. Związek 17 Października stali teraz na gruncie manifestu carskiego.

Partie polityczne w Rosji po 1905 roku.

Najwięcej posłów wprowadziła do I Dumy partia tzw .”Kadetów”, właściwie Partia Wolności Ludu lub Partia Konstytucyjno- Demokratyczna; w skład jej weszli członkowie Związku Wyzwolenia, a częściowo też - Związku Konstytucjonalistów, z takimi działaczami jak , jak Iwan Pietruszewicz, Wasyl Makłakow, Piotr Struve, Fiodor ....i uznawany za przywódcę partii Paweł Milukow. “Kadeci” byli ugrupowaniem liberalnym i początkowo, w trakcie silnego jeszcze ożywienia rewolucyjnego, wysuwali daleko idące postulaty ; szybko jednak przeszli na pozycje reformistyczne i opowiedzieli się zdecydowanie za monarchią parlamentarną, chociaż domagali się np. odpowiedzialności ministrów przed Dumą , ośmiogodzinnego dnia pracy i częściowo wywłaszczenia obszarników za wynajem.

Dość znaną część posłów włościańskich w Dumie utworzyła luźną organizacyjnie frakcję “trudowników” (właść. Partia Pracy – Trudowaja Gruppa), którzy w swoich przemówieniach zaczęli ostro i zdecydowanie domagać się oddania chłopom całej ziemi obszarniczej. Domagali się również ogłoszenia powszechnej amnestii i wprowadzenia odpowiedzialności ministrów.

Słowenia na przełomie XIX i XX

Słoweńcy byli rozbici po różnych prowincjach monarchii. Po wojnie 1866 r. część terytorium Słowenii dostała się po panowanie Włoch . Po układzie z Węgrami część Słoweńców dostała się pod panowanie Węgrów . Słoweńcy nie wysuwali radykalnych żądań pragnęli jedynie swobody wypowiedzi w dziedzinie kultury oraz zjednoczenie w jedną prowincję . Zjazd Lubljanie z 1870 r. wysuwa propozycję na wypadek włączenia monarchii do Rzeszy , by połączyć się z Węgrami . Sytuacja zmieniła się , gdy na Węgrach zaczęto dążyć do rewizji układów z Austrią i pełnej niezależności . Chorwaci i Słoweńcy poparli te dążenia w zamian za ustępstwa ze strony Węgier . Pragnęli państwa federalistycznego , czyli Jugosławii, Austrii i Węgier. Słowenia wśród krajów bałkańskich była najsilniej rozwinięta pod wzg. Gospodarczym, dlatego też miała najsilniej rozwiniętą klasę robotniczą.

Życie polityczne w Galicji Wsch. XIX / XX w

Trwał proces polonizacyjny. Od 1817 r. nakazem rządu austr. nauczano w szkołach wyłącznie po polsku. Wśród chłopów prowadzono agitację; nawoływano do czynnego, polsko–ukraińskiego wystąpienia przeciwko Austrii. Rolnictwo b. zacofane. W połowie lat40 pogorszenie położenia chłopów. II.1846r. Manifest Rządu Narodowego ogłosz. w Krakowie zapowiadał zniesienie pańszczyzny i czynszów bez odszkodowań. Ustawa rewolucyjna groziła represjami za samowolę uniemożliwiając związanie idei narodowo – wyzwoleńczej z ruchem chłopskim. Próby powstańcze stłumiono. Prowincjonalne władze austryjackie rozpuściły wieści, że szlachta nie chce dopuścić do spełnienia przez cesarza ludowych postulatów – nastąpiły masowe ataki na dwory. Szybka interwencja wojsk austr. zapobiegła rzeziom w Galicji Wsch. Połowa III 1848 r. – obalenie Metternicha. Gubernator Galicji – hr. Franz von Stadion , na własną rękę 22IV zniósł pańszczyznę. Postulaty ludności ukraińskiej nie były brane pod uwagę przez polskich działaczy polit. Konserwatyści i liberałowie ukraińscy rozpoczęli działania na własną rękę, czołową rolę odegrało wyższe duchowieństwo unickie. 19IV wystąpiło ono z postulatem do Cesarza aby 2.V.1848 r. powst. We Lwowie Hołowna Rada Ruska z bpem. Grzegorzem Joachimowiczem na czele . Program;

Poprawa bytu narodowego

Język ukraiński w szkołach

Dopuszczenie do urzędów państwowych

Zrównanie duch. unickiego z katolickim

1890r. powst Ukraińsko – Ruska Partia Radykalna. Założyciele ; Frank ,Pawłyk ,Budzynowski i Prylowski. W 1899 r. rozłam Liberałowie z narodowcami utworzyli Ukraińskie Stronnictwo Narodowo–Demokratyczne. Partia ta głosiła poglądy nacjonalistyczne odrzucała współpracę z Polakami. Chciała połączyć z Galicję Wsch z Ukrainą Naddnieprzańską. Przełom 1896 / 97 – z URPR wydzieliła się grupa kierowana przez Jarosiewicza, Wityka , Terleckiego zakładając Ukraińską Partię Socjalistyczno-Demokratyczną. Ukraińskie liberalne i nacjonalistyczne organizacje polityczne i stowarzyszenia kulturalne i oświatowe działały głównie na wsi. Podkreślały odrębność narodową Ukraińców. W 1902 r. wielka fala ruchów chłopskich objęła 400 gmin w 28 powiatach. Zradykalizował się ruch studencki. Zwiększenie liczby mandatów do parlamentu spowodowało rywalizację między polską prawicą i stronnictwami ukraińskimi. W V. 1907 r. Ukraińcy zdobyli 27 mandatów. IV.1908 r. – projekt porozumienia między Kołem Polskim i Klubem Ukraińskim, nie zrealizowany w wyniku zaostrzenia namiestnika Andrzeja Potockiego przez studenta Siczyńskiego z UPSD . Rozpoczęła się nagonka nacjonalistyczna z obu stron. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich powstał Narodnyj Sowiet ( Rada Narodowa) ; członkowie żądali autonomii dla ziem będących pod wpływem Austrii. W odpowiedzi na akt 2 cesarzy z 5XI 1916 r. ( o utworzeniu Królestwa Polskiego) Ukraińska Partia Narodowo-Demokratyczna wystosowała protest żądając utworzenia odrębnej, autonomicznej prowincji ukraińskiej.7.XI. Ukraiński Klub Parlamentarny oświadczył, że będzie dążyć do własnego państwa w ramach Austrii. Nastąpiło przesilenie w Radzie Ogólnoeuropejskiej i Ukraińskim Klubie Parlamentarnym. Powst. Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna; oświadczyła , że nie pogodzi się z polską autonomią, żądając podziału Galicji i utworzenia prowincji rządzonej przez Sejm Ukraiński .Trwała I wojna światowa . Dzięki gen. Brusiłowi rozszerzyło się władztwo Rosji. Pod jej bokiem, dzięki przymykaniu oka przez gubernatora Trepowa, powstały gimnazja ukraińskie. W efekcie I wojny zaczęły kształtować się państwowości.

Węgry na przełomie XI i XX w

Od pokoju w Karłowicach (1699) Węgry znalazły się pod panowaniem Habsburgów. W zw. z kryzysem ekonomicznym i wzrostem nastrojów rewolucyjnych w Europie także i na Węgrzech wzrasta opozycja przeciwko centralizmowi wiedeńskiemu. Jej liderem był liberał Lajos Kossuth. Dużą popularnością wśród drobnego mieszczaństwa cieszył się poeta Petofi, twórca “Młodych Węgier” w 1847 r. On też był inicjatorem powstania z III. 1848 r. W Petersburgu ogłoszono ustawy konstytucyjne ,stworzono niezależny od Wiednia rząd Węgierski ( premier – Batthyany, min.fin.- Kossuth).

Ferdynand I sankcjonował ustawy konstytucyjne 11.IV. W programie politycznym rządu znalazła się zasada supremacji madziarskiej w państwie, negujące postulaty naród. Chorwatów, Serbów , Słowaków i Rumunów.

Chorwaci pod przywództwem bana j. Jelańca opowiedzieli się przeciw rewolucji, stając po stronie Habsburgów. Przez cały 1848 r. dwór wiedeński trzymał się polityki obietnic, ustępstw i ich odwoływania. Sytuacja zmieniła się po bombardowaniu Pragi i pokonaniu Włochów. Rząd Austryjacki zaczął formalną wojnę z Węgrami , wysyłając przeciwko nim Armię Jelańca. W tej syt. 22IX powołano Węgierski Komitet obrony z Kossuthem na czele, rozpoczęto przygotowania do wojny. W XII.1848 r. abdykacja cesarza Ferdynanda na rzecz Franciszka Józefa. W I 1849 r. zajęcie Budy i Pesztu. 4 III cesarz Franciszek Józef manifestem Ołomunieckim włączył Węgry do ziem cesarstwa przekreślając ich niezależność. Rząd i sejm Węgierski wyniosły się do Debreczyna, 14.IV. ogłoszono deklarację niepodległości i detronizację Habsburgów. Nie mogąc tłumić rewolucji Fr.J. prosi o pomoc cara Mikołaja I ( 200 – tyś. Armia gen Paskiewicza do Węgier ) Armia Węgierska ponosi klęskę pod Vilagos 13.VIII.1849 r. powstanie upada. Węgry potraktowano jako prowincję państwa austryjackiego, oddzielono od nich prowincję Chorwacko – Sławońską, utworzono Serbsko-Wojwodinę, wydzielono Siedmiogród. Resztę ziem podzielono na 5 okręgów: władzę sprawowali tu komisarze rządowi, jęz urzędowy – j. niemiecki.

Tymczasem już od wojny krymskiej sytuacja monarchii austr. zaczęła się pogarszać. Austria ponosi szereg klęsk na arenie międzynarodowej ( wojna włoska 1859 r. )

20.X.1860 cesarz Fr.J. wydał dyplom październikowy, zapowiadający erę konstytucyjną. Dyplom przywracał na Węgrzech konstyt. z 1847 r. przywrócono dawne instytucje węgierskie ( Radę Namiestniczą ,Kancelarię dworską ), arystokraci węgierscy objęli wznowione urzędy państwowe. 26 II cesarz wydał patent lutowy (1861). Postanowił, że sejmy poszczególnych prowincji monarchii wyślą przedstawicieli do Rady Państwa w Wiedniu jako naczelnego ciała ustawodawczego dla wszystkich krajów monarchii.

Tymczasem monarchia austryjacka doznała nowej klęski : 1863- konflikt z Prusami, 1866- wojna z Prusami i Włochami, klęska Austrii pod Sadową, Austria wyparta z Niemiec, a przez Włochów z Wenecji. Nowy minister spr. zagr. Fryderyk von Benst wiedział, że bez poparcia Węgrów Austria nie odzyska równowagi. Za jego pośrednictwem rozpoczęto rozmowy węgiersko – austryjackie. II 1867 – ugoda z Węgrami i państwo dualistyczne Austro-Węgier. Węgry z Chorwacją i Sedmiogród. To “Królestwo Korony Św. Stefana”, kraje austro-czeskie z Galicją –“Królestwa i Kraje w Radzie Państw Reprezentowanych”.

Węgry otrzymały własny sejm i niezależność w sprawach wewnętrznych . Na czele wspólnej monarchii stał w Austrii cesarz. A na Węgrzech król. Wspólne min. spr. zagr, wojskowych, finansowych. Na Węgrzech utworzono rząd Andrassyego: cel – ugoda z Chorwatami. Zawarto ją we IX.1868 r. Określała warunki chorwackiej autonomii w ramach królestwa Węgier . 1875 – powst Partia Liberalna rząd z hr. Kdomanem Piszą na czele. Syt narodów nie madziarskich ulega pogorszeniu: zakaz używania jęz. niemadziarskich w samorządach i w sądownictwie.1880 r. – powst. Powszechna Partia Robotników Węgier. Pod koniec XIX w – oznaki dualizmu. Partia niepodległości z Frencem Kossuthem na czele domagała się zerwania Unii celnej z Austrią i Węg. Wojska ( armii narodowej ) .XII 1909 r. – na czele rządu staje Karol Hedervary, w II 1910 r. zakłada on Narodową Partię Pracy- staje się partia rządzącą. Podczas wyborów koalicja z Partią Niepodległości na czele poniosły klęskę. Zwycięstwo NPP oznaczało powrót do dawnego systemu rządów – wzmocnienie dualizmu . Do władzy dochodzi hr. Istvan Fisza. Podczas I wojny świat. Austro-Wegry stanęły po str. Niemiec. Po ich klęsce Węgrzy proklamowali niepodległość.

25 X 1918 r.- powst Węgierskiej Rady Narodowej, żądającej zawarcia pokoju i niepodległości dla Węgier.14.XI.- abdykacja cesarza Karola I, 16 XI. Wielka Rada Narodowa proklamowała Węgry republiką.20.XI.1918 r. – utworzenie Węgierskiej Partii Komunistycznej.

Polityka caratu wobec Litwy XIX/XX w.

Do Litwy carat miał bardzo negatywny stosunek – gł. ze wzgl. na uczestnictwo Litwinów w polskich powstaniach narodowych i utożsamianie się z polską ideą. Carat prowadził politykę bezwzgl. ucisku narodowego. Lata 1864 – 75 – Rosja wkracza w okres reform państwowych, ale Litw otrzymała je tylko w namiastce; nie wprowadzono ziemstw powiatowych i gubernialnych stanowiących zalążek samorządu; nie w pwłni wprow w życie reformę miejską (samorządy miejsk). Władze obawiały się, że ziemstwa w “Servo – Zapadnom kraju” mogłyby doprowadzić do uzależnienia gospodarki tych guberni od szlachty polskiej. 1864 dawne sądownictwo stanowe zastąpiono sądami powszechnymi. Wprowadzono formalnie zasadę równości wobec prawa, uniezależniono sądownictwo od administracji, dopuszczono adwokatów do udziału w przewodzie sądowym. Osoby podejrzane o działalność antyrządową mogły być skazane bez wyroku sądowego w trybie admini i oddane pod nadzór policji, bądź zesłane w głąb Ros. Reformy dotyczące służby wojskowej i podatków – 1874 zniesiono dotychczasowy pobór rekrutów i wprow powszechny obowiązek służby wojskowej od lat 20; ostatecznie zniesiono podatek pogłówny. 1864 – w państwie ros – reforma szkolna, obowiązkowe nauczanie w j. ros., rusyfikacja – szkoły początkowe nie cieszyły się na Litwie zbytnią poularnością. 1887 – w wileńskim okręgu szkolnym władze zabroniły przyjmowania do gimnazjów dzieci biedoty, prócz wyjątkowo uzdolnionych. Dla katolików, nawet z dyplomem wyższych uczelni zamkniete były posady rządowe na Litwie. Carski Satrapa Murawiew, mianowany 1 V 1863, generał – gubernator wileński z niograniczoną władzą, nazywany przez lud “wieszatielem”, postawił sobie za cel: przywrócić narodowość ros i prawosławie na L.; złamać i wykorzenić potegę wpływów polskich; dokonanie na L. pełnej rusyfikacji szkolnictwa i administracji; sztuczne wspieranie rozwoju prawosławia, sprowadzanie ros. kolonistów, stworzenie wlk własności ziemskiej. 1864 Litwini swe wydawnictwa drukować mają rosyjską czcionką tzw. grażdanką. Następca Murwiewa Kaufman, wydał specjalny okólnik z 13 IX 1865 zabraniający drukowania czegokolwiek w “narzeczach litewskim i żmudzkim, łacińsko – polskimi literami”, zakaz sprowadzania i sprzedawania i rozpowszechniania podobnych wydawnictw. Carat przez faworyzowanie prawosławia wypowiadał wojnę Kościołowi katolickiemu i przesladował jego kapłanów; bp. Wołonczewski w kilku broszurach wydanych w Prusach w l. 1867-9 wezwał lud do obrony zagrożonego Koscioła i potepił drukowane grażdanką książki litewskie jako przeciwne wierze katolickiej. Surowe kary za posiadnie książek litewskich, 1892 zakaz prywatnego nauczania. Mimo wysiłków rządu wydano tylko 58 książek grażdanką. 1904 zniesiono zakaz druków litewskich.

Rosja w I wojnie światowej 1916 –17

1916 wzrost produkcji przemysłu zbrojeniowego w Rosji ale rozstrój gospodarczy pogłębił się jeszcze bardziej. Niezadowolenie ludności pracującej odzwierciedla się w strajkach polit. i ekonom.

Po dłuższej przerwie dowództwo ros. podejmuje działania ofensywne na froncie płd – zach. przełamano front pod Łuckiem. Spore osiągnięcie w Galicji i na Bukowinie. Walki na Wołyniu doprowadziły do ustalenia linii frontu. Bardzo pomyślnie przebiegały w 1916 operacje na froncie kaukaskim. Ros zdobyła Trapezunt (?!), zabezpieczając całkowicie Transkaukazie przed niebezpieczeństwem i wiążąc połowę sił tureckich. Nie zmienia to jednak syt. w kraju. Częste zmiany w rządzie, ale car nie zgadza się na powołanie rządu spośród przedstawicieli opozycji burżuazyjno – ziemiańskiej. W tej sytuacji zamierzano zmusić cara do abdykacji, a na jego miejsce wprowadzić jego bratanka Michała lub ks. Mikołaja Mikołajowicza – ten odmawia. Jednak spiskowców ubiegły wydarzenia rewolucyjne.

Od stycznia 1917 wzmogły się strajki, w lutym mimo interwencji policji dochodzi do rozruchów, nie pomagają też aresztowania, żołnierze zaczynają występować przeciw dowódcom. Od 27.02 garnizony przechodzą na stronę rewolucji. Car podpisał dekret o rozpuszczeniu Dumy Państw. Powstaje też w tym dniu Tymczasowy Komitet Wykonawczy Rady Delegatów Robotniczych. 28.02 nie było już dawnej władzy, aresztowano dostojników i in. Ministrów. Rewolucja zwana lutową zwyciężyła. Car wyjeżdża do Carskiego Sioła.

Traktat w Unkjar – Iskelessi

W czasie powstania greckiego uwydatniła się przewaga militarna wasalnego Egiptu nad jego formalną zwierzchniczką – Turcją. Dla niej niezbędna okazała się pomoc paszy Egiptu – Mehmeta Alego. On to dysponując doskonale wyszkoloną armią w 1832 postanawia zająć Syrię należącą do Turcji. Jego syn Ibrahim zdobył Syrię i wkroczył z wojskiem do Azji Mniejszej. Dalszy marsz był bardzo niebezpieczny dla Rosji. Rosja bała się przekształcenia słabego imperium tureckiego w wielką potegę militarną, utrudniłoby to realizację podstawowych założeń polityki ros. na Bliskim Wsch. Rosja podjęła kroki aby skłonić Turcję do przyjęcia ros. pomocy wojskowej, a Egipt do zawieszenia broni. Obie strony odmawiały. Rosja nie może dłużej czekać i na pocz. 1863 wysadza desant pod Stambułem. Wojska egipskie wycofały się a Egipt zawarł ukł. Z Turcją – Mehmet Ali zatrzyma dożywotnio Syrię i Palestynę i Cylicję. Pertraktacje ros – tur doprowadzają do układu w Unkjar Iskelessi 26 VI 1833. Potwierdzono wszystkie poprzednie układy (m.in. adrianopolski), Rosja zobowiązuje się udzielić pomocy zbrojnej na lądzie i morzu Turcji, Turcja zobow się zamknąć cieśniny czarnomorskie dla flot wojennych innych państw, Rosja uzyskała opiekę nad prawosławiem w Turcji. Generalnie Rosja uzyskała przewagę polit na Wschodzie. 13.VII.1841r. podpisano w Londynie drugą konwencję, na mocy której Bosfor i Dardanele miały być zamknięte dla wszystkich okrętów wojennych, o ile by Turcja nie brała udziału w wojnie. Sułtan mógł udzielić indywidualnych pozwoleń dla mniejszych statków.

Imperium rosyjskie wobec Szwecji 1801-1815.

2.01.1805 Rosja podpisała ze Szwecją w Petersburgu sojusz przeciwko Francji. W lutym 1808 zaczęły się działania wojenne przeciw Szwecji. Prowadzono je na terytorium Finlandii, szybko zajętej przez Rosjan; daleko było jednak do końca wojny, a już 22.03.1808 car Aleksander I kazał opublikować manifest o przyłączeniu Finlandii do Rosji. Pod koniec tego roku podjęto próby porozumienia szwedzko – ros i nastąpiło zawieszenie broni, lecz mimo to wznowiono potem działania wojenne – armia ros przeszła przez zamarzniętą Zatokę Botnicką do Szwecji (zdrowo nastraszyli Szwedów). 5.09.1809 podpisano traktat pokojowy w Fridrikshamm. Szwecja ustępowała w nim Rosji Finlandię i wyspy alandzkie, zobowiązywała się ponadto do wzięcia udziału w blokadzie Anglii. W 1812 5 kwietnia doszło do zawarcia przymierza ze Szwecją. Szwecja była członkiem koalicji antynapoleońskiej.

Wymienić główne kierunki polityki tureckiej w XIX w.

Już w 2 poł XVIII w zmniejsza się znaczenie Turcji na arenie miedzynarodowej. Było to wynikiem głębokiego kryzysu państwa, który przejawiał się w zacofaniu Turcji w stosunku do innych państw eurpoejskich oraz w osłabieniu pozycji władz centralnych. Dzięki własnym dużym majątkom i poparciu miejscowych feudałów paszowi czy ajanowie uniezależnili się od niej. Zdobywali nieograniczoną władzę w powierzonej sobie prowincji, a wielonarodowościowy skład ludności państwa tureckiego oraz istnieni odrębności i separatyzmów prowincjonalnych ułatwiały taką politykę. Niektórzy władcy starali się zahamowac ten kryzys przy pomocy reform np. sułtan Selim III (1789-1807) zainicjował tworzenie nowych jednostek wojskowych (bardzo nielicznych), rozbudowe floty i wprowadzenie europejskich wzorców w zakesie rekrutacji i szkolenia wojska. W walce z przeciwnikami (janczarami) szukał pomocy u ludów podbitych. Reformy te (także niewielkie zmiany w administracji) miały wzmocnić władzę centralną ale nie powiodły się. Nowe podatki (część reformy) ŕ niezadowolenie ludności.

Kolejny sułtan Mahmud II (1808-39) początkowo zajął się likwidacją przejawów tendencji odśrodkowych i separatyzmów feudalnych. W 1826 zaczął tworzyć wojska oparte na ówczesnych wzorcach europejskich. Bunt janczarów w Stambule wykorzystał do wycięcia 20 tys. janczarów i rozwiązania tej formacji. Obok większych majątków będących dziedziczną własnością, dominującą formą stanie się drobna własność chłopska.

W poł XIX w. kryzys państwa turec pogłębia się nadal. W latach 1832 – 41 wstrząsneły T. sukcesy militarne Mehmeta Alego – paszy Egiptu. Tron sułtana ratowała zbrojna pomoc Rosji wraz z interwencją dyplom Anglii, Rosji i Prus. Sytuację Porty pogarszał szybszy wzrost liczebny Słowian, który ugruntował ich przewagę nad ludnością turecką na Bałkanach. Zmniejszało to również siły zbrojne rekrutowane wyłącznie spośród muzułmanów. O przewagę w coraz słabszej, a rozległej Turcji walczyły coraz ostrzej Anglia, Rosja i Francja. Porta zagrożona ekspansywną polityką caratu i dążeniami wolnościowymi Słowian coraz bardziej szukała kurateli Anglii i Francji. Oba te mocarstwa zapewniły sobie maksymalną redukcje ceł na swoje towary eksportowane do Turcji oraz przywileje w prowadzeniu handlu na jej terenie, dlatego były zainteresowane w utrzymaniu nienaruszalności terytorialnej Turcji.

W wyniku dążeń niepodległościowych Słowian Turcja musiała dokonać reform. 2 marca 1856 sułtan wydał tzw. reskrypt sułtański stanowiący obszerną ale ogólnikową deklarację praw chrześcijańskiej ludności Turcji:

zapewniono chrześci równouprawnienie z muzułamanami, prawa nabywania i posiadania ziemi, swobody wyznania i nauczania

zagwarantowano możliwości służby i kariery wojskowej ludności słowaiańskiej

sułtan zapowiadał tu także reformę sądową i podatkową

zapowiadał ukrócenie wszelkich nadużyć administracyjnych względem chrześc

ułatwił inwestycje oparte na zagraniczn kapitałach i rozwój handlu z Zachodem utrzymując szczególne uprzywilejowanie Anglii i Francji

Były to jednak propagandowe deklaracje, podobnie jak drobne reformy sułtana Abdülaziza (1861-76) dające chrześcij m.in. udział w wyborach komunalnych, nie gwarantowały rzeczywistego równouprawnienia. W latach 70 –tych Turcja weszła w stadium przewlekłego, pogłębiającego się kryzysu finansowego. Chcąc temu zapobiec rząd ograniczył wydatki na administrację i cele produkcyjne, a podwyższył podatki. Do walki o wolność narodową zachęcał uciskane ludy przykład: Serbii, Czarnogóry, Rumunii, Grecji, które w wiloletniej walce zdołały wywalczyć wolność.

Rewolucja lutowa w Rosji

W 1917 napięcie rewolucyjne, 12 rocznica Krwawej Niedzilei w Piotrogrodzie – 140 tys. ludzi, strajki w całej Rosji. Od poł lutego – coraz większa liczba fabryk strajkuje. Zatarg w zakładach putiłowskich – żądają podwyżki płac – dlatego zakład zamknięto – 90 tys starjkuje. 23 II 1917 – 200 tys. starjkuje. Hasła “Precz z caratem”. Jedyna nadzieja rządu w wojsku, ale ono też odmawia wkroczenia do akcji przeciw demonstrantom. Car żąda aby opanować sytuację, ale jest już za pózno – nie pomogły liczne aresztowania i blokada mostów żeby nie wpuścić robotników do środka miasta. Od 27 II – garnizony przechodzą na stonę rewolucji – podpalano komisariaty policji, sąd okręgowy. Chabałow czeka na Placu Zimowym na posiłki, ale one nie przychodzą bo kolej jest w ręku rewolucjonistów, więc wycofuje się do gmachu Admiralicji. Wie zresztą, że żołnierze są niechętnie nastawieni do walki. Car przerywa sesję Dumy (14-25 II). Utworzono Tymczasowy Komitet Dumy – przewodniczący Rudzianka. Car postanawia wyjechać z Mohylewa do stolicy – nie udaje mu się bo kolej wiadomo czyja. Ostatecznie utworzono Rząd Tymczasowy – premierem ks. Jerzy Levow (?!). w nocy z 2 na 3 III 1917 Mikołaj II podpisał w Pskowie akt abdykacji przekazując wladzę w ręce brata Michała ale i tak rząd oddał władzę w ręce Aleksiejewa. Car internowany (ostatecznie zamordowany wraz z całą rodziną). Nowy system rządów – tzw. dwuwładza – podział wladzy między Rząd Tymczasowy i rady (gł. Rada Piotrogrodzka). Rada ma w swoim zasięgu wojsko, milicję, wydaje dekrety, odezwy, popiera żądania robotników o 8 godz dzień pracy. Rząd dalej chce wojny i aneksji cieśnin i Konstantynopola. Rada – za obronnością kraju. Początkowo swobody polityczne w pełni, partie polit działają bez ograniczeń, nastąpiła amnestia, ze stanowisk odchodzą gubernatorzy, znosi się karę śmierci, sądy wojenne, racje chleba. Rząd Tymczasowy – uznany przez USA, Anglię, Francję, Włochy.

Z zesłania wraca Stalin, wraca też Lenin – wygłasza swoje “tezy kwietniowe” – partia bolszewicka walczy o zwycięstwo rewolucji socjalistycznej, a Rząd Tymcz to rząd imperialistycznej burżuazji. Walka musi odbywać się na drodze pokojowej bo siły reolucji są zbyt słabe – władza musi zaś przejść w ręce rad. Należy też dokonać nacjonalizacji ziemi i banków. W rok po tym SDPRP – przybiera nazwę partii komunistycznej.

Przewrót bolszewicki w 1917

Już w X 1917 Rząd Tymczasowy rozwiązał Dumę Państwową. Tymczasowa Rada Republiki powołała Awksientiewa na przewodniczącego (mandaty pochodzące z wyboru członków Rady Państwa unieważnione). 1 posiedzenie Tymczas Rady – wystąpienie frakcji bolszewickiej, ma ona negatywny stosunek do Przedparlamentu i bolszewicy opuścili salę obrad. (Tymczas Rada Republiki (Przedparlament) ma stworzyć pozory “demokratyzowania” aparatu państwowego, ma opiniować sprawy, które przedstawi Rząd.) W Komitecie Centralnym SDPRP dwa stanowiska – za bojkotem (Lenin) i przeciwko. Zaczyna się przewaga bolszewików w Radach: w Radzie Moskiewskiej – bolszewicki Komitet wykonawczy, w Radzie Piotrogrodzkiej – przedstawiciel bolszewików – Lew Trocki. Dlatego właśnie bolszewicy opuszczają obrady Przedparlamentu. Komitet wykonawczy Rady Piotrogr – organizuje Komitet Wojskowo – Rewolucyjny jako sztab rewolucji. Do Komitetu delegowani nie tylko bolszewicy, Komitet Piotrogr, Rada Piotrogr, SDPRP – działacze w Kom Wojsk – Rew: W. Mołotow, F. Dzierżyński, I. Stalin. Komitet wyznacza specjalnych komisarzy m.in. pozyskali garnizon Twierdzy Pietropawłowskiej. Powstają też gubernialne i miejskie komitety wojsk-rewol. Problem powstania zbrojnego – omawiany w Komitecie Centralnym od września. W październiku Lenin dochodzi do wniosku, że czas najwyższy rozpocząć powstanie.

Rząd Tymczasowy był właściwie bezsilny wobec tych przygotowań, wbrew zapewnieniom wcale nie miał poparcia całego narodu, mobilizują się do obrony (na czele rządu Kiereński) – chcą posiłków od dowództwa frontu półn w Pskowie – ale nie dostał, musi się oprzeć na korpusie Junkrów.. 24 X 1917 rozpoczyna się powstanie zbrojne. Dochodzi do starcia z oddziałem junkrów. Chodzi o to aby obsadzić dworce, mosty na Newie i punkty wyjazdowe z Piotrogrodu. W sztabie powstania wahają się i czekają na otwarcie II Zjazdu Rad i delegatów całej Rosji. Lenin żąda zdecydowanych działań. Sam udaje się do Smolnego (tam cały KC i sztab) – przejmuje naczelne kierownictwo. Zajęto teraz gmach poczty głównej, centralną elektrownię i Dworzec Nikołajewski, a rano 25 X Bank Państwowy i Dworzec Warszawski.

25 X (7 XI) 1917 Rząd Tymczasowy ma niewile punktów oporu. Kiereński ucieka autem z miasta. Gdy uciekł – brak władzy dlatego odezwa Komitetu Wojsk-Rew, że “Rząd Tymcz został obalony”. Władza państwowa w rękach Piotrogr Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Komitetu Wojsk-Rewol. Reformy i demokratyczny pokój, zniesienie obszarniczej własności ziemskiej, utworzeni Rządu Radzieckiego. Następnie zdobyto Pałac Maryjski, do zdobycia tylko Pałac Zimowy – na sygnał z “Aurory” atak i członkowie Rządu Tymczas aresztowani. Dekrety o pokoju i o ziemi – własność obszarnicza uległa likwidacji, bez żadnego wykupu. Wszelkie dobra obszarnicze, klasztorne itp. – w ręce gminnych komitetów rolnych i rad powiatowych. Powołano też: 1. Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy (62 bolszewik i 29 lewicowych eserowców); 2. Radę Komisarzy Ludowych – tymczasowy rząd robotniczy i chłopski, na czele Lenin, Rykow, Trocki – sami bolszewicy. Zniesienie kary śmierci na froncie.

Konwencja ALVENSLEBENA.

Bismarck w myśl swego twierdzenia, że jakakolwiek forma polskiej niezależności jest nie do pogodzenia z pruską racją stanu i obawiając się, że Rosja może sobie nie poradzić z powstaniem styczniowym, wysłał do Petersburga swego przedstawiciela Gen. Gustawa von Alvensleben w celu zawarcia z Rosją konwencji ( 8II1863), zwaną później konwencją Alvenslebena, Zakładała ona współdziałanie prusko-ros. w celu stłamszenia powstania stycz. Doprowadzając do zawarcia tej konwencji Bismarck pogrzebał chyba ostatecznie szansę na kompromis pol-ros, a ze sprawy polskiej uczynił czynnik cementujący układy prusko-ros. Konwencję ową car jak i minister SZ Rosji Gorczakow uważali za kompromitującą ale z obawy, że powstanie mogłoby się przedłużyć a to byłoby jeszcze bardziej kompromitujące zgodzili się na nią. Konwencja przewidywała możliwość przekraczania granicy przez wojska w trakcie walk z powstańcami. Zapropoonowano naweet udział wojsk pruskich bazpośrednio w walce z Polakami na co ze względów prestiżowych nie zgodziła się Rosja. Bismarck uważał konwencję za swój sukces polityczny, choć praktycznie od razu zauważył jej negatywne skutki mianowicie umiędzynarodowiła ona sprawę polską co spowodowało kilka not dyplomatycznych w sprawie polskiej.

Prusy wobec powstania styczniowego.

Bismarck obawiał się, że Rosja nie mogąc stłumić powstania pójdzie na dalekie ustępstwa wobec Polaków a może nawet wycofa się z Królestwa (wówczas brał pod uwagę zbrojne zajęcie Królestwa). Wiedział ,iż powstanie musi się odbić na postawie Polaków w zaborze pruskim. Bismarck w myśl swego twierdzenia, że jakakolwiek forma polskiej niezależności jest nie do pogodzenia z pruską racją stanu i obawiając się, że Rosja może sobie nie poradzić z powstaniem styczniowym, wysłał do Petersburga swego przedstawiciela Gen. Gustawa von Alvensleben w celu zawarcia z Rosją konwencji ( 8II1863), zwaną później konwencją Alvenslebena, Zakładała ona współdziałanie prusko-ros. w celu stłamszenia powstania stycz. Doprowadzając do zawarcia tej konwencji Bismarck pogrzebał chyba ostatecznie szansę na kompromis pol-ros, a ze sprawy polskiej uczynił czynnik cementujący układy prusko-ros. Konwencję ową car jak i minister SZ Rosji Gorczakow uważali za kompromitującą ale z obawy, że powstanie mogłoby się przedłużyć a to byłoby jeszcze bardziej kompromitujące zgodzili się na nią. Konwencja przewidywała możliwość przekraczania granicy przez wojska w trakcie walk z powstańcami. Zaproponowano nawet udział wojsk pruskich bezpośrednio w walce z Polakami na co ze względów prestiżowych nie zgodziła się Rosja. Bismarck uważał konwencję za swój sukces polityczny, choć praktycznie natychmiast zauważył jej negatywne skutki mianowicie umiędzynarodowiła ona sprawę polską co spowodowało kilka not dyplomatycznych w sprawie polskiej.

Zjazd w Erfurcie.

Był spotkaniem Napoleona z Aleksandrem I we wrześniu 1808, które trwało ponad dwa tygodnie. Aleksandrowi towarzyszyli m.in.brat- w.ks.Konstanty, MSZ-Rumiencew i Sperański. Głównym rezultatem była tzw. tajna konwencja, m.in. zawarto w niej decyzje dotyczące problemu : tureckiego, zgody Napoleona na przyłaczenie Mołdawii i Wołoszczyzny do Rosji (co prawda obwaerowano to warunkiem, że na tą aneksję musi się zgodzić sama Turcja na co niezbyt można było liczyć). W zamian Aleksander obiecał pomoc zbrojną w razie gdyby Austria wypowiedziała wojnę Francji. Spotkanie w Erfurcie było dowodem, że w ówczesnym czasie Francja zdobył hegemonię na kontynencie europejskim. Na spotkanie przybyło trzech królów niemieckich (saski, bawarski i wirtemberski) oraz wielu z książąt wszyscy cisnęli się do Napoleona, który to wówczas jak pisał Tylleyrand - trzymał losy Europy w swych rękach

Reformy wewn. Aleksandra II.

RYWALIZACJA ROSYJSKO-AUSTRIACKA NA BAŁKANACH 1880-1914

Od 1878 r. nastąpił okres pogłębiającego się konfliktu między Rosją a Austrią. W 1879 r. podpisano sojusz niemiecko-austriacki, który miał przetrwać do I woj. świat. Przejściowe polepszenie stosunków Austrii z Rosją nastąpiło w latach 1880-81, kiedy to za pośrednictwem Bismarka reaktywowano “ sojusz trzech cesarzy”. Układ ten zawarty na 3 lata, przedłużono na zjeździe monarchów w Skierniewicach w 1884r. W tym czasie istniały elementy polityczne, które mogły być zarzewiem konfliktu ros.-austr., a było to zawarcie umowy Bułgarii z Austrią w sprawie budowy linii kolejowej z Wiednia przez Belgrad i Sofię do Konstantynopola, podczas gdy Rosja usiłowała nakłonić rząd bułgarski do budowy linii kolejowej biegnącej od Dunaju na Bałkany. Wybucha powstanie we wsch. Rumelii i ks. Aleksander proklamował jej połączenie z Bułgarią. Rosja protestowała przeciwko temu, że Bułgaria zbliżyła się do Austrii. Austria zagroziła Rosji wojną na wypadek jej interwencji w Bułgarii. Rosja doprowadziła do przewrotu wew. w Bułgarii, lecz wpływy rosyjskie nie trwały długo, gdyż Austria ponownie je przejęła. Koniec XIX w. to przenikanie wpływów politycznych i kapitału na Bałkany i Bliski Wschód. Korzystając z powikłań wewn. Turcji w 1908r. Austria postanowiła dokonać aneksji Bośni i Hercegowiny lecz przeszkodą była Rosja. Minister spraw zagranicznych Austrii wystąpił do ministra rosyjskiego i zapewnił, że Austria nie będzie sprzeciwiała się otwarciu cieśnin czarnomorskich dla rosyjskiej floty wojennej jeśli Rosja zgodzi się na włączenie Bośni i Hercegowiny do monarchii Habsburgów. 5.X.1909r. Austria ogłasza aneksję Bośni i Hercegowiny, daremne były protesty Serbii i Rosji. W 1909r. Rosja zgadza się na zabór. Rosja nie rezygnuje ze zdobycia wpływów na Bałkanach ( sojusz bułgarsko-serbski przeciw Turcji). Na Bałkanach wybuchają dwie wojny bałkańskie. Bośnia i Hercegowina należą do Austrii. Austria z Serbią ostro zwalczają się. W Sarajewie ( 28.VI.1914) zostaje zabity arcyksiążę Franciszek Ferdynand następca tronu austriaskiego. Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii a dwa dni potem car podpisał dekret o powszechnej mobilizacji. 1 VIII Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, potem Austro-Węgry. Tak rozpoczęła się I wojna światowa.

SPRAWA POLSKA W ROSJI ZA MIKOŁAJA I

Rozbiory związały ziemie polskie z losami państw zaborczych. Klasa burżuazji polskiej, nie mająca własnych silnych tradycji miejskich, kształtowała się z trudem i wolno. Nie była jednolita narodowo, gdyż byli w niej Żydzi i Niemcy. Do połowy XIX w. przemysł na ziemiach polskich nie odgrywał większej roli. Inaczej było z chłopami, w zaborze pruskim znikła pańszczyzna a pozostali komornicy. Obawiając się ich polskie ziemiaństwo i państwo pruskie łączyły się aby nie dopuścić do przewrotu społecznego. Chociaż później szlachta polska była podporą ruchu narodowego. Najcięższa do rozwiązania była sprawa pańszczyzny w Królestwie i Galicji. Pańszczyzna, zależność od obszarników, zacofanie gospodarcze, podatki to powodowało wrzenie wśród chłopstwa. Spisek Ściegiennego pociągnął chłopów, miał on charakter polityczny i społeczny, przeraził on jednak carat , jak i obszarników polskich. Upadek powstania listopadowego pociągnął za sobą fatalne następstwa polityczne dla 3 zaborów.[ Królestwo Polskie miało tylko autonomię oraz surowe rządy namiestnika ks. Paskiewicza (represje, prześladowania ); Najlepiej żyło się Polakom w zaborze pruskim chociaż za działalność spiskową uważało się: nauczanie w duchu polskim, pomoc dla powstania listopadowego, organizację społeczeństwa polskiego]. Królestwu Polskiemu car Mikołaj I, nie uznając już zobowiązań traktatu wiedeńskiego zostawił tylko pozorną autonomię, surowe rządy namiestnika ks. Paskiewicza, rozpoczęte od karania winnych “buntu” zmierzały do utrzymania kraju w wierności dla monarchy poprzez represje, ograniczenie ruchu umysłowego i umacnianie społecznego znaczenia szlachty. Najpełniej jednak polska działalność polityczna mogła rozwijać się na emigracji we Francji, Anglii, Szwajcarii. Walka emigracji z caratem toczyła się głównie w dwóch dziedzinach dyplomatycznej i spiskowej. Ludzie Czartoryskiego szkodzili caratowi niemal w całej Europie. Spiski i próby powstań wywoływały zwiększone represje, ale były ustawicznym protestem wobec obecnemu panowaniu, przypominały stale o sprawie polskiej, osłabiały panowanie caratu na ziemiach polskich. W swej polityce europejskiej w stosunku do Austrii i Turcji carat musiał się liczyć z niepewnością posiadania ziem polskich. Sprawa polska przyczyniła się do tego, że Mikołaj I zbliżył się ponownie do Austrii, przez co związek państw Św. Przymierza został powtórnie scementowany, choć po 1830r. nie leżało to już w interesie Rosji. Po powstaniu listopadowym w 1832r. nowy ustrój Królestwa, przestał istnieć sejm, odrębne wojsko, tytuły ministrów, zamiast województw-gubernie, j. rosyjski jako urzędowy, zamknięto uniwersytet wileński. W II. 1846r. wybucha powstanie w RP krakowskiej, wojska carskie wkroczyły na jej teren i zajęły Kraków po czym Rosja wyraziła zgodę na zaanektowanie tych ziem przez Austrię.

STOSUNKI ROSYJSKO-TURECKIE 1841-1856

13.VII.1841r. podpisano w Londynie drugą konwencję, na mocy której Bosfor i Dardanele miały być zamknięte dla wszystkich okrętów wojennych, o ile by Turcja nie brała udziału w wojnie. Sułtan mógł udzielić indywidualnych pozwoleń dla mniejszych statków. Kryzys sprawy wschodniej pokazał do jakich spięć i powikłań może dojść gdzie krzyżują się wpływy wszystkich państw europejskich. Egipt przestał być częścią Imperium Ottomańskiego, na zach. odpadła od Turcji Algieria, dzięki Francji. Wielki kryzys “sprawy wsch.” zapoczątkował ingerencję mocarstw w sprawy Turcji. W 1848r. Rosja wkracza do Mołdawii i Wołoszczyzny, podległych Turcji, aby uchronić ją od wpływów rewolucji. 1.V.1849 w Balta-Linanie Turcja i Rosja podpisują porozumienie, które przewidywało uzgodnienie przez Turcję i Rosję kandydatur na stanowisko hospodarów w Mołdawii i Wołoszczyźnie. W latach 60-ych XIX w. pojawił się nowy konflikt, Rosja i Austria chcą wydania uchodźców rewolucji węgierskiej zbiegłych do Turcji. Sułtan odmówił mając poparcie Anglii i Francji. Ekspansja rosyjska na Bałkany budziła zaniepokojenie kapitału angielskiego i francuskiego, które przenikały aktywnie do Turcji. Rosja chciała wykorzystać słabość Turcji aby rozszerzyć swe wpływy na Bałkanach i w cieśninach. Bezpośrednim powodem konfliktu był spór o miejsca święte w Palestynie związane z chrześcijaństwem, rywalizacja Rosji i Francji o opiekę nad tymi miejscami i opieka nad katolickimi mieszkańcami Turcji oraz konflikt o zwierzchnictwo Turcji nad Czarnogórą. W 1853 Rosja żąda od sułtana uznania praw cara do opieki nad grobem św. i prawosławnymi. Sułtan odrzuca te żądania za namową Francji i Anglii. 28.VI.1853 armia rosyjska przechodzi przez Prut i zajmuje Księstwo Naddunajskie, a 4.X. Turcja wypowiada wojnę Rosji. W wojnę włączone zostają Austria, Anglia, Francja oraz Sardynia. Wojska sojusznicze walczyły na Bałkanach potem przerzucono je na Krym gdzie prowadziły oblężenie Sewastopola aż do jego kapitulacji 9.IX.1855. Francja i Anglia chciały przez swoje zwycięstwo wywrzeć presję na cara Mikołaja I. Turcja działała na froncie kaukaskim gdzie Rosjanie odnosili sukcesy ( zdobycie twierdzy Kars ). Między aliantami narastały sprzeczności lecz ukazanie słabości Rosji zostało osiągnięte. 30.III.1856 w Paryżu podpisano pokój na podstawie pokoju Imperium Osmańskie uznane zostało za mocarstwo europejskie, M. Czarne miało pozostać zdemilitaryzowane- zamknięte dla okrętów wojennych a otwarte dla handlowych. Dokonano przyłączenia do podlegającej formalnie Turcji Mołdawii, południowa część Besarabii, a do tureckiej Dobrudży Sejanu i delty Dunaju. Ponadto obie strony ewakuowały okupowane terytoria, również i Rosja zdobycze na Zakałkaziu. Mołdawia, Wołoszczyzna i Serbia otrzymały szeorką autonomię pod gwarancją mocarstw. Ustanowiono międzynarodową kontrolę żeglugi na Dunaju. Mocarstwa oficjalnie aprobowały reformy mające na celu zapewnienie równości i sprawiedliwości wszystkim podanym sułtana. Traktat paryski nie rozwiązał kwestii wschodniej. Autorytet caratu został podważony, zrozumiano że siła państwa opartego na ustroju pańszczyźniano- poddańczym jest iluzoryczna. Dla Turcji po raz pierwszy od dwóch wieków nie był traktat dyktatem zwycięskich mocarstw, ale wynikiem rokowań, w których Turcja zasiadła na równych prawach z innymi mocarstwami europejskimi.

PRZYCZYNY, NASTĘPSTWA I PRZEBIEG WOJNY KRYMSKIEJ 1853-56

Turcja była państwem słabym, a proces rozpadu Imperium Osmańskiego postępował. Rosja starała się to wykorzystać i w porozumieniu z Anglią w kwestii wschodniej chciała rozbioru Turcji w odniesieniu do jej posiadłości europejskich. Mikołaj I sądził, że w wojnie z Turcją poprze go Anglia. Lecz Austria sama zamierzała rozwinąć penetrację w kierunku Półwyspu Bałkańskiego. Całkowita supremacja Rosji na Bliski Wsch. nie była na rękę Anglii i Francji. Bezpośrednią przyczyną konfliktu miał się stać tzw. spór o miejsca święte. Od dawna panował zwyczaj przestrzegany przez władze tureckie, że opiekę nad znajdującymi się w Palestynie pamiątkami kultu religijnego sprawowało duchowieństwo chrześcijańskie. Najpierw opieka należała do duchownych katolickich, potem do prawosławnych, a w 1830 Francja zwróciła się do sułtana o przywrócenie dawnego stanu. Sułtan udzielił na to zgody. Wtedy Mikołaj I usiłował skłonić Anglię do przeprowadzenie podziału w Turcji, z tym że zachodnia część Półwyspu Bałkańskiego miała przypaść Anglii. Car chciał spowodować za wszelką cenę zmianę tych decyzji i zażądał od Turcji: przywrócenia dawnych przywilejów duchowieństwu prawosławnemu w Palestynie, wyrażenie zgody przez Turcję na sprawowanie opieki nad prawosławnymi mieszkańcami Turcji. Mikołaj I nie przyjął do wiadomości ultimatum tureckiego i nie wycofał swych wojsk z Mołdawii i Wołoszczyzny. W X.1853 r. Turcja wypowiedziała Rosji wojnę. Na początku Turcy odnosili sukcesu u ujścia Dunaju, lecz trochę później wiceadmirał Nachimow rozbił flotę turecką pod Synopą. W 1854 wojska rosyjskie sforsowały Dunaj i zajęły południową Bułgarię. Anglia i Francja żądają od Rosji opuszczenia terenów Księstwa Naddunajskiego. Mikołaj I odmówił, zawiązuje się koalicja przeciwko Rosji. Turcja, Anglia, Francja i później Ks. Sardynii wypowiadają Rosji wojnę. Od IX 1854r. działania wojenne skoncentrowały się na Krymie. Sojusznicy w okolicy Eupatorii wysadzili 60 tys. żołnierzy. Anglia i Francja dysponują nowoczesnym sprzętem i lepszą jakością uzbrojenia, zaś rosyjska flota miała niewiele statków parowych, brak wybitnych dowódców i 35 tys. żołnierzy. Wojska sojuszników posuwały się w kierunku Sewastopola. Naczelny dowódca wojsk rosyjskich Książe Aleksander Mienszykow nie powstrzymał pochodu wojsk przegrywając bitwę pod Almą. Sewastopol zdany był na siebie. Ludność miasta w najwęższym miejscu zatoki sewastopolskiej zatapiała jednostki rosyjskiej floty by uniemożliwić operacje sojusznikom. W X. 1854r. rozpoczęły się walki o Sewastopol. Sojusznicy rozpoczęli oblężenie miasta z morza i lądu bombardując twierdzę. W 1855r. uderzenie na Eupatorię główną bazę sojuszników zakończyła się niepowodzeniem. Mienszykow utracił naczelne dowództwo, jego miejsce zajął gen. Gorczakow. 2.VIII.1855r. Francuzi zdobyto Kurhan Małachoński, dalsza obrona była bezcelowa. Po upadku Sewastopola zdobyta została twierdza Kars. Austria jako pierwsza postanawia przygotować warunki pokoju – “ 4 punkty”: zniesienie protektoratu nad Ks. Naddunajskim, wolna żegluga na Dunaju, rewizja konwencji londyńskich, opieka państw europejskich nad ludnością chrześcijańską imperium tureckiego. Punkty opracowały Anglia, Francja, Austria, lecz car Aleksander II odrzucił 4 punkty, Austria zagroziła że przystąpi do sojuszników. I 13.II.1856r. rozpoczęła obrady konferencja pokojowa w Paryżu.

CHARAKTERYSTYKA POLITYKI ROSJI NA DALEKIM WSCHODZIE

W XIX w. Rosja zwraca uwagę na Daleki Wsch., a głównie na Kraj Nadamurski i rozległe tereny na północ od Amuru należące do Chin, a w rzeczywistości bezpańskie i słabo zaludnione. Przyłączenie tych obszarów do Rosji dawało jej nowe tereny pod kolonizację, eksploatację tamtejszych bogactw, rozszerzenie ujścia na Ocean Spokojny. Podczas ekspedycji naukowych Newelskiego stwierdzono że Sachalin jest wyspą i nad Amurem założono osiedle Nikołajewsk. Zaczęły się toczyć spory między Rosją a Japonią o Sachalin, szybciej doszło do porozumienia na temat wysp kurylskich, które na mocy układu z 1855 weszły w stan posiadania Rosji, aż do wyspy Urup, inne przypadły Japonii. Los Sachalina rozstrzygnął się dopiero po układzie petersburskim w 1875, zrzekając się Wysp Kurylskich, Rosja objęła wtedy w posiadanie cały Sachalin, na którym jej bardzo zależało. Japonii przyznano jeszcze prawo do połowu ryb na M. Ochockim i na wodach kamczackich. Sprawę Kraju Nadamurskiego rozstrzygnięto w pertraktacjach z Chinami, które traktatem zawartym w Ajgunie w 1858r. wyraziły zgodę na przejęcie przez Rosję terytoriów leżących na lewym brzegu Amuru. Żeglugę na trzech głównych rzekach: Amurze, Sungari i Ussiri zastrzeżono wyłącznie dla statków rosyjskich i chińskich. W 1860 Rosja podpisała korzystny traktat handlowy i układ w Pekinie na mocy którego Rosja otrzymała Kraj Ussuryjski między Ussuri a wybrzeżem. W tym samym roku założono w południowej części tego kraju Władywostok, który szybko nabrał ważnego znaczenia handlowego i strategicznego. W 1894-5r. Chiny z Japonią toczyły wojnę, w jej wyniku Chiny musiały zapłacić kontrybucję. Dzięki pośrednictwu Rosji udzielono im pożyczki w Paryżu. Rosja postanowiła wykorzystać sytuację i rozpocząć politykę silnego nacisku ekonomicznego. Utworzono bank rosyjsko-chiński. W 1896r. oba państwa zawarły sojusz obronny przeciwko Japonii, a Chiny zgodziły się na transsyberyjską kolej przez Mandżurię W 1897r. Rosja rozszerza wpływy w Chinach, desanty morskie opanowują Talien i Port Artur. W 1897 Chiny wydzierżawiają Rosji Półwysep Liaatunski gdzie ma powstać też kolej. Inne mocarstwa też chcą coś mieć w Chinach. W Chinach wybucha powstanie bokserów zwrócone przeciw zaborcom lecz mocarstwa stłumiły je. W czasie tych działań Rosja znalazła się w Mandżurii, na co nie zgadzała się Japonia, która chciała uznać Mandżurię za rosyjską strefę wpływów w zamian za uznanie jej praw do Korei, która była państwem wasalnym Chin. Nieprzyjęcie tej propozycji doprowadziło do zadrażnień, które stały się przyczyną wojny rosyjsko-japońskiej.

SYTUACJA PRAWNA CHŁOPÓW ROSYJSKICH W I POŁOWIE XIX W.

USTAWODAWSTWO WOBEC CHŁOPÓW W I POŁOWIE XIX W.

Aleksander I 12.XII.1801r. wydał dekret dotyczący także chłopów, a mówiący że: kupcy, mieszczanie i chłopi państwowi mają prawo zakupu gruntów na własność jednak bez chłopów poddanych. Ten dekret wprowadził wyłom w ustawodawstwie gdyż wcześniej ziemię mogła wykupić tylko szlachta.20.II.1803r. pojawia się dekret o wolnych oraczach – ziemianie mieli prawo uwalniania swoich chłopów od zależności poddańczej i przyznawania im nadziałów gruntowych. Warunki uwzględniały obie strony. Dekret ten nie podważał istniejącego w Rosji porządku władania duszami jak i wydany później zakaz zsyłania chłopów na katorgę przez obszarników. Pod koniec 1803r. ważne było załatwienie spraw ludności chłopskiej w guberniach bałtyckich ( Kurlandii, Inflantach i Estonii ), w 1804r. wychodzi ustawa uznająca poddaństwo chłopów w sensie przytwierdzenia ich do ziemi, a nie do ziemian. Teraz obszarnicy bałtyccy nie mogli sprzedawać chłopów, a używane przez chłopów działki uznano za dziedziczną własność. Ludność wiejska otrzymała samorząd gminny i sądy włościańskie, ograniczono stosowanie kar cielesnych. Na wniosek szlachty z guberni bałtyckich w 1816-19 wyszła kolejna reforma która dawała chłopom wolność lecz cała ziemia przyznana została panom. Od tej chwili chłop mógł tylko wynająć się do pracy u pana lub emigrować. Koniec panowania Aleksandra zostawił chłopów w jarzmie poddaństwa, nędzy i ciemnocie. Mikołaj I i jego tajny komitet 6.XII.1826r, wyszła ustawa na mocy której obszarnicy mogli nadawać indywidualną wolność osobistą chłopom, którzy wchodzili do nowego stanu “wyzwolonych rolników”. Powtórnie zabroniono sprzedawania chłopów w oderwaniu od ziemi i przenoszenia ich do służby dworskiej. W 1837r. powstaje ministerstwo Dóbr Państwowych- zarządzało ziemią i chłopami państwowymi na 4 szczeblach: gubernianym, okręgowym, grodzkim i wiejskim. Roztoczono opiekę nad chłopami, przydzielono ziemię małorolnym i bezrolnym chłopom, uregulowano system korzystania z lasów, przeprowadzono prace miernicze, namawiano do uprawy ziemniaków, budowano drogi, spichrze, szkoły, szpitale. Reformy nie podważyły jednak poddaństwa. Zakazano panom zsyłać chłopów na Sybir. W 1838r. wyszedł zakaz sprzedaży chłopów w oderwaniu od rodzin i zakaz spłacania długów prywatnych “duszami”. 2.IV.1842r. wyszedł dekret o chłopach zobowiązanych – chłopi otrzymywaliby do użytkowania działki ziemi, albo płacąc za to czynsz (danina, odrobek), podlegaliby władzy sądowej pana. W 1844r. wychodzi dekret uwalniający od poddaństwa służby dworskiej za określonym wykupem. Od 1847r. chłop mógł się sam wykupić jeśli posiadłość obszarnika zlicytowano za długi. Znaczenie też miały inwentarze – ujęte w ramy możliwie ścisłych wyliczeń zestawieniach powinności chłopskich na rzecz obszarników.

DUMA PAŃSTWOWA W ROSJI I JEJ ZNACZENIE

Dekret o ordynacji wyborczej do Dumy ukazał się w 1905r. wydano też ustawę o reorganizacji Rady Państwa, określono charakter władzy cesarskiej, następstwo tronu, prawa i obowiązki obywateli, zasady prawodawstwa. W ustawach sugerowano, że ustrój Rosji nabrał charakteru konstytucyjnego. Cesarz miał sprawować władzę łącznie z Dumą, lecz inny artykuł głosił, że cesarz miał władzę samowładną, sam decydował o polityce zagranicznej, armii, flocie. Duma nie była jedynym organem prawodawczym, obok niej działała Rada Państwa. Każdą ustawę uchwaloną przez Dumę potem Radę zatwierdzał monarcha. Wybory do Dumy były pośrednie, najpierw wybierano elektorów, a spośród nich dopiero posłów. Pierwsza Duma rozpoczęła obrady w 1906r. w Petersburgu (500 posłów) w skład jej weszły różne partie (Związek 17 Października, Partia Wolności Ludu-“Kadeci”, Partia Konstytucyjno- Demokratyczna, Partia Pracy). Były liczne i radykalne postulaty przedstawicieli tych partii (głębokie reformy, monarchia parlamentarna, oddanie chłopom ziemi). Konflikt między Dumą a Rządem. 8.VII.1906r. rozwiązano Dumę. Car powołuje nowego premiera – Stołpina, był też ministrem spraw wewnętrznych. Miał on umocnić kruszącą się pozycję caratu. W kraju wybuchają liczne bunty, np.: floty bałtyckiej, wojsk lądowych, wybuchł terror, w zamachach ginęli dostojnicy państwowi. Wydano dekret o utworzeniu sądów wojskowo-polowych, które wydawały liczne wyroki śmierci buntownikom. W 1907r. odbyły się wybory do drugiej Dumy, a 1.VI carat powiadomił Dumę o pociągnięciu do odpowiedzialności socjaldemokratów za spiski wojskowe. Lecz już 3.VI.1907r. Mikołaj II rozwiązuje Dumę. Był to dzień końca rewolucji oraz świadomość robotników i chłopów, że jest możliwe zwycięstwo z absolutyzmem. Ogłoszono zmianę prawa wyborczego: ograniczono prawa różnych warstw społecznych, np.: narody Azji Środkowej, ludy koczownicze, robotników. Przywileje mieli właściciele ziemscy. Trzecia Duma zwołana została na 1. IX.1907r., skład jej wybrał rząd (aż 147 posłów prawicowych). Duma ta przetrwała 5 lat, była ona o charakterze obszarniczo-burżazyjnym. Ważne projekty tej Dumy to: ustawy agrarne Stołpina, reorganizacja floty i armii, oświaty. Ustawy reakcyjne: ograniczenie kompetencji sejmu fińskiego, wyłączenia Chełmszczyzny z Królestwa.

CZECHY W LATACH 1848-1918

W Czechach ruch narodowy rozwijał się już od XVIII w. w postaci walki drobnej burżuazji czeskiej przeciw bogatej burżuazji niemieckiej, walczyli też chłopi czescy ze szlachtą niemiecką lub zniemczoną. To zagrożenie dawało wgląd na świadomość odrębności narodowej, przywiązanie do języka ojczystego, powstawanie literatury, chęć poznania historii. Wojny napoleońskie a także rozwój przemysłowy Czech przyczyniły się do tego, że ruch narodowy czeski wszedł w fazę polityczną. Rząd austriacki widząc większe niebezpieczeństwo dla państwa w ruchu narodowym niemieckim popierał częściowo ruch czeski. Zgodził się na j. czeski w szkołach, w Pradze powstaje Muzeum Narodowe, ośrodek życia umysłowego czechów. W 1846r. Austria objęta rewolucją, a Czesi domagają się przebudowy Austrii na państwo federacyjne w którego rządach mieliby takie same prawa jak Niemcy. W Czechach powstaje tajna organizacja “Repeal”- walka z absolutyzmem, wyzwolenie chłopów i utworzenie republiki demokratycznej. W Repealu skupili się głównie demokraci lecz nie mieli oni poparcia burżuazji która chciała jedynie reform liberalnych. 8.III.1848r. wysunięto publiczne żądanie zwołania sejmu czeskiego, zniesienie cenzury, uchwalono petycję do cesarza. 28.III patent cesarski daje chłopom prawo do wykupu pańszczyzny. W III. 1848r. w Pradze wybucha powstanie. Rozpoczyna się germanizacja ludności nie niemieckiej . W 1867r. powstanie austro-węgierskie, Czesi dalej domagają się federacji. W 1868r. antyniemiecka manifestacja e Pradze. Praga oblężona. Czesi zwracają się ku Rosji. W drugiej połowie XIX w. Czechy stały się przodującą gospodarczo prowincją monarchii austriackiej. W końcu XIX w. nastąpił rozłam w czeskim stronnictwie narodowym na staro czechów i młodo czechów domagają się zwiększenia praw dla Czechów. W 1878r. powstała czeska partia socjaldemokratyczna. Podczas I wojny światowej czescy politycy liberalni opowiedzieli się po stronie Ententy. W 1916r. w Paryżu powstała Czechosłowacka Rada Narodowa z Masarykiem na czele, jako reprezentacja Czechów i Słowaków. Zorganizowało ona m.in. czeskie legiony we Francji, Włoszech i Rosji. Umowa pittsburska z 1918r. ustaliła utworzenie przez Czechów i Słowaków wspólnego państwa, a 18.X.1918r. została proklamowana niepodległa Czechosłowacja. Od 1.I.1993r. Czechy tworzą samodzielne państwo z Havlem jako prezydentem.

RUCH NARODOWO-WYZWOLEŃCZY BUŁGARÓW DO 1875R.

Po pokoju adrianopolskim w 1829r. nie ustały w Bułgarii dążenia do zdobycia niezależności narodowej. Został zawiązany spisek “wełczony” w skład którego weszli kupcy z Tyrnowa, Eleny i in. miast, został on zdradzony Turkom w 1835r. Uczestników spisku skazano na śmierć. Wybuchają liczne powstania wśród chłopów bułgarskich, których gnębi reforma agrarna turecka (większe podatki). Masowo wybuchają postania chłopów bułgarskich i serbskich. Powstają czety w Rumunii aby przekraczać Dunaj i wywoływać powstanie w Bułgarii. W 1842r. na czele czety staje Rakowski, który w 1841r. w Atenach założył Związek Macedoński dla organizowania powstań na ziemiach bułgarskich. W 1843,1850 wybuchają nowe powstania lecz tłumione były przez Turcję. Po klęsce Rosji i podpisaniu pokoju paryskiego w 1856r. ruch powstańczy w Bułgarii zamarł. Rozpoczęła się świadoma działalność środowisk rewolucyjnych na czele z Rakowski, który formułuje w Belgradzie “Legię”, stworzył tajne komitety i ośrodki walki. W ostrej walce wewnętrznej uformowały się 3 obozy polityczne. W Bukareszcie powstaje Centralny Tajny Komitet, który zawarł tajne przymierze z Rumunią przeciw Turcji. Po zerwaniu porozumienia z Rumunią komitet opracował memoriał do sułtana tureckiego, w którym proponował utworzenie monarchii turecko-bułgarskiej lecz z czasem stracił poparcie. Rakowski tworzy Naczelny Obywatelski Tajny Bułgarski Komitet Narodowy, powstała też Drużyna Dobroczynna- założyła szkoły wojskowe dla młodzieży bułgarskiej w Belgradzie. Obóz starych i młodych uświadomił sobie, że powstanie może wybuchnąć tylko w oparciu o masowy ruch rewolucyjny. Bułgarski Centralny Komitet Rewolucyjny w 1870r. koncepcja Lewskiego, który głosił idee demokratyczne i federacyjne; wg niego wrogowie to Turcy i duchowieństwo greckie. Lewski tworzy sieć komitetów rewolucyjnych i Rząd Tymczasowy Bułgarii oraz powstał Centralny Komitet Rewolucyjny, który za cel stawiał sobie walkę zbrojną aby wyzwolić Bułgarię. Karawełow i Botew prowadzą spór a walka między nimi to walka między kierunkami w ruchu narodowowyzwoleńczym. W 1875r. Botew zrywa z Karawełowem i prowadzi walkę z obozem umiarkowanym. Botew wniósł pogląd rosyjskiej rewolucji demokratycznej, “że ustrój społeczny każdego narodu zależy od jego odrębnego charakteru”. Międzynarodówka miała dać siłę aby uwolnić się od carów i kapitalizmu. Kryzys gospodarczy Turcji w 1875r. dał nadzieje na jej pokonanie. W VI. 1875r. podnosi się do boju Hercegowina potem Bośnia. Centralny Komitet Rewolucyjny przygotowuje się do powstania lecz zostaje zdradzony. Od 1875r. Centr. Kom. Rewol. wznawia działalność, przygotowano plan powstania na 1.V.1876r. Bułgarię podzielono na 4 okręgi rewolucyjne, uzbrojono spiskowców, ustalono taktykę walki. Termin powstania został zdradzony, lecz powstanie wybuchło 20.IV jednak zostało krwawo stłumione. Zaznaczyła się obojętność wobec powstania ludności chłopskiej, rewolucjoniści nie sformułowali dobrego programu agrarnego. To powstanie było pierwszym poważnym wystąpieniem ludności bułgarskiej. Ułatwiło też politykom przedstawienie kwestii Bułgarii.

SERBIA W I POŁOWIE XIXW.

1801r. rozpoczęło się pierwsze powstanie serbskie pod przewodnictwem Czarnego. W 1806r. Serbowie kontynuują walkę po stronie Rosji przeciwko Turcji. W 1809r. ponieśli klęskę. W 1811r. przy pomocy Rosji odparli Turków. Doszło do układu w Bukareszcie w 1812r. gdzie nastąpiło przywrócenie władzy tureckiej w Serbii. Na przełomie 1814-15r. nastąpił wzrost ucisku poddanych, ostre represje paszy belgradzkiego, wywołało to niezadowolenie i na czele powstania stanął Milosz Obrenowić. Uzyskał nominację i zgodę na wprowadzenie autonomii na zasadzie układu turecko-serbskiego. Rosja zmusiła Turcję do pisemnej zgody na autonomię Serbii. Serbia stała się wasalnym księstwem rządu Michała Obrenowicia. Ogłoszono go najwyższym i dziedzicznym księciem narodu serbskiego. Serbia płaciła Turcji daninę. Rewolucja węgierska z entuzjazmem została przyjęta przez Serbię, oczekiwano ustępstw w kwestiach narodowościowych Węgier. Wysłano petycję do cesarza, gdy petycja została odrzucona zwołano krajową skupsztynę, która ogłosiła, że naród Serbii jest wolny i samodzielny politycznie. Powołano władzę kolegialnie działającą u boku metropolity i wojewody. Komitet Narodowy wzywał do walki o wolność . W 1852r. wystąpienie przeciwko systemowi rządów policyjno-biurokratycznym. Zaczęto tworzyć organizacje polityczne w celu obalenia Aleksandra. Od 1849r. Serbia znalazła się pod protektoratem rosyjskim, który skończył się dzięki wojnie krymskiej. W 1853r. sułtan potwierdził autonomię serbii. Pokój paryski z 1856r. utrzymał wprawdzie wasalną zależność Serbii od sułtana, ale podobnie jak Księstwo Naddunajskie otrzymała ona gwarancje międzynarodową w miejsce rosyjskiej. Pokój paryski miał i doniosłe znaczenie ekonomiczne dla Serbii, gdyż ustanowił swobodę żeglugi na Dunaju, co ułatwiało handlowi serbskiemu dostęp do M. Czarnego. W 1858r. zwołano skupsztynę, która pozbawiła Aleksandra tronu a zajął go Miłosz Obrenowić, choć i ten był absolutystą. Michał, syn Aleksandra powziął ambitny plan stworzenia wielkiego państwa jugosłowiańskiego złożonego z: Serbii, Czarnogóry, Bułgarii. Wstępem do jego realizacji było powstanie Słowian przeciw Turkom. Obawa Turcji przed powstaniami. W 1867r. Serbia uzyskała niezależność. Michał zostaje zamordowany na zlecenie Austrii, która obawiała się silnego państwa jugosłowiańskiego. Serbią rządzi Milan i liberałowie, wprowadzają nową konstytucję i parlament jednoizbowy w 1869r.

SERBIA W II POŁOWIE XIX W. ORAZ SERBIA W POCZĄTKACH XX W. ( DO I WOJNY ŚWIATOWEJ

Serbia coraz bardziej uzależniała się gospodarczo od Austrii. Zależność polityczna ujawniła się w 1881r., w którym Austria zezwoliła Milanowi I na ogłoszenie się królem w zamian za zrzeczenie się pretensji do Bośni i Hercegowiny oraz z rezygnacji z własnej polityki zagranicznej. Ten pozorny akt koronacji zamiast wzmocnić pozycję Serbii uzależnił ją od Austrii. Ujawniła się ona w wojnie 1885r. kiedy Bułgaria zajęła Macedonię Austria uznała to za pogwałcenie traktatu berlińskiego i nakazała Milanowi wszcząć wojnę. Jednak niepowodzenia serbskie zmusiły Austrię do rokoszu. Po nieudanej wojnie, Milan musiał iść na ustępstwa. Radykałowie przejęli władzę i przegłosowali liberalną konstytucję. W tej sytuacji Milan zrzekł się władzy na rzecz syna Aleksandra. Jednak i ten po początkowych ustępstwach z czasem odwołał konstytucję z 1889r. i powrócił do polityki ojca. Ta sytuacja doprowadziła do tego, że nowym królem został Piotr I z rodu Karadziordziewiczów w 1903r. Nowa polityka bardziej liberalna próbowała uniezależnić się od Austrii i zbliżyć do Rosji i Francji. Podpisanie sojuszu z Bułgarią dało pretekst do rozpoczęcia wojny celnej przez Austrię. Serbia przy pomocy Francji zdołała przetrwać ten okres ale uzależniła się gospodarczo od Francji. Austria próbowała zmusić Serbię do uległości projektem budowy linii kolejowej przez jej terytorium oraz aneksję Bośni i Hercegowiny. Mimo iż te zabiegi osłabiały Serbię to związanie jej ściśle z Austrią było już niemożliwe. W 1912r. został zawarty sojusz bałkański przeciw Turcji podpisany przez Bułgarię, Grecję, Serbię i Czarnogórę. Jedynie Serbia nie uzyskała wtedy żadnych nabytków w Albanii, pomimo prowadzenia zwycięskich kampanii. Niezadowolona Serbia chciała to sobie odbić nabytkami w Macedonii, ale Bułgaria nie chciała iść na żadne ustępstwa. Wówczas Serbia i Grecja zawarły nowy sojusz. W tej sytuacji Bułgaria zaatakowała oba kraje. Do wojny przeciw Bułgarii dołączyła się Rumunia oraz Turcja. Pokonana Bułgaria musiała oddać Serbii całą Macedonię. Serbia dążyła aby uzyskać dostęp do morza. Państwa Trójprzymierza sprzeciwiły się temu tworząc księstwo Albanii. Wiedeń dążył do osłabienia “ Wielkiej Serbii”. 28.VI.1914r. zamach w Sarajewie na Franciszka-Ferdynanda. Austria uznała ten zamach jako serbski i widzi okazję aby zniszczyć dominację Serbii na Bałkanach. Austria wypowiada wojnę Serbii. Europę ogarnia I wojna światowa.

POWSTANIE JUGOSŁAWII

Poczucie wspólnego pochodzenia zrodziło się u Słowian Płdn. w okresie romantyzmu. Pierwsze dążenia do zjednoczenia przyniósł ruch iliryjski w Chorwacji i wspólne wystąpienie Chorwacji i Serbii przeciw Węgrom w 1848\49. W czasach najnowszych dążenia wielkoserbów szły w kierunku rozbicia monarchii austro-węgierskiej, a zwłaszcza wszystkich Słowian Płdn. w państwie Serbskim. W czasie I wojny światowej Słowianie zorganizowali się w Chicago w 1915r, i w Pittsburgu w 1916r. skąd wysłali ochotnicze oddziały przeciw państwom centralnym. W 1915r. wyłonił się w Londynie ze zbiegów poddanych austriackich Komitet Jugosłowiański pod przewodnictwem Chomata Trumbica, któr6y zawarł w 1917r. układ z rządem serbskim na Kor fu, na mocy którego nastąpiła unia narodów: serbskiego, chorwackiego i słoweńskiego. Niezależnie od tego złączyły się w 1918r. partie Słowian Południowych w monarchii austro-węgierskiej w Radę Narodową Słoweńców, Chorwatów i Serbów, która uchwaliła oderwanie się Chorwacji od Węgier, a 21.XI.1918r. złączenie południowo słowiańskich krain Austro-Węgier z królestwem Serbów. Państwo Jugosławia nosiło początkowo cechy państwa federalistycznego, lecz z czasem przybrały na sile dążenia centralistyczne serbskie, które wywołały ostrą opozycję ze strony Słoweńców, Chorwatów, Czarnogórców. Po upadku rządu Pasica nastąpiły rządy demokratów. W 1920r. powstaje rząd koalicyjny, który zawarł z Włochami traktat w Rapallo, przyznając w nim Włochom niepodległość . W 1920r. zgromadzenie narodowe uchwala “ Vidowdan”- konstytucję. Po śmierci króla Piotra zaczęły się demonstracje przeciwko centralistycznej konstytucji. W 1925r. nastąpiło porozumienie po wyborach między większością rządową a opozycją na mocy którego Radic uznał obowiązującą konstytucję i wszedł do rządu, lecz już w 1926r. odżyły walki, gdy Radic z gabinetem ustąpił. Zaostrzył sytuację zamach w Skupsztynie, którego ofiarą padł Radic. Król Aleksander dążąc do zjednoczenia zawiesił konstytucję, wprowadził rządy dyktatorskie, które po rozwiązaniu Skupsztyny i wszystkich partii politycznych dążą całą siłą do zunifikowania narodów w państwie Jugosławia.

Charakterystyka osób Lenina, Stalina, Trockiego

LENIN Włodzimierz I., właściwie Władimir I. Uljanow, 1870–1924, przywódca rosyjskiego ruchu komunistycznego i rewolucji bolszewickiej, twórca państwa sowieckiego, teoretyk marksizmu; 1893–95 w Petersburgu, zjednoczył kółka marksistowskie w Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej; 1900–17 na emigracji (gł. w Szwajcarii, 1912–14 w Krakowie i Poroninie); od 1903 przywódca bolszewickiego odłamu SDPRR; 6 XI (25 X starego stylu) 1917 przejął kierownictwo powstania zbrojnego w Piotrogrodzie i zapoczątkował rewolucję bolszewicką (październikową); od II Zjazdu Rad (1917) przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych; przeforsował zawarcie separatystycznego pokoju z Niemcami (III 1918); wywarł decydujący wpływ na ukształtowanie się podstaw totalitarnego modelu ustrojowego państwa komunistycznego, w którym pełnia władzy politycznej, ekonomicznej, wojskowej i policyjnej (WCzK) znalazła się w gestii centralnego partyjno-państwowego ośrodka kierowniczego; 1921 podjął próbę skorygowania przyjętych założeń (* Nowa Ekonomiczna Polityka) ; 1919 twórca Międzynarodówki Komunistycznej (Komintern, III Międzynarodówka); m.in. Rozwój kapitalizmu w Rosji (1899, wydanie polskie 1953), Co robić? (1902, wydanie polskie 1933), Państwo a rewolucja (1918, wydanie polskie 1919). Zob. też leninizm.

STALIN Iosif W., właściwie I. Dżugaszwili, 1878–1953, działacz komunistyczny, przywódca ZSRR, Gruzin; od 1912 w KC SDPRR(b); jeden z organizatorów przewrotu i rewolucji październikowej 1917; od 1922 sekretarz generalny RKP(b) (potem WKP(b) i KPZR); po podporządkowaniu sobie aparatu bezpieczeństwa i po śmierci Lenina, dyktatorski przywódca partii i państwa sowieckiego; w okresie kolektywizacji i industrializacji 1928–36 inicjator represji i masowych zbrodni wobec ludności i aparatu partyjno-wojskowego (“wielka czystka”); otoczony oficjalnym kultem państwowym;

TROCKI Lew D., właściwie L.D. Bronstein, 1879–1940, działacz rosyjskiego i międzynarodowego ruchu komunistycznego; jeden z przywódców rewolucji 1905–07; od 1917 bolszewik, odegrał ważną rolę w organizowaniu bolszewickiego przewrotu zbrojnego, w rewolucji październikowej, w wojnie domowej oraz w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-21; w rządzie Lenina ludowy komisarz spraw zagranicznych, potem spraw wojskowych i morskich; organizator Armii Czerwonej i koordynator jej działań w wojnie domowej; 1919–26 członek Biura Politycznego WKP(b); jako ideolog trockizmu i pretendent do władzy popadł w konflikt ze Stalinem; od 1924 usuwany ze stanowisk politycznych; 1927 wykluczony z partii, 1929 wydalony z ZSRR; 1938 organizator IV Międzynarodówki; zamordowany przez agenta sowieckiego wywiadu; Moje życie (1929, wydanie polskie 1930), Zdradzona rewolucja. Czym jest ZSRR i dokąd zmierza? (1936, wydanie polskie 1991).

TROCKIZM, zespół poglądów L.D. Trockiego i jego zwolenników, a także działających do dzisiaj, gł. w krajach zachodnich, ich kontynuatorów (neotrockizm); jest jedną z odmian komunizmu; powstał w latach 20. XX wieku w toku sporu o taktykę partii bolszewickiej i światowego ruchu komunistycznego; charakterystyczne elementy trockizmu: teoria permanentnej rewolucji, negacja stalinowskiej teorii o możliwości zbudowania socjalizmu tylko w jednym kraju (teza, że warunkiem powstania socjalizmu jest dokonywanie rewolucji w skali światowej), interpretacja zasady centralizmu demokratycznego w partiach komunistycznych dopuszczająca dyskusję i działalność frakcyjną, krytyka ZSRR jako “zdegenerowanego państwa robotników” i partii komunistycznej, zatracającej charakter partii robotniczej.

Spór polsko – ukraiński w Galicji na przełomie XIX/XX w.

W zamieszkanej przez Ukraińców wsch części Galicji bardzo liczna była ludnośc polska, ponadto w korzystającej z szerokiej autonomi Galicji Polacy byli narodem dominującym – w konsekwencji istniał na tym terenie potęgujący się antagonizm ukraińsko polski. Żądania narodowe Ukraińców skierowane były przede wszystkim pod adresem opanowanych przez Polaków władz galicyjskich, do władz centralnych w Wiedniu. Ukraiński ruch narodowy miał pretensje o to, że faworyzują one od czasu wprowadzenia autonomii Galicji – Polaków. Na ziemiach Galicji istniały ogromne różnice między strukturą społ ludności ukrain a polsk. Chłopi stanowili przytłaczającą większość społeczności ukraińskiej, w większośći byli analfabetami, ich gospodarstwa były bardzo drobne. Większość gruntów była w rękach polsk wielkiej własności ziemskiej. W tej sytuacji konflikt społ między chłopami a wielkimi właścici ziemsk był jednocześnie konfliktem narodowościowym i to niezależnie od poziomu świadomości narodow. Do wzrostu antagonizmu przyczyniał się też napływ do Galicji wsch polskich chłopów związanych z parcelacją części wlk majątków. Wśród Polaków galicyj rozpowszechniona była opinia, że istnienie narodu ukraińskiego to wymysł urzędującego w Lwowie w okresie Wiosny Lud gubernatora austr Franza Stadiona. To, że Ukraińcy stają się narodem kwestionowali również ci, którzy uważali, ze są oni częścią narodu rosyjskiego. Ukraiński ruch narodowy walczył więc nie tylko o realizację aspiracji narodowych, ale o samo uznanie istnienia narodu. Szlachta i arystokracja była spolonizowana, jedyną warstwą nie posługującą się j. polskim byli chłopi – nie istniało jednak wśród nich poczucie odrębności narod.

Animatorem tego poczucia stała się w poł XIX w. powstająca wówczas wywodząca się z chłopów nieliczn inteligencja. Z pomocą przyszlo jej niższe duchowieństwo grekokatolickie. Zaczęto od aktywności Ukraińców w dziedzinie drobnej przedsiębiorczości, rzemiosła i handlu – w 1883 powstał tzw. ruch spóldzielczy, a w parze z tą aktywnością szła działalność oswiatowo – kulturalna. Stowarzyszenie oświatowe “Proświta”, Tow Naukowe im. Szewczenki, pismo “Literaturno – Naukowyj Wistnyk”. Ukraińcy upośledzeni byli także pod wzgl polit. choć stanowili co najmniej 40% ludności całej G, w sejmie krajowym nie było nigdy więcej niż 15% Ukraińców. Prześladowany był także j. ukraiński. Ustawa z 1866 wprowadziła j. polski jako urzędowy w sejmie i jego organie wykonawczym – wydziale krajowym. Wg ustawy z 1907 organy samorządu powiatowego i gminnego zachowywały polski język urzędowania ale mogły go zastąpić ukraińskim uchwałą swych rad. W aparacie państwowym j. urzędowym był polski dlatego bardzo niski odsetek Ukraińców tam zatrudnionych.niemal wyłącznie niższe stanowiska dla nich. Mieli znacznie mniej szkół. Strona polska czyniła znaczne trudności w otwieraniu nowych gimnazjów ukraiń. Sporną sprawą był uniwersytet we Lwowie, na pocz l. 70 –tych j. niemiecki ustąpił j polskiemu – powstało wprawdzie kilka katedr ukraińskich ale Polacy przeciwstawiali się zwiększeniu ich liczby i utworzeniu odrębnego ukraińsk uniwersytetu we Lwowie. Zródłem animozji były też sprawy wyznaniowe. Postulaty ukrain nabrały znaczenia gdy w 1848 przedstawiła je Hołowna Rada Ruska utworzona główn z inicjatywy duchowieństwa greckokatolickiego i nie bez zachęty ze strony gubernatora Stadiona. Organ prasowy – “Zoria hałydka”. Najważniejszy postulat – podział G na 2 odrebne jednostki – ukraiń i polską. Żądała również wprowadzenia do szkolnictwa j. ukraińsk, dostępu Ukraińców do stanowisk w administracji i nadania duchowieństwu greckokatolickiemu takich praw z jakich korzystało duchow rzym-katol. Była w pełni lojalna wobec Austrii i cesarza oraz deklarowała chęć realizowania aspiracji narodow w drodze konstytucyjnej. Radę rozwiązano 1851, jej rolę przejęła prasa, a w końcu XIX w. i pocz. XX ukraińskie partie polit – 1899 Partia Narodowo Demokratyczna (prof. Mychajlo Hruszewskij) nie miała nacjonalist ideologii; 1880 partia radykalna, antyklerykalny charakter. Obie partie podobny program w kwestii narodow., przebudowa wszystkich organów samorządu i uczynienie w G wsch z j. ukraińsk wewnętrzego j,. urzędowania admin i sądownictwa. Wprowadzenie równych i powszechn wyborów do sejmu galic. Utworzenie we Lwowie uniwer ukraińsk. Sprzeciw Polaków, zdecydowanie antyukraińskie stanowiska, utworzenie 1905 w Galicji endeckiego Stronnictwa Demokratyczno Narodow, “...Jest tylko Polska albo Moskwa a samodzielnej Ukrainy nie ma i nie będzie” Negowali istnienie narodu ukraińsk. Działalność endecji przyczyniła się do wzrostu nastrojów antypolskich (“hartowanie Ukraińców”). Zdawano sobie sprawę z potrzeby kompromisu ze strony polskiej, ale e sejmie galic., bardzo silna była opozycja przeciwko koncesjom na rzecz Ukraińców. Główn inspiratorem kompromisu był namiestnik G Michał Bobrzyński. Złożył dymisję gdy w kwietniu 1913 bkpi polscy wyrazili sprzaeciw wobec projektu reformy wyborczej. Porozumienie zapadło dopiero w 1914. Do istniejących dotychczas 4 kurii wprowadzono 2 pochodzące z wyborów powszechnych. Mili być w większym stopniu reprezentatywni w różnych org władzy. Jesienią 1914 przewidziano otwarcie 10 nowych ukraiń szkół śred. W 1916 miał być otwrty uniwer we Lwowie ukraiń ale wybuchła wojna.

Stosunki węgiersko słowackie XIX/XX w.

Słowacy byli najliczniejszym ze słowiańskich narodów węgierskich. Trudnili się główn rolnictwem ale niemal cała wielka własność ziemska była węgierska. Tylko niewiele ponad 8% ogółu Słowaków mieszkało w miastach. Przemysł gł wydobywczy i wytwarzający prefabrykaty – prawie w całości w rękach węgierskich i zagran. Robotnicy to Słowacy. Bardzo niski odsetek inteligencji i urzędników – wynik madziaryzacji, która bardzo silna gł w szkolnictwie. 1879 obowiązek nauczania j. węg w szkołach podst. Po 1875 nie istniały słowackie gimnazja. Władze uniemożliwiły istnienie utworzonej w 1863 słowackiej organizacji kultr-oświat “Matica”. Madziaryzacja przez organy społ i kult węgierski. Inteligencja słowacka była dyskryminowana. Nie mieli żadnych tradycji własnej państwowości bo już od X w. w państwie węgierskim. Pierwsze przejawy kształtowania się narodu słowackiego pojawiły się za czasów Marii Teresy. W końcu XVIII wieku powstało Słowackie Tow Naukowe na czele z ks. Antonem Bernolakiem – opracował zasady pisowni i gramatyki słowackiej, zapoczątkował powst słowack języka literackiego. Dopiero na pocz l. 40 –tych XIX Ludovit Stur rozwinął tezę o istnieniu samodzielnego języka i narodu słowackiego i wysunął postulat oddzielenia Słowacji od Węgier. Narodowy program Słowaków pojawił się w czasie Wiosny Ludów (10 V 1848). Żądanie stworzenia na Węgrzech centralnego sejmu do którego wchodziliby przedstawiciele wszystkich narodów królestwa oraz sejmów narodowych. Równouprawnienie wszystkich języków w administr i szkolnic. Utworzenie słowack jednost wojskow. Nadanie chłopom ziemi i zwolnienie od ciężarów feudalnych. Mimo, że Słowacy walczyli przeciw Węgrom ich klęska nie przyniosła spełnienia postulatów. Jedyną zmianą było wprowadzenie do szkół ludowych j. słow. Czerwiec 1861 memorandum – uznając jedność i niepodzielność państwa węgiersk domagano się oprócz wykonania postulatów z 1848 także wydzielenia zamieszkanych przez Słowaków obszrów w odrębną jednostkę zwaną “Słowackie okolice”, w której zagwarantowane miały być prawa niesłowackiej mniejszości. Postulaty nie zostały wzięte pod uwagę, a po ugodzie austr-węgier zaczęto odbierać Słowakom ich skromne zdobycze. Pewne ożywienie polit ruchu narodowego po jego kryzysie w latch 80 –tych nastąpiło pod koniec stulecia, jednocześnie przybierało na sile jego zróżnicowanie, znalazło to wyraz w podziałach wewn Słowackiej Partii Narodowej. Niektórzy liczyli na społ czeskie, zgrupowani wokół pisma “Hlas” pozostawali pod wpływem Masaryka – idea wspólnoty narod Czechów i Słowakó – w Pradze utworzono Ceskoslovenską Jednotę – przeciwdziała na terenie Słowacji działalności “Femke”. Inni twierdzili, że niebezpieczeństwo czechizacji jest większe od grozby madziaryzacji. Największe wpływy w społ zyskała w pierwsdzym 10 –leciu XX w. orientacja ludowo-katolicka w Słowackiej Partii Narodowej. W 1913 przekształca się w Słowacką Partię Ludową. Istniała też grupa demokratyczna skupiona wokół Milana Hodży – kontakty ze środowiskiem arcyks Franciszka Ferdynanda. Żadne z ugrupowań nie wypracowało programu narodowego i nie zyskało szerszej bazy społ.

Podbój Azji Środkowej przez Rosję. Kokan, Cliwa, Buchara

2 poł XIX – przyczyny ekonom, polit. Środkowy wschód to tereny pustynne Kazachów, które są już włączone, chanat Cliwy (Chiwy), chanat Kokanu (Kokandu), emirat Buchary. Granice między nimi dosyć płynne (specyficzne warunki terenowe i zajźcia ludności) zamieszkują tu róćne narodowości, najwiźcej Uzbecy – osiadła ludnośę w 3 państwach, Tadćycy w Kokandzie i Bucharze; koczownicze: Kirgizi i Kazachowie w K., Turkmeni w C i B. Łącznie 6 mln mieszkańc ˝ K, 2,5 mln B, C ok. 800 tys. religia: islam, język – zbliżony do tureckiego. Istnieje niewolnictwo, władza – arystokracja uzbecka, mają najwięcej gruntów. System feudalny, ciągłe wojny co odbija się na rolnictwie, bo żeby się nim zajmować potrzebne urządzenia irygacyjne – te ciągle niszczone.

Kupcy ros jeżdżą tu już od czasów Elżbiety (jakiej!?), mimo trudności komunikacyjnych, słabej siły nabywczej tej ludności. Prywożą tu wyroby żelazne, cukier, zabierają bawełnę. Potem w grę wchodzi również konkurencja angielska ŕ w Persji, Chinach, wyprzedza Ros także w części środkowej – przez Afganistan szły karawany kupieckie – to uznano za poważne zagrożenie dla Ros. – wybrano drogę podboju, nie spodziewając się większych trudności. Dopiero w 1866 Ros podjęła zdecydowane kroki ekspansywne (zwłaszcza że w l. 60 ustał import bawełny z USA –bo wojna seces). Wcześniej raz tylko próbowano – w 1839 wyprawa do Chiwy bo rościła sobie pretensje do zach pastwisk Kazachów i łupiono ros karawany – kampania nieudana.

1853 Rosja podejmuje wyprawę, zdobywa Ak Meczet (teren K.). Budowa floty wojennej nad j. Aralskim i nowe warownie syrdaryjskie. Pochód równolegle ze wsch części Kazachstanu (okol Semipałtyńska): 1854 budowa Wiernoje i połączenie z Semip... linią fortec. 1863 Aleksander II dał rozkaz rozpoczęcia działań ofensywnych – zaczął się podbój Azji Środkowej. Czerniajew idzie z Wiernoje i zajął Aulije Ata. Z Pierowska idzie zaś Wieriowkin i zajął turkiestan. Czerniajew zajął Czikment (?!) i próbuje Taszkient, zdobył go dopiero po 2 latach w 1865 gdy jednocześnie przeciw K. wystąpiła Buchara. B rości sobie pretensje do Taszkientu więc R idzie dalej na połud wyrzucili B z K i weszli na teren B (1866). 1867 z ziem podbitych K iB utworzono gubernatorstwo turkiestańskie – emir B ogłosił świętą wojnę, wtedy w 1868 rozgromiono B, zajęto Samarkandę. B zrzekła się terenów utraconych i poddała się pod protektorat Rosji.

1869 Rosjani zajęli tereny wsch części M. Kaspijskiego. Rozmowy dyplom z Anglią bo chce on włączyc 2 małe chanaty w strefę swych wpływów – carat się zgadza, ma za to swobode działania wobec Chiwy. 1873 Ros wkraczają do Chiwy zajmują stolicę. Ch uznała zwierzchn ros, oddała tereny na prawym brzegu Amu Dari. Zagwarantowała Ros przywileje handlowe, kontrybucje. Podobny układ z emirem Buchary. Ciągłe rozmowy z Anglia bo Afganistan to jej strefa wpływów – Anglicy żądają aby stepy turkmeńskie pozostały nietykalne – Rosja nie chce na to przystać.

Do terenów turkmeńskich wróciła R pod koniec lat 70 –tych, gdy konflikt afgan-angiel. Doończyli Turkmenię dopiero za Aleksandra III – 1884 większość chanów przyjmuje dobrowolnie ofertę ros. Rosja graniczy już z Afganistanem – konflikt z Anglią już na ostrzu noża. Ostatecznie Anglia dogadała się z R we IX 1885. Z terenów spornych R otrzymała oazę Pande (?!) oraz Kuszkę. Na wschodzie (rejon Pamiru) ostateczn ustalenia linii granicznej dokonano w 1895.

W sumie: Chiwa i Buchara – protektoraty, reszta to generał – gubernatorstwa. Turkiestańskie złożone z 5 obwodów. Administracja ma charakter wojskowy, stosunek do ludności bezwzględny, ogromna samowola urzędniczo – wojsk. Rozwija się szczególnie handel bawełną – wymaga to zwiększeni areału i budowę koleji. Eksploatacja ekonom i rynek zbytu dla towarów ros, zniesienie niewolnictwa, rozwój kapitalizmu i życia kulturalnego (czyżby??) to efekty ros ekspansji.