Metody pomiarów zdrowia (jednostek i populacji)

• Sanolodzy, a w węższym zakresie epidemiolodzy, stosują takie metody obserwacji i badań, które umożliwiają poznawanie korzystnych cech populacji, tj. zdrowia, jak i zjawisk niekorzystnych, tj. chorób, niepełnosprawności i niesprawności. Epidemiolodzy liczą, mierzą i analizują cechy zdrowotne ludzkiej populacji.

Pomiarom podlegają także cechy (parametry) środowiska życia i pracy ludzi a w szerszym wymiarze mierzy się i opisuje wpływ środowiska geograficznego, gospodarczego (ekonomia) i społeczno-politycznego na zdrowie osób i populacji.

WYWIAD

• Lekarski (kliniczny) tzw. anamneza

• Epidemiologiczny (standardowy, jednolity)

POMIAR INSTRUMENTALNY

• Badanie przedmiotowe

• Badania laboratoryjne i obrazowe

• POMIARY POPULACJI (statystyka medyczna)

• SPRAWOZDANIA STATYSTYCZNE demograficzne i z jednostek służby zdrowia

• INFORMATYCZNE PRZETWARZANIE DANYCH LICZBOWYCH

• PROTOKOŁY BADAWCZE - specjalne badania epidemiologiczne dokumentacji medycznej (np. historii chorób)

NARZĘDZIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII
(czyli sposoby poznawania sytuacji zdrowotnej jednostek i populacji)

• Wywiad epidemiologiczny- standardowy, jednolity, w postaci kwestionariusza (spisu pytań), w formie ustnej lub pisemnej (ankieta)

Wywiad

WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY:

• Ustny (ankieter-respondent)

• Pisemny (ankieta-respondent)

• Standaryzowany ( z góry określony, w każdym przypadku taki sam)

• Kwestionariusz wywiadu standaryzowanego-spis pytań opracowanych i ułożonych celowo, według ustalonego planu, zapewniający powtarzalność wyników.

NARZĘDZIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII
(czyli sposoby poznawania sytuacji zdrowotnej jednostek i populacji)

• Ujednolicone dokumenty służby zdrowia oraz dokumenty demograficzne

NARZĘDZIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII
(czyli sposoby poznawania sytuacji zdrowotnej jednostek i populacji)

• Pomiar instrumentalny: lekarskie badanie przedmiotowe, badania laboratoryjne, obrazowe, testy diagnostyczne.

NARZĘDZIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII
(czyli sposoby poznawania sytuacji zdrowotnej jednostek i populacji)

• Statystyczna analiza danych- wzory statystyczne, znormalizowana nomenklatura, komputerowe przetwarzanie danych liczbowych

„Statystyka to dział nauki o zbieraniu, gromadzeniu, przechowywaniu, przetwarzaniu (analizie) i ocenie danych liczbowych"

Matematyka w epidemiologii

• Oddzielanie statystyki medycznej od epidemiologii jest w praktyce zabiegiem sztucznym i niepotrzebnym. Oprócz szerokich, praktycznych zastosowań w epidemiologii, metody statystyczne stosowane są także w badaniach doświadczalnych. W doświadczeniach medycznych stosowane metody obliczeń zalicza się do „biostatystyki" lub do „biomatematyki".

Statystyka w medycynie

• w ramach służby zdrowia — ten
  dział nauki bada i wykazuje prawidłowości w zależnościach i nasileniach masowych zjawisk zdrowotnych zachodzących w populacji. Metody statystyczne są stosowane także w eksperymentach epidemiologicznych, wykonywanych na małych,
  doświadczalnych grupach.

Statystyka w epidemiologii:

• Działania podstawowe, tj. dodawanie, odejmowanie, dzielenie i mnożenie oraz oblicza­nie odsetka i średnich, miar położenia i rozproszenia.

• Porządkowanie szeregów statystycznych.

• Pomiar stanu zdrowia ludności przez obliczanie współczynników i wskaźników.

• Obliczanie istotnej statystycznie zależności badanych zjawisk.

• Analiza i opis cech populacji (w kontekście potrzeb i sytuacji zdrowotnej).

• Statystyczna ocena czynników ryzyka.

Miary położenia

• Średnia arytmetyczna (posługujemy się gdy zbiór obserwacji ilościowych ma w przybliżeniu rozkład normalny, pomiary są dokładne i odpowiednio liczne)

• Średnią geometryczną (stosuje się wówczas, gdy w szeregu występuje duża skrajna wartość, której wpływ chcemy osłabić)

Miary położenia

3. Medianą nazywamy wartość środkowego pomiaru (obserwacji) w uporządkowanym szeregu. Jeżeli mamy cechę skokową i ilość obserwacji jest nieparzysta, to medianą jest wartość środkowego pomiaru (po uporządkowaniu danych). Jeżeli ilość obserwacji jest parzysta, to medianą jest średnia dwóch środkowych pomiarów. Gdy cecha jest ciągła, to medianę oblicza się według specjalnego wzoru.

Miary położenia

4. Modalna (dominanta) wskazuje wartość, która w szeregu występuje najczęściej i przeważa w danej zbiorowości.

Miary rozproszenia (zmienności)

• Obszar zmienności (rozstęp)- zakres wartości granicznych tj. różnica wartością najwyższą i najniższą.

• Odchylenie standardowe (s)- najczęściej stosowana miara rozproszenia, określa o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości różnią się średnio od średniej arytmetycznej badanej zmiennej.

Kryteria oceny stanu zdrowia

• Obiektywna jakość struktur i funkcji organizmu

• Odczucia subiektywne

• Dostępność oraz skuteczność działania służby zdrowia

Kryteria rozpoznania choroby

• Opinia osoby badanej (wywiad)

• Badanie fizykalne

• Badania dodatkowe

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI - POZYTWNE

• Przyrost naturalny

• Średnia długość życia jednostki, przeciętne dalsze trwanie życia

• Płodność kobiet

• Odsetek mężczyzn zdolnych do służby wojskowej.

• Liczba osób 100-letnich w populacji

• Cechy rozwoju fizycznego i umysłowego (wzrost, ostrość wzroku)

• Itp…

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI - NEGATYWNE

• Umieralność

• Zapadalność

• Chorobowość

• Śmiertelność

• Absencja chorobowa

• Niepełnosprawność

Umieralność

• liczba zgonów zaistniałych badanej populacji w danym czasie wyrażona współczynnikiem podającym liczbę zgonów na jednostkę ludności w określonym czasie. Jednostką ludności w stosunku, do której się przelicza zwykle liczbę zgonów jest 1000, 10 000, 100 000 lub 1 000 000 (K)

• Współczynnik umieralności ogólnej

• Swoiste współczynniki umieralności (wg wieku, płci, przyczyny)

• Wskaźnik umieralności proporcjonalnej- procent zgonów z powodu określonej przyczyny w stosunku do ogółu zgonów.

• Tablice wymieralności (prawdopodobieństw zgonu obliczone dla poszczególnych lat życia lub grup wiekowych

• Umieralność niemowląt

Śmiertelność

• - odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę.

• -jest miarą ciężkości choroby.

Zachorowalność

• liczba nowych zachorowań (przypadków lub chorób), które wystąpiły w danym okresie w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania

• dotyczy jedynie nowych zachorowań

• jest miernikiem dynamicznym

Chorobowość

• -całkowita liczba osób (lub przypadków choroby), które chorowały w danym okresie w stosunku do średniej liczby ludność narażonej na ryzyko;

• zależy od zapadalności i czasu trwania choroby

Chorobowość =

Zachorowalność * Czas trwania choroby

Absencja chorobowa

• zachorowalność połączona z czasową niezdolnością do pracy zawodowej usprawiedliwiona na podstawie orzeczenia lekarskiego

• Wskaźnik absencji chorobowej

• Wskaźnik przypadków absencji

• Przeciętny czas trwania przypadków absencji

• Odsetek osób chorujących – procent udziału osób nieobecnych w pracy ogółem oraz z powodu poszczególnych przyczyn w stosunku do ogółu zatrudnionych w roku

• Średnia liczba przypadków absencji na jednego chorującego w danym okresie

• Średnia liczba dni absencji przypadająca na jednego chorującego w danym okresie

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

• Są to zjawiska pośrednie między negatywnymi a pozytywnymi miernikami zdrowia. Można je podzielić na osobnicze (jednostkowe) i populacyjne (zbiorowe).

• Osobnicze mierniki ryzyka zachorowania lub zgonu obejmują cechy genetyczne, psychiczne (nawyki, tryb życia i styl życia) i oddziaływanie środowiska życia.

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

• Zbiorowe mierniki ryzyka to zjawiska działające niekorzystnie na całą populację lub wybraną grupę populacji, w taki sposób, że ich obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia określonej choroby lub zespołu chorób, np. alergicznych, przewodu pokarmowego, układu oddechowego.

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

• Do niekorzystych czynników populacyjnych zaliczyć można :

• zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby, produktów żywnościowych, np. pestycydami, dymami fabrycznymi;

• kontakty z nowosyntezowanymi związkami chemicznymi;

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

• nawyki odżywcze (nadmiar węglowodanów

• warunki mieszkaniowe,

• klimat;

• masowe nadużywanie alkoholu,

• coraz częstsze nadużywanie leków.

Mierniki narażenia zdrowia (ryzyka)

• Miarą wielkości ryzyka zachorowania (lub zgonu) jest ryzyko względne (RW)

• W badaniach prospektywnych ryzyko względne ocenia się przez porównanie zapadalności w grupie narażonej i nienarażonej na działanie badanego czynnika

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• Metody te dotyczą populacji i nazywane są także badaniami ekologicznymi lub statystycznymi.

• Badający śledzą naturalny rozwój zjawisk biologicznych (chorób, zgonów) i dokonując obliczeń nie interweniują aktywnie w ich przebieg. Badanie ograniczone do opisu zjawiska zdrowotnego (choroby).

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• Analiza związku między stanem zdrowia i innymi zmiennymi oraz wykazywanie istotnej statystycznie zależności między spostrzeganymi zjawiskami nazywane jest badaniem analitycznym.

• Szeroko dostępne dane statystyczno-epidemiologiczne oraz administracyjne i roczniki statystyczne mają charakter analityczny. Takie dane są najczęściej używane w służbie zdrowia.

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• Ta część pomiarów ma zasadnicze znaczenie w śledzeniu i ocenie aktualnej sytuacji zdrowotnej i jest wykonywana na bieżąco przez odpowiednie ogniwa administracji jak Urząd Stanu Cywilnego, Wojewwódzki Ośrodek Statystyki Medycznej, Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, natomiast zbiorczo — przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Państwowy Zakład Higieny oraz inne urzędy.

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• Na bieżąco wykonywane są: spisy powszechne ludności (co 10 lat), demograficzny opis początku populacji (urodzenia dzieci — metryki urodzeń), zawieranych związków małżeńskich (metryki ślubów), Także do tej grupy można zaliczyć:

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• opisy końca populacji, tj. umieralności ogólnej (karty zgonów). Rejestrowana jest również zapadalność, chorobowość i hospitalizacja (karta statystyczna chorego), absencja chorobowa (zwolnienie. lekarskie), niepełnosprawność, inwalidztwo, liczba emerytów, itd.

I. Metody i działania obserwacyjno-opisowe (bierne)

• zgłoszenia chorób zakaźnych, karty wyjazdów karetek pogotowia ratunkowego, opisy ognisk epidemii oraz zgłoszenia nosicielstwa.

II. Metody i działania badawcze — czynne (badania bezpośrednie)

• Ta część pomiarów wykonywana jest przez organizacje (instytuty naukowe, idy naukowe) lub grupy badawcze specjalnie tworzone przez np. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.

• Pomiary mają charakter obserwacyjny i doświadczalny.

II. Metody i działania badawcze — czynne (badania bezpośrednie)

• Są planowane i ustalane w sposób aktywny, celowy i wykonywane są w określonych przedziałach czasowych (rok, kilka lat, długofalowe) i przedziałach przestrzennych (badania pracowników zakładu, badania ludności gminy, badania dobranych celowo grup doświadczalnych).

II. Metody i działania badawcze — czynne (badania bezpośrednie)

• Jeśli interesuje nas stan zdrowia osób w określonym przedziale wiekowy (np. zdrowie osób pięćdziesięcioletnich) lub zdrowie określonej grupy zawodowej albo społecznej (np. zdrowie studentów wydziału lekarskiego, zdrowie rolników), to na podstawie dostępnych dokumentów obserwacyjno-opisowych nie można przeprowadzić takiej oceny. Organizuje się więc specjalne badania, tzw. badania bezpośrednie, prowadzone przez powołane do tego grupy (zespoły).

8