Metody pomiarów zdrowia (jednostek i populacji)

Metody pomiarów

zdrowia (jednostek i

populacji)

Ocena stanu zdrowia populacji jest
jednym z głównych zadań
epidemiologii. Pomiary zdrowia
jednostek wykonywane są według
określonych norm i arbitralnie
przyjętych miar. Dokładne
wykonywanie założonych pomiarów i
analiz stanowi podstawę do
prawidłowego (naukowego)
wnioskowania i epidemiologicznej
oceny stanu zdrowia badanej
populacji.



Sanolodzy, a w węższym zakresie

epidemiolodzy, stosują takie metody

obserwacji i badań, które

umożliwiają poznawanie korzystnych

cech populacji, tj. zdrowia, jak i

zjawisk niekorzystnych, tj. chorób,

niepełnosprawności i niesprawności.

Epidemiolodzy liczą, mierzą i

analizują cechy zdrowotne

ludzkiej populacji

Pomiarom podlegają także cechy

(parametry) środowiska życia i pracy

ludzi a w szerszym wymiarze mierzy

się i opisuje wpływ środowiska

geograficznego, gospodarczego

(ekonomia) i społeczno-politycznego

na zdrowie osób i populacji.

WYWIAD



Lekarski (kliniczny) tzw. anamneza



Epidemiologiczny (standardowy,

jednolity)

POMIAR

INSTRUMENTALNY



Badanie przedmiotowe



Badania laboratoryjne i obrazowe



POMIARY POPULACJI (statystyka

medyczna)



SPRAWOZDANIA STATYSTYCZNE

demograficzne i z jednostek służby

zdrowia



INFORMATYCZNE PRZETWARZANIE

DANYCH LICZBOWYCH



PROTOKOŁY BADAWCZE - specjalne

badania epidemiologiczne dokumentacji

medycznej (np. historii chorób)

NARZĘDZIA STOSOWANE

W EPIDEMIOLOGII

(czyli sposoby poznawania

sytuacji zdrowotnej

jednostek i populacji)



Wywiad epidemiologiczny-

standardowy, jednolity, w postaci

kwestionariusza (spisu pytań), w

formie ustnej lub pisemnej

(ankieta)

Wywiad

WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY:



Ustny (ankieter-respondent)



Pisemny (ankieta-respondent)



Standaryzowany ( z góry określony, w

każdym przypadku taki sam)



Kwestionariusz wywiadu

standaryzowanego

-spis pytań

opracowanych i ułożonych celowo,

według ustalonego planu, zapewniający

powtarzalność wyników.

NARZĘDZIA STOSOWANE

W EPIDEMIOLOGII

(czyli sposoby poznawania

sytuacji zdrowotnej

jednostek i populacji)



Ujednolicone dokumenty służby

zdrowia oraz dokumenty

demograficzne

NARZĘDZIA STOSOWANE

W EPIDEMIOLOGII

(czyli sposoby poznawania

sytuacji zdrowotnej

jednostek i populacji)



Pomiar instrumentalny: lekarskie

badanie przedmiotowe, badania

laboratoryjne, obrazowe, testy

diagnostyczne.

NARZĘDZIA STOSOWANE

W EPIDEMIOLOGII

(czyli sposoby poznawania

sytuacji zdrowotnej

jednostek i populacji)



Statystyczna analiza danych-

wzory statystyczne,

znormalizowana nomenklatura,

komputerowe przetwarzanie

danych liczbowych

„

Statystyka to dział nauki o zbieraniu,

gromadzeniu, przechowywaniu,

przetwarzaniu (analizie) i ocenie

danych liczbowych"

Matematyka w

epidemiologii



Oddzielanie statystyki medycznej od

epidemiologii jest w praktyce zabiegiem

sztucznym i niepotrzebnym. Oprócz

szerokich, praktycznych zastosowań w

epidemiologii, metody statystyczne

stosowane są także w badaniach

doświadczalnych. W doświadczeniach

medycznych stosowane metody obliczeń

zalicza

się do „biostatystyki" lub do

„biomatematyki".

Statystyka w medycynie



w ramach służby zdrowia — ten

dział nauki bada i wykazuje

prawidłowości w zależnościach i

nasileniach masowych zjawisk

zdrowotnych zachodzących w populacji.

Metody statystyczne są stosowane także

w eksperymentach epidemiologicznych,

wykonywanych na małych,

doświadczalnych grupach.

Statystyka w

epidemiologii:



Działania podstawowe, tj. dodawanie,

odejmowanie, dzielenie i mnożenie oraz

oblicza nie odsetka i średnich, miar

położenia i rozproszenia.



Porządkowanie szeregów statystycznych.



Pomiar stanu zdrowia ludności przez

obliczanie współczynników i wskaźników.



Obliczanie istotnej

statystycznie zależności

badanych zjawisk.



Analiza i opis cech populacji (w kontekście

potrzeb i sytuacji zdrowotnej).



Statystyczna ocena czynników ryzyka.

Liczby bezwzględne-określają liczebność osób,
przedmiotów lub zjawisk.

Liczby względne, częściej nazywane wskaźnikami
lub współczynnikami. Okre ślają one stosunek
podzbioru do zbioru, czyli mniejszej liczebnie
części populacji z określoną cechą do całej
populacji.

Współczynnik jest liczbą względną mianowaną,
czyli określającą częstość zda rzeń różnoimiennych
w określonym czasie.

Wskaźnik jest liczbą względną niemianowaną,
określającą częstość względne go udziału części
zdarzeń jednoimiennych w ich całości (najczęściej
wyrażany w odsetkach).

Miary położenia

Średnia arytmetyczna

(posługujemy

się gdy zbiór obserwacji ilościowych

ma w przybliżeniu rozkład normalny,

pomiary są dokładne i odpowiednio

liczne)

Średnią geometryczną (

stosuje się

wówczas, gdy w szeregu występuje

duża skrajna wartość, której wpływ

chcemy osłabić)

Miary położenia

3. Medianą nazywamy wartość

środkowego pomiaru (obserwacji) w

uporządkowanym szeregu. Jeżeli mamy

cechę skokową i ilość obserwacji jest

nieparzysta, to medianą jest wartość

środkowego pomiaru (po

uporządkowaniu danych). Jeżeli ilość

obserwacji jest parzysta, to medianą

jest średnia dwóch środkowych

pomiarów. Gdy cecha jest ciągła, to

medianę oblicza się według

specjalnego wzoru.

Miary położenia

4. Modalna (dominanta) wskazuje

wartość, która w szeregu

występuje najczęściej i przeważa

w danej zbiorowości.

Miary rozproszenia

(zmienności)

Obszar zmienności (rozstęp)- zakres

wartości granicznych tj. różnica

wartością najwyższą i najniższą.

Odchylenie standardowe (s)-

najczęściej stosowana miara

rozproszenia, określa o ile

wszystkie jednostki danej

zbiorowości różnią się średnio od

średniej arytmetycznej badanej

zmiennej.

Kryteria oceny stanu

zdrowia



Obiektywna jakość struktur i

funkcji organizmu



Odczucia subiektywne



Dostępność oraz skuteczność

działania służby zdrowia

Kryteria rozpoznania

choroby



Opinia osoby badanej (wywiad)



Badanie fizykalne



Badania dodatkowe

MIERNIKI ZDROWIA

POPULACJI

Wyróżnia się trzy grupy mierników
zdrowia, tj. pozytywne, negatywne i
narażenia. Mogą one być
osobnicze, gdy dotyczą
poszczególnych jednostek lub
zbiorowe, gdy rozpatrywane są z
punktu widzenia populacji
generalnej.

MIERNIKI ZDROWIA

POPULACJI -

POZYTWNE



Przyrost naturalny



Średnia długość życia jednostki, przeciętne

dalsze trwanie życia



Płodność kobiet



Odsetek mężczyzn zdolnych do służby

wojskowej.



Liczba osób 100-letnich w populacji



Cechy rozwoju fizycznego i umysłowego

(wzrost, ostrość wzroku)



Itp…

MIERNIKI ZDROWIA

POPULACJI -

NEGATYWNE



Umieralność



Zapadalność



Chorobowość



Śmiertelność



Absencja chorobowa



Niepełnosprawność

Umieralność



liczba zgonów zaistniałych badanej

populacji w danym czasie wyrażona

współczynnikiem podającym liczbę

zgonów na jednostkę ludności w

określonym czasie. Jednostką

ludności w stosunku, do której się

przelicza zwykle liczbę zgonów jest

1000, 10 000, 100 000 lub 1 000 000

(K)



Współczynnik umieralności ogólnej



Swoiste współczynniki umieralności

(wg wieku, płci, przyczyny)



Wskaźnik umieralności proporcjonalnej

procent zgonów z powodu określonej

przyczyny w stosunku do ogółu zgonów.



Tablice wymieralności

(prawdopodobieństw zgonu obliczone

dla poszczególnych lat życia lub grup

wiekowych



Umieralność niemowląt

Śmiertelność



- odsetek zgonów na ściśle określoną

chorobę spośród ogólnej liczby

chorych na tę chorobę.



-jest miarą ciężkości choroby.

Zachorowalność



liczba nowych zachorowań

(przypadków lub chorób), które

wystąpiły w danym okresie w

stosunku do średniej liczby ludności

narażonej na ryzyko zachorowania



dotyczy jedynie nowych zachorowań



jest miernikiem dynamicznym

Chorobowość



-całkowita liczba osób (lub

przypadków choroby), które

chorowały w danym okresie w

stosunku do średniej liczby ludność

narażonej na ryzyko;



zależy od zapadalności i czasu

trwania choroby

Absencja chorobowa



zachorowalność połączona z czasową niezdolnością

do pracy zawodowej usprawiedliwiona na

podstawie orzeczenia lekarskiego



Wskaźnik absencji chorobowej



Wskaźnik przypadków absencji



Przeciętny czas trwania przypadków absencji



Odsetek osób chorujących – procent udziału osób

nieobecnych w pracy ogółem oraz z powodu

poszczególnych przyczyn w stosunku do ogółu

zatrudnionych w roku



Średnia liczba przypadków absencji na jednego

chorującego w danym okresie



Średnia liczba dni absencji przypadająca na

jednego chorującego w danym okresie

Mierniki narażenia zdrowia

(ryzyka)



Są to zjawiska pośrednie między

negatywnymi a pozytywnymi miernikami

zdrowia. Można je podzielić na

osobnicze (jednostkowe) i populacyjne

(zbiorowe).



Osobnicze mierniki ryzyka zachorowania

lub zgonu obejmują cechy genetyczne,

psychiczne (nawyki, tryb życia i styl

życia) i oddziaływanie środowiska życia.

Mierniki narażenia zdrowia

(ryzyka)



Zbiorowe mierniki ryzyka to

zjawiska działające niekorzystnie na

całą populację lub wybraną grupę

populacji, w taki sposób, że ich

obecność zwiększa

prawdopodobieństwo wystąpienia

określonej choroby lub zespołu

chorób, np. alergicznych, przewodu

pokarmowego, układu oddechowego.

Mierniki narażenia zdrowia

(ryzyka)



Do niekorzystych czynników

populacyjnych zaliczyć można :



zanieczyszczenie wody, powietrza,

gleby, produktów żywnościowych,

np. pestycydami, dymami

fabrycznymi;



kontakty z nowosyntezowanymi

związkami chemicznymi;

Mierniki narażenia zdrowia

(ryzyka)



nawyki odżywcze (nadmiar

węglowodanów



warunki mieszkaniowe,



klimat;



masowe nadużywanie alkoholu,



coraz częstsze nadużywanie leków.

Mierniki narażenia zdrowia

(ryzyka)



Miarą wielkości ryzyka

zachorowania (lub zgonu) jest

ryzyko

względne (RW)



W badaniach prospektywnych

ryzyko względne ocenia się przez

porównanie zapadalności w grupie

narażonej i nienarażonej na działanie

badanego czynnika

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



Metody te dotyczą populacji i

nazywane są także badaniami

ekologicznymi lub statystycznymi.



Badający śledzą naturalny rozwój

zjawisk biologicznych (chorób,

zgonów) i dokonując obliczeń nie

interweniują aktywnie w ich przebieg.

Badanie ograniczone do opisu

zjawiska zdrowotnego (choroby).

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



Analiza związku między stanem

zdrowia i innymi zmiennymi oraz

wykazywanie istotnej statystycznie

zależności między spostrzeganymi

zjawiskami nazywane jest badaniem

analitycznym.



Szeroko dostępne dane statystyczno-

epidemiologiczne oraz administracyjne

i roczniki statystyczne mają charakter

analityczny. Takie dane są najczęściej

używane w służbie zdrowia.

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



Ta część pomiarów ma zasadnicze

znaczenie w śledzeniu i ocenie aktualnej

sytuacji zdrowotnej i jest wykonywana na

bieżąco przez odpowiednie ogniwa

administracji jak Urząd Stanu Cywilnego,

Wojewwódzki Ośrodek Statystyki

Medycznej, Stacje Sanitarno-

Epidemiologiczne, natomiast zbiorczo —

przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki

Społecznej, Państwowy Zakład Higieny

oraz inne urzędy.

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



Na bieżąco wykonywane są: spisy

powszechne ludności (co 10 lat),

demograficzny opis początku

populacji (urodzenia dzieci —

metryki urodzeń), zawieranych

związków małżeńskich (metryki

ślubów), Także do tej grupy

można zaliczyć:

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



opisy końca populacji, tj.

umieralności ogólnej (karty zgonów).

Rejestrowana jest również

zapadalność, chorobowość i

hospitalizacja (karta statystyczna

chorego), absencja chorobowa

(zwolnienie. lekarskie),

niepełnosprawność, inwalidztwo,

liczba emerytów, itd.

I. Metody i działania

obserwacyjno-opisowe

(bierne)



zgłoszenia chorób zakaźnych,

karty wyjazdów karetek

pogotowia ratunkowego, opisy

ognisk epidemii oraz zgłoszenia

nosicielstwa.

II. Metody i działania

badawcze — czynne

(badania bezpośrednie)



Ta część pomiarów wykonywana jest

przez organizacje (instytuty

naukowe, idy naukowe) lub grupy

badawcze specjalnie tworzone przez

np. Ministerstwo Zdrowia i Opieki

Społecznej.



Pomiary mają charakter

obserwacyjny i doświadczalny.

II. Metody i działania

badawcze — czynne

(badania bezpośrednie)



Są planowane i ustalane w sposób

aktywny, celowy i wykonywane są w

określonych przedziałach czasowych

(rok, kilka lat, długofalowe) i

przedziałach przestrzennych

(badania pracowników zakładu,

badania ludności gminy, badania

dobranych celowo grup

doświadczalnych).

II. Metody i działania

badawcze — czynne

(badania bezpośrednie)



Jeśli interesuje nas stan zdrowia osób w

określonym przedziale wiekowy (np. zdrowie

osób pięćdziesięcioletnich) lub zdrowie

określonej grupy zawodowej albo społecznej

(np. zdrowie studentów wydziału lekarskiego,

zdrowie rolników), to na podstawie

dostępnych dokumentów obserwacyjno-

opisowych nie można przeprowadzić takiej

oceny. Organizuje się więc specjalne badania,

tzw. badania bezpośrednie, prowadzone

przez powołane do tego grupy (zespoły).

Document Outline