Podstawy racjonalnego żywienia

Dzienne racje pokarmowe (zalecane normy wyżywienia)

Dzienne racje pokarmowe określają rodzaje i ilości produktów (zestawy produktów), jakie powinny być spożyte przez osobę określonej grupy w ciągu jednego dnia, aby zaspokoić jej potrzeby energetyczne i pokryć zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

Zalecane wielskości i rozkład dziennych racji pokarmowych dla poszczególnych grup ludności różni się w zależności od: płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy

Stopień zamożności i normy wyżywienia:

Stopień zamożności determinuje w największym stopniu strukturę spożycia. Łączy się to ściśle z ustalonymi 4 poziomami wyżywienia w zależności od warunków ekonomicznych:

1. Warunkowo dostateczny (nie może być stosowany dla dzieci i młodzieży oraz kobiet w ciąży i karmiących ze względu na mały margines bezpieczeństwa)

2. Dostateczny o umiarkowanym koszcie

3. Pełnowartościowy o średnio umiarkowanym koszcie

4. Docelowy

W żywności obok składników odżywczych występują w mniejszych lub większych ilościach inne substancje, które wywierają pożądane działanie prozdrowotne, jak również substancje które wywołują działanie antyodżywcze, albo wręcz toksyczne.

To sprawia, że racjonalne żywienie musi być poszukiwaniem kompromisów. Nawiązując do starożytnego tetraedru można wyróżnić cztery komponenty: fizjologiczny, kulturowy, psychologiczny, ekonomiczno-ekologiczny.

Racjonalne żywienie- sztuka kompromisu:

1. Kompromis fizjologiczny- ż. Dietetyczna, ż. Funkcjonalna

2. Kompromis kulturowy- ż. Wegetariańska, ż. Koszerna, ż. Tradycyjna, ż. Niskoprzetworzona

3. Kompromis psychologiczny- ż. Wygodna, ż, niskokaloryczna, ż. Wzbogacona

4. Kompromis ekonomiczno-ekologiczny- ż. Transgeniczna, ż. Ekologiczna

Kompromis fizjologiczny:

wiąże się z potrzebą dostosowania ilości i rodzaju spożywanego pożywienia do możliwości trawienia i przyswajania, jakim dysponuje dany organizm. Możliwości te u niewielkiego odsetka ludności są upośledzone wskutek defektu genetycznego (np. celiakia, fenyloketonuria, mukowiscydoza). U innych występuje nadwrażliwość lub alergia na niektóre produkty żywnościowe; u innych w następstwie rozwoju różnych chorób lub ich powikłań pojawiają się ograniczenia zdolności trawiennych i metabolicznych. Wszystkie takie osoby wymagają zastosowania odpowiedniej diety, czyli takie żywienie, w którym z przyczyn zdrowotnych dokonano celowych modyfikacji pod względem podaży jednego lub więcej składników odżywczych, przymusowo eliminując z jadłospisu niektóre produkty lub techniki kulinarne.

Dzieci z celiakią nie mogą spożywać glutenu, konieczne jest spożywanie w takich przypadkach pieczywa bezglutenowego; dla osób z chorobą wrzodową żołądka lub XII-cy zabroniona jest mocna kawa, smażone mięso, ostre przyprawy.

Kompromis kulturowy:

nawiązuje do zwyczajów kształtujących sposób żywienia się. W poszczególnych krajach i regionach świata podstawą wyżywienia ludności są produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, których pozyskiwaniu sprzyjają lokalne warunki klimatyczne i środowiskowe. Szczególnym tego przejawem są kuchnie regionalne i narodowe.

Często część społeczeństwa z przyczyn etycznych, religijnych, mody lub presji otoczenia dobrowolnie rezygnuje ze spożycia niektórych potraw lub je ogranicza. Mamy wówczas do czynienia z dietami tzw. Alternatywnymi, z których najbardziej rozpowszechniony jest wegetarianizm.

Wykluczenie z diety np. produktów pochodzenia zwierzęcego- tj. w wegetarianizmie, nie oznacza, że nie można w sposób adekwatny pokryć zapotrzebowanie na energie i składniki odżywcze, ale staje się to trudne. Składniki odżywcze są bowiem nierównomiernie rozłożone w przyrodzie i odpowiednie zestawienie diety wegetariańskiej jest bardzo kosztowne.

Jednostronne diety alternatywne mają więc niewiele wspólnego z racjonalnym żywieniem, które w myśl zasady bezpieczeństwo w różnorodności winno opierać się na szerokiej palecie produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Fanatyzm w żywieniu jest tak samo szkodliwy jak w innych sferach działalności człowieka.

Kompromis psychologiczny:

wiąże się z funkcją pożywienia jako dostarczyciela przyjemności. Na temat roli przyjemności w życiu człowieka filozofowie wygłaszali rozbieżne poglądy. Platon uważał, że dobre, udane życie nie jest w żaden sposób powiązane z przyjemnością, zaś Epikur- czołowy wyznawca hedonizmu, wszelką działalność człowieka łączył z dążeniem do osiągnięcia przyjemności i unikania cierpienia. Pożywienie oddziaływując na nasze zmysły może wywołać wiele przyjemnych doznań, dlatego bywa dość często nadużywane jako instrument dla osiągnięcia satysfakcji lub rozkoszy.

Ilość spożywanego pożywienia jest kontrolowana przez dość skomplikowany mechanizm odpowiedzialny za powstawanie w mózgu uczuć głodu i sytości, a indywidualne upodobania decydują o wyborze takich a nie innych produktów. Szczególnym elementem tego mechanizmu jest tzw. Specyficzna sytość sensoryczna, czyli postępujący w trakcie jedzenia spadek przyjemności za spożywania danego produktu, co w konsekwencji prowadzi do zaprzestania jego konsumpcji. Pojawienie się z zasięgu ręki nowego produktu a innych właściwościach sensorycznych budzi na nowo chęć jedzenia.

W warunkach szerokiej dostępności smakowitych produktów (często niezbyt cennych odżywczo) nadmierna zaspokajanie własnych upodobań prowadzi do nadkonsumpcji i wszystkich konsekwencji z nią związanych, szczególnie otyłości. Dlatego racjonalnemu żywieniu najbliższa jest filozofia Arystotelesa, zgodnie z którą nie odrzucając przyjemności jako motywu ludzkiego działania, należy zachować umiar.

Kompromis ekonomiczno-ekologiczny:

Ten kompromis ma podłoże ekonomiczno-ekologiczne i wiąże się z bezpieczeństwem żywnościowymi chęcią ułatwienia sobie życia. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów zaprojektowanych zaspokojenia nie tylko potrzeb żywieniowych, ale i innych potrzeb konsumentów,

Kompromis ekologiczny:

ten kompromis wiąże się z bezpieczeństwem żywności i chęcią ułatwienia sobie życia. Powszechnie uważa się, że żywność wytworzona i przetworzona ekologiczny jest bardziej wartościowa, bogatsza w cenne składniki odżywcze i nie zawierająca substancji mogących w organizmie wywierać działań niepożądanych np. pozostałości środków ochrony roślin, produkty metabolizmu nawozów, antybiotyki i hormony stosowane w intensywnej hodowli zwierząt i ptaków.