Każdy z nas jest ciekawy, jacy byli nasi dawni krewni, np. czy bogaci czy biedni?
A zastanawialiście się, kim byli i jak żyli dawni mieszkańcy Puszczy Białowieskiej?

Jedno musimy sobie wyjaśnić: od momentu pojawienia się człowieka cała Europa, również Puszcza, były terenem nieustannych wędrówek ludzi. Pierwotne ludy rzadko kiedy zajmowały to samo miejsce przez wiele tysiącleci. Tak więc my – Słowianie - jesteśmy potomkami Prasłowian, którzy z kolei przybyli na te tereny również nie tak dawno. Przed nimi żyło tu wiele plemion, np. do V w. naszej ery były to plemiona skandynawskich Gotów i Gepidów. Niektórzy uważają, że w X-XII wieku wędrowało po Puszczy jeszcze jedno z bałtyjskich plemion Prusów -  Jaćwingowie.
O ile Goci i Gepidzi zostawi po sobie materialne ślady obecności, o tyle po Jaćwingach brak wiarygodnych pozostałości, stąd też ich obecność jest kwestionowana.

To właśnie dzięki odkryciom archeologicznym wiemy, kto mieszkał w regionie Puszczy Białowieskiej. Z wykopanych i opisanych zabytków archeologicznych wnioskujemy o zajęciach ludności i poziomie ich życia, czyli kulturze materialnej. Czym zajmowali się Prasłowianie? Trudnili się rolnictwem, łowiectwem, hodowlą i zbieractwem. Z całą pewnością byli całkowicie podporządkowani cyklowi pór roku, bo czuli się częścią przyrody.

Jednak, o ile można łatwo stwierdzić, do czego naszym przodkom służył nóż lub motyka, o tyle trudniej jest wyjaśnić rolę posążka kultowego czy symbolicznego znaczenia przedmiotów włożonych do grobu, a potem na tej podstawie odtwarzać dawne obyczaje
i wierzenia religijne, czy strukturę społeczną dawnych Prasłowian. Jaka była religia dawnych Słowian? Dawni mieszkańcy Puszczy wierzyli w wielu bogów. Dni, w których oddawali im cześć związane były z Naturą. Były to głównie dni przesilenia letniego, zimowego i czas zrównania dnia z nocą. Rytuały je dopełniające odbywały się pośród przyrody: w gajach, na polanach, otwartych przestrzeniach.

W przypadku Puszczy Białowieskiej mamy kłopot
z ustaleniem miejsc, gdzie mogły znajdować się dawne osady, możemy o tym jedynie spekulować. A co pozostaje faktem? Właśnie istnienie cmentarzysk. Z nich dowiadujemy się, że miejsca pochówków dawnych mieszkańców Puszczy nie były oznaczane posągami, rzeźbami czy innymi wyraźnymi znakami, jakie znamy ze starożytności (np. piramidy).
W Puszczy zmarłym usypywano kopce ziemne zwane kurhanami. Rzadziej składano zwłoki do płaskich grobów, okładanych kamieniami. Groby mogły być rozrzucone
w terenie pojedynczo lub zgrupowane po kilka, kilkanaście, a nawet po kilkadziesiąt. Największe skupisko, ponad 100 kurhanów, w polskiej części Puszczy znajduje się
w rezerwacie Szczekotowo. Rozmiary kurhanów są rozmaite: spotykamy malutkie, które mają 2 - 3 metry średnicy, ale są i usypane pagórki o długości kilkunastu i wysokości kilku metrów.

W tamtych czasach normalnym było, że obok mogił, w których były całe ciała (tzw. groby szkieletowe), znajdowały się też groby ciałopalne. Spalanie ciał jest zwyczajem przedchrześcijańskim, dlatego pisząc o wierzeniach we wczesnym średniowieczu, musimy uświadomić sobie, że w tamtych czasach rozgrywała się mała wojna podjazdowa między pogaństwem a chrześcijaństwem, z wyraźną przewagą na korzyść pogaństwa.

Na koniec warto zadać sobie pytanie: czy pamiętamy na co dzień o naszych pogańskich przodkach i co nam po nich pozostało? Czy tylko cmentarzyska rozsiane po Puszczy? Pomyślcie o tym wszystkim, gdy będziecie spluwać przez lewe ramię, gdy czarny kot przebiegnie Wam drogę. Pamiętajcie o tym, gdy będziecie topić Marzannę, malować pisanki, zapalać świece na grobach, uczestniczyć w stypach, świętować dożynki czy kolędować. Jak myślicie: skąd wzięło się powiedzenie, że w lesie „licho nie śpi”, skąd znamy Zmorę, Wilkołaka czy Wampiry? Czy te rzeczy powinny przypominać nam lekturę książek o Harry Potterze, czy symbole naszych prasłowiańskich korzeni?

EMK