Obciążenie psychiczne pracą

Fizjologia pracy umysłowej

Osłabienie uwagi:

-stan napięcia uwagi – warunek konieczny sprawnej pracy umysłowej

-brak odpowiednich bodźców, brak możliwości odprężenia przejściowe osłabienie lub trwały zanik uwagi

-okresowe zanikanie uwagi/ zmniejszanie się uwagi w miarę upływu czasu pracy zjawisko „blokowania” uwagi na okres krótkich mini-pauz

-wzrost zmęczenia zjawiska blokowania pojawiają się częściej, bloki stają się dłuższe

Zanikanie uwagi

-powstawanie bloków uwagi może być zmierzone wydłużaniem się czasu reakcji (po bloku czas reakcji skraca się)

-miara oceny zanikania uwagi, miara oceny ilościowej zakresu odbieranych informacji – czas reakcji

-zapewnienie ośrodkom pobudzania w korze mózgowej krótkich wypoczynków zachowanie stałego czasu reakcji, przeciwdziałanie zmęczeniu

Czas reakcji

-istotny np. przy sprawnym rozpoznawaniu i przetwarzaniu sygnałów

-czas reakcji – czas który upływa od momentu dostrzeżenia (usłyszenia, odczucia) sygnału (otrzymania bodźca) do chwili, w której rozpoczyna się działanie będące odpowiedzą na sygnał (reakcja motoryczna)

Czas reakcji prostej/złożonej

-reakcja prosta: jeden rodzaj bodźca, na który operator odpowiada jednym typem reakcji

-czas reakcji prostej – ok. 0,2 s (sygnały dotykowe, słuchowe i wzrokowe)

-reakcja z wyborem (złożona): kilka bodźców, na każdy z nich inna odpowiedź

Czas reakcji z wyborem

-średni czas reakcji T zależy od liczby możliwych odpowiedzi N:

T=a*log N

a-współczynnik proporcjonalności

-przy ponad 6 – 8 bodźcach do wyboru, czas reakcji praktycznie nie zmienia się gdy istotność bodźców i prawdopodobieństwo ich występowania są jednakowe

-konieczność preferowania określonego sygnału wydłuża czas reakcji

Czynniki wpływające na czas reakcji:

1.Natężenie bodźca – im większa siła bodźca tym krótszy czas reakcji oraz zwiększona szybkość reakcji motorycznej (ruchu operatora)

2.Przestrzenne parametry bodźca – im większy wymiar przestrzenny bodźca tym krótszy czas reakcji

3.Oczekiwanie pojawienia się sygnału – skrócenie czasu reakcji (istotne znaczenie sygnałów ostrzegawczych np. akustycznych przed pojawieniem się sygnału wzrokowego)

4.Zmęczenie

5.Wprawa

6.Organizacja pracy

7.Liczba sygnałów docierających do centralnego układu nerwowego (konieczność rozdzielenia uwagi na kilka pól funkcyjnych, np. pole wzrokowe, słuchowe, dotykowe lub na 2,3,4 sygnały pojawiające się na polu reakcja z wyborem)

8.Bodźce wzrokowe – oddalenie od środka siatkówki wydłuża czas reakcji, wzrost kontrastu z tłem skraca czas reakcji.

Obciążenie psychiczne pracą – stres zawodowy

Psychologia i organizacja pracy

Zagadnienia psychologiczne w ergonomii

1.Dobór zawodowy

2.Motywacja, satysfakcja z pracy

3.Właściwości środowiska społecznego – relacje w grupie

4.Opracowanie metod oceny pracowników (kwestionariusze – np. dobór kolejności pytań, pytania kontrolujące poprzednie odpowiedzi, skale ocen, przekaz pozytywny/negatywny)

5.Ocena obciążenia psychicznego w pracy przyczyny stresu i sposobu radzenia sobie z nim

6.Organizacja pracy

7.Szkolenia

Obciążenie psychiczne pracą

-brak jednoznacznego określenia, różnorodność w podejściu, różne definicje

-trzy nurty myślenia o obciążeniu psychicznym:

1.Obciażenie psychiczne jako stan organizmu

2.Obciążenie psychiczne jako cecha zadania

3.Obciażenie psychiczne jako niezgodność wymagań i możliwości

Obciążenie psychiczne

1.Stan organizmu będący konsekwencją wykonywania określonych zadań, w określonym środowisku pracy przez konkretnego człowieka obciążenie psychiczne jako stan organizmu (Symposium of Mental Workload)

2.Obciążenie psychiczne = obciążenie informacyjne + obciążenie stymulacyjne (bodźce środowiska zewnętrznego)obciążenie psychiczne jako cecha zadania

3.Niezgodność pomiędzy wymaganiami pracy a możliwościami sprostania im przez pracownika i/lub pomiędzy sprostania im przez pracownika i/lub pomiędzy potrzebami człowieka a możliwościami zaspokojenia ich przez środowisko i warunki pracy obciążenie psychiczne jako niezgodność wymagań i możliwości

Im większa rozbieżność tym większe obciążenie psychiczne po przekroczeniu pewnej granicy STRES ZAWODOWY – skrajna postać obciążenia psychicznego

Stres zawodowy

-subiektywne odczuwany dyskomfort psychiczny (stan niezadowolenia) wynikający z niemożności sprostania wymaganiom jakie stawia środowisko i/lub z niezaspokojenia przez to środowisko potrzeb człowieka (obciążenie psychiczne jako niezgodność wymagań i możliwości)

-odczucie subiektywne i indywidualne

-brak możliwości jednoznacznego określenia wartości obciążenia psychicznego, od której zaczyna się stres

Słownik PWN

Stres to stan wzmożonego napięcia nerwowego, będący reakcją na działanie negatywnych bodźców fizycznych lub psychicznych, mogących wywołać ogólną mobilizację sił organizmu lub przy dłuższym trwaniu odprowadzić do zaburzeń czynnościowych, a nawet chorób.

Wystąpienie reakcji stresowej

1.Reakcję stresową wywołuje zwykle nie sam bodziec ale sens jaki człowiek mu nadaje (interpretacja bodźca jako zagrażającego, np. możliwość utraty pracy)

2.Bezpośrednia reakcja stresowa na niektóre bodźce (bez zaangażowania wyższych funkcji mózgowych nadających im znaczenie) – np. bardzo intensywny hałas lub wysiłek fizyczny, temperatura – stres cieplny

Reakcje psychofizjologiczne na stres

Reakcje na stres na poziomie:

-fizjologicznym

-psychologicznym

-behawioralnym (zachowań) – agresja,

Stres - zespół niespecyficznych reakcji psychofizjologicznych organizmu na wymagania środowiska

Fizjologiczna reakcja stresowa

1.Pobudzenie autonomicznego układu nerwowego (przyspieszona akcja serca, wzmożone oddychanie)

2.Pobudzenie rdzenia nadnerczy i wydzielanie hormonu adrenaliny

3.Pobudzenie przysadki mózgowej i gruczołów wydzielania wewnętrznego – wydzielanie hormonów przez tarczycę (zwiększenie przemiany materii i częstości skurczów serca)

Psychologiczna reakcja stresowa

Zależna od cech indywidualnych jednostki i od rodzaju stresora

1.Pobudzenie emocjonalne gniew, lęk, agresja

2.Obniżenie nastroju (reakcje depresyjne, apatia)

3.Zmiany w sądach o świecie, innych ludziach, sobie samym (obniżenie samooceny)

3.Wypalenie zawodowe (wyczerpanie emocjonalne: znużenie, zniechęcenie, wrogość do innych, apatia, brak satysfakcji z pracy) - dotyczy głównie osób, których praca skoncentrowana jest na innych ludziach

Behawioralna reakcja stresowa

1.Bezsenność

2.Nadmierne palenie papierosów

3.Zbyt częste picie kawy

4.Nadmierne jedzenie lub brak apetytu

5.Mniejsza produktywność

6.Skłonność do pomyłek lub wypadków

Konsekwencje zdrowotne stresu

-wymagania mieszczą się w zakresie możliwości człowieka reakcja stresowa stopniowo ustępuje

-wymagania przekraczają możliwości człowieka napięcie stresowe utrzymuje się przez dłuższy czas, może doprowadzić do różnych chorób (możliwe niepożądane konsekwencje zdrowotne stanów emocjonalnych)

-powszechny pogląd prawie każda choroba somatyczna ma swój aspekt psychosomatyczny (na ujawnienie i przebieg choroby ma wpływ stres)

Typowe schorzenia związane ze stresem

1.Wrzody trawienne

2.Zaburzenia układu krążenia nadciśnienie choroba wieńcowa

3.Astma oskrzelowa

4.Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe

5.Choroby skóry

6.Ogólne obniżenie odporności immunologicznej organizmu podatność na infekcje i choroby zwyrodnieniowe

7.Zaburzenia zdrowia psychicznego

Konsekwencje stresu na poziome organizacji

-wzrost absencji

-spadek produktywności

-wzrost wypadków

-wyższa fluktuacja

-zwiększone koszty ponoszone przez organizacje

Stres zawodowy

-stres psychiczny w miejscu pracy – równie poważne (ukryte) zagrożenie dla zdrowia pracowników jak szkodliwe czynniki fizyko-chemiczne

-stresory występujące w środowisku pracy, mogące wywołać reakcję stresową w interakcji z właściwościami osobniczymi psychospołeczne źródła stresu psychicznego w miejscu pracy

Psychospołeczne źródła stresu psychicznego w miejscu pracy

1.Przeciążenie i niedociążenia pracą

2.Ograniczony zakres kontroli (ograniczenie wpływu pracownika na proces i warunki pracy)

3.Interakcja wymagań i zakresu kontroli

4.Niejasności i konflikt roli zawodowej (niedostatecznie jasne określenie zadań i oczekiwanych sposobów ich realizacji oraz zakresu obowiązków pracownika; kierowanie sprzecznych wymagań)

5.Złe stosunki międzyludzkie, brak wsparcia społecznego

6.Niepeność pracy i perspektyw zawodowych

Ad.1 Przeciążenie i niedociążenie pracą

1.Obciażenie ilościowe (za dużo/za mało pracy)

2.Obciażenie jakościowe (praca zbyt trudna/ zbyt łatwa, mało urozmaicona, monotonna, nie wymagająca specjalnych umiejętności, poniżej potencjalnych możliwości wykonawcy i poziomu jego przygotowania zawodowego niedociążenie jakościowe)

Praca powinna być tak zorganizowana, by stanowiła sensowną całość i dawała możliwość wykazania i rozwijania uzdolnień

Ad.2 Ograniczony zakres kontroli w pracy

Kontrola w środowisku pracy-stopień, w jakim pracownik ma możliwość swobodnego planowania i wykonywania czynności roboczych oraz wpływania na warunki pracy (stopień autonomii pracownika)

-istotne znaczenie samej możliwości kontroli (badania oddziaływania hałasu i możliwości jego wyłączenia):

-grupa pozbawiona kontroli nad bodźcem – wysoki poziom napięcia, obniżony poziom wykonywania zadania realizowanego po ekspozycji na hałas

-grupa mająca kontrolę nad bodźcem niższe napięcie pomimo praktyczne niewykorzystanej możliwości wyłączenia hałasu

Ad. 3 Interakcja wymagań i zakresu kontroli – model Karaska

-wysokie wymagania - mały zakres kontroli: sytuacja stresogenna, napięcie nie rozładowuje się w toku działań napięcie (niepokój, depresja, ryzyko choroby somatycznej)

-wysokie wymagania - duży zakres kontroli: sytuacja stwarza warunki rozwoju aktywność

-niskie wymagania – mały zakres kontroli: brak możliwości rozwoju – pasywność

-niskie wymagania – duży zakres kontroli: najmniejsze ryzyko złego samopoczucia psychicznego czy choroby somatyczne > relaks

Model stresu pracy wg Roberta Karaska

Ad. 4 Niejasność i konflikt roli

-brak jasnej informacji o celu pracy i zakresie odpowiedzialności; brak pełnego zrozumienia procesów niezbędnych do osiągnięcia tych celów

-jednoczesne pojawienie się no najmniej 2 przekazów roli (wymagań w stosunku do osoby spełniającej daną rolę), takich że zastosowanie się do jednego z nich utrudnia lub wyklucza zastosowanie się do drugiego.

Inne stresory

a.)Styla zarządzania – styl niedemokratyczny zmniejszony zakres kontroli pracowników

b.)Niepewność pracy i perspektyw zawodowych

c.)Brak wsparcia społecznego złe stosunki międzyludzkie

Wsparcie społeczne – nie dopuszcza do pojawienia się stresorów chroni przed negatywnym wpływem stresorów wsparcie emocjonalne – zainteresowanie, życzliwość, instrumentalne – konkretną pomoc, informacyjne – dostarczanie informacji, oceniające – wyrażanie opinii

Wpływ sytuacji poza pracą na reakcje stresowe pracownika

Skala Rangowa Przystosowania Społecznego Holmes’a i Rahe’go (43 wydarzenia życiowe wymagające największego wysiłku adaptacyjnego)

Zdarzenie	Skala siły wpływu
1.Śmierć małżonka	100
41.Wakacje	13

Sposoby radzenia sobie ze stresem

1.Strategie skoncentrowane na problemie (wysiłki w kierunku zmiany otoczenia lub własnego sposobu np. ucieczka, unikanie, podwojenie wysiłków by rozwiązać problem)

2.Strategie skoncentrowane na emocjach (np. dystansowanie się, samokontrola emocji, poszukiwanie wsparcia społecznego)