ŁOWIECTWO

Łowiectwo dawniej i dziś

3 okresy dziejowe:

1. polowanie źródłem pożywienia, okrycia i narzędzi,

2. polowanie uzupełniającym źródłem pożywienia, sprawdzeniem sprawności fizycznej i forma relaksu dla możnych; ok. 2-4 tys. lat p.n.e.

3. polowanie źródłem zdrowego pożywienia, relaksu

Okres II:

1. Pierwsze regulacje łowieckie:

   1. ograniczenie możliwości polowania do monopolu panującego; powstaje łowczy – vanator?!?!?!?!?!

   2. reszta ludności – małe łowy za pomocą sideł

   3. obowiązek stanu, zasieków, poza okresem łowów ludność miała ochraniać bobry i sokoły,

   4. w XV wieku polowanie było przywilejem rycerskim

   5. zakaz polowań po św Wojciechu z powodu zwiększenia popularności polowania

   6. powstanie rogów dampierowskich (forma okrągła o dwóch zwojach) (par force – przez siłę)

2. Rozkwit ustawodawstwa - Statuty Litewskie

   1. przypisanie możliwości polowania do prawa własności

   2. granice można było przekraczać tylko dochodząc postrzałka wilka lub lisa

3. Broń palna:

   1. XVI w – rusznice

   2. Zapis o ochronie zwierzyny (dla ostatniej ostoi turów w Puszczy Jaktorowskiej)

   3. Udoskonalenie broni palnej spowodowało wynaturzenia etyczne

4. Ostatni akt 1775 rok

   1. Przypisanie polowania do ziemi, kary pieniężne za wyjście ze swojego terenu

   2. Czas polowania 31 sierpnia do 1 marca

Okres III – metody aktywnej ochrony przyrody:

1. W okresie rozbiorów – prawa dot. polowania jak u poszczególnych zaborców,

2. Pierwsze ustawy – ochrona kozicy i świstaka – 1852 r.

3. Po 1918 r. nowelizacja przepisów prawa łowieckiego

4. 9 lat później Dekret Prezydencki (1927)

   1. zwierzyna w stanie wolnym jest niczyja,

   2. polować można było gdy miało się 100 ha ciągłej ziemi,

   3. wynajmowano powierzchnie na 6 lat,

   4. do polowania niezbędna była karta łowiecka

   5. odszkodowania za zniszczenie upraw lub płodów rolnych płacił ten, na terenie którego zwierzyna miała swoje ostoje,

   6. rozporządzenie z listą zwierząt łownych

   7. nadzór nad przestrzeganiem prawa miał Minister Rolnictwa; w województwie – wojewoda; w powiecie – starosta

5. Po II wojnie światowej:

   1. dekret rady państwa w 1952r.

   2. znosił prawo polowania związane z własnością ziemską

   3. wprowadzał podział kraju n a obwody łowieckie o powierzchni minimalnej 3000ha zwartej przestrzeni wydzierżawiane kołom łowieckim na 10 lat,

   4. gospodarowanie musiało być zgodne z dokum. Planami polowania

   5. naczelnym organem stał się Minister Środowiska,

   6. obowiązek posiadania uprawnień selekcjonerskich i kompetencji oceny trofeów,

6. Ustawa z 1959r.:

   1. zwierzyna w stanie wolnym staje się własnością państwa

   2. gospodarka łowiecka podlega PGL LP (odszkodowania dla rolników płacą Nadleśnictwa)

   3. wzrosła rola kół łowieckich – uzyskały osobowość prawną,

7. ustawa z 1973r:

   1. zwolniono leśników z płacenia za szkody,

   2. KŁ dzierżawią obwody łowieckie i płacą za szkody 100% w początku lat 90tych (???!??!?!)

8. Ustawa Prawo Łowieckie 13.10.1995r:

   1. łowiectwo jako element ochrony środowiska,

   2. gospodarka łowiecka – definicja

   3. zwierzyna łowna w stanie wolnym należy do państwa

   4. naczelnym jest Minister Środowiska

   5. obwód łowiecki 3 000ha

   6. obwody dzielimy na leśne i polne (≤40% pow. leśnej)

   7. obwody są dzierżawione kołom na 10 lat na wniosek PZŁ:

      1. leśne – dyrektor regionalny LP

      2. polne – starosta

   8. roczny plan łowiecki – zatwierdza

   9. wieloletnie plany łowieckie –

   10. dzierżawcy zatrudniają lub powołują strażnika, którego zadaniem jest ochrona zwierzyny, Państwowa Straż Łowiecka podlega wojewodzie,

   11. opłata za szkody – maksymalnie równowartość 0,07 kwintala żyta/ ha

   12. w przypadku niezrealizowania planu kara umowna – jelenie 10% wpływów ze sprzedaży tusz w roku ubiegłym

   13. zwierzęta po pozyskaniu są własnością dzierżawcy lub zarządcy

   14. polowanie może być wykonywane przez członków PZŁ lub cudzoziemców przez biuro polowań lub za zgodą Ministra Środowiska

   15. Podczas polowania trzeba mieć przy sobie:

       1. legitymacje PZŁ

       2. pozwolenie na broń lub ptaka łowczego

       3. pozwolenie na odstrzał

Populacja, podstawowe parametry populacyjne oraz interakcje międzygatunkowe

Populacja – (w ekologii) – grupa osobników tego samego gatunku zamieszkująca określony teren i mająca zdolność do reprodukcji

Organizmy z reguły nie żyją w ściśle izolowanych grupach:

• między populacjami następuje wymiana genów, tworzą się tzw metapopulacje

• w obrębie populacji można wyróżnić subpopulacje (podgrupy)

Co ogranicza obszar występowania populacji?

• rozkład przestrzenny środowisk nadających się do zasiedlenia

• bariery uniemożliwiające rozprzestrzenianie

• konkurencja, drapieżniki, pasożyty

Każdy z tych czynników determinuje rozmieszczenie osobników w populacji.

Dla oceny sytuacji określonej populacji musimy znać jej parametry, najlepiej w układzie wieloletnim, oraz wiedzę o interakcjach z innymi gatunkami. Parametry:

• zagęszczenie – l. osobników/ jedn. Przestrzeni

• struktura płci – stosunek samców do samic

• rozrodczość – l. osobników zasilających populację w wyniku rozrodu

• śmiertelność – liczba osobników ginących z różnych powodów

• struktura wieku – udział poszczególnych grup wiekowych

• struktura przestrzenna – sposób rozmieszczenia osobników w środowisku

• struktura socjalna – relacja między osobnikami w populacji

Parametry rozrodu:

• proporcja samic i młodych

• udział samic z potomstwem i bez, oraz średnia liczba młodych na samicę

Śmiertelność:

• liczba upadków np. na drogach lub po zimie,

• liczba osobników pozyskanych

Struktura wieku:

• obserwacje samców jeleniowatych i muflonów w danej klasie wieku, lub obserwacja dzików w podstawowych kategoriach wiekowych,

• rozwój i starcie uzębienia u osobników pozyskanych (w tym samic)

Zwierzyna gruba – zagęszczenie i struktura płci:

1. Liczenie bezpośrednie:

   1. saren polnych z rudlach zimowych,

   2. saren leśnych z małych kompleksów na żerowiskach polnych po ruszeniu wegetacji

   3. jeleni na letnich żerowiskach

   4. jeleni w górach lub łosi na bagnach – z samolotu lub helikoptera (zimą)

2. Tropienie na śniegu (jeleniowate, muflon, dzik) – na nizinach i w górach

3. Aktywne tropienie (jeleniowate, muflon, dzik) – niziny lub góry

4. Pędzenia próbne – głównie niziny (jeleniowate, dzik)

Zwierzyna drobna

Metody wskaźnikowe:

• wg tropów

• wg schronień

• wg odchodów

1. liczenie bezpośrednie na powierzchniach reprezentatywnych.

2. metody wskaźnikowe:

   1. tropienie drapieżników (ponowa) (t · 1,57/dw)

   2. liczenie nor rodzinnych lisów (2,5 · n)

3. taksacja z pomocą reflektora (lis, zając)

   1. 3 osoby: kierowca, pasażer z reflektorem, liczyciel-pisarz

   2. trasa ok. 20 km

   3. szerokość lustra 12 cm

   4. szerokość efektywnego wykrywania zajęcy 150m

   5. co najmniej 2 razy na tej samej trasie

   6. na trasie nie może być grubych drzew, które odbijając światło oślepiają osobę liczącą

4. metoda taksacji pasowej:

   1. 7 osób

   2. dla zająca, bażanta, kuropatwy

   3. pas 100m

   4. 20m między osobami

   5. po okresie wegetacji (koniec jesieni)

5. kuraki:

   1. w czasie toków

      1. kogut bażanta (0,9 · tk – 0,8) · (1 + k|)

      2. kuropatwy (5,1 · tk – 4,6)

   2. liczenie głosów (wieczorem/rano)

      1. kuraki – na przedwiośniu

      2. kuropatwy między zachodem a zmierzchem

      3. bażant – rano

   3. liczenie kogutów w kwietniu, liczba samic przypadających na samca

6. liczenie samców kaczki krzyżówki w okresie wiosny na brzegach zbiorników wodnych (k · 1,8 = liczba kaczek)

Struktura płci

• powinna być zbliżona do 1:1,

• w przypadku kuropatw oględziny osobników pozyskanych,

• liczenie samców w szacie godowej

• znamię Stroha

Struktura wieku:

• podział na dwie kategorie - osobniki młodociane i starsze

• u zająca liczba młodocianych jest taka sama jak ubiegłorocznych; jeżeli młodocianych jest mniej tzn ze należy ograniczyć pozyskanie, a jak więcej młodocianych można intensywnie eksploatować,

• u lisa po szerokości kanału zębowego w kle

• 50% młodych tegorocznych – do 50% starszych osobników

Śmiertelność

trudno ocenić, bo brak szczątek – są zjadane

różnica zagęszczenia między liczebnością wiosenną a jesienną

wiosna – jesień → śmiertelność letnia

jesień – wiosna → śmiertelność zimowa

Struktura przestrzenna:

• skupiskowość

• dyspersja

• modele rozmieszczenia:

  • losowa, np. zając

  • rozproszona, ale w określonej odległości, np. lis

  • stadna, np. jelenie

• Struktura socjalna:

  • dominacja

  • przewodnictwo

  • terytorializm (może dotyczyć tylko okresu rozrodczego – jak u łabędzi)

Dynamika populacji

Dynamika populacji – zmiany liczebności, zależy od tempa reprodukcji (różnica między rozrodczością, a śmiertelnością)

Tempo reprodukcji warunkują zasoby środowiska, np.:

• duża dostępność pokarmu skutkuje wzrostem rozrodczości i tempa reprodukcji

• większa presja drapieżników skutkuje wzrostem śmiertelności i spadkiem tempa reprodukcji

Pojemność środowiska – optymalne zagęszczenie populacji, wyznaczają ją zasoby środowiska. Jeżeli zasoby środowiska są stabilne zmiany liczebności takiej populacji są niewielkie.

Dynamika stabilnych populacji zależy od przede wszystkim od czynników wewnętrznych, czyli reakcji populacji na zmiany zagęszczenia. Wzrost skutkuje spadkiem tempa reprodukcji poprzez zmniejszenie rozrodczości, nasilenie śmiertelności i migracji. Mogą także zależeć od czynników zewnętrznych, czyli zmian warunków środowiska lub interakcji międzygatunkowych.

Jeśli trwale pogorszą się zasoby środowiska (np. zmaleje dostępność ostoi, lub wzrośnie presja drapieżników) ustala się nowy (mniejszy) optymalny poziom zagęszczenia. Z kolei poprawa zasobów środowiska (np. spadek intensywności odstrzału, i/lub poprawa zasobów żerowych) powoduje, że populacja wchodzi w fazę wzrostu. Aby zahamować taki trend, musimy zmodyfikować zasoby środowiska. Sam odstrzał redukcyjny, bez ograniczania dostępności pokarmu, daje tylko krótkotrwały efekt.

Podstawowe interakcje międzygatunkowe:

• neutralizm (zając i kuropatwa)

• symbioza

  • komensalizm (wilk i kruk)

  • protokooperacja (sarny i zające w zimie)

  • mutualizm (mikroflora żwacza jeleniowatych – bez niej gorzej przyswajają pokarm)

• antagonizm

  • konkurencja (łabędź i gęgawa na stawach w okresie rozrodu)

  • pasożytnictwo (kokcydia i zającowate lub kruki – pierwotniaki powodują spadek kondycji)

  • drapieżnictwo (ryś/lis i zając)

Interakcje między lisem a sarną w Czempiniu – wykres

Im więcej lisów tym mniej norników i na odwrót; jak dużo norników to lisy zjadają mniej koźlaków.

Podział czynników środowiskowych

• Biotyczne

• Abiotyczne

Wpływ różnych czynników środowiskowych na funkcjonowanie populacji cietrzewia.

Ulubione biotopy cietrzewia:

• lasy i pogranicza

  • powierzchnie otwarte, zręby wielko powierzchniowe

• tereny przekształcone przez człowieka – poligony

• wrzosowiska

Dlaczego tych biotopów brakuje?

• odwadnianie bagien

• rabaty i rabatowałki

• drastyczne przekształcenia środowiska

Następstwem odwodnienia jest zmiana struktury biotopów, ubożenie runa, wkraczanie zwierząt gospodarskich i ludzi. Wpływ człowieka jest wielokierunkowy

Czy zmiany środowiskowe są zawsze niekorzystne?

Pozytywnych spontanicznych zmian jest jednak zbyt mało i dlatego potrzebne są ukierunkowane inicjatywy człowieka. Dopiero po przygotowaniu środowiska można próbować wsiedlać ptaki wyhodowane w wolierach.

Monitoring zwierzyny grubej w Polsce

Początki kontroli stanu zwierząt sięgają XVw. Na początku XX wieku zaczęto zbierać informacje o wynikach polować, a w drugiej połowie XX wieku uruchomiono sprawozdawczość łowiecką, informującą o wielkości pozyskania najważniejszych gatunków zwierzyny grubej. W 1981 r. powstała sprawozdawczość łowiecka dla GUS. W 1991r GUS przekazał zebrane dane do PZŁ i stamtąd trafiły do Stacji Badawczej PZŁ w Czempiniu. Konsekwencją było przygotowanie programu monitoringu zwierzyny dla naszego kraju i pierwszego kompleksowego opracowania zwierząt łownych w Polsce.

Monitoring zwierzyny bazuje na danych:

ze wszystkich obwodów łowieckich kół, a od 2006r także z OHZ-ów (ośrodki hodowli zarodowej)

z terenów kontrolnych w pasach regionalnych kraju (OHZ, PZŁ, wybrane koła), w których zbierane są szczegółowe dane ocen zagospodarowania i przyrostu zrealizowanego w odniesieniu do zwierzyny krajobrazu przyrodniczego tj. sarny, zająca, kuropatwy, bażanta, a ostatnio także lisa.

Liczebność i pozyskanie łosi w obwodach kół łowieckich

Brakuje starych byków, bo zbyt intensywnie strzela się byki, nie uwzględniając faktu, że bardzo często struktura płci przesunięta jest na korzyść łań.

Układ modelowy

100 jeleni – 50 samic i 50 samców

przyrost 30 sztuk – 14 samców i 16 samic

odstrzał

czyli strzelimy

(w tym co 40 powyżej 2 lat)

Układ zniekształcony

100 jeleni – 30 samców:70 samic

przyrost 42 – 20 samców:22 samic

odstrzał 30 – 12 samców, 15 samic, 3 młode

czyli strzelimy 12 samców z 30, w tym co 15 powyżej 2 lat

Gospodarowanie zwierzyną drobną

Zającowate – nie są gryzoniami

Dziki królik i zając szarak są łowne

Zając szarak – waga ok. 4 kg, w miarę przesuwania się na północ jest większy. Długie słuchy, wychodzą poza nozdrza, czarno obrzeżone. Barwa cały czas szara. Preferuje tereny otwarte; 3-5-8-10 zajęcy na 100ha. Jest gatunkiem bardzo plennym. Rodzi około 8 młodych rocznie w odstępach 2 miesięcy. Przeciętnie żyją 9 miesięcy. Przeżywa około jednego młodego. W okresie letnim ginie 50% dorosłych zajęcy. Ciąża trwa 40 dni. Ciąża podwójna – podwójna komora u samicy. W jednej rozwijają się zarodki, a w drugiej trwa rozwój młodych. Młode zające piją raz na dobę, w nocy, przez resztę dnia pozostają same – żeby samica nie przywabiała zapachem drapieżników. Mleko zajęczycy jest skondensowane i „jedyne w swoim rodzaju” (?).Duża wilgotność wpływa negatywnie na zające. W deszczowe lata są narażone na kokcydiozę. Mroźna zima skutkuje dużą śmiertelnością. Scalanie gruntów pod względem mechanizacji (miejsce dla maszyn) czyli np. zaorywanie miedz, zasypywanie rowów jest głównym zagrożeniem dla populacji; także mechanizacja i chemizacja rolnictwa. Na zachodzie jest mniej zajęcy bo jest tam większa lesistość. Na południu więcej terenów porośniętych dziką roślinnością, ale i tam jest mało zajęcy, bo jest dużo lisów (dzięki szczepieniom przeciw wściekliźnie).

Zajęcy jest poniżej 5/100ha, a lisów 35/1000ha – lisów powinno być 2-5/1000ha.

Dziki królik – w Polsce występuje na zachodzie, granica zasięgu na Wiśle. Kopie nory, a na wschodzie dłużej leży śnieg. Waga do 1,5kg. Preferują zarośla i otwarte przestrzenie. Króliki rodzą się nagie i ślepe. Młode w norach są zasypywane przez samicę, gdy dorosłe oddalają się. Średnia liczba młodych 11-12/rok. Króliki mają dużo wrogów naturalnych, ale żyją w koloniach, aby ostrzegać się nawzajem o niebezpieczeństwie. Zagrażają im choroby wirusowe – myksomatoza i wirus chiński.