Opracowane pytania z poprzednich terminów (z trzeciego terminu moje wszystkie oprócz ewolucji hominidów, nie ma innej grupy, bo nie miałem skąd wziąć). Oprócz tego, poczytaj jeszcze całe wykłady, bo może być coś nowego. Endżoj!

1. Stadium kriokratyczne - procesy, fauna i flora.
Flora:

Pustynia lodowa – b. niskie T, susza mrozowa, niekorzystne gleby, krótki okres wegetacji. Wśród roślin wyróżniamy: odporne rośliny kwiatowe, porosty, mchy. Typowe rośliny: chrobotek reniferowy, widliczka ostrozębna.

Tundra – chłodne lata i surowe zimy, wieloletnia zmarzlina, gleby mineralne oraz wzorzyste. Wśród roślin wyróżniamy: mchy, porosty, byliny, krzewinki, brzozy karłowate. Typowe rośliny: dębnik ośmiopłatkowy, wierzba żyłkowata. Od N graniczy z pustynią lodową, a od S z lasotundrą.

Fauna: lisy polarne, niedźwiedzie, renifery, foki, piżmowoły, lemingi, mamuty, nosorozce włochate.

Metody datowania bezwzględnego z wykorzystaniem izotopów (bez radiowęglowej).
Uranowa-torowa  ²³⁴U/ ²³⁰Th – wykorzystują zjawiska bardzo silnego rozdzielenia powyższych pierw. w czasie ich nat. krążenia w przyrodzie. W efekcie wysokiego potencjału jonowego Th jest odsortowany w przyrodzie przez min. il. lub osadzony w nierozp. związkach. Tworzący rozp. w wodzie związki U może wchodzić w skład skorup org., wytrącając się w kalcycie, czy tworzyć domieszki w naciekach jaskiniowych. Datuje się głównie osady węglanowe. Zasięg tej metody to nawet 500k lat. Nie pobiera się próbek z materiału ze śladami wietrzenia, rekrystalizacji i zawierających domieszki mat. il.

Ołowiowa  ²¹⁰Pb - powstały z występującego w osadach  ²²²Rn izotop  ²¹⁰Pb uwalniany jest do atmosfery w postaci gazowej, po czym opada na pow. terenu wraz z opadami atmosferycznymi. Izotop ten jest włączany bezpośrednio do osadów w zb. wodnych w efekcie spłukiwania. Datowane są głównie osady środ. wodnych (gł. torf). Zasięg tej met. to 150 lat.

Potasowa-argonowa $\frac{_{\ }^{40}K}{_{\ }^{40}\text{Ar}}$ – pomiar zawartości izotopu  ⁴⁰Ar zawartego często w biotytach i skaleniach oraz w szkliwach wulk. Metoda ta nie nadaje się do datowania skał młodszych niż 100k lat.

Cezowa  ¹³⁷Cs – datowanie za pomocą sztucznego izotopu. Datuje się osady jeziorne, gleby i deluwia do 60 lat. W pewnych przypadkach zamiast izotopu  ¹³⁷Cs wykorzystuje  ⁹⁰Sr. Izotopy te powstają podczas awarii w reaktorach atomowych i opadają na pow. terenu z opadami promieniotwórczymi. Wiążą się z min. il. i mat. org. Do datowania nie służy połowiczny rozpad tylko czas pojawienia się izotopu.

3. Polska podczas ostatniego zlodowacenia i interglacjału - zasięgi, osady, procesy.

Eem – interglacjał. Podczas tego okresu tworzy się duże pojezierze. Podczas tego okresu zaznacza się wietrzenie fizyczne i proc. stokowe (w dnach dolin tworzą się osady rzeczne). Bardzo istotne było to, że w okresie tym zaznaczyła się transgresja morska o char. ingresyjnym (mały zasięg). Tworzyły się osady zawierające faunę morską (otwornice).

Wisła – wczesny glacjał. W tym czasie tworzyły się osady biogeniczne i os. jeziorne na starszych terasach. Fazy zlodowacenia:

Stadiał Świecia (pleniglacjał) – lądolód objął tylko N Polski. Char. osady to gliny zwałowe.

Interpleniglacjał – cieplejsze wahnięcie T. Osady to gł.: os. biogeniczne.

Stadiał Główny (pleniglacjał główny) – największy zasięg (faza leszczyńska). Od tego czasu lądolód zaczął wycofywać się z postojami. Tworzyły się wały moren czołowych.

Faza poznańska – lądolód zatrzymał się w okolicach Poznania.

Faza chodziejska, pomorska i gardziejska.

Lądolód tego zlodowacenia nasuwał się lobami: Wisły, Ruski, Litewski; które wykorzystywały zagłębienia.

Char formy:

Bardzo duże deniwelacje terenu (przekraczające 600 m).

Duże pow. terenu zajmują sandry, z dna Bałtyku pobiera się materiał z os. lodowcowych.

Formy młode są bardziej wyraziste, gdyż nie podlegały intensywnej denudacji.

Na przedpolu lodowca tworzyły się osady aluwialne, a w zagłębieniach i nieckach występowały osadystokowe.

Akumulacja lessów i formowanie się wydm na wyniesieniach.

Rozwój lodowców górskich.

Soliflukcja, spłukiwanie, koluwia osuwiskowe.

1] antropopresja wodna, osady, formy

2] ogólnie o badaniach klimatu

Informacje o klimacie:

Bezpośrednie:

– obserwacje meteorologiczne: T pow. i wody, wilgotności, opadów i wiatru.

Pośrednie:

Izotopowe – zawartość w wodzie i org. zwierzęcych izotopów

Relacje zawartości Mg/Ca w skorupach otwornic.

Zawartość alkenów i węglowodorów w org. żywych.

Badając profile rdzeni lodowych możemy określić zmiany klimatyczne: numery parzyste pików – ocieplenie; numery nieparzyste pików – ochłodzenie. Podobnie jest w przypadku relacji: lessy/paleogleby--->glacjał/interglacjał.

Klimat ulega zmianom powolnym i długim lub nagłym i katastrofalnym.

Metody geologiczne i geomorfologiczne:

Osady lodowcowe – glacjał.

Osady jeziorne i bagienne – interglacjał.

Ewaporaty i osady eoliczne – suchy klimat.

Struktury peryglacjalne – glacjał.

Osady laminowane (w tym śnieg i lód), nacieki jaskiniowe i formy stokowe – zwilgotnienie. Najdłuższy zapis izotopowy dla nacieków z jaskini Devil’s Hole w Nevadzie to okres 60k-560k lat.

Badanie czynniki w poszczególnych metodach:

Osady limnoglacjalne:

Ferrogeniczne – bogate w Fe.

Biogeniczne – obecność planktonu.

Wapienne – zwiększona zawartość węglanów.

Klastyczne – zróżnicowanie uziarnienia.

Ewaporacyjne – podwyższona zawartość soli, wzmożone parowanie.

Skład atmosfery ziemskiej – zawartość gazów cieplarnianych i aerozoli mogą być powiązane z proc. wulk. lub z działalnością przemysłową.

Glacjolog. i hydrolog. – badanie pokrywy lodowej i poziomu oceanu światowego.

Biologiczne:

Zmienność gatunkowa roślin i zwierząt.

Zmiany morfologiczne i gleboznawcze.

Molekularne DNA.

Dendrochronologia.

Archeologiczne i historyczne:

Artefakty – np.: odzież, ceramika.

Ekofakty – resztki pożywienia, rośliny uprawne.

Kalendarze i zapiski.

Wytwory kultury – malarstwo, fotografie itp.

3] miocen, pliocen, preglacjał w Polsce, srodowisko, osady itp

Miocen:
- środowisko – Początkowo na znacznym terenie Polski istniało tu morze, następowała sedymentacja węglanów i ewaporaty, potem regresja morska i klimat i roślinność jak na dzisiejszej Florydzie. Kształtowały się: Karpaty (w wyniku napierającego od S kontynentu afrykańskiego), G. Świętokrzyskie i Sudety. Ruchy górotwórcze zazwyczaj miały char. skokowy:
Przedpole Tatr - tworzyła się strefa zapadliska, obecnie funkcjonują tam kotliny. Obniżenie względne osiągnęło kilkaset m – miejsce gromadzenia os. ilastych. Początkowo osady te nie zawierały mat. tatrzańskiego, on pojawia się później, a samo zapadlisko jest aktywne do dziś.
- Flora – roślinność klimatu um. ciepłego z obfitymi opadami. Typ roślinności podobny do dzisiejszego występującego na Florydzie. Z czasem klimat staje się coraz bardziej suchy, zanikają bagna i roślinność bagienna.
- Fauna – rozwój żab, węży, gryzoni a także ptactwa. Redukcji gatunkowej uległy nieparzystokopytne, natomiast parzystokopytne silnie się rozwijały. Zaczęły rozwijać się drapieżniki: psy, hieny kotowate. Wybitny rozwój naczelnych.

Pliocen:
- środowisko: klimat zaczyna się oziębiać i osuszać (choć początkowo bardzo ciepły i wilgotny), rozległe tereny pokrywają stepy, w rzekach erozja wgłębna i boczna, sedymentacja w jeziorach
- Flora – lasy mieszane, głównie bory.
- Fauna – charakterystyczna dla klimatu um. ciepłego (śródziemnomorskiego) z gatunkami leśnymi i stepowymi: żaby, żółwie, jaszczurki, węże. Drapieżniki to m.in. niedźwiedziowate.

Preglcjał:
gwałtowne oziębienie klimatu, regresja lasów liściastych, wkraczająca lasotundra, wieczna zmarzlina, stadium teokratyczne (obniżenie T, roślinność przybiera char. regresyjny. Zaznacza się ekspansja gatunków zakwaszających środ., co powodowało bielicowanie gleb. Zbiorowiska leśne rzedną, a na ich miejsce wchodzą torfowiska i wrzosowiska. W okresie tym dochodzi do niszczenia i przebudowy naturalnych ekosystemów przez działalność człowieka (wycinanie lasów, uprawa roli). Jest to okres kończący interglacjalną sukcesję roślinności – podobnie jak stadium protokratyczne, ale o char. Regresywnym) na północy zaczyna rozwijać się lądolód i zaczyna napierać na południe

1. Stadium mezokratyczne

rozwój sedymentacji w jeziorach, przekształcanie bagien w torfowiska, powstawanie rzek meandrujących. Optimum interglacjału i jednoczesne zakończenie sukcesji progresywnej. Na S Europy występują stepy, a podczas holocenu początki wylesień i intensywny rozwój rolnictwa:

- Flora:

a) Las liściasty (zrzucający liście na zimę) – wyraźna rytmika sezonowa i dość ubogi skład drzew (dąb, lipa, buk). Występuje w klimacie um. chłodnym i wilgotnym, związanym z glebami brunatnymi

b) Step – klimat um. kontynentalny z mroźną zimą i suchym, gorącym latem. Gleby są humusowe, typu czarnoziemów. Roślinność to trawy, dwuliścienne zioła, bylice i półkrzewy. Rytmika sezonowa jest bardzo wyraźnie zaznaczona.

- Fauna – bizony, tury, jelenie olbrzymie, tygrysy szablozębne, bobry, wombaty.

Do stadium mezokratycznego zaliczyć możemy holoceński okres atlantycki, czyli optimum klimatyczne, podczas którego człowiek zaczął hodować zwierzęta, uprawiać rolę oraz budować osady.

2. Metody datowania bezwzględnego - metochy chemiczne, molekularne i na podstawie skutków promieniowania:

Ze skutków promieniowania:
- Datowanie luminescencyjne – datowanie met. termoluminescencji, luminescencji stymulowanej światłem. Datuje się ziarna minerałów (gł. Q i skalenie), ceramikę, przepalone krzemienie itp. Zasięg tej metody to 500k lat. To druga co do ważności metoda, zaraz po radiowęglowej. Jest od niej mniej dokładna, ale ma większy zasięg czasowy. Gdy depozycja ustaje ziarna są poddawane promieniowaniu i magazynuję promieniowanie – im dłużej tym więcej. Próbkę napromieniowuje się dawką roczną i na podst. nagromadzonego promieniowania ustala się jej wiek (szacunek dawki geol. do dawki rocznej). Do błędów tej metody zaliczyć możemy:

Niecałkowite wyzerowanie osadu, zależność wyniku od: bud. geol., wielkości radiacji i wilgotności.

- Analiza śladów rozszczepienia jąder 238U - badanie traków widocznych pod mikroskopem elektronowym, czyli przesunięć atomów kryształu z ich pierwotnych pozycji. Zawartość tych traków jest funkcją wieku oraz zawartości 238U. Próbkę traktuje się sztucznym napromieniowaniem i analizuje podobnie jak w dat. luminescencyjnym. Datuje się: tufy wulk., szkło, ceramikę. Zasięg tej met. to 2 mld lat.

- Elektronowy rezonans parametryczny (ESR) – pomiar energii wolnych elektronów uwięzionych w sieciach kryst. Pod wpływem pola mag. uzyskujemy sygnał proporcjonalny do czasu, przez jaki próbka absorbowała U z otoczenia sed. Najpewniejsze daty uzyskiwane tą metodą dotyczą głównie nacieków jaskiniowych zasięg tej metody waha się od 500 do 1 mln lat.

Badania skutków zmian chem.:

- Recemizacja aminokwasów (AAR) – przekształcenie aminokwasów L w ich lustrzane izomery D, aż do utworzenia mieszaniny. Badanie opiera się na określeniu tego, jaki % aminokw. ulega racemizacji. Metoda ta musi być kalibrowana podobnie jak 14C. Zasięg tej metody to 100k lat.

- metoda kolagenowa – bada rozpad włókien kolagenowych w organizmie po śmierci
- fluorowo-apatytowa – kości składają się z hydroksyapatytu, po śmierci w wyniku czasu skład chemiczny zmienia się w fluoroapatyt
- udział pierwiastków ciężkich w próbce
- metoda uwodnienia obsydianu

Metody molekularne – pomiar skutków amin biol. w DNA. Podstawą określania czasu jest tempo różnicowania mat. genetycznego, czyli natężenia i tempa mutacji DNA w organizmie post mortem. Wyróżniamy 2 rodzaje uszkodzeń DNA, powstających po śmierci komórki:

- Modyfikacje struktury chem.

- Defragmentacja struktury.

Na degradację DNA mają wpływ czynniki takie jak: T, obecność wody i tlenu, pH oraz promieniowanie. Metody te dają nam informacje na temat fenotypów org. oraz pokrewieństwach między nimi

3. Polska w interglacjałach i glacjałach zlodowacenia środkowopolskiego

Mazowsze – najcieplejszy interglacjał. Ciekawostką jest to, że na terenie Polski w tym interglacjale żyły słonie i hipopotamy. Os. to: os. jeziorne, bagienne, rzeczne piaszczyste i piaszczysto-żwirowe.

Liwiec – glacjał o małym zasięgu i rozpoznaniu.

Zbójno – interglacjał jw.

Odra i Warta – glacały. Char. osady to: gliny zwałowe (Mazowsze, Warmia, Mazury). Z tych zlodowaceń pochodzą największe kompleksy lessowe, gdyż klimat suchy sprzyjał proc. eolicznym. Ich spoiwo miało char. koagulacyjno-cementujące. Miąższość tych os. sięgała od kilku do kilkunastu m. Czasami zachowane są w nich struktury preglacjalne w postaci pseudomorfoz klinowych. Lessy bardzo często osadzały się na podłożu tej samej genezy, ale starszym. Znane są też osady lessowe, które osadzały się na podłożu przed Q.. Pozostałe osady to przede wszystkim osady piaszczysto-żwirowe i zastoiskowe (iły warwowe). Podczas tych zlodowaceń dochodziło także do procesów glacitektonicznych

1. Przyczyny zmian klimatu:

Naturalne:

Zmiana parametrów orbitalnych –

c) zmiana nachylenia osi,

b) precesja orbity (przesuwanie się punktu równonocy i miesiąca, gdy Ziemia jest w peryhelium. Okres ten to 22k lat. Zmiana nachylenia osi Ziemi zachodzi od 22,1^o do 24,5^o (obecnie mamy 23,5^o) powodują zmiany nasłonecznienia rejonów odległych od równika, zależnie od pory roku. Okres ten do około 41k lat.

c) Zmiany ekscentryczności (wydłużenia) orbity Ziemi zachodzą w okresie 100k lat.i zmiana mimośrodu.

- Zmiany aktywności słonecznej.

- Zmiany aktywności wulk.

- Orogenezy.

- Zmiany rozmieszczenia kontynentów – połączenie Ameryk przesmykiem panamskim.

- Cyrkulacja prądów morskich.

- Zmiany składu atmosfery.

- Zmiany albedo.

Antropogeniczne:

- Zmiany składu atmosfery, spowodowane działalnością przemysłową.

- Użytkowanie gleb.

- Urbanizacja i wylesianie.

2. Polska w interglacjałach i glacjałach zlodowacenia północnopolskiego - zasięgi zlodowaceń, osady itp.

1. Eem – interglacjał. Podczas tego okresu tworzy się duże pojezierze. Podczas tego okresu zaznacza się wietrzenie fizyczne i proc. stokowe (w dnach dolin tworzą się osady rzeczne). Bardzo istotne było to, że w okresie tym zaznaczyła się transgresja morska o char. ingresyjnym (mały zasięg). Tworzyły się osady zawierające faunę morską (otwornice).

2. Wisła – wczesny glacjał. W tym czasie tworzyły się osady biogeniczne i os. jeziorne na starszych terasach. Fazy zlodowacenia:

a)Stadiał Świecia (pleniglacjał) – lądolód objął tylko N Polski. Char. osady to gliny zwałowe.

b)Interpleniglacjał – cieplejsze wahnięcie T. Osady to gł.: os. biogeniczne.

c)Stadiał Główny (pleniglacjał główny) – największy zasięg (faza leszczyńska). Od tego czasu lądolód zaczął wycofywać się z postojami. Tworzyły się wały moren czołowych.

d)Faza poznańska – lądolód zatrzymał się w okolicach Poznania.

e)Faza chodziejska, pomorska i gardziejska.

Lądolód tego zlodowacenia nasuwał się lobami: Wisły, Ruski, Litewski; które wykorzystywały zagłębienia.

Charakterystyczne formy:

a ) Bardzo duże deniwelacje terenu (przekraczające 600 m).

b) Duże pow. terenu zajmują sandry, z dna Bałtyku pobiera się materiał z os. lodowcowych.

c) Formy młode są bardziej wyraziste, gdyż nie podlegały intensywnej denudacji.

d) Na przedpolu lodowca tworzyły się osady aluwialne, a w zagłębieniach i nieckach występowały osady stokowe.

e) Akumulacja lessów i formowanie się wydm na wyniesieniach.

f) Rozwój lodowców górskich.

g) Soliflukcja, spłukiwanie, koluwia osuwiskowe.

1. Opisać datowanie 14C- metody wyniki itp. 

Metoda datowania radiowęglowego 14C – jest to najstarsza, stosowana od lat 50. XX w. metoda pomiarów os. Q. Pomiar obejmuje przedział czasu 0-50k lat, a więc młodszą część ostatniego zlodowacenia i holocen. Charakterystyka metody:

14C jest izotopem niestabilnym, powstającym w górnych warstwach atmosfery z rozpadu at. N pod wpływem prom. kosmicznego.

Jest on asymilowany w org. żywych z atmosfery. Jego stosunek z innymi izotopami C jest stały przez cały okres życia danego org. Podczas śmierci org. wymiana węgla między org. a atmosferą ustaje. 14C zostaje poddany proc. rozpadu prom. i jest go coraz mniej.

Okres połowicznego rozpadu 14C wynosi 5730 +/- 30 lat. Na podstawie tej wiedzy i założeniu, że 14C/12C =const. możemy obliczyć, jaki czas upłynął od śmierci organizmu.

Techniki pomiaru stężeń 14C:

- AMS (akceleratorowa) – rozdzielenie atomów o różnych masach i zliczanie ich liczby.

- GPC (liczników proporcjonalnych) – zlicza się ilość rozpadów (cząstek β).

- LSC (scynytlacyjna) – zliczanie błysków (scyntylacji) spowodowanych przez cząstki β wyrzucane przez jądra 14C.

Materiały badane metodą 14C: węgle, ziarna, kości, muszle, torf, koprolity, muszle, skóry, ceramika, lód z odwiertów, jaja ptasie, koralowce, otwornice, tkaniny, papier itp.

Korekcja wieku w metodzie 14C – na zasadzie frakcjonowania izotopowego, wykorzystującego zmianę zawartości izotopów przy przechodzeniu pomiędzy różnymi fazami lub różnymi związkami chem. Przyczyną występowania tego zjawiska są: mniejsza mobilność cięższych molekuł oraz większa energia wiązania cięższych molekuł.

Obieg C w przyrodzie – udział izotopów C w roślinach nie zawsze odpowiada proporcjom w atmosferze, co jest powiązane z frakcjonowaniem izotopowym. Może to skutkować nawet 300 letnim błędem.

Zjawiska wykorzystywane w kalibracji dat radiowęglowych:

- Badania dendrologiczne.

- Badania nacieków jaskiniowych.

- Badania glacjologiczne.

Podawanie wyników analizy 14C:

- Wiek konwencjonalny – 1950 AD = 0 BP; 2002 AD = -52 BP; AD/BC = 1950 BP

- Wiek kalibrowany – CalBP.

2. Holocen w Polsce- depozycja osadów, formy i tworzenie Bałtyku 

Holocen – niewiele różnił się od stanu dzisiejszego. Niemal cała pow. Polski pokryta zwartą pow. roślinną. Proc. rzeźbotwórcze uzależnione od cech krajobrazu i proc.

Historia formowania się M. Bałtyckiego - Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Liczy około 12 tys. lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanego Fennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznej eoceńskiej rzeki Eridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem. Etapy:

a.Jezioro Lodowe (Bałtyckie Jezioro Lodowcowe) – jeden z etapów ewolucji Bałtyku, powstały, gdy zaczął się cofać pokrywający Europę lądolód skandynawski. Miało to miejsce ok. 14-10,3 tys. lat temu. Przed czołem lądolodu utworzyło się Jezioro Lodowe o poziomie wód znacznie niższym niż współcześnie. Jezioro zajmowało wówczas obszar dzisiejszego Bałtyku, prawdopodobnie na zachodzie istniało wąskie połączenie z Morzem Północnym.

b.Morze Yoldiowe (10–9 tys. lat temu) - drugie stadium ewolucji Bałtyku po ustąpieniu lądolodu. Jezioro Lodowe, powstałe z wód spływającego lodowca, nie miało połączenia z Morzem Północnym tak długo, aż przepełniające je wody zaczęły przelewać się do Morza Północnego. Kiedy poziomy obu zbiorników się wyrównały powstało tzw. Morze Yoldiowe, nazwane tak od występującego w nim pospolicie małża z rodzaju Yoldia. Połączenie z morzem zmieniło status akwenu z jeziora na morze.

c.Jezioro Ancylusowe – trzeci etap rozwoju Morza Bałtyckiego. Pojawiło się około 8 tysięcy lat temu (według datowania radiowęglowego), kiedy proces topnienia lądolodu uwolnił od jego ciężaru większą część Skandynawii. W rezultacie obszar ten uległ izostatycznemu podniesieniu, odcinając Morze Yoldiowe od Morza Północnego i ponownie zmieniając go w jezioro; jego wody uległy szybko wysłodzeniu. Jezioro to nazywane jest Jeziorem Ancylusowym od żyjących w nim pospolitych ślimaków z gatunku Ancylus fluviatilis (przytulik strumieniowy). Fauna morska w wyniku wysłodzenia całkowicie wymarła, poziom jeziora podniósł się, ale nie na tyle, aby zniwelować efekt wypiętrzenia bloku skandynawskiego. Ponowne przejście w stadium morskie nastąpiło dopiero po ostatecznym stopnieniu lądolodu, ok. 5,5 tysięcy lat temu.]

d.Morze Litorynowe – czwarta faza rozwoju Bałtyku; po niej morze to przybrało dzisiejszy wygląd i charakter. Powstało, gdy wskutek dalszego ocieplenia klimatu lądolód skandynawski stopniał do końca (ok. 5,5 tys. lat temu). Poziom wód podniósł się wtedy na tyle, że dotychczasowe Jezioro Ancylusowe uzyskało ponownie połączenie z Morzem Północnym, stając się znów akwenem morskim.

e.Morze Mya (Morze Myaowe) – obecne stadium rozwoju Morza Bałtyckiego. Nazwa pochodzi od małża Mya arenaria. Ponieważ blok skandynawski nadal się podnosi, uczeni przypuszczają, że w najbliższym (geologicznie) czasie dno Zatoki Botnickiej uniesie się o kolejne 50 metrów, zwiększając napór wód na wybrzeże i powodując zniszczenie zwłaszcza wybrzeży klifowych, ostatecznie odcinając fragment morza i powodując wyodrębnienie akwenu, który w toku dalszej ewolucji zmieni się w jezioro słodkie.

3. Kultura i wydarzenia z mezolitu i neolitu

Mezolit (10k-7k LT) – ta epoka jest wyróżniana tylko w niektórych rejonach (Europa N). Dalsza dominacja narzędzi kamiennych na bazie krzemienia. Dochodzi do zmniejszania wielkości narzędzi. Przykłady narzędzi: dzidy, siekiery, łuki. Zamieszkiwano szałasy, których konstrukcje pozostawiano na miejscach i z czasem wracano do nich. Kultury mezolitu w Polsce:

- Świderska – kontynuowana od paleolitu. Duże obozowiska z mieszkalnymi obiektami w zagłębionym terenie.

- Komornicka – Obowiska na wydmach i dolinach rzecznych.

- Jakisławicka – osadnictwo jw., stanowiska grobowe w pozycji siedzącej.

- Kundajska – mikrolityczne grociki, topory kościane, ozdobienia z kości.

Najbardziej char. dla tego okresu były ogromne zmiany klimatyczne i środowiskowe oraz mikrolityzacja narzędzi.
Neolit i eneolit (7k-4,3k LT) – epoka kamienia gładzonego – ostrza były bardziej precyzyjne. Pojawiają się pierwsze narzędzie metalowe, do prod. których wykorzystywano np.: spadające meteoryty. Początkowo ciągłość kultur mezolitycznych (kundajskiej, sanisławickiej). Kultury obejmujące Polskę i inne rejony:

- Kultura ceramiki wstęgowej.

- Kultura pucharów lejkowatych itp

Neolit to początek powstawania miast, tam gdzie warunki klimatyczne były najkorzystniejsze (najstarsze miasto to Tell Qaramel w Syrii). Sztuka przejawiała się produkcją ozdób i rzeźb. Podsumowanie neolitu:

- Duże i precyzyjne narzędzia z kamienia gładzonego.

- Powszechne wykorzystanie min. il. (ceramika, mat. budowlany).

- Zagłębia górnicze.

- Wytwarzanie miedzi.

- Pierwsza prod. szkła.

- Pierwsze miasta (Turcja, Syria i Izrael).

- Zmiana gospodarki.

W neolicie można było zaobserwować początki antropopresji: początki rolnictwa i hodowli związane z wylesianiem, zwłaszcza tam, gdzie gleby były żyzne. Rolę uprawiano na danej glebie przez kilka-kilkanaście lat przy użyciu motyk i radeł. Szczególnie często osady sytuowano w dolinach rzecznych (żyzne mady). Hodowla i wypas zwierząt zwiększał erozję gleb. Zwiększało to spłukiwanie, co niosło za sobą kolejne niebezpieczeństwa, takie jak: erozja wąwozowa, powodzie (podwyższenie poziomu równi zalewowej). Tylko 20% profilów madowych powstało przed neolitem.

1. Paleolit-kultura,ludzie [...]
Paleolit (górny i schyłkowy; 40k-8k LT) - jedna z epok prahistorii, najstarszy i najdłuższy etap w dziejach rozwoju społeczności ludzkiej, zwany też starszą epoką kamienia. Rozpoczyna się z chwilą pojawienia form przedludzkich zdolnych do wytwarzania prymitywnych narzędzi (otoczaki, pięściaki i rozłupce). Podział:

Paleolit górny - w paleolicie górnym pojawiły się neoantropy (Homo sapiens fossilis) odpowiadające zarówno pod względem budowy fizycznej, jak i potencjalnych możliwości umysłowych człowiekowi współczesnemu. Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój technik krzemieniarskich, rozkwitł przemysł rogowy i kościany, rozpoczęto stosowanie wyszukanych strategii myśliwskich (m.in. zaczęto używać łuku do polowania) i nowych form budownictwa mieszkalnego. Powstała sztuka, plastyka figuralna, zdobnictwo i ornamentacja na narzędziach.

Paleolit schyłkowy - ostatni etap paleolitu, ograniczony do Niżu Środkowoeuropejskiego i sąsiadującego z nim pasma wyżyn. Cofnięcie się lądolodu skandynawskiego pobudziło wówczas żyjące na tym obszarze grupy ludzi do ekspansji na obszary położone na nizinach. Doszło do wykształcenia nowych kultur: magdaleńskiej, kultura z tylczakami łukowymi, kultura hamburska, kultura z liściakami. Około 12 tys. lat temu dochodzi do udomowienia psa, 10 tys. lat temu zaczyna się rozwijać rolnictwo i hodowla zwierząt, a 8 tys. lat temu powstają pierwsze miasta, dając początek wielkim cywilizacjom, a tym samym kończąc prehistoryczny etap rozwoju ludzkości.

Stosowano narzędzia wiórowe osadzone w oprawach drewnianych lub kościanych, początki używania łuku do polowań, używanie węgla kamiennego jako paliwa. Pierwsze ślady intencjonalnego pochówku. Używano lampek do oświetlania jaskiń, używano oliwę oraz roślinne knoty. Na okres paleolitu przypada początek lecznictwa. Tworzono także kleje z gumy arabskiej i sproszkowanej ochry. Konstruowano młynki i żarna.

- Kultury schyłkowego paleolitu:

- Kompleks epigrawecki.
- Kompleks magdaleński.

- Kompleks świderski – przechodzi do kolejnej epoki – mezolitu.

- Kultura hamburska.

Wyraźna specjalizacja obozowisk:

Stałe zwykle w jaskiniach i schroniskach, czasem zasiedlane wielokrotnie.

Ruchome – letnie albo stepowe, łowieckie, z miejscami na oprawienie. Czasem wielosezonowe.

Materia używany przez ludzi w paleolicie: krzemienie, rogi, kości, muszle, glina, skóry, włosia. Podczas paleolitu wykształciły się pierwsze wierzenia, kosmetologia, lecznictwo i górnictwo.

Podczas paleolitu żyło mało ludzi (kilka mln). Ze względu na kiepskie warunki przyrost naturalny był mały. Szata roślinna była zmieniana w niewielkim stopniu. Od górnego paleolitu dominuje homo sapiens sapiens.

2. Metoda tlenowa, izotopy, badania, znaczenie w paleoklimatologii i chronologii czwartorzędu.

Żyjące w oceanach organizmy Framinifera wbudowują w swoje szkielety izotopy tlenu, a stosunek izotopów w ich osadach mówi nam, jaki był ten stosunek w środowisku oceanicznym. Możemy na tej podstawie określić rozmiar czap lodowych. W jaki sposób? Po tym, jak woda paruje z powierzchni oceanu, ciężki izotop 18O łatwiej kondensuje i opada w formie deszczu. Stopniowo woda zawiera coraz mniej izotopu 18O względem lekkiego 16O. Kiedy chmury docierają nad czapę polarną i woda opada w formie deszczu, zawiera znaczny niedobór 18O. Tak więc w czapie polarnej gromadzi się więcej 16O, niż było go w wodzie oceanicznej. W epokach, kiedy rosną czapy polarne (bogate w 16O), w oceanach (i w organizmach Foraminifera) rośnie względna koncentracja ciężkiego tlenu 18O, a stosunek ten zależy właśnie od tego, jak dużo wody bogatej w 16O jest uwięzionej w czapach polarnych.

3. Antropogeniczne formy rzeźby terenu i utwory związane z górnictwem i energetyką cieplną