57. Skały ilaste zasobne w kaolinit

-Skały kaolinitowe powstają głownie w środowisku chemicznie kwaśnym rzadziej obojętnym. Należą tu głownie:

- kaoliny

- iły kaolinitowe

- gliny kaolinitowe

- łupki ogniotrwałe

Są to skały zasobne w minerały grupy kaolinitu: kaolinit, niekiedy haloizyt, rzadziej dickit; obecne są też zazwyczaj minerały grupy SiO2, miki, gibbsyt (hydragillit), illit, smektyt, goethyt, hematyt, piryt, anataz, rutyl, ilmenit oraz podrzędnie turmalin, cyrkon: bywa też substancja organiczna.

Kaolin

- Kaolinitem nazywa się skałę osadową zbudowaną głównie z kaolinitu (ok. 50% obj.), kwarcu (ok. 40% obj), domieszek (w różnym stopniu przeobrażone skalenie, blaszki mik, rutyl) minerały ciężkie - granat, cyrkon.

- Kaoliny powstają wskutek przeobrażeń różnych skał, ale zawsze zasobnych w glinokrzemiany K i Na,
w warunkach hipergenicznych. Tymi skałami są najczęściej granity, gnejsy, kwaśne skały wylewne, czasami średnie skały głębinowe i wylewne, a także niektóre skały osadowe np. piaskowce arkozowe.

- Wśród kaolinów wyróżnia się 2 odmiany:

Pierwotne - występujące na złożu pierwotnym, leżące bezpośrednio na skale macierzystej, z której powstały,

Wtórne - przeniesione z pierwotnego złoża, a więc nie leżące na skale macierzystej, należą więc do utworów redeponowanych.

- W porównaniu do kaolinów pierwotnych, kaoliny wtórne są przeważnie znacznie zasobniejsze w kaolinit,
a uboższe w kwarc i inne składniki,

- W Polsce kaoliny występują wyłącznie na dolnym Śląsku, na obrzeżach masywów granitowych,
np. w Świdnicy czy Nysy (Nowy Świętów),

- Kaoliny należą do podstawowych surowców przemysłu ceramiki szlachetnej

Gliny kaolinitowe

- To skały zbudowane wyłącznie z minerałów ilastych. Nieznaczną domieszkę stanowią w nich detrytyczne kwarce i pojedyncze okruchy skał. Powstają w środowisku lądowym lub wodnych zbiornikach zamkniętych występujących na lądzie. Tworzą się w wyniku zwietrzenia skał glinokrzemianowych zasobnych gł. w miki i skalenie. W glinach kaolinitowych z reguły występuje duża domieszka tlenków Fe nadających tym skałom barwę brunatnoczerwoną.

- Gliny wykorzystywane są głownie w przemyśle ceramiki czerwonej (cegła, dachówka) oraz do produkcji porcelany, porcelitu, a także w przemyśle materiałów ogniotrwałych.

- W Polsce wystepują w okolicy Bolesławca na Dolnym Śląsku, oraz w rejonie świętokrzyskim (k. Baranowa i Żarnowca)

Tonsteiny (łupki ogniotrwałe)

- To rezydualne skały ilaste powstałe w wyniku przemian materiału piroklastycznego w środowisku kwaśnym, bagiennym. Są na ogół silnie zdiagenezowane. Wystepują prawie wyłącznie w obrębie pokładów węgli kamiennych w formie cienkich przyrostów, prawie nigdy nie przekraczających 20cm.

- Zwykle mają barwę jasnoszarą, rzadziej kremową. Zespól minerałów nieilastych: kwarc pirogeniczny i terygeniczny, blaszki biotytu, minerały ciężkie (cyrkon, apatyt)

- Cenne surowce przemysłu materiałów ogniotrwałych.

- W Polsce występują w GZW, DZW i LZW

- Ogniotrwałe łupki kaolinitowe z ok. Nowej Rudy (Dolny Śląsk) powstały w skutek diagenezy produktów wietrzenia pogabrowych.

-Horyzonty korelacyjne (depozycja w krótkim czasie i na dużej przestrzeni) do kalibracji biozon, a także jako źródło minerałów użytecznych do datowania wulkanizmu (cyrkon, apatyt).