Percepcja słuchowa -proces rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków.

Na percepcję słuchową składają się:

> słuch fizjologiczny – możliwość słyszenia dźwięków z otoczenia za pomocą narządu słuchu,

> słuch fonematyczny (słuch fonemowy, mowny) – zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy (najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów),

> analiza słuchowa – umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności,

> synteza słuchowa – scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe,

> pamięć słuchowa – pamięć długości wyrazów (liczby sylab i głosek oraz ich kolejność w wyrazie) oraz zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów (dni tygodnia, nazwy miesięcy po kolei, wiersze, piosenki).

Pamięć jest magazynem pojedynczych informacji, procedur i czynności oraz wiedzy, czyli informacji systematycznie uporządkowanych. Struktura pamięci jest hierarchiczna, a poszczególne rodzaje pamięci wyróżniamy ze względu na typ przechowywanych informacji, czy czas przechowywania.

Pamięć ultrakrótka, inaczej efekt Sperlinga albo pamięć sensoryczna - bywa zaliczana do procesów percepcji, chociaż faktycznie jest magazynem pamięciowym. Jej pojemność jest zmienna, przyjmuje się, że jest w stanie przechować do kilkunastu elementów przez około 0,5 sekundy - po tym czasie informacje zanikają. Zapisuje informacje najczęściej w formacie wzrokowym lub słuchowym. Nie podlega intencjonalnej kontroli.

Pamięć krótkotrwała przechowuje elementy informacji przez kilka do kilkunastu sekund w formacie akustycznym, rzadko semantycznym. Trwałość zapamiętywanych informacji zależy od stosowania strategii zapamiętywania - tak zwanych powtórek wewnętrznych (jest to element świadomej kontroli sprawowanej nad procesem pamięciowym).

W pamięci długotrwałej natomiast możemy przechowywać nieograniczoną ilość informacji w nieskończoność. Możemy stosować bardzo różne strategie zapamiętywania i odtwarzania. Informacje w pamięci trwałej zapisujemy głównie w formacie semantycznym (znaczeniowym), rzadziej wzrokowym.

Niezależnie od rodzaju pamięci wyróżnia się trzy kolejno po sobie występujące fazy procesu: zapamiętywanie, przechowywanie, przypominanie.

Pamięć słuchowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej i dzięki temu przyswajania wiedzy.

Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) – pozwala zapamiętywać
i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. Pamięć słuchową bezpośrednią wykorzystujemy pisząc dyktanda czy powtarzając za kimś np. numer telefonu.

Zdolność zapamiętywania jest ograniczona do kilkudziesięciu sekund, potem materiał utrwala się w pamięci długoterminowej lub ulega zapomnieniu.

Zapamiętywanie kolejno następujących po sobie sekwencji słownych jest nieodzownym warunkiem ich odtworzenia w piśmie poprzez przełożenie słów na znaki graficzne w układach wyrazowych i zapis wyrazów w podanym szyku.

Słuch fonematyczny (fonologiczny, fonemowy)- umiejętność odbioru i rozróżniania dźwięków mowy, najmniejszych elementów składowych wyrazów –fonemów, czyli np. odróżnianie p od b. Pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, a także odróżnić poszczególne głoski (dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników np. kura i gura, twarde od miękkich np. s i ś, np. mis, miś, ustne od nosowych np. lek, lęk, sad i sąd,).

Jego wykształcenie się uwarunkowane jest dobrze rozwiniętym słuchem fizjologicznym. Słuch fonematyczny nie jest zatem umiejętnością wrodzoną, ale wykształca się w toku rozwoju osobniczego pod wypływem oddziaływań systemu fonologicznego danego języka. Duży wpływ na rozwój tej umiejętności ma również środowisko wychowawcze, trening, ćwiczenia w rozpoznawaniu dźwięków. Na podstawie poprawnie rozwiniętego słuchu fonematycznego rozwija się analiza i synteza słuchowa, które są niezbędną umiejętnością przy nauce czytania i pisania.

Fonem- klasa dźwięków funkcyjnie jednorodnych, charakteryzujących się stałym zespołem cech dystynktywnych, których wymiana np. w wyrazie, czy w wypowiedzeniu nie powoduje zmiany jego znaczenia.

Słuch fonetyczny to zdolność odróżniania różnych realizacji głosek i zjawisk prozodycznych, takich jak: akcent, iloczas, tempo, melodia, intonacja i rytm wypowiedzi, czyli zdolność odróżniania cech głosek, spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe i r języczkowe (uwularne).

Słuch ten, w przeciwieństwie do słuchu fonemowego, rozwija się przez całe życie. Jego stan zależy od treningu, ćwiczeń ortofonicznych i muzycznych. Dzieci mają niezwykłe poczucie rytmu, są wrażliwe na melodię i harmonię, to też sprawia, że gdy słyszą muzykę często podrygują i klaszczą. Ludzie z zaburzonym słuchem fonetycznym nie dostrzegają w pełni piękna mowy. Ma to wpływ na ich wymowę, która jest bezbarwna i monotonna.

Konsekwencje zaburzeń percepcji słuchowej, które odzwierciedlają się w następujących umiejętnościach szkolnych:

• PISANIE

• zniekształcenie pisowni powodujące niemożność ich odczytania

• zlepki liter

• specyficzne trudności w pisaniu ze słuchu

• kłopoty w odróżnianiu głosek nosowych (ą, ę) od zespołów dźwiękowych (om, on, em, en)

• trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami zatracającymi dźwięczność (w-f, b-p, g-k) jak i w różnicowaniu i-j

• opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów

• gubienie liter, zwłaszcza samogłosek

• przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

• trudności w analizie zdań na wyrazy, wyrazów na sylaby i na głoski

• łączenie przyimków z rzeczownikami np. w klasie, a dzieci piszą wklasie

• w pisaniu często widać wady wymowy, np. seplenienie

• CZYTANIE

• trudności w różnicowaniu dźwięków mowy, niewłaściwe ich wybrzmiewanie

• trudności w scalaniu liter w całość wyrazu

• błędy w intonacji

• błędy w czytaniu- zamiany liter, zmiana brzmienia

• trudności w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych

• zakłócenia płynące z zewnątrz powodują zmniejszenie poziomu koncentracji co wpływa na jakość czytania

• TRUDNOŚCI W INNYCH PRZEDMIOTACH SZKOLNYCH

• w nauce języków obcych

• w uczeniu się pamięciowym (np. wiersze)

• trudności w nauce gramatyki

Cele ćwiczeń percepcji i pamięci słuchowej:

-doskonalenie umiejętności różnicowania dźwięków

-doskonalenie wychwytywania głosek w ich kolejności

-rozwijanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej

-rozwijanie umiejętności rozumienia wyrazów, zdań i wypowiedzi słownych

-rozwijanie umiejętności uczenia się pamięciowego (zapamiętywania ciągów słownych np. dni tygodnia, wierszy)

-kształtowanie i rozwijanie umiejętności odbierania, rozpoznawania oraz naśladowania odgłosów, dźwięków

-zapobieganie opóźnieniom w rozwoju mowy

-zapobieganie trudnościom w nauce pisania i czytania

-zapobieganie trudnościom występującym w nauce języków obcych

-wczesna diagnoza ewentualnych zaburzeń

-wczesne usprawnianie zaburzonych funkcji lub kompensowanie ich za pomocą innych funkcji poznawczych

-wpływ na dalszy rozwój dziecka

Bibliografia:

• Skibińska Helena „Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu" , Wyd. Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2001

• Franczyk Anna, Krajewska Katarzyna „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju", Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2006

• Bogdanowicz M., Adryjanek A., "Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów"

• Bogdanowicz M., Adryjanek A. „Uczeń z dysleksją w szkole”, Operon, Gdynia 2004

• Rocławski Bronisław „Poradnik fonetyczny dla nauczycieli”, WSiP, Warszawa 1986

• Rocławski Bronisław „Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka”, Glottispol, Gdańsk 2001

• Styczek Irena „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego”, WSiP, Warszawa 1982

• http://www.eduteka.pl/doc/pamiec-sluchowa