Pomoc społeczna świadczona przez gminę

(Autor: Jolanta Wagner, Źródło: Portal RB)

 

Pytanie

 

Gmina ma możliwość bezpłatnego przejęcia od Policji budynku wraz z gruntem, który mogłaby zaadoptować na biura administracyjne oraz parking. W tym budynku aktualnie rodzina wynajmuje pomieszczenia. Rodzina ta, choć w bardzo trudnej sytuacji materialnej, zgadza się opuścić te pomieszczenia (ma zapewnione inne mieszkanie). Chce jednak, aby gmina przeznaczyła dla niej pewną kwotę pieniędzy, ponieważ ma długi związane z wynajmowaniem tego lokalu. Czy gmina ma możliwość wypłacenia tej rodzinie pieniędzy lub spłacenia jej długów w zamian za opuszczenie mieszkania? W jakiej formie i na jakiej podstawie?

Odpowiedź

 

Zgodnie z postanowieniami ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Realizowane przez gminę zadania dzielone są na:

• zadania własne oraz

• zadania zlecone.

Jednym z najważniejszych zadań własnych gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym m.in. spraw dotyczących pomocy społecznej. Szczegółowe zasady postępowania w tym zakresie reguluje ustawa z dnia 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728).

Zgodnie z postanowieniami tej ustawy, pomoc społeczna polega w szczególności na:

• przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;

• pracy socjalnej;

• prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;

• analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;

• realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;

• rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

 

Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym w zakresie pomocy społecznej należy m.in.:

• opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka;

• sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej;

• udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym;

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych;

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych;

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego;

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie mającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia;

• przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego;

• opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie zamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem;

• praca socjalna;

• organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi;

• prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych;

• tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną;

• dożywianie dzieci;

• sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym;

• kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu;

• pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

• sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w formie dokumentu elektronicznego, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego;

• utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.

 

Biorąc pod uwagę przedstawiony na wstępie stan faktyczny, bliższej analizie, w mojej ocenie, należałoby poddać jedynie możliwość przyznania i wypłacenia zasiłku celowego. Jest to kolejne świadczenie pieniężne zależne od spełnienia kryterium dochodowego. Ponadto zgodnie z art. 39 ww. ustawy o pomocy społecznej, zasiłek celowy może być przyznany m.in. na pokrycie kosztów:

• żywności,

• leków i leczenia,

• opału,

• odzieży,

• niezbędnych przedmiotów użytku domowego,

• drobnych remontów i napraw w mieszkaniu oraz

• pogrzebu.

 

Katalog ten może być, co prawda szerszy, ale pamiętać należy o tym, iż musi on dotyczyć i mieścić się w ramach pojęcia „zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej". Przyznając więc tego typu pomoc pamiętać należy o tym, że świadczenie to przyznane może być wyłącznie w celu „zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej".

Pojęcie „zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej" jest pojęciem bardzo nieostrym, a więc równocześnie bardzo trudnym do sprecyzowania przez organ samorządu terytorialnego chcący zastosować ten przepis.

Zarówno w obowiązujących w tym zakresie przepisach prawa, jak i istniejącym piśmiennictwie nie ma jednej uniwersalnej definicji tego pojęcia oraz jednoznacznego sprecyzowania - co służy, a co nie - „zaspokojeniu niezbędnej potrzeby bytowej" .

Zdefiniowanie tego pojęcia powinno więc być dokonywane, moim zdaniem, odrębnie dla każdego prowadzonego postępowania w sprawie o przyznanie zasiłku celowego. Jego zakres znaczeniowy winien być za każdym razem indywidualnie określony i definiowany w toku prowadzenia konkretnego postępowania. Pamiętać jednak należy o tym, że w każdym przypadku, w celu określenia tego pojęcia, konieczna będzie odpowiedź na pytanie, czy wnioskowany zasiłek jest nieodzowny do pokrycia podstawowych potrzeb rodziny i jej koniecznych życiowych wydatków.

Przedmiotowe świadczenie przyznawane jest zawsze na określony cel, co podkreśla już nazwa zasiłku. Nie może zatem tego rodzaju zasiłek być przyznawany na pokrywanie pełnych całomiesięcznych kosztów utrzymania osoby objętej pomocą, lecz wyłącznie na pomoc o charakterze doraźnym, ukierunkowanym na konkretny cel bytowy.

Zdaniem sądów administracyjnych zaspokajanie niezbędnej potrzeby bytowej oznacza natomiast zaspakajanie takiej potrzeby, bez której nie można się obejść w warunkach codziennego bytowania, jak też takiej, bez której zaspokojenia nie można zachować warunków bytowania odpowiadających godności człowieka - vide wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 marca 1999 r. I SA 2172/98. W wyroku tym stwierdzono m.in. „(...) Zasadnie organ wskazał, że zasiłek celowy winien zaspokajać potrzeby o charakterze osobistym wnioskodawcy, bez których zaspokojenia nie można zachować warunków bytowania odpowiadających godności człowieka (art. 2 ust. 1 ustawy). A do tak określonych potrzeb nie można zaliczyć przedsięwzięcia skarżącego dot. pokrycia budynku inwentarskiego eternitem i to w sytuacji, kiedy nie jest on użytkownikiem zarówno tego budynk, jak i gospodarstwa rolnego, na którym jest on położony. Dodać należy, że skarżący nie spełnia również kryterium dochodowego (art. 4 ust. 1) - ustawowego warunku udzielenia takiej pomocy i ustaleniu temu skarżący nie przeczył tak w postępowaniu administracyjnym, jak i w postępowaniu sądowo-administracyjnym (...)" .

W świetle powyższego, w mojej ocenie, udzielania pomocy społecznej w formie zasiłku celowego nie może stanowić podstawy pokrycia np. zaległości w opłatach, spłat długów czy rat kredytowych, pokrycia kosztów naprawy czy kupna sprzętu RTV, pokrycia kosztów adwokata jako pełnomocnika przed sądem.

W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, sygn. akt I SA 1174/97 z 18.2.2008 r. stwierdzono natomiast, że „Konieczność pokrycia zaległości w opłatach za mieszkanie nie mieści się w pojęciu niezbędnej potrzeby życiowej, o którym mowa w art. 32 ustawy z 1990 r. o pomocy społecznej". „(...) Po pierwsze dlatego, że strona - tym bardziej, gdy posiada stały dochód - jest zobowiązana do systematycznego uiszczania opłat za zajmowany lokal mieszkalny. Trafnie podkreślił organ odwoławczy, że wysokość czynszu, który winien być uiszczany przez skarżącego, jest stosunkowo niska, bo wynosi 24,60 zł.
Po drugie zaś dlatego, że udzielenie zasiłku celowego na pokrycie zaległości czynszowych byłoby w gruncie rzeczy udzieleniem pomocy wierzycielowi skarżącego (w tym wypadku Tymczasowemu Gospodarstwu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa) a więc podmiotowi, do którego na pewno nie jest adresowana ustawa o pomocy społecznej (...)".
 
Podkreślić jednak należy, iż ostateczna ocena - co może być uznane za niezbędną potrzebę bytową, a co nie - winna być dokonywana odrębnie w każdym indywidualnym przypadku przez organ udzielający pomocy społecznej. Ponadto rozpatrując konkretny wniosek o przyznanie zasiłku celowego, organ powinien ustalić dochód osoby lub rodziny oraz sprawdzić spełnienie pozostałych przesłanek przyznania pomocy, w szczególności wystąpienia trudnej sytuacji życiowej i niemożliwości jej samodzielnego przezwyciężenia.

Załatwienie sprawy przyznania - lub nie - zasiłku celowego zapada w ramach uznania przyjmującego postać decyzji administracyjnej. Załatwiając więc sprawę dotyczącą przyznania zasiłku celowego, organ powinien kierować się interesem obywatela, interesem społecznym oraz własnymi środkami. Pamiętać również należy o tym, że uznanie nie pozwala organowi na dowolność w rozstrzygnięciu sprawy, ale też nie zobowiązuje ani nie zakazuje pozytywnego rozpatrzenia każdego wniosku.