Patologie środowiska pracy

1. Pracownicy jako zasoby ludzkie – najważniejszą wartością firmy

2. Funkcja strategiczna przedsiębiorstwa -zarządzanie kapitałem ludzkim

3. Negatywne zjawiska w funkcjonowaniu pracowników stanowią najtrudniejsze problemy środowiska pracy

4. Wynikają ze złego zarządzania, braku kultury pracy i etyki zawodowej

5. Stres zawodowy

6. Mobbing

7. Dyskryminacja

8. Molestowanie seksualne

9. Wypalenie zawodowe

10. Pracoholizm

11. Bezrobocie

12. Stres zawodowy

Stres /badania UE/

Według badań przeprowadzonej w Wielkiej Brytanii „przeszło pół miliona Brytyjczyków uważało, że w latach 2001-2002 zachorowało z powodu napięć w miejscu pracy”. W kraju tym na skutek „stresu, przygnębienia i niepokoju mających związek z pracą zawodową traci się co roku jakieś 13,5 miliona dni roboczych”.

Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy: „stres zawodowy dotyka miliony Europejczyków zatrudnionych we wszystkich sektorach”.

Ten rodzaj stresu „przeżywa w ciągu roku około 41 milionów pracowników w UE”.

Stres to zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę, i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie.

R. S. Lazarus, S. Folkman: stres jako określona relacja między osobą, a otoczeniem, która jest oceniana przez nią jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

T. Tomaszewski: sytuacja trudna (stres) - brak wzajemnego dostosowania (czyli równowagi) potrzeb, warunków i czynności;

J. Strelau: jako stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak: strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji. Stan ten jest wywołany brakiem równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia przez jednostkę; do stresu jednak dochodzi pod warunkiem, że istnieje motywacja do stawienia czoła owym wymaganiom.

Innymi słowy: stres = wysokie wymagania + duże ograniczenia + małe wsparcie

Przyczyny stresu w miejscu pracy

1. Przeciążenie ilościowe pracą

2. Przeciążenie jakościowe pracą

3. Niedociążenie jakościowe pracą

4. Ograniczony zakres kontroli nad pracą

5. Niejasność pełnionej roli zawodowej

6. Konflikt roli zawodowej

7. Brak wsparcia ze strony współpracowników i/lub przełożonych

8. Fizyczne warunki pracy

1.PRZECIĄŻENIE ILOŚCIOWE PRACĄ

1. znaczny wysiłek fizyczny w pracy

2. zaskakiwanie zadaniami – „co chwilę coś nowego”

3. narzucone przez maszynę lub inne osoby tempo pracy

4. praca w pośpiechu

5. praca pod presją czasu

6. nagłe i znaczne ilości pracy do wykonania – „zrywy w pracy”

7. ciągłe zmiany w pracy

8. zbyt dużo pracy do wykonania – zabieranie pracy do domu, ciągła praca w nadgodzinach, zbyt mała ilość etatów w zakładzie

2.PRZECIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

1. konieczność zachowania czujności przez cały czas pracy

2. wykonywanie zadań trudnych i skomplikowanych umysłowo

3. odpowiedzialność za ludzi

4. odpowiedzialność za mienie dużej wartości

5. konieczność wyboru „mniejszego zła”, dylematy moralne

6. konieczność podejmowania decyzji o znacznych możliwych konsekwencjach

3. NIEDOCIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

1. wykonywanie prostych, powtarzalnych, monotonnych czynności

2. praca wysoce zautomatyzowana

3. praca poniżej możliwości

4. OGRANICZONY ZAKRES KONTROLI NAD PRACĄ

1. sztywne, niezmienne godziny lub czas pracy

2. niemożność przerwania pracy w razie potrzeby

3. praca pod presją innych osób

4. ciągłe zmiany warunków, sposobu, organizacji, miejsca pracy

5. brak wiedzy nt. celu pracy – poczucie bycia „trybikiem w maszynie”

6. brak informacji nt. efektów pracy – poczucie wykonywania „pracy bez sensu”

5.NIEJASNOŚĆ PEŁNIONEJ ROLI ZAWODOWEJ

1. brak wiedzy nt przydzielonych obowiązków

2. nieznany zakres odpowiedzialności

3. brak wiedzy nt sposobu wykonywania pracy (Np. brak szkoleń wstępnych, wprowadzenia w obowiązki)

4. konieczność „samozatrudnienia się” w dotychczasowym miejscu pracy

6.KONFLIKT ROLI ZAWODOWEJ

1. niespójne, sprzeczne, zmienne wymagania przełożonych

2. wzajemnie sprzeczne oczekiwania ze strony różnych osób: przełożonych, klientów, współpracowników

3. kontakty z „niezadowolonymi” klientami

4. konieczność kooperacji z wieloma podmiotami

5. wpływ pracy na życie rodzinne –praca w nadgodzinach, częste lub długie wyjazdy służbowe, niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem

6. ciągła dyspozycyjność

7. niski prestiż społeczny pracy lub zawodu

8. brak możliwości awansu, rozwoju, podwyżki

9. praca poniżej aspiracji

7. BRAK WSPARCIA ZE STRONY WSPÓŁPRACOWNIKÓW I/LUB PRZEŁOŻONYCH

1. brak środków, wyposażenia, urządzeń lub materiałów potrzebnych do pracy

2. osamotnienie, np. ze względu na rodzaj obowiązków – „jedno takie stanowisko w firmie”

3. utrudniony w razie potrzeby kontakt z przełożonym, współpracownikami

4. uznaniowe traktowanie i ocenianie

5. dyskryminacja ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony lub w pełnym albo w niepełnym wymiarze czasu pracy

6. przemoc psychiczna ze strony współpracowników lub przełożonych: nękanie, zastraszanie, poniżanie, ośmieszanie, izolowanie, eliminowanie z zespołu

7. brak wiedzy o planowanych lub trwających zmianach w przedsiębiorstwie lub w sposobie wykonywania pracy

8. przemoc fizyczna ze strony współpracowników lub przełożonych

9. system motywacyjny firmy zorientowany na rywalizację między pracownikami

10. konflikty między współpracownikami

8. FIZYCZNE WARUNKI PRACY

1. hałas na stanowiskach lub w pomieszczeniach pracy

2. zbyt wysokie lub niskie temperatury

3. nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy na stanowiskach pracy

4. obecność na stanowiskach pracy substancji łatwopalnych, wybuchowych, drażniących, żrących lub trujących

Przykładowe problemy powodujące stres w pracy

1. za dużo do zrobienia a za mało czasu

2. za mało/dużo szkoleń w pracy

3. nudna i monotonna praca, za mało do zrobienia

4. brak kontroli nad wykonywaną pracą (brak możliwości wpływu)

5. pracownicy mają poczucie, że wymagania stawiane im w pracy są wzajemnie sprzeczne

Problemy pracowników i pracodawców

Problemy, które właściwie nie rozwiązane prowadzą do stresu:

1. brak dobrej komunikacji i konsultacji

2. tendencja do wzajemnego obwiniania się w sytuacji, kiedy sprawy idą w złym kierunku, wypierania ze świadomości potencjalnych problemów

3. oczekiwanie, że pracownicy będą w stanie regularnie pracować w nadgodzinach albo brać pracę do domu

Stres - skutki

1.SKUTKI ZDROWOTNE

Osoby doświadczające stresu w miejscu pracy są wyczerpane fizycznie i psychicznie, odczuwają dolegliwości somatyczne lub zdrowotne. Z tych powodów mogą częściej doświadczać:

1. bólów mięśni karku, barków oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa

2. owrzodzenia układu pokarmowego oraz bolesnych skurczów jelit

3. obniżenia odporności organizmu i związanych z nią chorób infekcyjnych

4. nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego

5. depresji, nerwic

6. zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową

7. innych (u osób aktywnych zawodowo obniżających napięcie wywołane przez stres przy pomocy alkoholu, tytoniu lub środków odurzających mogą występować dodatkowo schorzenia spowodowane nadużywaniem ww. substancji).

2.SKUTKI EKONOMICZNE

Długotrwały stres w miejscu pracy może prowadzić do wyczerpania fizycznego i psychicznego każdej osoby oraz odczuwania przez nią dolegliwości somatycznych. Gdy sytuacje takie powtarzają się wielokrotnie, mogą z upływem czasu doprowadzić do zmian w stanie zdrowia, takich jak:

1. nie być w stanie pracować tak efektywnie i wydajnie jak wcześniej

2. popełniać niezamierzone pomyłki i błędy

3. być niechętne zmianom, nowościom w pracy

4. omijać przepisy, zasady bezpieczeństwa, polecenia przełożonych

5. korzystać ze zwolnień lekarskich, brać dni wolne

6. ulegać wypadkom przy pracy

7. tracić zainteresowanie pracą - „wypalać się”

8. w skrajnych wypadkach rezygnować i odchodzić z pracy

Stres – objawy

OBJAWY SOMATYTCZNE

• bóle głowy

• bóle mięśni

• rozstrój żołądka

• „klucha w gardle”

• bóle klatki piersiowej

• uczucie zimna i gorąca

• zawroty głowy i omdlenia

OBJAWY BEHAWIORALNE

• ucieczka

• pochopne działania

• niepotrzebna agresja

• podniesiony głos lub ledwo słyszalny szept

OBJAWY PSYCHOLOGICZNE

• kłopoty pamięciowe

• natrętne sprawdzanie

• trudności w koncentracji

• niepożądane myśli i słowa

• emocje utrudniające działanie

• trudności w podejmowaniu decyzji

Działania pracodawcy minimalizujące stres

1. Zapewnienie pracownikom możliwości proponowania własnych pomysłów, szczególnie w kwestii planowania i organizowania własnej pracy

2. Przedstawienie w sposób klarowny idei firmy

3. Zapewnienie dobrej komunikacji

4. Ścisła współpraca z podwładnymi, szczególnie w sytuacji zmian w firmie

5. Kreowanie pozytywnego wizerunku pracodawcy – bycie szczerym wobec siebie, dawanie dobrego przykładu , słuchanie i szanowanie innych

6. Bycie dostępnym dla pracowników – stworzenie atmosfery, w której ludzie czują, że mogą porozmawiać wszelkich problemach środowiska pracy

7. Unikanie zachęcania ludzi do nadmiernej ilości pracy w nadgodzinach

Zagrożenia

Brak działań pracodawcy w zakresie minimalizowania przyczyn nadmiernego stresu w środowisku zawodowymprowadzi do rozwoju najokrutniejszych w skutkach patologii środowiska pracy takich jak mobbing, dyskryminacja, molestowanie seksualne

Prewencja patologii społecznych środowiska pracy

Stategie zarządzania stresem

Polityka antymobbingowa

Stop molestowaniu seksualnemu w miejscu pracy

Mobbing

Mobbing - znane już dawniej pojęcie użyte po raz pierwszy przez Konrada Lorenca badającego zachowania dzikich zwierząt. Stosowane od tego momentu przez naukowców dla opisania agresywnego zachowania dzikich zwierząt – atakowania osobnika przez grupę zwierząt danego gatunku.

Pierwsze badania nad mobbingiem w środowisku pracy prowadzono w Szwecji na początku lat 80. XX wieku.

Badania dotyczyły sytuacji, w której współpracownicy lub przełożeni szykanują jedna osobę przez dłuższy czas.

„Mobbing jest to nieetyczne, wrogie, systematycznie powtarzające się zachowanie wobec współpracowników” (H. Leymann)

Mobbing - systematyczne trwające, co najmniej kilka miesięcy, zachowania mające na celu izolowanie pracownika od społecznego otoczenia, pozbawienie go godności, pokazanie mu, że jest nikim, rozbicie jego dotychczasowej tożsamości, doprowadzenie go do całkowitej bezradności i bezsilności.

Mobbing a konflikt

Jednorazowy konflikt nie jest lobbingiem

Aby uznać, iż powyższe zachowania noszą znamiona mobbingu, muszą być spełnione dodatkowe warunki:

1. okres prześladowań 6 miesięcy

2. dość duża częstość występowania

3. ofiara nie jest w stanie bronić się sama

Źródła amerykańskie, przeciwnie niż Leymann, wykluczają z działań mobbingowych wszelkie sposoby dręczenia psychicznego, które powstają na tle rasowym i seksualnym

Faza I – konflikt podlegający ciągłej eskalacji, pomimo tego, iż ofiara chce zażegnania konfliktu

Faza II – rozpoczynają się systematyczne, wrogie działania wobec jednej osoby w zespole; ofiara zaczyna przejawiać objawy stresu

Faza III – w konflikt wkracza kierownictwo firmy, ale sytuacja ofiary się pogarsza

Faza IV – ofiara mobbingu ponosi porażkę, zaczyna mieć kłopoty ze zdrowiem, pojawiają się zaburzenia psychiczne

Faza V – wykluczenie ofiary ze środowiska, zwolnienie z pracy

Taktyka upokorzenia

• nieuzasadniona krytyka,

• pouczanie, upokorzenie,

• publiczna nagana,

• zniesławienie,

• dyskredytacja,

• wyśmiewanie,

• ignorowanie,

• sarkazm,

• przymus pracy w nieodpowiednich warunkach

Taktyka zastraszania

• ustne groźby,

• terror telefoniczny,

• używanie wulgaryzmów,

• obraźliwe uwagi,

• szydzenie,

• stosowanie przemocy fizycznej,

• zastraszanie zwolnieniem z pracy

Taktyka pomniejszenia kompetencji

• niejednoznaczne, sprzeczne polecenia,

• nielogiczne odmowy próśb,

• nierealistyczne terminy wykonania prac,

• przydzielanie bezsensownych zadań do wykonania,

• obciążanie zadaniami ryzykownymi,

• wstrzymywanie istotnych informacji,

• izolacja,

• nagłe przerywanie rozmowy, gdy osoba wchodzi do pomieszczenia, w którym ta rozmowa się odbywa,

• zaniżanie kwalifikacji,

• ograniczanie czasu wolnego pracy,

• presja czasu,

• publiczna nagana,

• nieuzasadnione zarzuty o postępowanie niezgodne z etyka zawodową,

• stwarzanie i rozpowszechnianie plotek oraz nieprawdziwych informacji

45 zachowań mobbingowych wg H. Leymanna

1. Oddziaływania utrudniające możliwości komunikowania się (11)

2. Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne (5)

3. Działania mające na celu zburzyć społeczny odbiór osoby (15)

4. Działania mające wpływ na jakość sytuacji zawodowej i życiowej (7)

5. Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary (7)

Mobber

Prześladowca manipuluje emocjami otoczenia, wywiera silną presję, żongluje poczuciem winy, charakteryzuje się dużą niecierpliwością i agresją, ma osobowość narcystyczną i oczekuję, że inni będą go tak postrzegać, ma trudności w odróżnieniu umiejętności przywódczych od szykanowania, reaguje zimną obojętnością lub wściekłością na krytykę ze strony innych, osoba, która mu się sprzeciwiła staję się jego osobistym wrogiem, którego będzie niszczył na każdym kroku, jest skoncentrowany na sobie

Ofiary lobbingu

• ludzie w różnym wieku i w różnych środowiskach pracy

• ludzie z różnym poziomem wykształcenia

• osoby przebojowe i ekspansywne, „niepokorne” bardzo silne psychicznie

• słabsze psychicznie, takie które łatwiej upokorzyć

Mobbing – przyczyny

• zła organizacja pracy (nieczytelne reguły oceniania, brak sprecyzowanych wymagań itp.)

• narcystyczne kierownictwo (buduje w pracy relacje oparte na strachu)

• budowanie obrazu osoby na podstawie pojedynczego negatywnego wydarzenia

Mobbing- skutki

Następstwa psychiczne: depresja, zakłócenia koncentracji, stany zwątpienia, stany strachu, które mogą prowadzić do zapaści nerwowej, a nawet do prób samobójczych

Następstwa psychosomatyczne: zakłócenia pracy serca, zakłócenia oddechu, bóle głowy, pleców i karku, zakłócenia snu, choroby skóry, choroby żołądka i jelit.

Mobbing- skutki

• obniżenie motywacji do pracy

• niesprawiedliwe postępowanie

• uniemożliwienie pełnego wykorzystania umiejętności, zdolności i zaangażowania pracujących w firmie osób

• maleje poczucie odpowiedzialności pracowników za firmę

• maleje zaufanie kadry zarządzającej do pracowników

• firma traci wiarygodność

• zniszczona kariera

• problemy zdrowotne

• pogorszenie sytuacji materialnej

Zespół Stresu Pourazowego - PTSD -posttraumatic stress disorder) schorzenie, opisywane przez psychiatrów jako potraumatyczne stany lękowe (występujące u takich osób porównywane jest przez specjalistów do stanu, jaki opisywano u osób, które przeszły doświadczenie obozu koncentracyjnego.

Co dziesiąty pracownik ma w zaawansowanej fazie mobbingu myśli samobójcze a co setny podejmuje próbę samobójczą.

Specjaliści z Unii Europejskiej, po przeprowadzeniu badań w Hiszpanii szacują, że co piąte samobójstwo popełnione w tym kraju zostało spowodowane przemocą psychiczną w miejscu pracy.

Mobbing – zawody szczególnie narażone

1. taksówkarz

2. pracownik pomocy społecznej

3. pracownik służby zdrowia

4. nauczyciel

Z badań Leymanna wynika, że około 14% ofiar wywodzi się ze środowisk dydaktycznych – nie tylko szkół, uniwersytetów, ale także placówek naukowych.

Mobbing a Kodeks Pracy

Od stycznia 2004 roku obowiązują w Polsce znowelizowane zapisy Kodeksu Pracy, w których po raz pierwszy znalazło się słowo mobbing – art. 94.3

Zapisy Art. 94. 3 KP :

podają prawną definicje mobbingu zawierająca większość cech stwierdzonych do tej pory przez badaczy zjawiska

wskazują na realną groźbę negatywnych skutków dla zdrowia ofiary, zostawiając diagnozowanie tych przypadków w rękach lekarzy czy psychologów

pokazują środki zaradcze w sytuacjach ostatecznych – prawo do zadośćuczynienia i prawo do odszkodowania.

Art. 94.3.

§ 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.

§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.(…)

Mobbing a Konstytucja RP

Rozdział II “Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”

Art.30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności człowieka
i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Art.31.2. Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych.

Art.32.2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym
z jakiejkolwiek przyczyny.

Art.40. Nikt nie może być poddany(...) okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu
i karaniu(...).

Art.66. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy(...).

Mobbing a Kodeks Karny

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci(...)

2) (1) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,

………podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż
7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art.207.§1 .Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,

……..podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3.  Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Pracoholizm

Pewna specyficzna forma uzależnienia od pracy wykraczająca poza przyjęte w danej społeczności normy. Zaburzenie psychiczne podobne do uzależnień typu alkoholizm i narkomania

Termin po raz pierwszy użyty w roku 1968 przez W. Oatesa (zjawisko negatywne)

C. Maslowitz „to wewnętrzna potrzeba długotrwałej i obciążającej pracy, zachowania w pracy i poza pracą, specyficzne postawy wobec podejmowanych zadań” (postawa kreatywna, dostarczająca jednostce satysfakcji)

Symptomy pracoholizmu

• Przymus pracy

• Zaangażowanie

• Obniżenie zadowolenia z wykonywanej pracy

Pracoholizm jako syndrom uzależnienia

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD -10 wskazuje następujące objawy:

• zwiększenie czasu pracy

• podejmowanie coraz większej liczby zadań

• koncentracja celów, myśli i uwagi na pracy z pomijaniem innych spraw życiowych

• utrata kontroli nad własnym zachowaniem

• subiektywna niemożność zaprzestania pracy

• zmniejszenie satysfakcji z pracy

• lęk i napięcie

• objawy somatyczne

Różnica między zaangażowaniem w pracę a pracoholizmem polega na utracie poczucia czasu przez osobę zaburzoną

Przekroczenie bariery utrzymującej równowagę człowiek – otoczenie

Cechy charakterystyczne:

1. hektyczna mobilność

2. nerwica niedzielna

Pracoholizm jako proces

I faza – wstępna (prodromalna):

• zwiększanie ilości pracy, stopniowe podporządkowanie wszystkiego zadaniom zawodowym, narastające poczucie wyczerpania i zmęczenia, stany lękowe i depresyjne oraz towarzyszące temu objawy somatyczne

II faza – krytyczna

• silny przymus pracy, narastające objawy uzależnienia powodują próby kontroli swojego zachowania i czasu pracy

• przerwy w pracy wywołują lęk

• brak kontroli zachowania

• funkcjonalne zaburzenia somatyczne przeradzają się w zmiany stałe (nadciśnienie, choroby układ pokarmowego, zawały itp.)

III faza – chronicznego uzależnienia

• całe życie pracoholika skupione jest wokół pracy

Źródła pracoholizmu

Filozofia kalwińska, która głosi, ze praca pozwala „odkupić” grzechy wynikające z a oddawania się przyjemnościom, zwłaszcza cielesnym które prowadzą do potępienia

Czynniki osobowościowe:

1. Potrzeba uznania i akceptacji, lęk przed porażką, zaniżone poczucie własnej wartości, skłonność do zawyżonego perfekcjonizmu, stawianie sobie wysokich wymagań

2. Ucieczka przed samotnością, poczuciem małej wartości i depresją (praca sposobem na osamotnienie i wytłumaczeniem)

3. Potrzeba uznania i akceptacji, lęk przed porażką, zaniżone poczucie własnej wartości, skłonność do zawyżonego perfekcjonizmu, stawianie sobie wysokich wymagań

4. Ucieczka przed samotnością, poczuciem małej wartości i depresją (praca sposobem na osamotnienie i wytłumaczeniem)

5. Grupę ryzyka stanowią osoby stanu wolnego, które spędzają nadmiernie dużo czasu w miejscu pracy, co może redukować istniejące relacje towarzyskie i powodować trudności w nawiązywaniu nowych kontaktów pozazawodowych

6. Do uzależnienia od aktywności zawodowej u mężczyzn bardzo często prowadzi duże nasilenie określonych potrzeb, szczególnie dominacji i agresji i osiągnięć (dzisiaj zamiast kolczugi mężczyzna zakłada garnitur od Hugo Bossa i staje do walki o władzę, a potem o jej utrzymanie)

Typy pracoholizmu wg Robinsona

1. Pracoholicy niestrudzeni (praca wykonywana „pod przymusem wewnętrznym”)

2. Pracoholicy bulimiczni (praca wykonywana z przerwami, „na ostatnią chwilę”)

3. Pracoholicy z deficytem uwagi (nieustanne myślenie o pracy, brak wytrwałości, zaburzenie koncentracji , poszukiwanie nowych stymulatorów)

4. Pracoholicy „rozkoszujący się” (drobiazgowość, perfekcjonizm, trudności z zakończeniem pracy)

5. Pracoholicy „troskliwi”

Typy pracoholizmu wg Franaszek

Pracoholizm pozorowany

• „pracusie”, dyspozycyjni, oddani całym ciałem i duszą firmie bez reszty, brak czasu dla siebie
  i swoich bliskich siedzą w pracy po godzinach, bo szef jeszcze nie wyszedł

Pracoholizm tymczasowy

• wynika z atmosfery nieustannej pracy w firmie

Pracoholizm obsesyjny

• dotyczy głównie osób, którym udało się znaleźć stanowisko zgodne z wykształceniem, umiejętnościami i aspiracjami (teraz trzeba pokazać co potrafię)

• utożsamiają się z firmą bardziej niż z własną rodziną

• zabierają prace do domu

Pracoholizm niewolniczy (mobbingowy)

Pracoholizm ucieczkowy

Pracoholizm twórczy

• artyści, dziennikarze, pisarze, naukowcy itp. (w czasie relaksu często wpadają na genialne pomysły i zabierają się do pracy)

Pracoholizm nominowany

melancholicy (perfekcjoniści podporządkowujący się procedurom i regulaminom) stanowią największa grupę wśród osób pracowitych ze skłonnością popadania w pracoholizm

• cholerycy są wręcz nominowani na pracoholików od urodzenia (ukierunkowani na cel, szybcy w działaniu)

Pracoholizm z wyboru

• pracę traktują jako wyzwanie, hazard, jest dla nich stylem życia, a nie tylko sposobem zdobywania pieniędzy

Karoshi

Zjawisko nagłej śmierci w wyniku przepracowania i stresu. Pierwszy przypadek karoshi odnotowano w Japonii w 1969 r. Dotyka nagle ludzi w pełnym zdrowiu, w okresie wielkiej aktywności.

Statystyki

1. Anglik pracuje 39,8 godzin tygodniowo

2. Włoch o pół godziny krócej

3. Francuzi - 38,36 godzin

4. Irlandczycy - 37,9

5. Austriacy pracują 35,3 godziny tygodniowo

6. Hiszpanie - 35,9

Przeciętny Polak pracuje 41,6 godzin w tygodniu. Jesteśmy w ścisłej czołówce najwięcej pracujących utrzymujemy się od kilku lat.

Rady dla pracoholików

1. Przemyśl, czy w swoim życiu o czymś ważnym nie zapomniałeś. Zastanów się, jakiej wartości chcesz poświęcić więcej czasu - rodzinie? zdrowiu? spotkaniom ze znajomymi? hobby?

2. Postaraj się dostarczyć sobie innej przyjemności poza pracą. Przypomnij sobie, co kiedyś lubiłeś robić.

3. Wprowadź nową organizację swojego czasu, tak aby oprócz pracy znalazło się także miejsce na odpoczynek. Odreaguj stres i problemy w pracy.

4. Jeśli czujesz, że grozi Ci pracoholizm, porozmawiaj o tym z kimś bliskim. Dzięki temu spojrzysz na siebie z odpowiedniego dystansu, łatwiej dostrzeżesz błędy w swoim postępowaniu.

5. Naucz się robić rzeczy przynoszące satysfakcję.

6. Raz w miesiącu zorganizuj spotkanie towarzyskie ze znajomymi spoza pracy.

7. Znajdź przynajmniej dwie rzeczy niezwiązane z pracą, które będą dla Ciebie rzeczywistym źródłem radości i satysfakcji.

Wypalenie zawodowe ujawniono w latach 70. Do Polski problematyka ta dotarła pod koniec lat 80-tych

Kogo dotyczy?

• pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie w danym zawodzie, sukces i rozwój

• zawody służb społecznych (nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, pracownicy społeczni, pracownicy służb ratowniczych, policjanci i inni)

Reprezentanci powyższych zawodów doświadczają coraz więcej stresu, z którym trudno sobie poradzić, wyczerpują się, są chronicznie zmęczeni, coraz mniej zadowoleni z pracy.

Postawy typowe dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym

• angażowanie się w prace całym sercem

• duże oczekiwania względem własnej osoby

• negowanie własnych granic obciążenia

• spychanie na dalszy plan własnych potrzeb i interesów

• dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań

Czym jest wypalenie?

Wypalenie to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. (Maslach, Jackson)

Komponenty wypalenia

Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonalnie, a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone. (Maslach, Jackson)

Depersonalizacja dotyczy negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są odbiorcami usług danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony. (Maslach, Jackson)

Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy (Maslach, Jackson)

Ujęcia definicyjne

Wypalenie jest stanem zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger, Richelson).

Wypalenie jest stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowanego długotrwałym zaangażowaniem w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym (Pines, Aronson).

Model fazowy wypalenia (Golembiewski)

pierwszą fazą wypalenia się jest depersonalizacja, po której następuje obniżenie poczucia dokonań osobistych, a na koniec wyczerpanie emocjonalne

Model alternatywny wypalenia (Leiter i Maslach)

Wyczerpanie emocjonalne pojawia się najpierw, prowadząc do rozwoju depersonalizacji, co następnie prowadzi do obniżenia poczucia dokonań osobistych. Leiter sugeruje, iż obniżenie poczucia dokonań osobistych rozwija się niezależnie od pozostałych dwóch komponentów

Wypalenie zawodowe a Stres

• może go doświadczyć każdy, wypalenia tylko ktoś, kto podjął pracę zawodową, mający wzniosłe cele, dużo oczekiwań i silną motywację – ludzie, którzy spodziewali się czerpać ze swojej pracy poczucie znaczenia

• stres może występować w różnych sytuacjach, wypalenie najczęściej występuje w pracy z ludźmi, i wynika z wymagań emocjonalnych, które powstają w interakcji z nimi

Wypalenie zawodowe a Alienacja

jest ogólnym doświadczeniem, które występuje u ludzi, którzy nigdy nie oczekiwali od pracy niczego innego poza zapłatą. Wypalenie najczęściej przytrafia się osobom, które początkowo troszczą się o ludzi, z którymi pracują, a najmniej dbają o swoją zapłatę

Wypalenie zawodowe a Depresja

Zwykle przenika wszystko. We wczesnych stadiach wypalenia w pracy ludzie często są nadal produktywni i szczęśliwi w innych sferach życia

Nerwica egzystencjalna (kryzys egzystencjalny)

Zmęczenie a Wypalenie zawodowe

Wypalenie stanowi zawsze końcowy wynik procesu stopniowej utraty złudzeń, co do możliwości znalezienia sensu życia w pracy zawodowej. Tylko osoby o wysokim poziomie motywacji mogą się wypalić. Osoba bez takiej początkowej motywacji może doświadczać stresu, alienacji, depresji, kryzysu egzystencjalnego lub zmęczenia, ale nie wypalenia.

Objawy wypalenia

• na początku pojawiają się zmęczenie, napięcie, drażliwość, hiperaktywność – na zmianę z oznakami wyczerpania psychofizycznego

• z czasem utrata energii, zniechęcenie i objawy depresji, odniesionej jednakże tyko do sytuacji zawodowej (zmęczeni nauczyciele, lekarze itp. coraz trudniej znoszą wymagania klientów, rodziców, pacjentów, przełożonych)

• pracują dużo, ale mniej efektywnie (narzekają na niewychowanych, leniwych uczniów, roszczeniowych klientów, niewdzięcznych pacjentów, nie widząc, że część tych ocen bierze się z poczucia własnej nieumiejętności poradzenia sobie z sytuacja zawodową)

• zamiast realistycznej oceny sytuacji i głębokiego namysłu nad własnym zawodem, pojawiają się już wówczas pierwsze oznaki nadmiernego, obronnego dystansowania się

Zapobieganie

1. rozwój zawodowych kompetencji zaradczych

2. wsparcie społeczne pozostające w interakcji z kompetencjami zaradczymi

3. odpowiednio planowane i wykorzystywane przerwy w pracy i odpoczynek, relaks i sport

4. emocjonalne dystansowanie się: oddzielenie życia zawodowego od rodzinnego

5. umiejętność rozpoznawania przyczyn i skutków (poznanie własnej osobowości w kontekście środowiska pracy.

6. zmiana stylu życia, optymizm i humor

Najczęściej zalecane metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami

• Utrzymuj kontakt z naturą

• Zadbaj o czas właśnie dla siebie

• Porozmawiaj z kimś kto naprawdę ma ochotę cię wysłuchać

• Stosuj techniki relaksacyjne

• Zdrowo się odżywiaj

• Rozwijaj w sobie poczucie humoru

• Uprawiaj sport

• Naucz się lepiej gospodarować czasem

• Stawiaj sobie realistyczne cele

• Nie troszcz się o rzeczy na które nie masz wpływu