Antykoncepcja

Antykoncepcja – sposób postępowania chroniący przed nieplanowaną ciążą bez konieczności powstrzymywania się od współżycia.

Metody naturalne

Zalety:

• Nic nie kosztują

• Są całkowicie bezpieczne

• Sprzyjają opóźnieniu inicjacji seksualnej

Wady:

• Ograniczają współżycie

• Bardzo niska skuteczność

• Ograniczają spontaniczność współżycia

• Mało wygodne

Cykl miesiączkowy (menstruacyjny)

Na podstawie znajomości cyklu płciowego można określić środki i metody sterowania płodnością. Opierają się one na:

• Metodach wykorzystujących biologiczny rytm płodności kobiety – metody naturalne

• Środkach hamujących owulację – środki hormonalne

• Niedopuszczenie plemników w głąb dróg rodnych – prezerwatywa

• Środkach przeszkadzających w połączeniu się komórki jajowej z plemnikiem (uniemożliwiające plemnikom dotarcie do macicy – spirale)

• Środkach zapobiegających zapłodnieniu lub zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej – „po zapłodnieniu – after”

• Środkach niszczących plemniki – metoda chemiczna (plemniki tracą zdolność ruchu i przestają być zdolne do zapłodnienia) – pianki, kremy, globulki dopochwowe

• Metodach chirurgicznych

Zalecać należy tę metodę lub ten środek, który posiada jak największą liczbę cech optymalnych:

• Nieszkodliwość dla zdrowia

• Niezawodność

• Wygodę i łatwość stosowania

• Tani i dostępny

• Możliwość natychmiastowego przywrócenia płodności po odstawieniu

Pigułka antykoncepcyjna – zawiera dwa rodzaje hormonów: estrogeny i gestageny. Estrogeny są głównym czynnikiem blokującym jajeczkowanie. Najskuteczniejsze działanie antykoncepcyjne ma etynyloestriadol i mestranol.

Progestageny:

Są to wszystkie syntetyczne sterydy posiadające własność wywoływania charakterystycznych zmian w organizmie kobiet zwanych gestacyjnymi:

• Zmiany wydzielnicze w błonie śluzowej macicy utrudniają implantację zarodka – działanie antynidacyjne

• Zmiany w śluzie szyjkowym – staje się on gęsty, nierozciągliwy, nieprzepuszczalny dla plemników

• Działanie antygonadotropinowe – hamowanie owulacji

• Zmiany w jajowodzie polegające na zmniejszeniu produkcji śluzu i hamowaniu perystaltyki jajowodu – utrudnianie wędrówki gonad

Syntetyczne progestageny stosowane w antykoncepcji można podzielić na 3 grupy:

1. Pochodne testosteronowe – etysteron i dwumetysteron – wywierają głównie działanie androgenne i mniejsze gestagenne (współcześnie nie wchodzą w skład tabletki antykoncepcyjnej)

2. Pochodne 19-nortestosteronu – odznaczają sięwybitnym działaniem gestocyjnym i antygonadotropinowym a nieznacznym androgennym, anabolicznym i estrogennym; norethindron, noretonodrel, octan norethindronu, lynestrenol

Do nowej generacji progesteronów należą:

• Norgestimat

• Desogestrel

• Gestoden

Posiadają wyraźne działanie antygonadotropinowe i gestagenne, nie mają prawie żadnego działania androgennego – obecnie najczęściej stosowane w tabletkach antykoncepcyjnych

Mechanizm działania DŚA

	Sposób działania	Dwuskładnikowa	Jednoskładnikowa
1	Powstrzymywanie dojrzewania komórki jajowej	++++	+
2	Zatrzymywanie uwalniania komórki jajowej	++++	+
3	Zagęszczenie i uczynienie nieprzenikliwym dla plemników śluzu szyjkowego	+++	++++
4	Zmiany błony śluzowej macicy chroniące przed implantacją	+++	+++
5	Utrudnienie transportu komórki jajowej	+	+

Podział doustnych środków antykoncepcyjnych:

• Preparaty złożone zawierające estrogen i progestagen

• Preparaty zawierające tylko progestagen

Schemat działania tabletek:

• Jednofazowe – (0,2-2) – zawierają zarówno estrogen jak i gestagen. Jako estrogen stosowany jest głównie etynyloestriadol lub mestanol. Jako gestagen stosuje się najczęściej octan noretysteronu, lewonorgestrel lub gestageny 3. generacji (gestoden, deogestrel, norgestrel, norgestimat). Mechanizm działania tych preparatów polega na hamowaniu szczytowego wyrzutu LH i FSH w połowie cyklu miesiączkowego co prowadzi do zahamowania owulacji. Podaje się je przez 21 dni cyklu (począwszy od pierwszego dnia cyklu) z 7-dniową przerwą, w czasie której powinno wystąpić krwawienie. Kobieta zabezpieczona jest przed zajściem w ciążę od 1ego dnia przyjmowania tabletek. Do tej grupy należą m.in. Gravistat, Loveston, Restover, Rigervidon, Mervelon, Mercilon, Femoden, Minulet, Cilest, Logest, Harmonet, Novynette, Regulon.

• Dwufazowe – mają stałą dawkę estrogenu i zmienną dawkę gestagenu. W pierwszej fazie przyjmowania dawka gestagenu jest mniejsza, w drugiej większa (np. 50µg i 125µg). Mniejszą dawkę zawiera zwykle 11 tabletek na początku cyklu. Preparatem należącym do tej grupy jest Anteovin:

• Działanie – preparat hamuje jajeczkowanie oraz powoduje zagęszczenie śluzu w szyjce macicy

• Zalety – Rozwiązują problem bolesnych i nieregularnych miesiączek, skutecznie osłabiają objawy napięcia przedmiesiączkowego. Bardzo skuteczne (wskaźnik Pearla wynosi 0,1-0,2)

• Wady – wymagają większej dyscypliny w stosowaniu – należy nie tylko pamiętać o codziennym przyjęciu pigułki, ale również uważać by nie pomylić koloru. Mogą powodować niewielki przyrost wagi. Czasami można odczuwać nudności lub cierpieć w powodu bólu piersi.

• Trójfazowe – dawki estrogenów i gestagenów są bardziej zróżnicowane

1. Pierwszą fazą (6-7 tabl.) stanowią tabletki o małej zawartości estrogenu i gestagenu

2. Drugą (5 -7 tabl.) tabletki o najwyższej dawce estrogenu i wyższej niż w pierwszej fazie dawce gestagenu

3. Trzecią (7-10 tabl.) tabletki o najwyższej dawce gestagenu

Podaje się najczęściej od piątego dnia cyklu przez 21 dni z 7-dniową przerwą, po której przyjmowanie rozpoczyna się ponownie. Zabezpieczenie antykoncepcyjne w czasie pierwszego cyklu nie jest 100% i przez pierwsze 14 dni należy dodatkowo stosować inne niehormonalne środki antykoncepcyjne. Od drugiego cyklu zabezpieczenie jest pełne. Do tej grupy należą: Trinordiol, Tri-Novum, Triquilar, Tri-Regol, Trisiston. W preparatach tych jako estrogen zastosowany jest etynyloestriadol w dawce odpowiednio 0,03 –pierwsze 6 tabletek, 0,04 – kolejne 5 tabletek, 0,04 – ostatnie 10 tabletek. Jako gestagen podaje się lewonorgestel.

• Zalety – regulują długość cyklu miesięcznego, likwidują obfite krwawienia. Bardzo skuteczne (wskaźnik Pearla wynosi 0,1-02)

• Wady – przez pierwsze miesiące można odczuwać podobne dolegliwości jak w przypadku innych pigułek (nudności, bóle piersi)

Qlaira – tabletka 4 fazowa

Objawy uboczne: najczęściej spotykane objawy uboczne do nieregularne krwawienia, tkliwość piersi, bóle głowy, nudności i wymioty, wzrost masy ciała i trądzik. Kobietom palącym w wieku 35 lat i więcej odradza się stosowanie tej metody. Palenie papierosów zwiększa ryzyko występowania zdarzeń niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Objawy niepożądane:

• Migerny – 13,2%

• Krwawienia i nieregularne miesiączki 8%

• Bóle piersi, dyskomfort i tkliwość – 6,6%

• Nudności, wymioty – 6,5%

• Trądzik – 3,9%

• Wzrost masy ciała 2,8%

Preparaty jednoskładnikowe – minipigułki np. Cerazette, Azalia

Opis:

• Zawiera tylko gestageny

• Stanowi alternatywę dla kobiet z nietolerancją estrogenów

• Stosowane progestageny to głównie pochodne 19-nortestosteronu i noretisteron, norgestrel, lewonorgestrel

• Stosuje się jak dwuskładnikowe bez 7-dniowej przerwy

• W przeciwieństwie do preparatów złożonych nie hamują jajeczkowania

• Są szczególnie polecane dla kobiet starszych (35-40 lat), palących papierosy, chorujących na cukrzycę i nadciśnienie i w czasie karmienia piersią (w przeciwieństwie do dwuskładnikowych nie hamują laktacji a do mleka przedostaje się tylko 0,1% przyjętej dawki hormonów i nie ma to znacznego wpływu na dziecko)

Plastry hormonalne EVRA

• Uwalniają przez skórę bezpośrednio do krwi stałą, niską dawkę estrogenu i progestagenu. Są dobrym rozwiązaniem dla kobiet szczupłych i tych, które mają problem z wątrobą (hormony ją omijają). Tego rodzaju antykoncepcja może być nieskuteczna przy dużej nadwadze i otyłości, ponieważ hormony gorzej się wchłaniają przez tkankę tłuszczową

• Stosowanie: pierwszy plaster przykleja się pierwszego dnia cyklu (najlepiej na pośladku, ramieniu, łopatce lub podbrzuszu). Plaster zmienia się raz w tygodniu tego samego dnia. Kolejny raz najlepiej przykleić w innym miejscu. Po 3 tyg. należy zrobić tygodniową przerwę, w czasie której wystąpi krwawienie

• Działanie: Uwalniane z plastra hormony hamują owulację i utrudniają przedostanie się plemników do macicy

• Zalety: Prosty sposób aplikacji. Są bardzo skuteczne, wskaźnik – 0,88

• Wady: Jeśli skóra jest wrażliwa, plaster może ją podrażnić. Może także pojawić się plamienie i krwawienia niezwiązane z miesiączką. Jest to widoczna forma antykoncepcji.

Pigułki „after”

• Zapobiegają implantacji zarodka w błonie śluzowej ściany macicy (działanie następuje między zapłodnieniem a implantacją blastocysty)

• Tabletki te zawierają dużą dawkę gestagenu. Postinor zawiera 0,73mg syntetycznego gestagenu (lewonorgestrel)

• Najczęściej objawy niepożądane obejmują mdłości, wymioty (zbyt duża dawka gestagenu). Może również dojść do zaburzeń w przebiegu następnego cyklu

• Tabletkę należy przyjąć jak najwcześniej po niezabezpieczonym stosunku jednak nie później niż 42h po nim

Escapelle – łatwość stosowania: jest to jedna tabletka zawierająca 1500 mikrogramów lewonorgestrelu (progestagen). Stosowanie Escapelle zapewnia także skuteczność - oszacowana jest ona na 99% przy zażyciu w pierwszej dobie po stosunku. Escapelle nie powoduje przerywania ciąży.

Nazwa handlowa Ellaone

Skład tabletki: 30mg octan uliprystalu

Typ: tabletki do antykoncepcji postkoitalnej (po stosunku)

Ilość tabletek w opakowaniu: 1

Dostępne opakowania: 1x1

Refundacja: 0%

Zasady przyjmowania:

• Wszystkie rodzaje pigułek wymagają systematyczności w przyjmowaniu

• Nie jest istotne czy pigułkę bierze się rano czy wieczorem, natomiast ważne jest aby czas między przyjęciem dwóch kolejnych tabletek wynosił 24 h

• Jeżeli spóźnienie było krótsze niż 12h to efekt antykoncepcyjny jest zachowany natomiast jeśli upłynęło więcej niż 12h to do końca cyklu należy stosować inne niehormonalne metody

• W przypadku wystąpienia wymiotów lub biegunki w czasie 3h po zażyciu efekt antykoncepcyjny może nie być zachowany

Działania niepożądane:

• Zaburzenia gospodarki tłuszczowej i węglowodanowej

• Przyrost masy ciała

• Wystąpienie stanów zakrzepowych

• Wzrost ciśnienia tętniczego

• Występowanie chorób wątroby i dróg żółciowych

• Występowanie bólów głowy, nudności, wymiotów

• Występowanie krwawień międzymiesiączkowych lub wtórnego braku miesiączki

• Występowanie maskulinizacji

P/wskazania bezwzględne do stosowania DŚA:

• Przebyte zatory tętnic i żył

• Zatory lub wylewy śródczaszkowe

• Przebyty zawał serca lub choroba wieńcowa

• Przebyty lub podejrzewany rak piersi

• Nowotwory hormonozależne (estrogenozależne)

• Podejrzenie ciąży

• Przebyte choroby związane z upośledzeniem jej funkcji (żółtaczka, marskość wątroby)

• Niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych

P/wskazania względne:

• Poważne nadciśnienie tętnicze

• Cukrzyca

• Choroby pęcherzyka żółciowego

• Silne migreny

• Palenie papierosów (zwłaszcza jeśli pali się ponad 15 sztuk dziennie a kobieta ma ponad 35lat)

• Objawy niewydolności wątroby, które ujawniły się podczas wcześniejszej ciąży

• Zaburzenia gospodarki lipidowej (wysoki poziom cholesterolu)

• Należy odstawić pigułki przez zabiegami chirurgicznymi (4 tygodnie przed), dotyczy to głównie ortopedycznych operacji nóg (zagrożenie powstania zakrzepów i zatorów w naczyniach krwionośnych)

Interakcje:

Należy zmienić metodę antykoncepcji

*Penicyliny (ampicylina) – zmniejsza wchłanianie DŚA w wyniku zmiany flory bakteryjnej, zmienia metabolizm estrogenów (podobnie tetracykliny) – stosować w czasie przyjmowania inne metody antykoncepcyjne

*Chlorodiazepoksyt i diazepam – następuje kumulacja (nadmierne uspokojenie)

*TLPP – zmniejszenie działania, zwiększenie toksyczności