Antykoncepcja

WSTĘP DO ANTYKONCEPCJI

Antykoncepcja

(anty- + łac. conceptio "poczęcie") - metody i techniki zapobiegające

zapłodnieniu.Tą nazwą określa się także środki, które przeciwdziałają trwałemu
zagnieżdżeniu się embrionu ludzkiego wewnątrz macicy.

o określenia skuteczności metod antykoncepcyjnych korzysta się ze ,,wskaźnika Pearla”.

Im niższa jego wartość, tym metoda jest skuteczniejsza.

Tabela 1. Wartości wskaźnika Pearla dla wybranych metod antykoncepcyjnych [1].

DOUSTNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE (DŚA)

Tabletki jednoskładnikowe (gestagenne)

 zawierają tylko gestageny i występują w formie tabletek, zastrzyków, które należy

powtarzać co trzy miesiące

oraz metod polegających na wszczepianiu

implantów

z hormonem

lub przyklejaniu na skórę

plastrów,

wydzielających do wnętrza

organizmu odpowiednie dawki środka

 zawiera minimalną dawkę progestagenów: Noretysteronu ,Dioctanetynodiolu,

Lewonorgestrelu,dezogestrelu(Azalia® - tabl.

powl. 0,075

mg;

Cerazette®),

medroksyprogesteronu (Depo-Provera® - zawiesina do wstrz.(150 mg/ml) ; Sayana® )

 jest przyjmowany codziennie, o tej samej porze (max. tolerancja 3 h), z pominięciem

kilkudniowych przerw

Mechanizm działania

 zmieniają właściwości śluzu szyjkowego - staje się on gęsty i nie przenikliwy

dla plemników

 obniżają aktywność fazy folikularnej, powodują supresję LH, co w konsekwencji

może!

prowadzić do zahamowania jajeczkowania

 hamują tworzenie ciałka żółtego- niskie stężenia progesteronu wpływa na utratę

zdolności endometrium do przyjęcia zapłodnionej komórki

 modyfikują czynność jajowodów - obniżają kurczliwość i hamują przechodzenie

komórki jajowej do macicy

Zalety tabletek gestagennych

 brak zaburzeń metabolicznych występujących podczas stosowania preparatów

zawierających komponentę estrogenową

Wady tabletek gestagennych:

  mniejsza skuteczność
  zaburzenia cyklu miesięcznego - krwawienia i plamienia
  konieczność pedantycznej regularności zażywania tabletek
  zwiększone ryzyko wystąpienia torbieli jajnika
  rifampicyna i gryzeofulwina przyspieszają metabolizm wątrobowy gestagenów

Preparaty dwuskładnikowe

 Komponenta estrogenowa:Etynyloestradiol lub mestranol
 Komponentaprogestagenowa:

Etynodiol,

Noretisteron,

Lewonorgestrel,

Norgestimat, Dezogestrel, Gestoden, Dienogest, Drospirenon

Mechanizm działania

 Zapobiega jajeczkowaniu wykorzystując mechanizm „ujemnego sprzężenia

zwrotnego”

 W przypadku ciąży wysokie stężenia estrogenów i progesteronu są sygnałem

dla przysadki do zahamowania wytwarzania FSH i LH - jajniki są wyciszone

 Stężenie estrogenu w tabletce „sugeruje przysadce”, że kobieta jest w ciąży,

przysadka hamuje wytwarzanie FSH oraz LH i do jajeczkowania nie dochodzi

 Dodatkowe działanie polega na zagęszczaniu śluzu w szyjce macicy, co utrudnia

penetrację plemnikom do macicy

 Dostarczane progestageny uniemożliwiają przygotowanie się endometrium

do zagnieżdżenia zarodka

 Obniżenie kurczliwości jajowodów i prędkości transportu dla plemników

i zapłodnionej komórki jajowej

Działania niepożądane

 choroby układu sercowo-naczyniowego (zmiany w naczyniach, żylna choroba

zakrzepowo-zatorowa

poprzez

zmiany

układzie

krzepnięcia

krwi,

nadciśnienie,wzrost ryzyka wystąpienia miażdżycy)

 zaburzenia w metabolizmie węglowodanów (wzrost stężenia glukozy we krwi)
 choroby wątroby (pierwotny rak wątroby, wzrost częstości występowania

żółtaczki cholestatycznej)

 choroba trofoblastyczna – rozwijająca się ciąża wymyka się spod kontroli

i przemienia w patologiczną tkankę

 przypadkowe ciąże podczas brania tabletek (odsetek niepowodzeń waha się

od 0 do 1%)

Przyczyną niepowodzeń może być:

 pominięcie tabletki - pominięcie tabletki z początku lub z końca opakowania grozi

wzrostem stężenia endogennych estrogenów do momentu wyrzutu LH
z przysadki skutkującego owulacją

 jeśli minęło mniej niż 12 h, należy przyjąć zapomnianą tabletkę, a kolejną

o zwykłej porze, następnego dnia

 gdy minęło więcej niż 12 h, należy postąpić jw., jednak przez kolejne 7 dni

potrzebne będą dodatkowe środki ostrożności

 jeśli przeoczenie zdarzy się, gdy w opakowaniu zostało mniej niż 7 tabletek

"aktywnych", wówczas zaraz po zakończeniu bieżącej paczki należy rozpocząć
nową, z pominięciem tygodniowej przerwy lub tabletek tzw. "ślepych"

 wymioty mogą zaburzyć prawidłowe wchłanianie leku,jeśli pojawiły się w ciągu

trzech godzin po jego zażyciu,

 biegunka podobnie jak wymioty upośledza wchłanianie leku,
 niektóre leki indukujące metabolizm wątrobowy, przyspieszają metabolizm

hormonów powodując tym samym spadek ich stężenia do wartości, które mogą
nie zabezpieczać przez owulacją. Do leków tych należą:

  fenytoina
  barbiturany
  primidon
  karbamazepina
  topiramid
  rifampicyna
  gryzeofulwina

  spironolakton
  wodzian chloralu
  dichlorofenazon
  leki p/grzybicze
  diuretyki
  leki uspokajające

 niektóre antybiotyki (penicyliny, tetracykliny, neomycyna ) niszczą bakterie jelitowe

biorące udział w krążeniu wątrobowo-jelitowym estrogenów, obniżając stężenie
hormonów we krwi

Korzyści wynikające ze stosowania pigułek

  zapobieganie niechcianej ciąży
  ochrona przed ciążą ekotopową (pozamaciczną)
  ochrona przed chorobami zapalnymi miednicy mniejszej
  złagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)
  zapobieganie powstawaniu torbieli jajnika
  ochrona przed łagodnymi chorobami piersi
  zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwoju mięśniaków macicy
  łagodzenie objawów endometriozy
  lepsza cera, mocniejsze włosy
  ochrona przed rakiem jajnika oraz trzonu macicy
  możliwość przesunięcia okresu na czas dogodny dla kobiety

Rodzaje tabletek dwuskładnikowych:

Jednofazowe-

zawierają stałe stężenie estrogenów i progestagenów

 Lewonorgestreli estrogen - Levomine®, Microgynon 21®, Rigevidon®, Stediril 30®

 Dezogestreli estrogen – Marvelon®, Mercilon®, Novynette®, Ovulastan®,Regulon®

 Gestodeni estrogen – Artizia®, Femipol®, Femoden®, Harmonet®, Kontracept®,

Logest®, Mirelle®, Sylvie 20®, Vendiol®

 Drospirenoni estrogen- Asubtela®, Daylette®, Lesine®, Lesinelle®, Midiana®,

Naraya®, Yasmin®, Yasminelle®, YAZ®

 Norgestimati estrogen - Cilest®

 Norelgestromini estrogen– EVRA®- system transdermalny

Dwufazowe-

dawka estrogenów stała przez 21 dni, rośnie dawka progestagenów w czasie

cyklu

Trójfazowe-

proporcje estrogenów do gestagenów zmieniają się trzykrotnie

Działania niepożądane estrogenów w tabletce:

  powiększenie i nadwrażliwość piersi
  obrzęki
  przyrost masy ciała poprze zatrzymanie wody w organizmie
  nudności
  nadmierna wydzielina z pochwy
  bóle głowy, migreny
  przebarwienia na twarzy
  nadwrażliwość na światło

Działania niepożądane gestagenów w tabletce:

  trądzik
  przetłuszczanie się włosów
  nadmierne owłosienie
  wzrost masy ciała poprzez wzrost łaknienia
  depresja
  utrata libido
  suchość pochwy

INNE METODY ANTYKONCEPCJI

Hormonalne metody antykoncepcji

- preparaty gestagenowe o przedłużonym działaniu do iniekcji
- implanty hormonalne
- wkładka hormonalna wewnątrzmaciczna
- plaster antykoncepcyjny
- pierścień antykoncepcyjny

Metody barierowe

- błona dopochwowa
- kapturek naszyjkowy
- Lea®contraceptivum
- prezerwatywa
- prezerwatywa dla kobiet

Chemiczne środki antykoncepcyjne

- plemnikobójcze dopochwowe czopki, żele i pianki
- gąbka antykoncepcyjna
- żele hamujące ruchliwość plemników
- płukanie pochwy (irygacja, natrysk)

Wkładki wewnątrzmaciczne

- wkłada obojętna
- wkładka zawierająca miedź
- łańcuszek miedziany (GyneFix®)

Metody antykoncepcyjne znajdujące się w fazie badań

- gossypol
- zastrzyk antykoncepcyjny dla mężczyzn
- immunizacja przeciwko GnRH
- spray antykoncepcyjny z nestronem

Metody hormonalne

Preparaty gestagenowe o przedłużonym działaniu (depôt) do iniekcji

Postać:

Domięśniowy zastrzyk hormonalny o przedłużonym działaniu. Substancją czynną jest
medroksyprogesteron (Depo-Clinovir®) lub noretysteron (Noristerat®).

Jak działa?

Ze  względu  na  wysokie  dawki  gestagenów  preparaty  działają  nie  tylko  obwodowo,
zagęszczając  śluz szyjkowy, lecz zasadniczo hamują owulację przez zablokowanie cyklicznego
wydzielania  FSH  i  LH.  Z  tego  względu  uważane  są  za  bardzo  skuteczne  środki
antykoncepcyjne.

Jak długo działa?

Od jednego do trzech miesięcy.

Kiedy można zajść w ciążę?

Po odstawieniu preparatu z medroksyporgesteronem musi minąć rok zanim jajniki podejmą
swoją funkcję.

U kobiet stosujących iniekcje z norestysteronem płodność wraca już miesiąc po odstawieniu.

Dla kogo?

Przede wszystkim dla starszych kobiet, które nie planują dziecka lub dla których estrogeny są
przeciwskazane. Także dla kobiet, które nie chcą stale myśleć o antykoncepcji.

Preparaty z gestagenami depôt są dopuszczone dla pań z prawidłowym przebiegiem cyklu,
dla których inne metody antykoncepcji są niekorzystne.

Możliwość stosowania tego rodzaju antykoncepcji jest korzystna przy nawracających
infekcjach pochwy.

Dla kogo nie?

Przeciwskazaniem dla gestagenów są depresje, ostra zakrzepica, schorzenia wątroby,
powikłania ciążowe (opryszczka ciężarnych, żółtaczka, świąd).

Aplikacja:

Iniekcje wykonywane przez lekarza specjalistę w interwałowych dawkach co 90 dni.

Możliwe działania niepożądane:

Najczęstszym skutkiem ubocznym są zaburzenia cyklu widoczne zwłaszcza po pierwszych
sześciu miesiącach stosowania. Po rocznym stosowaniu gestagenów o przedłużonym
działaniu u 40% kobiet dochodzi do jatrogennego zatrzymania krwawienia miesiączkowego.

Dalsze objawy to przyrost masy ciała, bóle głowy, spadek libido.

Zastrzyki z noretysteronem mogą ujawniać lub nasilać objawy trądziku.

Resztkowe działanie androgenowe niektórych preparatów może zmieniać barwę kobiecego
głosu.

Ważne informacje:

Błędy związane z zażywaniem nie występują. Nieskuteczność tej metody związana jest
głównie z wydłużonym okresem dawkowania i z interakcjami lekowymi.

Dostępność w Polsce:

Dostępne, na receptę, po badaniu lekarskim.

Implanty hormonalne (pręciki antykoncepcyjne)

Postać:

Implant  wielkości  zapałki  aplikowany  pod  skórą  lewego  ramienia  (kobiety  praworęczne).
Nośnikiem  jest  etylen  octanu  winylu,  polimer  przyjazny  tkankom  biologicznym.
Pręcik zawiera  gestagen  –  etongestrel  (Norplant®,  Implanon®  -  preparat  gestagenowy
pod postacią depôt).

Jak działa?

Działanie implantu polega w pierwszej kolejności na hamowaniu owulacji, a ponadto
na zagęszczaniu śluzu szyjkowego i hamowaniu zagnieżdżania.

Jak długo działa?

Przez trzy lata, przy czym u kobiet z nadwagą zabezpieczenie antykoncepcyjne w trzecim
roku może być zmniejszone.

Kiedy można zajść w ciążę?

Po wyjęciu implantu zajście w ciąże możliwe jest na przestrzeni kolejnego cyklu.

Dla kogo?

Przede wszystkim dla kobiet nieplanujących dalszego powiększania rodziny – alternatywa
dla sterylizacji. Również dla pań z nieregularnym planem dnia i często podróżujących.

Implanty mogą być również stosowane w okresie laktacji.

Dla kogo nie?

Pręcik jest raczej nieodpowiedni dla kobiet z objawami androgenizacji, z trądzikiem,
nadmiernym owłosieniem, zaburzeniami cyklu miesiączkowego, gdyż może nasilać
te objawy.

Aplikacja:

Przed aplikacją konieczne jest wykonanie wymazu z szyjki macicy (profilaktyka
przeciwnowotworowa).

Założenie  i  wyjęcie  implantu  powinno  być  przeprowadzone  jedynie  przez    lekarzy
specjalistów  posiadających  odpowiedni  certyfikat.  Zabieg  jest  nieinwazyjny,  przebiega
ze znieczuleniem miejscowym  i trwa około minuty.

Eksplantacja odbywa się również u lekarza specjalisty.

Możliwe działania niepożądane:

Implanty hormonalne są dobrze tolerowane.

U części kobiet mogą pojawiać się nieregularności krwawień, podobnie jak przy wszystkich
metodach opierających się na czystych preparatach gestagenowych.

Zwiększenie masy ciała wynosi około jednego kilograma na rok stosowania, jest to wynik
prawidłowy i adekwatny do wieku.

Ważne informacje:

Zabezpieczenie antykoncepcyjne po wszczepieniu implantu może być natychmiastowe,
zależy jednak od dnia cyklu i stosowania innych metod antykoncepcji.

Dostępność w Polsce:

Żaden z implantów nie jest zarejestrowany w Polsce.

Wkładka hormonalna wewnątrzmaciczna

Postać:

Wkładka mająca kształt litery T, uwalniająca hormon – lewonorgestrel (Mirena®, Levonova®).

Jak działa?

W związku z niską dawką hormonów nie dochodzi do zablokowania jajeczkowania, działanie
jest wyłącznie obwodowe. Tym samym nie dochodzi do zaburzeń hormonalnych organizmu.
Skuteczność tej metody jest bardzo wysoka, a niepowodzenia wiążą się głównie
z samoistnym wypadnięciem wkładki.

Jak długo działa?

Działanie preparatu utrzymuje się przez pięć lat.

Kiedy można zajść w ciążę?

Po usunięciu wkładki normalne miesiączkowanie rozpoczyna się w ciągu jednego miesiąca.

Dla kogo?

Metoda jest alternatywą dla ubezpłodnienia, czyli skierowana jest do kobiet niemających
dalszych planów co do posiadania dzieci. Wkładka może być stosowana także przez
karmiące.

Wkładka dopuszczona jest także do terapii przedłużającego się lub zbyt obfitego krwawienia
miesięcznego. Działa pozytywnie w bolesnym miesiączkowaniu i w endometriozie.

Dla kogo nie?

Spirala przeciwskazana jest u kobiet z małą macicą oraz w przypadku macicy zniekształconej
przez mięśniaki.

Aplikacja:

Po  przeprowadzeniu  badania  przedmiotowego  wraz  z  wymazem  z  szyjki  macicy  ginekolog
zakłada  wkładkę  za  pomocą  specjalnego  aplikatora.  Cała  procedura  trwa  dziesięć  minut
i może  być  dla  niektórych  kobiet  bolesna.  Najłatwiej  jest  założyć  spiralę  w  pierwszym  dniu
menstruacji, kiedy kanał szyjki macicy jest najszerzej otwarty.

Usunięcie wkładki przeprowadzane jest przez lekarza specjalistę.

Możliwe działania niepożądane:

Przez pierwsze pół roku po założeniu pojawiają się plamienia, gospodarka hormonalna musi
ulec bowiem wyrównaniu. U jednej piątej pacjentek dochodzi do zatrzymania
miesiączkowania, które nie jest jednak oznaką zajścia w ciążę.

W ciągu pierwszych trzech miesięcy mogą występować bóle podbrzusza, ustępują
one jednak z biegiem czasu.

Ważne informacje:

Może dojść do ciąż jajowodowych, lecz są one 100 razy rzadsze niż u kobiet niestosujących
żadnej antykoncepcji.

Dostępność w Polsce:

Preparat dostępny jest na terenie Niemiec i w Skandynawii.

Plaster antykoncepcyjny

Postać:

Plaster o wymiarach 4,5x4,5 cm składający się z warstwy pokrywającej w kolorze skóry
oraz warstwy kontaktowo klejącej zawierającej zasób substancji działającej. Hormony
obecne w systemie terapeutycznym to etynyloestradiol i norelgestromin (Evra®).

Jak działa?

Mechanizm działanie plastra Evra® odpowiada temu znanemu z jednofazowych tabletek.

Podobnie jak przy stosowaniu środka doustnego, po trzech tygodniach stosuje się
jednotygodniową przerwę, podczas której dochodzi do krwawienia z tzw. odstawienia
hormonów.

Jak długo działa?

Jeden plaster działa przez tydzień. Po tym czasie zdejmuje się stary i nalepia nowy plaster.

Kiedy można zajść w ciążę?

Jeśli przerwa w noszeniu plastra przekroczy siedem dni, możliwe jest zajście w ciążę.

Dla kogo?

Plaster nadaje się przede wszystkim dla kobiet, które chorują na celiakię lub przewlekłe
zapalenie jelit. Biegunka i wymioty nie wpływają bowiem na skuteczność metody.

Jest to również odpowiednia metoda dla pań, które nie chcą pamiętać o codziennym
zażywaniu tabletek.

Dla kogo nie?

Przeciwskazaniami  do  stosowania  plastra,  podobnie  jak  dla  antykoncepcji  doustnej,
są: utrzymujące  się  objawy  lub  przebyta  zakrzepica,  rak  sutka  lub  macicy,  idiopatyczne
krwawienia z pochwy, migrena z ogniskową aurą, schorzenia wątroby.

Plaster  Evra®  nie  jest  idealnym  środkiem  antykoncepcyjnym  dla  kobiet,  które  muszą
stosować  terapię  barbituranami  czy  rifampicyną.  Ze  względu  na  możliwość  wystąpienia
interakcji  na  poziomie  enzymów  cytochromu  P-450,  powinny  one  sięgnąć  po  inne  metody
antykoncepcji.

U kobiet z nadwagą ochrona antykoncepcyjna może być mniejsza, toteż plaster nie nadaje
się dla pań o masie ciała powyżej 90 kg.

Aplikacja:

Aplikacja  plastra  jest  samodzielna.  Analogicznie  jak  przy  antykoncepcji  doustnej,  pierwszy
plaster  przyklejany  jest  pierwszego  dnia  menstruacji.  Nadającymi  się  do  tego  miejscami
są zewnętrzne  powierzchnie  ramion,  brzucha,  pośladków  oraz  górna  część  tułowia
za wyjątkiem piersi.

Aby zapobiec podrażnieniom skóry wywołanym przez substancję klejącą, należy za każdym
razem zmieniać miejsce przyklejania plastra.

Zmiany plastra można dokonywać w dowolnej porze dnia.

Możliwe działania niepożądane:

Jak w przypadku innych przezskórnych plastrów terapeutycznych, głównym działaniem
ubocznym są dolegliwości skórne.

W  trakcie  dwóch  pierwszych  cykli  stosowania  plastra  może  występować  ból  piersi,  który
ustępuje  jednak  w  dalszym  okresie  noszenia  plastra.  W  badaniach  nie  zaobserwowano
krwawień z tzw. przełamania blokady hormonalnej ani zwiększenia masy ciała.

Ważne informacje:

W trakcie pierwszych siedmiu dni nowego cyklu antykoncepcja nie jest pewna, tj. należy
zastosować wówczas dodatkową inną niehormonalną metodę antykoncepcji.

Dostępność w Polsce:

Plaster Evra® jest dostępny w polskich aptekach

Pierścień antykoncepcyjny

Postać:

Jest to miękki krążek o średnicy zewnętrznej 5,4 cm i grubości 4 mm, zbudowany
z kopolimeru etylenu – octanu winylu. Substancje aktywne to etynylestradiol i etonogestrel
(NuvaRing®, Circlet®).

Jak działa?

Po założeniu do pochwy pierścień uwalnia codziennie dawkę hormonów, które
są absorbowane przez błonę śluzową macicy.

Jak długo działa?

Hormony wydzielane są przez okres trzech tygodni. Po upływie tego czasu pacjentka sama
usuwa krążek lub wyjmuje i po tygodniowym krwawieniu z odstawienia hormonów zakłada
nowy na kolejne 3 tygodnie.

Kiedy można zajść w ciążę?

Płodność wraca tydzień po usunięciu krążka.

Dla kogo?

Określone korzyści ze stosowania tej metody odnoszą panie z przewlekłymi chorobami
żołądka i jelit. Biegunka i wymioty nie zaburzają stałego uwalniania substancji aktywnych,
nie obniża się więc skuteczność tego środka antykoncepcji.

NuvaRing® i Circlet® nadają się szczególnie dla kobiet mających skłonność do zapominania
o codziennym przyjmowaniu tabletki.

Dla kogo nie?

Podobnie jak przy antykoncepcji doustnej, ta metoda jest niewłaściwa dla pacjentek
z zakrzepicą, palących, z chorobami wątroby.

Aplikacja:

Użytkowniczka zakłada samodzielnie pierścień do pochwy, sama go również wyjmuje.

Ważne jest, aby krążek był zmieniany zawsze w tym samym dniu tygodnia i możliwie o tej
samej godzinie.

W przeciwieństwie do mechanicznych metod antykoncepcyjnych, dokładne umieszczenie
krążka nie jest w ogóle wymagane.

Możliwe działania niepożądane:

Kobiety najczęściej skarżą się na zapalenie pochwy, bóle głowy, zmniejszenie popędu
płciowego, nudności i upławy. Krwawienia międzymiesiączkowe występują natomiast
rzadziej niż w przypadku użytkowniczek tabletek.

Ważne informacje:

Kobieta może wyjmować krążek nawet codziennie na okres maksymalnie czterech godzin,
bez ryzyka zajścia w ciążę.

W  aptece  krążki  hormonalne  powinny  być  przechowywane  w  lodówce,  wówczas  ich  czas
przechowywania  wynosi  do  dwóch  lat.  Po  otrzymaniu  produktu  pacjentka  może
przechowywać  go  w  temperaturze  pokojowej,  powinien  zostać  jednak  zużyty  w  ciągu
czterech miesięcy.

Wskazana jest ostrożność w przypadku silnego parcia na stolec lub przy zmianie tamponów,
kiedy krążek może zostać niepostrzeżenie wydalony.

Dostępność w Polsce:

Trwają prace nad rejestracją produktu Circlet® w Polsce. NuvaRing® jest dostępny w polskich
aptekach w ramach importu równoległego.

Metody barierowe

Błona dopochwowa

Błona dopochwowa składa się z pierścienia, na którym rozpostarta jest jako kopułka

miękka błona lateksowa lub silikonowa (w przypadku alergii na lateks). Dostępna jest
w różnych wielkościach i musi być dopasowana indywidualnie.

Metoda ta nadaje się dla kobiet, które rzadko odbywają stosunki oraz nie chcą lub nie mogą
stosować stałej antykoncepcji hormonalnej czy wkładki.

Błona nie ingeruje w układ hormonalny, jest korzystna cenowo. Może być stosowana jako
alternatywa dla podpasek i tamponów w dniach słabszego krwawienia miesiączkowego.

Na co należy zwrócić uwagę w przypadku stosowania tej metody antykoncepcji?



Należy ją zawsze stosować łącznie z chemicznymi środkami antykoncepcji.



Przed zastosowaniem środków chemicznych, jak również leków wprowadzanych
do pochwy, należy sprawdzić, czy nie wchodzą one w reakcję z lateksem.



Po włożeniu błony do pochwy należy upewnić się, czy jest właściwie umiejscowiona.



Błonę należy zakładać najwcześniej 2 godziny przed stosunkiem płciowym,
a wyjmować najwcześniej 8 godzin po nim.



Po porodzie, większych zmianach masy ciała lub po operacjach okolic podbrzusza
należy dobrać odpowiednią wielkość błony dopochwowej.

Kapturek naszyjkowy (kapturek okluzyjny)

Zasada działania kapturka jest podobna jak w przypadku błony dopochwowej,

przy czym szyjka macicy przy użyciu kapturka jest zamknięta w sposób bardziej bezpieczny.

Również kapturek dostępny jest w różnych wielkościach, a jego rozmiar musi być
dopasowany dla każdej kobiety chcącej stosować tą metodę antykoncepcji.

Pierwszy kapturek był wykonany z metalu lub celuloidu i zakładany przez lekarza. Obecnie
dostępne są modele z gumy i mogą być aplikowane samodzielnie przez kobietę.

Panie  chorujące  na  ostre  zapalenia  pochwy  lub  wewnętrznych  narządów  płciowych  nie
powinny  stosować  kapturka.  Nacięcia  i  blizny  szyjki  macicy  nie  zostaną  skutecznie  pokryte
przez  żaden  model  kapturka.  Po  porodach  i  poronieniach  należy  sprawdzić,  czy  dawny
kapturek pasuje.

Na co należy zwrócić uwagę w przypadku stosowania tej metody antykoncepcji?



Należy dobrać odpowiedni rodzaj i rozmiar kapturka.



Nie należy stosować zbyt wiele żelu plemnikobójczego.



Kapturek należy zakładać przynajmniej 20 minut przed stosunkiem płciowym,
a wyjmować najwcześniej 6 godzin po ejakulacji.



Produkt należy chronić przed wpływem promieni słonecznych, skrajnymi
temperaturami i chemikaliami.

Lea®contraceptivum (Lea’s shield)

Kapturek Lea®contraceptivum jest nowego rodzaju barierowym środkiem ochrony

antykoncepcyjnej wykonanym z silikonu, zakładanym do pochwy. Może być on stosowany
zarówno z preparatem plemnikobójczym, jak i bez niego. Kapturek posiada wentyl,
przez który może odpływać wydzielina pochwy i krew miesiączkowa, co pozwala zapobiegać
namnażaniu bakterii. Plemniki natomiast nie mogą przedostać się do góry przez wentyl.

Lea® jest dostępna w uniwersalnej wielkości o średnicy 5,5 cm, która pasuje u wszystkich
kobiet. Produkt jest kompatybilny ze wszystkimi chemicznymi środkami antykoncepcyjnymi,
kremami i żelami poślizgowymi, jak również z czopkami dopochwowymi.

Pacjentki z ostrą infekcją pochwy nie powinny stosować tej metody.

Na co należy zwrócić uwagę w przypadku stosowania tej metody antykoncepcji?



Kapturek należy wypełnić żelem plemnikobójczym maksymalnie do 1/3 zagłębienia
(zbyt duża ilość może zmienić przyczepność kapturka).



Lea®contraceptivum może w razie konieczności założony na dwa dni przed odbyciem
stosunku, a usunięty nie wcześniej niż 8 godzin po nim.

Prezerwatywa

W przypadku prawidłowego użytkowania, prezerwatywa jest względnie skutecznym

środkiem antykoncepcyjnym. Oprócz sterylizacji jest to jedyna metoda, w której mężczyzna
może przejąć odpowiedzialność. Ponadto ma dodatkową zaletę, jaką jest ochrona
przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, przede wszystkim AIDS.

W niektórych krajach dostępna jest również prezerwatywa dla kobiet wykonana
z poliuretanu lub lateksu i posiadająca uniwersalny rozmiar.

Prezerwatywy są tanie, dostępne i nie wiążą się z działaniami niepożądanymi, poza alergią
na lateks.

Na co należy zwrócić uwagę w przypadku stosowania tej metody antykoncepcji?



Należy używać jedynie markowych produktów.



Prezerwatywę należy chronić przed wysoką temperaturą i mechanicznym
uszkodzeniem.



Prezerwatywa jest produktem jednorazowym.

Wkładki wewnątrzmaciczne

Po doustnych środkach antykoncepcyjnych wkładki należą do najczęściej

stosowanych metod zapobiegających ciąży.

Aktualnie stosowane wkładki wewnątrzmaciczne mają kształt litery T, który dobrze
dopasowuje się do jamy macicy i rzadko wypada. Ponadto wkładka w tej postaci dobrze
wprowadza się przez kanał szyjkowy.

Obecnie dostępne są cztery typy wkładek wewnątrzmacicznych:

- wkładki obojętne,

- wkładki zawierające miedź,

- łańcuszek miedziany,

- wkładka wewnątrzmaciczna hormonalna.

Mechanizm działania wkładki

Przypuszczalnym mechanizmem działania wszystkich wkładek (poza hormonalnymi)

jest  bodziec  obcego  ciała,  który  wywołuje  miejscowo  ograniczone,  niebakteryjne  zapalenia
w obrębie  błony  śluzowej  macicy.  Proces  zapalny    zwiększa  w  endometrium  ilość
granulocytów  i  makrofagów,  które  fagocytują  plemniki  i  zapłodnione  jajo.  Ponadto
w miejscach,  gdzie  wkładka  dotyka  bezpośrednio  błony  śluzowej  macicy,  dochodzi
do wzmożonej  produkcji  prostaglandyn  nasilających  skurcze  macicy,  co  może  doprowadzić
do wyrzucenia  zapłodnionej  komórki  jajowej.  Dodatkowo  wkładka  nasila  fibrynolizę.
Te efekty biochemiczne wiążą się m.in. z tym, że krwawienia miesięczne są dłuższe i bardziej
obfite.

Wkładka zawierająca miedź

Jest to najczęściej stosowana wkładka wewnątrzmaciczna. Jej trzonek owinięty jest

cienkim drucikiem miedzianym, który uwalnia codziennie jony miedzi. Jony te nasilają
reakcję ciała obcego wywołaną przez samą wkładkę. Ważną rolę odgrywa także toksyczne
działanie miedzi na plemniki.

Wkładki zawierające miedź muszą być wymieniane co trzy do pięciu lat, zawartość miedzi
ulega bowiem zużyciu w tym okresie. Jeżeli kobieta ma chęć posiadania dzieci, wkrótce
po usunięciu spirali może zajść w ciążę.

Ten rodzaj wkładki nadaje się szczególnie dla starszych kobiet, które nie mają w planie
posiadania kolejnego dziecka. Tolerują one wkładkę zwykle lepiej od młodszych
użytkowniczek. Ponadto wkładka nie ingeruje w układ hormonalny.

Przeciwskazania do stosowania wkładki zawierającej miedź to: ciąża lub jej

podejrzenie,  zapalenie  okolic  podbrzusza,  mięśniaki  macicy,  krwawienia  z  dróg  rodnych
niejasnego  pochodzenia,  posocznica  po  porodzie  lub  poronieniu.  Ponadto  wkładki
bezwzględnie  nie  mogą  używać  kobiety  zarażone  wirusem  HIV,  stosujące  terapię
immunosupresyjną,  chorujące  na  nowotwory  wewnętrznych  narządów  płciowych
oraz mające alergię na miedź.

Zakładanie wkładki wewnątrzmacicznej

Wkładki wewnątrzmaciczne muszą być dobierane i dopasowywane przez ginekologa.

Nadają się one przede wszystkim do antykoncepcji długoterminowej, w zależności
od modelu mogą pozostawać w macicy od trzech do pięciu lat.

Większość lekarzy zakłada wkładkę kobiecie, która już rodziła, gdyż kanał szyjki macicy jest
wówczas rozciągnięty. W przypadku nieródek aplikacja może być bolesna lub wręcz
niemożliwa. Najlepszym punktem czasowym zakładania jest okres miesiączki lub krótko
po niej.

W okresie po założeniu spirali kobieta powinna przynajmniej raz w tygodniu sprawdzać nitki
wkładki (konieczne do jej wyciągnięcia), aby mieć pewność, że nie uległa ona przesunięciu
lub nie została wypchnięta. Po trzech miesiącach od założenia taka kontrola jest wymagana
jedynie po każdym krwawieniu miesięcznym.

Po porodzie lub poronieniu należy odczekać 6-8 tygodni, aż macica osiągnie swą wyjściową
wielkość. Jeżeli wkładka zostanie założona zbyt wcześnie, istnieje ryzyko, że ulegnie
przesunięciu lub zostanie wydalona.

Zagrożenia i działania niepożądane wkładki wewnątrzmacicznej

Niektóre kobiety niemal w ogóle nie odczuwają założonej wkładki, inne natomiast

cierpią na dolegliwości bólowe i krwawienia. Nasilenie tych objawów zmniejsza się jednak
wraz z upływem czasu. Dolegliwości te rzadziej występują u starszych kobiet oraz u tych,
które już rodziły.

Użytkowniczki  wkładek  znacząco  częściej  cierpią  na  infekcje  dróg  rodnych  niż  kobiety
zabezpieczające się innymi środkami antykoncepcji. Przyczyną tego są nitki wkładki, wzdłuż
których  zarazki  mogą  dostawać  się  do  macicy  i  jajowodów.  W  przypadku  stwierdzenia
zakażenia konieczne jest usunięcie wkładki i zastosowanie antybiotykoterapii.

Niezwykle rzadko zdarza się, że wkładka perforuje ścianę macicy i przedostaje się do jamy
brzusznej, wywołując zrosty i groźne zapalenia.

Ciąża przy założonej wkładce

Nawet jeśli wkładka zostanie dopasowana i założona przez doświadczonego lekarza,

istnieje ryzyko zajścia w ciążę. Jest to zazwyczaj ciąża podwyższonego ryzyka.

Największym  zagrożeniem  „ciąży  wkładkowej”  jest  fakt,  że  zapłodniona  komórka  jajowa
zagnieżdża  się    nie  w  błonie  śluzowej  macicy,  ale  w  jajnikach,  jajowodach  lub  otrzewnej.
Stwarza  to  między  innymi  zagrożenie  dla  matki,  ponieważ  naczynia  krwionośne  tych
organów nie są w stanie zaopatrywać jaja płodowego i mogą być przyczyną niebezpiecznych
krwawień.

Łańcuszek miedziany (GyneFix®)

Ten rodzaj wkładki powstał w wyniku dalszych badań rozwojowych nad klasyczną

wkładką zawierającą miedź. Mechanizm działania tych wkładek jest taki sam.

Zalety  GyneFix®  to  przede  wszystkim  wysoka  skuteczność  polegająca  na  tym,  że  częstość
jego  wydalenia  jest  bardzo  niska.  Ponadto  jest  on  mniejszy  i  bardziej  giętki  niż  pozostałe
wkładki, jest więc lepiej tolerowany przez kobiety. Perforacja ściany macicy przez łańcuszek
jest  niemożliwa.  Dolegliwości  i  skurcze  podbrzusza  podczas  noszenia  łańcuszka  występują
bardzo rzadko, gdyż nie przesuwa się on i nie uciska ściany macicy, jak ma to często miejsce
przy stosowaniu konwencjonalnych wkładek. W przeciwieństwie do nich również, GyneFix®
nie zwiększa ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej.

Łańcuszek miedziany jest przeciwskazany dla kobiet, które mają w wywiadzie zapalenie
przydatków lub alergię na miedź.

Ze względu na niewielkie rozmiary, GyneFix® nadaje się dla kobiet, które jeszcze nie rodziły.
Łańcuszek jest zalecany pacjentkom, które ze względu na zwiększoną skłonność
do zakrzepów czy rak sutka w wywiadzie, nie mogą stosować antykoncepcji hormonalnej.
Po usunięciu łańcuszka kobieta odzyskuje płodność już w trakcie następnego cyklu.

Metody antykoncepcji w fazie badań

Zastrzyk antykoncepcyjny dla mężczyzn

W wyniku badań udało się stwierdzić, że gestageny wywołują działania

antykoncepcyjne  także  u  mężczyzny  na  drodze  zablokowania  endogennej  syntezy
testosteronu,  a  dalej  syntezy  plemników.  Aby  zapobiec  niepożądanym  skutkom  braku
działania  testosteronu  poza  gonadami,  należałoby  dodatkowo  stosować  iniekcje  estru
testosteronu o przedłużonym działaniu.

Badania kliniczne nad zastrzykiem hormonalnym dla mężczyzn prowadzone przez firmy
farmaceutyczne pokazują obiecujące wyniki i niewielką ilość działań niepożądanych.

Zatrzymanie produkcji plemników byłoby odwracalne. Należy wziąć jednak pod uwagę fakt,
że działanie antykoncepcyjne pojawiałoby z opóźnieniem, bo nawet po 3-5 miesiącach
i równie długo mężczyźni odzyskiwaliby płodność.

NATURALNE PLANOWANIE RODZINY

Tym terminem (zapisywanym często w postaci skrótu:

NPR

) określa się taki sposób

praktykowania  odpowiedzialnego  rodzicielstwa,  na  który  składają  się  dwa  elementy:
systematyczna  obserwacja  objawów  płodności  i  ich  interpretacja  (wyznaczenie  w  cyklu
kobiecym:  fazy  niepłodnościprzedowulacyjnej,  fazy  płodności,  fazy  niepłodności
poowulacyjnej)  oraz  dostosowanie  współżycia  do  tak  rozpoznanego  rytmu  płodności,
zgodnie  z  planami  prokreacyjnymi  małżonków.  Zatem  jeśli  pragną  oni  dziecka,  wówczas
mogą  wybrać  czas  najbardziej  temu  sprzyjający,  a  jeżeli  nie  planują  poczęcia,  zachowują
w okresach  płodności  wstrzemięźliwość  seksualną.  Stanowisko  prezentowane  przez  WHO
nie ujmuje naturalnego planowana rodziny, wśród metod antykoncepcyjnych.

Jakie wskaźniki i objawy umożliwiają określenie czasu płodności i niepłodności

Współczesne  metody  NPR  opierają  się  na  wieloletnich  badaniach  naukowych
potwierdzających  miarodajność  samoobserwacji  czytelnych  sygnałów  związanych
z zachodzącymi  w  organizmie  kobiety  procesami  hormonalnymi  regulującymi  cykliczną
płodność.  Obecnie  praktykuje  się  albo  samą  obserwację  zmian  w  śluzie  szyjkowym,
albo łączy się ją z interpretacją przebiegu podstawowej temperatury ciała w różnych fazach
cyklu  kobiecego.  Te  dwa  zasadnicze  wskaźniki  uzupełnia  się  niekiedy  obserwacją  zmian
zachodzących w ułożeniu i charakterystyce szyjki macicy (tzw. samobadanie szyjki macicy).

Jakie są metody naturalnego planowania rodziny?

Metody te dzielimy na dwie główne kategorie, w obrębie których funkcjonują różne szkoły
i ośrodki uczące ich odmian:

a) metody oparte wyłącznie na obserwacji śluzu szyjkowego:

 Metoda Owulacyjna Billingsa

(opracowana przez małżeństwo lekarzy Johna i Evelyn

Billingsów, którzy wykorzystali wyniki badań profesorów Jamesa Browna oraz Erika
Odeblada: www.woomb.org),



Model Creightona

(stosowana w NaProTechnologii metoda rozwijana od 1981

roku przez American Academy of Fertility Care Professionals: www.aafcp.org),



tzw. Metoda Drugiego Dnia

(TwoDay Method – bardzo prosta metoda

opracowana przez Institutefor Reproductive Health, działający przy amerykańskim
Georgetown University: www.irh.org).

b) metody objawowo-termiczne

 łączące interpretację śluzu szyjkowego, podstawowej temperatury ciała

oraz samobadanie szyjki macicy.



Metoda CCL

(propaguje ją założone w 1971 roku przez Johna i Sheilę Kippleyów

stowarzyszenie The Couple to Couple League, w Polsce CCL jest reprezentowana
przez Ligę Małżeństwo Małżeństwu: www.ccli.org, www.npr.pl),



Metoda Objawowo-Termiczna Podwójnego Sprawdzenia

(zwana popularnie

„metodą  angielską”,opracowana  przez  National  Association  of  NFP  Teachers;
w Polsce  jej  kursy  prowadzi  Polskie  Stowarzyszenie  Nauczycieli  Naturalnego
Planowania Rodziny: www.psnnpr.com),



Metoda Rötzera

–(opracowana już w latach 50. XX wieku przez austriackiego

lekarza Josefa Rötzera prekursora metody objawowo-termicznej; uczy jej
stowarzyszenie INER: www.iner.org, www.iner.pl),



Zmodyfikowana Metoda Podwójnego Sprawdzenia

(tzw. „metoda niemiecka”,

rozwijana przezośrodek badawczy działający przy uniwersytecie w Düsseldorfie:
www.sektion-natuerliche-fertilitaet.de, www.nfp-online.de),

 metoda opracowana przez nestorkę polskiego NPR-u,

Teresę Kramarek

www.milosciodpowiedzialnosc.prv.pl.

Metoda Rötzera

Co to jest metoda Rötzera i jak powstała?

Metoda austriackiego lekarza, prof. Josefa Rötzera umożliwia rozpoznanie okresów

płodności  i  niepłodności  w  cyklu  miesiączkowym.  Prof.  Rötzer  w  naukowy  sposób  wykazał
zależność  między  cyklicznie  występującymi,  łatwymi  do  zaobserwowania  objawami
w przebiegu  cyklu  miesiączkowego  a  możliwością  określenia  aktualnego  stanu  płodności
kobiety. W metodzie Rötzera płodność kobiety rozpoznaje się na podstawie wspólnej analizy
zmian powiązanych ze sobą wskaźników:



jakości śluzu wydzielanego przez szyjkę macicy



wysokości podstawowej temperatury ciała



cech szyjki macicy spostrzeganych w czasie badania dokonywanego przez kobietę
(dla chętnych)

Metoda Rötzera jest pierwszą na świecie metodą objawowo-termiczną. Jej pierwotną

nazwę (Sympto-Thermal Method) rozszerzono później na całą grupę metod rozpoznawania
płodności wykorzystujących obserwacje śluzu i pomiar podstawowej temperatury ciała

Zasady metody

Wszystkie objawy, oraz pomiar temperatury zaznacza się na Karcie obserwacji.

1. Zapisywanie krwawienia miesiączkowego

Pod napisem „Data” wpisujemy zawsze datę pierwszego dnia menstruacji. Pierwszym

dniem  jest  dzień  (do  północy),  w  którym  wystąpiła  miesiączka.  Cykl  miesiączkowy
rozpoczyna się pierwszego dnia menstruacji. Na początku na kartę nanosimy kolejno daty
poszczególnych  dni  cyklu.  Krateczki  pod  dniami,  w  których  występuje  krwawienie
zarysowujemy. Całą, jeżeli krwawienie jest silniejsze; część jeśli jest słabsze.

2. Obserwacje po miesiączce

Zwraca się uwagę na odczucia w przedsionku pochwy lub w jej wnętrzu.

W krateczkach przeznaczonych do obserwacji śluzu zaznaczamy krzyżykiem odpowiednie
odczucia. Sucho oznacza nieprzyjemne odczucie suchości w okolicy przedsionka pochwy,
najczęściej  połączone  ze  świądem.  Jeżeli  nie  odczuwamy  ani  suchości,  ani  wilgotności
wstawiamy  symbol  ø.  Po  tych  dniach,  może  pojawić  się  odczucie  we  wnętrzu  pochwy
określane w metodzie jako „ wnikliwa obserwacja” oznaczana symbolem „w” . Rozumie
się  przez  nią  spływanie  we  wnętrzu  pochwy,  jakby  ku  dołowi  spadały  kropelki.  Czy  też
określenia  stosowane  przez  pacjentki  :  „wilgotność  i  ciepło  we  wnętrzu  pochwy”,
„coś spływa”  ,  „coś  się  sączy”.

Dzień pojawienia się „w” jest początkiem okresu

płodności.

3. Pomiar temperatury poprzebudzeniowej.

Temperaturę należy mierzyć rano, po przebudzeniu się, przed wykonaniem

jakiejkolwiek

czynności (termometr powinien byś przygotowany w zasięgu ręki,

na nocnym stoliku).

Pomiaru nie trzeba wykonywać dokładnie o tej samej godzinie, jednakże różnice

w czasie  nie  powinny  być  większe  niż  1,5  h  i  powinny  być  wykonywane  przed  godziną
7:30.  Późniejszy  pomiar  temperatury  zazwyczaj  podwyższa  jej  wartość.  Systematyczny
niedobór  snu,

poniżej sześciu godzin dziennie,

prowadzi do zakłóceń temperatury

i nieregularnych cykli.

Dopuszcza się trzy metody pomiaru temperatury:

w pochwie

(5 min.)

w odbytnicy

(5 min.) lub

w ustach

(8 min.) (nie pod pachą!). Pomiar w ustach może wykazywać

wartości temperatury o kilka dziesiętnych stopnia niższe niż pomiar w odbycie.
Odpowiednie wartości zaznaczamy na karcie.

Pod koniec występowania objawu śluzu (patrz pkt. 4) lub też parę dni później

temperatura się podnosi.

 Okres płodności przypada na sześć, siedem dni niższych temperatur

(przed wzrostem temperatury) i trwa do pierwszego i drugiego dnia wyższej
temperatury, czasem trzeciego dnia wyższej temperatury.

 Począwszy od trzeciego dnia wyższej temperatury przypada okres niepłodności,

a trzecia wyższa temperatura jest co najmniej o 0,2

C wyższa od najwyższej

temperatury z sześciu niższych temperatur.

 Trzy wyższe temperatury zakreśla się małymi kółeczkami, sześć niższych

temperatur numeruje się od 1-6. Te trzy wyższe temperatury nie muszą wzrastać
dzień po dniu, ale wszystkie trzy muszą być wyższe od każdej z sześciu temperatur
niższych.

 Jako wyższą można przyjąć tę temperaturę, która różni się o 0,05

4. Obserwacja śluzu szyjkowego w dniach płodności

Najważniejszym objawem w dniach płodności jest przejściowe pojawienie się

na zewnętrznych  narządach  płciowych  zwiększonej  ilości  wydzieliny  śluzowej  z  pochwy.
Określa się wygląd (biały/żółty; mętny; przejrzysty) i właściwości śluzu (rwący się; kleisty;
przejrzysty).  Wygląd  śluzu  bada  się  przy  pomocy  papieru  toaletowego,  najlepiej
przy każdym  pobycie  w  toalecie.  W  dniach  płodności  określa  się  śluz  lepszej  i  gorszej
jakości.



Śluz gorszej jakości:

Białawy, gęsty, mętny, mleczny, gęsto-żółty, grudkowaty,

kremowy, lepki, ciągliwy.



Śluz lepszej jakości

(dni największej płodności):

o bardziej rozciągliwy, wyciąga się w nitki, czyli nitkowaty, może być zupełnie

przeźroczysty;

o może wyglądać jak białko surowego jaja;

o szklisto-przejrzysty: jak galaretka, jak szkło;

o Śluz podobny do białka lub śluz szklisty może być przejrzysty lub białawy,

przetykany szklistymi nitkami. Może także zawierać mniejszą lub większą
domieszkę krwi(różowy) lub delikatne żółte zabarwienie;

o Czasem może być bardzo rozrzedzony, spływa jak woda, wówczas w okolicy

pochwy odczuwa się nasiloną wilgotność, mokrość, połączoną odczuciem
miękkości i gładkości. Dodatkowe uwagi można zapisywać u dołu karty.

5. Badanie szyjki macicy

Szyjkę macicy należy badać codziennie o tej samej porze dnia. Po miesiączce szyjka

macicy jest twarda i zamknięta, w dalszym przebiegu cyklu, gdy stwierdzi się, że szyjka
macicy staje się miękka i/lub ujście się rozwiera, przyjmuje się początek okresu płodności.
W okresie niepłodności szyjka macicy jest twarda jak chrząstka nosa, w okresie płodności –
miękka jak warga, a jej ujście jest miękkie i rozwarte.

Przeprowadzenie badania szyjki

Badanie przeprowadza się w przysiadzie, lub w pozycji leżącej, palcem wskazującym.

Pięścią  można  ucisnąć  podbrzusze,  wówczas  obniża  się  macicę.  Wprowadzony  do  pochwy
palec wyczuje najpierw pofałdowaną ścianę pochwy. Kiedy wyczuje się gładszą powierzchnię,
jest  się  już  w  okolicy  sklepienia  pochwy  lub  przy  szyjce  macicy,  którą  wyczuje  się  jako
stożkowatą lub półkolistą strukturę.

Niektóre źródła wskazują, że skuteczność metody objawowo-termicznej wyniosła

0,4 dla 100 kobiet w ciągu 13 cykli (czyli 1 poczęcie na 3250 cykli). Skuteczność ta jest wyższa
niż w przypadku urządzeń diagnostycznych typu Persona (badanie poziomu hormonów
w moczu) czy Bioself (elektroniczny termometr z komputerem).

Bioself

Bioself® jest

elektronicznym wskaźnikiem płodności

. Wspomaga metody

Naturalnego Planowania Rodziny

. Jego działanie opiera się na ustaleniu dni płodnych,

dni największej płodności, jak i dni niepłodnych z wykorzystaniem

metody kalendarzowej

oraz na podstawie

codziennego pomiaru temperatury ciała

. Producent deklaruje

skuteczność  w  granicach  95  -  98  %.  Urządzenie  zawiera  wbudowany  mikroprocesor,
który gromadzi  w  pamięci  dane  o długościach  kolejnych  cykli  i  zmianach  temperatury,
określając  indywidualny  profil  jego  użytkowniczki.  Wskazuje  przez  to  prawidłowy  przebieg
cyklu nawet wtedy, kiedy zdarzają się wyższe temperatury, wywołane np. gorączką, stresem
itp. Poradzi sobie także z brakiem jednego czy kilku pomiarów w trakcie cyklu.

Rycina 2. Aparat Bioself®.

Źródło: www.zdro-vita.pl

Zasada działania

Bioself® można zacząć używać w dowolnym momencie cyklu. Przeznaczony jest

dla kobiet,  które  nie  stosują  środków  hormonalnych,  nie karmią  piersią,  nie  wkraczają
w okres  menopauzy,  nie  są  w  trakcie  kuracji  lekami  podwyższającymi  poziom  temperatury
a ich cykle menstruacyjne trwają od 19 do 39 dni. Stany chorobowe i związane z nimi dłuższe
niż  kilka  dni  wahania  temperatury  mogą  uniemożliwić  urządzeniu  prawidłową  ocenę
płodności.  Kobietom  po  urodzeniu  dziecka,  po  zaprzestaniu  karmienia  piersią
oraz po zakończeniu kuracji hormonalnej, zaleca się odczekanie dwóch, trzech pełnych cykli.

W trakcie cyklu menstruacyjnego zmiany w poziomie żeńskich hormonów powodują

niewielkie  zmiany  temperatury  ciała,  która  podnosi  się  wtedy  o ok. 0,2-0,5°C
(oznaka owulacji)  i  utrzymuje  się  na  tym  poziomie  aż  do  początku  następnego  cyklu.
Prawidłowe  odczytanie  tych  zmian  umożliwia  mikroprocesor.Podczas  użytkowania  kobieta
codzienne  mierzy  PTC  -  czyli  podstawową  temperaturę  ciała  zaraz  po  przebudzeniu,
po co najmniej  5-cio  godzinnym  nieprzerwanym  śnie,  trzymając  końcówkę  urządzenia
pod językiem,  w pochwie  lub  w  odbycie  -  zawsze  w  tym  samym  miejscu  podczas  danego
cyklu – przez ok. 2 minuty. W pierwszym dniu miesiączki należy poinformować o tym fakcie
wskaźnik, wciskając czerwony przycisk.

Bieżąca ocena płodności sygnalizowana jest przez dwie lampki zapalające się

w momencie dotknięcia końcówki pomiarowej. Lampka zielona określa dni niepłodne
(niepłodność przedowulacyją i niepłodność poowulacyjną), lampka czerwona - okres
możliwej płodności, a czerwona migająca "alarmuje" o okresie najwyższej płodności.

Rycina 3. Działanie aparatu Bioself®.

Źródło: www.ciaza-porod.pl/bioself.html

Urządzenie przechowuje w pamięci dane o temperaturze ciała oraz o długościach

ostatnich dwunastu cykli. Można je przeglądać na wyświetlaczu lub wydrukować w aptece
wyposażonej w odpowiedni sprzęt. Pomocne jest to np. w trakcie konsultacji lekarskich,
czy też przy wyznaczaniu przewidywanej daty porodu.

Działania niepożądane metod naturalnych

Metoda Billingsów, met. kalendarzyka małżeńskiego (met. Ogino-Knausa), met. termiczna

  Mogą być stosowane tylko u kobiet z regularnym cyklem
  Niezbędna pełna znajomość cyklu miesiączkowego
  Krótki okres „bezpiecznego” współżycia
  Wysoki wskaźnik Pearl’a – wysoka zawodność
  Nie chronią przed AIDS
  Dyskomfort związany z badaniem śluzu pochwowego

INTERAKCJE ŚRODKÓW ANTYKONCEPCYJNYCH

Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą mieć zmienione (osłabione bądź nasilone)

działanie w zależności od:

  Stanu zdrowia pacjenta i posiadanych przez niego chorób
  Diety i sposobu odżywiania się (wliczając również napoje!)
  Zażywanych leków i ziół.

Sytuacje chorobowe

Mogą bezpośrednio (przez sam patomechanizm chorób) zmienić działanie antykoncepcji
(generalnie powinny być rozpatrywane już na etapie przepisywania jej przez lekarza):

Tabela 2. Wpływ sytuacji chorobowych na skuteczność antykoncepcji.

Osłabiające działanie

Nasilające działanie

zaburzenia wchłaniania jelitowego:



stany po resekcji jelit (↓ powierzchni wchłaniania)



stany zapalne jelit:

o  infekcyjne
o  choroba Crohna-Leśniowskiego
o  aktywna  postać  celiakii  (enteropatii  glutenowej)  –  są  jednak

doniesienia, że paradoksalnie może nasilić działanie
estrogenów, gdyż w uszkodzonej ścianie jelita jest mniej
enzymów metabolizujących je



przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza (↓ wydzielania lipazy
trzustkowej  zaburzenie wchłaniania tłuszczy, a wraz z nimi
lipofilnych hormonów  biegunka tłuszczowa)



stany po resekcji pęcherzyka żółciowego



dyspepsja (objawiająca się np. zgagą)



zesp. Zolligera-Ellisona (gastrinoma)

 stęż. gastryny

↓

 prod. kwasu żołądkowego

↓

 kwaśności treści żołądkowej przedostającej się do dwunastnicy

(na tyle duży, że sok trzustkowy nie może jej zobojętnić)

↓

W niskim pH enzymy trzustkowe są nieaktywne

↓

Tłuszcze nie mogą być hydrolizowane i wchłaniane

(a wraz z nimi lipofilne hormony)

↓

Biegunka tłuszczowa



wymioty i biegunki o różnej etiologii



niewydolność serca

powoduje ona zastój krwi w krążeniu jelitowym

(patrz nadciśnienie wrotne)

↓

przekrwienie, ew. obrzęk błony śluzowej jelit

↓

↓ zdolności absorpcyjnych jelit



nadciśnienie wrotne (gdy wynika z marskości wątroby osłabiający

efekt może być częściowo zniesiony – kazuistyka, bo choroby wątroby
są raczej p/wskazaniem do doustnych środków antykoncepcyjnych)

niewyrównana nadczynność tarczycy (przyspieszenie metabolizmu

leków)

choroby wątroby

i hipoalbuminemia

niedoczynność

tarczycy

osłabiona

perystaltyka jelit

Dieta i sposób odżywiania się

Tabela 3. Wpływ diety na skuteczność antykoncepcji.

Osłabiające działanie antykoncepcji:

Nasilające działanie:

dieta bogato błonnikowa (jabłka, produkty

zbożowe)

uboga w tłuszcze

w przypadku plastrów antykoncepcyjnych –

każda dieta wysokokaloryczna powodująca
przytycie ponad 90 kg

wysokie spożycie alkoholu (indukcja enzym.)

sok z grejpfruta

sok z żurawiny

Leki i zioła mające wpływ na działanie antykoncepcji

Tabela 4. Wpływ leków i ziół na skuteczność antykoncepcji.

Osłabiające działanie

Nasilające działanie

leki zaburzające wchłanianie z jelita:



błonnik w kapsułkach



prokinetyki
(metoklopramid, domperidon, cisapryd)



cholestyramina



środki

przeczyszczające

niektóre

zapierające (pektyny, garbniki, węgiel
leczniczy, smecta)



antybiotyki o szerokim spektrum (zabijają
naturalną florę bakteryjną w jelitach,
która deglukuronizuje wydalone z żółcią
hormony)



cytostatyki (uszkadzają błonę śluzową
jelita)

induktory enzymatyczne:



niektóre neuroleptyki



leki p/padaczkowe (karbamazepina,
fenytoina, topiramat)



barbiturany



antybiotyki (rifampicyna, gryzeofulwina)



wyciąg z dziurawca

sok z grejpfruta

sok z żurawiny

niektóre środki zapierające (loperamid,

cholinolityki)

„wypieracze” z białek osocza – NLPZ,

doustne leki p/zakrzepowe

leki hamujące enzymy – ko-trymoksazol,

erytromycyna, ketokonazol

Kiedy nasilenie działania antykoncepcji jest niepożądane?

gdy pojawiają się skutki uboczne:

  obrzęki i wzrost masy ciała (działanie mineralokortykoidowe)
  nasilenie efektów androgenowych niektórych preparatów (hirsutyzm, trądzik)
  zaburzenia  samopoczucia  (zmęczenie,  nerwowość,  nudności,  napięcie  w  gruczołach

sutkowych)

 nadciśnienie
 nadmierny spadek tolerancji glukozy

u pacjentek ze zwiększoną skłonnością do zakrzepicy i zatorowości:

 zaburzenia obejmujące białka biorące udział w procesie krzepnięcia

  czynnik V Leiden
  niedobór antytrombiny III
  niedobór białka C i S, plazminogenu
  homocystynuria (wrodzona, w przebiegu niedoboru wit. B12, kwasu foliowego)

W w/w przypadkach za czynnik ryzyka uważamy również sytuację, gdy krewni pacjentki
cierpią na wrodzone choroby powodujące zwiększoną predyspozycję do zakrzepicy.

  palenie
  otyłość
  siedzący  tryb  życia  (też:  gdy  zachodzi  konieczność  unieruchomienia

np. po złamaniach)

  dyslipidemie
  nadciśnienie tętnicze
  choroby żył kończyn dolnych (żylaki, zakrzepica żył głębokich)
  nadpłytkowość (np. po splenektomii)
  niewydolność serca (z powodu zastoju krwi)
  wady serca
  arytmie (zwłaszcza zastój krwi w przebiegu migotania przedsionków)
  gdy  w  wywiadzie  jest  przebyty  epizod  zatorowy  (udary  mózgu,  zator  płucny,  zawał

serca)

 chorobami reumatycznymi (toczeń, zespół antyfosfolipidowy, RZS, zapalenia naczyń)
 leczenie p/nowotworowe (zespół lizy guza  może prowadzić do nagłego utworzenia

skrzepów)

u gdy pojawia się u pacjentki cholestaza

Inne ważne interakcje

drospirenon (gestagen o działaniu p/mineralokortykoidowym) –– ACE I, sartany,
spironolakton, eplerenon, tiamteren, amiloryd niewydolność nerek

 ryzyko hiperkaliemii

estrogeny i gestageny –– osłabiają działanie leków p/nadciśnieniowych,
p/cukrzycowych, p/depresyjnych, fibratów

estrogeny –– gestageny o działaniu anty-androgenowym (np. dienogest) 
wzmożenie działania pro-zakrzepowego

sterydy –– gestageny o działaniu androgenowym (np. lewonorgestrel)



nasilenie

trądziku

ANTYKONCEPCJA W CZASIE CIĄŻY

W czasie ciąży nie ma ryzyka zajścia w ciąże, więc nie są konieczne żadne metody

antykoncepcji.Według

WHO

ciąża

lub

podejrzenie

ciąży

jest

bezwzględnym

przeciwwskazaniem do stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych.Stosując
antykoncepcję hormonalną jest możliwe zajście w ciążę. Istnieje więc niebezpieczeństwo
stosowania metod antykoncepcyjnych już po zapłodnieniu.

W przypadku środków plemnikobójczych nie potwierdzono szkodliwego wpływu

na płód (badanie od 1 do 3 miesięcy po poczęciu), z wyjątkiem wzrostu występowania
okołobłoniastej przegrody międzykomorowej.

Stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych do 3 miesięcy po poczęciu

według badań z 2010 roku przeprowadzonych na The University of Texas, ma wpływ
na powstanie 2 z 32 wad wrodzonych: zespołu hipoplazji lewego serca i wytrzewienie

ANTYKONCEPCJA W CZASIE KARMIENIA PIERSIĄ

U kobiet w czasie laktacji znacznie wzrasta poziom prolaktyny, hormonu

odpowiedzialnego za produkcję mleka w gruczołach piersiowych. Hamuje on również
czynność jajników. Stąd mówi się o

niepłodności laktacyjnej

. Warunkiem hamowania

owulacji jest częste, nie rzadziej niż co 4 godziny, karmienie dziecka tylko i wyłącznie piersią.
Jednak takie działania jako forma antykoncepcji nie są na tyle skuteczne, by można było na
nich polegać. Matka karmiąca piersią może wybrać spośród wielu metod: metody naturalne,
metody mechaniczne i metody hormonalne.

Nie poleca się

metod naturalnych antykoncepcji

, gdyż w okresie poporodowym są

one zawodne, ponieważ organizm nie powrócił jeszcze do prawidłowego pod względem
hormonalnym rytmu.

Antykoncepcja hormonalna

Kobiety karmiące piersią mogą stosować antykoncepcje hormonalną, jednak

przeciwwskazane są najpopularniejsze tabletki dwuskładnikowe zawierające

estrogen

Wpływa on na laktację. Przyjmując estrogen objętość pokarmu po 3-6 tygodniach zmniejsza
się o około 40%. Dodatkowo przenika on do organizmu dziecka wraz z mlekiem matki.

Rozwiązaniem są tabletki antykoncepcyjne zawierające tylko pochodną

progesteronu-

progestagen

. Jest to tzw.

minipigułka

. Nie ma on wpływu na laktację oraz na

rozwój dziecka. Stosowanie tej metody można rozpocząć już w trzecim tygodniu po porodzie.

Innym rodzajem antykoncepcji hormonalnej są

iniekcje progestagenowe

. Zastrzyki

wykonuje się co 3 miesiące. Po porodzie pierwszą dawkę można przyjąć między
6 a 8 tygodniem połogu.

Wkładka wewnątrzmaciczna

jest również możliwą formą antykoncepcji

dla karmiących matek. Ich stosowanie można rozpocząć 6 tygodni po porodzie,
jednak najlepiej po 3 miesiącach.

ANTYKONCEPCJA AWARYJNA

Antykoncepcja awaryjna, antykoncepcja po stosunku, antykoncepcja postkoitalna,

tabletki po stosunku,to synonimy. Pacjentki najczęściej sięgają po nią w przypadkach gdy:



w czasie stosunku pękła lub zsunęła się prezerwatywa,



odbył się stosunek bez żadnego zabezpieczenia,



nastąpił błąd w obliczeniach dni płodnych,



padły się ofiarą gwałtu,



zastosowane zabezpieczenie w czasie stosunku wydaje się im niewystarczające,



nie zadbały się o receptę na pigułki antykoncepcyjne, a w danym dniu powinny
rozpocząć nowe opakowanie.

Metoda Yuzpe - antykoncepcja po

Metoda Yuzpego została opracowana w roku 1974.Łączy ona działanie estrogenów

i progesteronu zaaplikowanego w ciągu 72 godzin po stosunku. Autorzy przeprowadzonego
wówczas  badania  podawali  pacjentkom  preparat  zawierający  50µg  etynyloestradiolu
i 250 levonorgestrelu.  W  doświadczeniu  oceniali  zależność  pomiędzy  skutecznościąleku
a długością  okresu  czasu  pomiędzy  stosunkiem  a  aplikacją  preparatu.  W  badaniu
stwierdzono,  że  podanie  leku  obniżyło  prawdopodobieństwowystąpienia  ciąży  u  pacjentek
średnio  o 56-89%.  Najniższą  skuteczność  metody  wykazało  badanie  przeprowadzone
po upływie 72 godzin.

Opracowany wówczas schemat powodował jednak liczne niepożądane działania

dyspeptyczne,  dlatego  poszukiwano  nowego,  lepszego  sposoby  dawkowania  hormonów.
Po wielu  próbach  stwierdzono,  iż  najlepsze  efekty  przy  zminimalizowaniu  działań
niepożądanych  wywołuje  podanie  1500µg  levonorgestrelu  w  dwóch  dawkach  po  750µg
co 12h (czyt.

Poranek po, czyli Preven)

Mechanizm działaniametody Yuzpego opiera się na hamowaniu owulacji, zakłóceniu rozwoju

pęcherzyka i ciałka żółtego. Nie wykazano skuteczności działania w fazach poowulacyjnych,
dlatego po implantacji zarodka podanie leku nie zapobiega ciąży.

Działania niepożądane, przeciwwskazania:

Najczęstszymi  DNL  są  wymioty  i  nudności,  rzadziej  obserwowane  przy  zastosowaniu
wariantu  wyłącznie  z  levonorgesterelem.  Należy  pamiętać,  że  wymioty  występujące
do 2 godzin po zażyciu tabletki są wskazaniem do powtórzenia terapii.

WHO nie zaleca stosowania tej metody u kobiet z jakimikolwiek chorobami naczyń
krwionośnych, wątroby, z migreną. Zaleca się stosowanie tej metody wyłącznie w sytuacjach
awaryjnych.

Poranek po, czyli Preven

Pierwszym środkiem zaakceptowanym przez FDA w lipcu 1999 r., a dopuszczonym

do sprzedaży w amerykańskich aptekach jest Preven  (w Polsce Postinor  Escapelle). Lek jest
dostępny  na  receptę.  Producent  reklamuje  go  jako  środek  skuteczny  przez  72  godziny
po stosunku.  Określenie  "poranek  po"  może  okazać  się  mylące,  ponieważ  powinien  być
brany  od  1  do  72  godzin  po  stosunku,  co  oznacza,  że  najlepiej  nie  czekać  z połknięciem
pigułki do najbliższego poranka, gdyż jej skuteczność z czasem stopniowo maleje.

Jak działa?

Środek ten zawiera bardzo dużą dawkę progestagenu (syntetycznego progesteronu).

Działanie jest bardzo zbliżone do wyżej opisanego. Warto przy tym wspomnieć, że tabletki
te bywają  zawodne,  a  poza  tym  nie  można  ich  używać  jako  rutynowego  środka
zapobiegającego  ciąży.  Zaburzają  bowiem  gospodarkę  hormonalną  organizmu  kobiety
i rozregulowują  jej  cykl  miesiączkowy  ze  względu  na  dużą  jednorazową  dawkę  hormonu.
Przeciwwskazania  są  niewielkie  i  takie  same  jak  w  typowej  doustnej  antykoncepcji
(np. choroby  pęcherzyka  żółciowego  i  wątroby,  a  także  przebyta  żółtaczka).Przed  użyciem
tabletek zaleca się wykonanie testu ciążowego, aby kobieta mogła stwierdzić, czy nie zaszła
w ciążę wcześniej. Jeżeli tak się już stało, tabletki nie będą skuteczne, ponieważ nie niszczą
one rozwijającej się już ciąży.

Działania niepożądane…

… obejmują przede wszystkim nudności bóle podbrzusza, wymioty, biegunka, nieregularne
krwawienia.

Wkładka wewnątrzmaciczna, czyli IUD

Zupełnie  inna  forma  antykoncepcji  awaryjnej  to  założenie  wkładki  wewnątrzmacicznej
(spirali),  czyli  przyrządu  znanego  pod  nazwą  IUD  (intra  -  uterinedevice),  którą  zazwyczaj
wprowadza  się  jako  jedną  z  mechanicznych  metod  rutynowej  antykoncepcji  przed
stosunkami (The Copper T, Omega, Multiload Cu 250, Multiload Cu 375, Gyne T 380). Jednak
w sytuacjach nagłych spełni ona swoje zadanie nawet do 5 dni po współżyciu.

W  badaniach  przeprowadzonych  wśród  7034  kobiet  z  sześciu  krajów  udowodniono,
że metoda  ta  może  przewyższać  skutecznością  stosowanie  „tabletki  po”.  Działanie  wkładki
polega  na  zwiększeniu  wydzielania  hormonów,  wywołujących  zmiany  w błonie  śluzowej
macicy,  które  uniemożliwiają  zagnieżdżenie  się  zarodka.  Skuteczność  wkładki  zakładanej
po stosunku jest duża i wyższa niż 90%. Dla pacjentek dodatkowe znaczenie ma to, że jest to
metoda długoterminowa, gdyż spirala pozostawiona w macicy chroni przed ciążą przez około
3-5  lat.  Można  ją  także  wyjąć  po następnym  okresie.  Zabieg  musi  wykonać  ginekolog,
gdyż wkładanie i wyjmowanie tej wkładki wymaga ostrożności.

Mifegyne i RU 486

Kontrowersje  wciąż    wzbudza  francuska  pigułka  aborcyjna  Mifegyne,  wcześniej  znana
jako pigułka  RU  486  (mifepristone)  Jej  działanie  polega  wywoływaniu  skurczów
w mięśniówce  gładkiej,  w  tym  również  w  mięśniu  macicy,  co  prowadzi  do  poronienia.
RU to skrót od Roussel Uclaf, nazwy producenta tego środka, który jest syntetycznym lekiem
z grupy sterydów o właściwościach przeciwhormonalnych. Zawiera antyprogesteron mający

działanie przeciwne do progesteronu.

Naukowcy oceniają tą metodę jako jedną

z najbezpieczniejszych spośród aktualnie dostępnych sposobów przerywania ciąży. Ze względu jednak
na regulacje prawne obowiązujące w Polscepigułka Mifegyne (czyli RU 486) to środek w naszym kraju
nielegalny i zabroniony.

Do najczęstszych działań niepożądanych wywołanych przez mifepriston należą



bole głowy, pleców



skurcze i bole brzucha zbliżone do bólów menstruacyjnych,



drgawki



biegunka i wymioty



nudności



osłabienie

i zmęczenie



krwawienie z dróg rodnych

Przeciwwskazania do antykoncepcji po stosunku obejmują



potwierdzoną lub domniemaną ciążę



zaaplikowana wcześniej wkładka wewnątrzmaciczna



stany patologiczne jajników



przewlekła niewydolność nadnerczy



długotrwała terapia kortykosteroidami



nadwrażliwość na mifepriston, misoprostol lub inne prostaglandyny



zaburzenia w obrębie układu krwiotwórczego

Opracowano z wykorzystaniem:

1. Cleland K., Zhu H., Goldstuck N., Cheng L., Trussell J.: The efficacy of intrauterine devices for

emergency contraception: a systematic review of 35 years of experience. Hum Reprod. 2012.
27(7): 1994-2000.

2. Gallaway M.S., Waller D.K., Canfield M.A., Scheuerle A.: The association between use of

spermicides or male condoms and major structural birth defects, National Birth Defects
Prevention Study. School of Public Health, The University of Texas Health Science Center at
Houston, Houston, TX 77030, USA.

Guillebaud J.: Antykoncepcja - pytania i odpowiedzi, Medycyna Praktyczna, Wyd. II 2005

4.  Hayes E.: Karmienie piersią, REA, Warszawa 2007
5.  Janiec W.: Farmakodynamika, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
6.  Komisja  do  Spraw  Rekomendacji  Antykoncepcji  Rekomendacje  Polskiego  Towarzystwa

Ginekologicznego w sprawie antykoncepcji.

7. Mayor S: Intrauterine devices should be offered to women wanting emergency contraception,

BMJ. 2012. 344: e3308.

8. Meisenbacher K.: Antykoncepcja - metody, zastosowanie, poradnictwo, MedPharm Polska, Wyd.

I 2008.

9. Rötzer J.: Sztuka planowania rodziny, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2005.
10. Śliwa

J.:

Planowanie

Rodziny,

Antykoncepcja

Wskazania,

Przeciwwskazania,

Klinika Ginekologii II Katedry Ginekologii i Położnictwa Akademii Medycznej we Wrocławiu.

11. Waller D.K., Gallaway M.S., Taylor L.G., Ramadhani T.A., Canfield M.A., Scheuerle A., Hernández-

Diaz S., Louik C., Correa A.: Use of oral contraceptives in pregnancy and major structural birth
defects in offspring, Epidemiology. 2010 Mar;21(2):232-9.

12. www.mamopedia.pl (stan z 25.05.2012)
13. www.iner.pl (stan z 15.04.2012)
14. www.bioself.pl (stan z 06.06.2012)
15. www.przychodnia.pl/el/leki (stan z 07.04.2012)
16. www.npr.pl (stan z 13.05.2012)
17. www.drugs.com (stan z 15.05.2012)

SPIS TABEL I RYSUNKÓW

Tabela 1. Wartości wskaźnika Pearla dla wybranych metod antykoncepcyjnych . ................................3
Tabela 2. Wpływ sytuacji chorobowych na skuteczność antykoncepcji. ............................................. 31
Tabela 3. Wpływ diety na skuteczność antykoncepcji. ....................................................................... 32
Tabela 4. Wpływ leków i ziół na skuteczność antykoncepcji............................................................... 32

Rycina 1.Karta obserwacji cyklu - wzór. ............................................................................................. 26
Rycina 2. Aparat Bioself®................................................................................................................... 29
Rycina 3. Działanie aparatu Bioself®. ................................................................................................. 30