1
ANTYKONCEPCJA I MENOPAUZA
– ZALECANE METODY TERAPII, HTZ, OTC, SUPLEMENTY DIETY.
mgr farm. Piotr Merks
Zakład Opieki Farmaceutycznej WUM
Antykoncepcja hormonalna
Jakie s
ą
ró
ż
ne metody antykoncepcji?
Przy wyborze metody antykoncepcji trzeba pomy
ś
le
ć
o:
•
skuteczno
ś
ci danej metody
•
mo
ż
liwych zagro
ż
eniach i skutkach ubocznych
•
planach na przyszło
ść
(ci
ąż
a!)
•
osobistych preferencjach
•
przebytych lub aktualnych chorobach oraz przyjmowanych lekach, które mog
ą
wpływa
ć
na skuteczno
ść
danej metody
Rodzaje
ś
rodków antykoncepcyjnych mo
ż
na podzieli
ć
na krótko działaj
ą
ce, długo działaj
ą
ce i
trwałe.
Je
ś
li w niedługim czasie planuje si
ę
kolejne dziecko (np. w przyszłym roku), powinno si
ę
wzi
ąć
pod uwag
ę
krótko działaj
ą
ce
ś
rodki antykoncepcyjne.
Krótko działaj
ą
ce
ś
rodki antykoncepcyjne
Doustne
ś
rodki antykoncepcyjne dwuskładnikowe
(Combined oral contraceptive pill - COCP)
•
Cz
ę
sto nazywane "pigułkami".
•
Zawieraj
ą
estrogen i progestagen i działaj
ą
głównie przez zatrzymanie owulacji.
•
S
ą
bardzo popularne.
•
Ka
ż
dego roku około 1 kobieta na 300 stosuj
ą
cych pigułki zachodzi w ci
ążę
.
•
Preparaty ró
ż
nych marek s
ą
odpowiednie dla ró
ż
nych osób.
Niektóre zalety
•
Bardzo skuteczne.
•
Skutki uboczne s
ą
rzadkie.
•
Pomagaj
ą
złagodzi
ć
bolesne i obfite miesi
ą
czki.
•
Zmniejszaj
ą
ryzyko niektórych nowotworów.
•
Po przerwaniu stosowania szybko powraca płodno
ść
.
Niektóre wady
•
Istnieje małe ryzyko powa
ż
nych powikła
ń
(np. zakrzepica).
•
Niektóre kobiety maj
ą
skutki uboczne.
•
Trzeba pami
ę
ta
ć
o za
ż
ywaniu tabletek.
•
Nie mog
ą
by
ć
stosowane przez kobiety z niektórymi schorzeniami, takimi jak
niekontrolowane wysokie ci
ś
nienie krwi.
•
Stosowanie mo
ż
na rozpocz
ąć
po 21 dniach od porodu.
Jednak nie jest to zalecane, je
ś
li kobieta karmi piersi
ą
, poniewa
ż
mo
ż
e wpłyn
ąć
na
produkcj
ę
pokarmu.
2
Doustne
ś
rodki antykoncepcyjne jednoskładnikowe - zawieraj
ą
ce wył
ą
cznie
progestagen (Progestogen-only pill - POP)
•
POP zwykło si
ę
nazywa
ć
"mini-pill".
•
Zawieraj
ą
tylko progestagen.
•
S
ą
skuteczne w wi
ę
cej ni
ż
99%, je
ś
li s
ą
stosowane prawidłowo.
•
Jest powszechnie przyj
ę
te,
ż
e je
ś
li doustne
ś
rodki antykoncepcyjne
dwuskładnikowe(COCP) nie s
ą
wskazane, np. w okresie karmienia piersi
ą
, u
palaczek w wieku powy
ż
ej 35 lat, u niektórych kobiet z migren
ą
, stosujemy te
zawieraj
ą
ce wył
ą
cznie progestagen.
•
Działaj
ą
poprzez zag
ę
szczenie
ś
luzu w szyjce macicy, utrudniaj
ą
c tym samym
dotarcie spermy do macicy. Podczas ich stosowania błona
ś
luzowa macicy staje si
ę
cie
ń
sza, przez co zagnie
ż
d
ż
enie zarodka jest mniej prawdopodobne.
•
Niektóre (Cerazette ®) powoduj
ą
hamowanie owulacji.
Niektóre zalety
•
Mniejsze ryzyko powa
ż
nych powikła
ń
(w porównaniu z COCP).
•
Po przerwaniu stosowania szybko powraca płodno
ść
Niektóre wady
•
Cz
ę
sto powoduj
ą
nieregularne miesi
ą
czki.
•
Niektóre kobiety maj
ą
efekty uboczne.
•
Wi
ę
kszo
ść
typów nie jest tak niezawodna, jak COCP.
POP mo
ż
na zacz
ąć
stosowa
ć
po 21 dniach od porodu.
Pacjentka musi pami
ę
ta
ć
, aby za
ż
ywa
ć
tabletk
ę
codziennie o tej samej porze! Je
ś
li we
ź
mie
pigułk
ę
wi
ę
cej ni
ż
trzy godziny pó
ź
niej ni
ż
zwykle (12 godzin dla POP o nazwie Cerazette ®),
traci ochron
ę
.
Plastry antykoncepcyjne
•
Zawieraj
ą
te same hormony co doustne
ś
rodki antykoncepcyjne, ale w postaci
systemów transdermalnych.
•
Je
ż
eli s
ą
stosowane prawidłowo, wówczas mniej ni
ż
1 kobieta na 300 zachodzi w
ci
ążę
korzystaj
ą
c z tej metody.
•
Antykoncepcyjny plaster nakleja si
ę
na skór
ę
w taki sposób,
ż
e oba hormony s
ą
stale
dostarczane do organizmu.
•
Jednym z przykładów jest Evra ®.
Niektóre zalety
•
Jest bardzo skuteczny i łatwy w u
ż
yciu.
•
Pacjentka nie musi pami
ę
ta
ć
, aby co dzie
ń
wzi
ąć
pigułk
ę
.
•
Miesi
ą
czki s
ą
cz
ę
sto łagodniejsze, mniej bolesne i bardziej regularne.
•
Je
ż
eli wyst
ę
puj
ą
wymioty lub biegunka, plaster antykoncepcyjny jest nadal skuteczny.
•
Po zaprzestaniu stosowania kobiety szybko staj
ą
si
ę
ponownie płodne.
Niektóre wady
•
Niektóre kobiety maj
ą
podra
ż
nienia skóry.
•
Pomimo dyskretnego wygl
ą
du, niektóre kobiety nadal uwa
ż
aj
ą
,
ż
e łatwo go dostrzec.
•
Plastry mo
ż
na zacz
ąć
stosowa
ć
po 21 dniach od porodu.
•
Jednak nie jest to zalecane, je
ś
li matka karmi piersi
ą
, poniewa
ż
mo
ż
e to wpłyn
ąć
na
produkcj
ę
pokarmu.
3
Metody mechaniczne
•
Nale
żą
do nich m
ę
skie prezerwatywy, prezerwatywy dla kobiet, membrany i kapturki.
•
Uniemo
ż
liwiaj
ą
one wprowadzanie nasienia do macicy.
•
Je
ż
eli s
ą
stosowane prawidłowo około 2 kobiet na 100 zachodzi w ci
ążę
.
•
Inne barierowe metody antykoncepcyjne s
ą
nieco mniej skuteczne ni
ż
ta.
Niektóre zalety
•
Brak konieczno
ś
ci opieki medycznej, ryzyka lub efektów ubocznych.
•
Prezerwatywy pomagaj
ą
chroni
ć
przed chorobami przenoszonymi drog
ą
płciow
ą
.
•
Prezerwatywy s
ą
powszechnie dost
ę
pne.
•
Ta metoda nie ma wpływu na płodno
ść
.
Niektóre wady
•
Metoda nie jest tak wiarygodna, jak inne metody.
•
Prezerwatywy musz
ą
by
ć
stosowane wła
ś
ciwie przy ka
ż
dym stosunku.
•
M
ę
skie prezerwatywy od czasu do czasu p
ę
kaj
ą
lub zsuwaj
ą
si
ę
.
Metody naturalne
•
Wymagaj
ą
ś
wiadomo
ś
ci własnej płodno
ś
ci.
•
Od 1 do 9 kobiet na 100 zachodzi w ci
ążę
korzystaj
ą
c z tych metod.
•
Wymagaj
ą
zaanga
ż
owania i regularnego sprawdzania wska
ź
ników płodno
ś
ci, takich
jak temperatura ciała i stan wydzieliny szyjki macicy.
Niektóre zalety
•
Nie ma skutków ubocznych lub farmakologicznego ryzyka.
Niektóre wady
•
Nie s
ą
tak skuteczne, jak inne metody.
Ś
wiadomo
ść
seksualna wymaga odpowiedniej edukacji i trwa 3-6 cykli miesi
ą
czkowych, aby
dowiedzie
ć
si
ę
jak prawidłowo korzysta
ć
z metod naturalnych.
Metoda „laktacyjna” mo
ż
e by
ć
stosowana w pierwszych sze
ś
ciu miesi
ą
cach po urodzeniu
dziecka, je
ś
li oczywi
ś
cie kobieta karmi piersi
ą
i nie ma okresu.
W ci
ą
gu tych sze
ś
ciu miesi
ę
cy 2 kobiety na 100 zachodz
ą
w ci
ążę
przy u
ż
yciu tej metody.
Długo działaj
ą
ce
ś
rodki antykoncepcyjne
S
ą
one bardziej odpowiednie dla kobiet, które nie chc
ą
zaj
ść
w ci
ążę
ponownie lub przez
kilka lat.
Zastrzyki antykoncepcyjne (takie jak Depo-Provera ® i Noristerat ®)
•
Zawieraj
ą
hormon progestagen, który powoli uwalnia si
ę
do organizmu.
•
S
ą
bardzo skuteczne. Mniej ni
ż
4 kobiety na 1000 stosuj
ą
ce t
ą
metod
ę
zachodz
ą
w
ci
ążę
w ci
ą
gu dwóch lat.
•
Działaj
ą
poprzez zapobieganie owulacji, a tak
ż
e posiadaj
ą
podobne działanie jak
POP.
•
Zastrzyk jest konieczny co 8-12 tygodni.
4
Niektóre zalety
•
Jest bardzo skuteczny.
•
Pacjentka nie musi pami
ę
ta
ć
, aby wzi
ąć
tabletki.
Niektóre wady
•
Miesi
ą
czki mog
ą
sta
ć
si
ę
nieregularne (ale cz
ę
sto s
ą
łagodniejsze lub zahamowane
wogóle).
•
Po zahamowaniu miesi
ą
czek, mo
ż
e wyst
ą
pi
ć
opó
ź
nienie w powrocie do normalnej
płodno
ś
ci przez kilka miesi
ę
cy.
•
Niektóre kobiety odczuwaj
ą
efekty uboczne. Nie mo
ż
na cofn
ąć
iniekcji, wi
ę
c je
ś
li
skutki uboczne wyst
ę
puj
ą
- mog
ą
one utrzymywa
ć
si
ę
nawet dłu
ż
ej ni
ż
8-12 tygodni.
•
Zazwyczaj zaleca si
ę
, aby poczeka
ć
minimum sze
ść
tygodni po porodzie z
rozpocz
ę
ciem stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych, poniewa
ż
mog
ą
pojawi
ć
si
ę
obfite i nieregularne krwawienia.
•
Jednak mo
ż
liwe jest, aby zacz
ąć
stosowa
ć
je wcze
ś
niej, je
ś
li nie ma innych
alternatyw w danym przypadku.
Implanty antykoncepcyjne (np. Nexplanon®)
•
Implant to niewielkie urz
ą
dzenie umieszczone pod skór
ą
.
•
Zawiera hormon progestagen, który powoli uwalnia si
ę
do organizmu.
•
Mniej ni
ż
1 kobieta na 1000 stosuj
ą
ca implant zachodzi w ci
ążę
ka
ż
dego roku.
•
Działaj
ą
w sposób podobny do zastrzyków antykoncepcyjnych.
•
Ich stosowanie wi
ąż
e si
ę
z drobnym zabiegiem z wykorzystaniem znieczulenia
miejscowego.
•
Czas trwało
ś
ci i skuteczno
ś
ci - trzy lata.
Niektóre zalety
•
S
ą
bardzo skuteczne.
•
Nie trzeba pami
ę
ta
ć
, aby wzi
ąć
tabletk
ę
.
•
Pacjentki szybko staj
ą
si
ę
płodne ponownie, gdy implant zostanie usuni
ę
ty.
Niektóre wady
•
Miesi
ą
czki mog
ą
sta
ć
si
ę
nieregularne, ale cz
ę
sto s
ą
łagodniejsze lub zahamowane
wogóle.
•
Niektóre kobiety odczuwaj
ą
skutki uboczne, które zwykle maj
ą
tendencj
ę
do
ust
ę
powania po pierwszych kilku miesi
ą
cach.
Wkładki wewn
ą
trzmaciczne (Intrauterine contraceptive device - IUCD)
•
Urz
ą
dzenia z tworzywa sztucznego i miedzi wprowadzane do macicy.
•
Zwykle s
ą
trwałe pi
ęć
lub wi
ę
cej lat.
•
Mniej ni
ż
2 kobiety na 100 zajd
ą
w ci
ążę
w ci
ą
gu pi
ę
ciu lat stosowania tej metody.
•
Działaj
ą
głównie poprzez uniemo
ż
liwienie spotkania komórek jajowych i nasienia.
•
Mog
ą
równie
ż
zapobiec zagnie
ż
d
ż
eniu zapłodnionego jaja w błonie
ś
luzowej macicy.
•
Dodatkowo mied
ź
posiada wła
ś
ciwo
ś
ci plemnikobójcze.
Niektóre zalety
•
S
ą
bardzo skuteczne.
•
Nie trzeba pami
ę
ta
ć
, aby wzi
ąć
tabletk
ę
.
•
Pacjentki szybko staj
ą
si
ę
płodne po ich usuni
ę
ciu.
5
Niektóre wady
•
Miesi
ą
czki mog
ą
sta
ć
si
ę
ci
ęż
sze i bardziej bolesne.
•
Istnieje małe ryzyko powa
ż
nych powikła
ń
.
•
IUCD zwykle mog
ą
by
ć
zastosowane ju
ż
w 6-8 tygodni po porodzie.
Systemy wewn
ą
trzmaciczne (Intrauterine system - IUS)
•
Plastikowe urz
ą
dzenia, zawieraj
ą
ce hormon progestagen, umieszczane w macicy.
•
Progestagen jest uwalniany powoli w stałym tempie.
•
Mniej ni
ż
1 kobieta na 100 zachodzi w ci
ążę
w ci
ą
gu pi
ę
ciu lat stosowania metody.
•
W wyniku ich działania błona
ś
luzowa macicy staje si
ę
cie
ń
sza, wi
ę
c zagnie
ż
d
ż
enie
zapłodnionego jaja jest mniej prawdopodobne.
•
Powoduj
ą
tak
ż
e zag
ę
szczenie
ś
luzu w szyjce macicy.
•
Stosowane równie
ż
w leczeniu krwotoków miesi
ą
czkowych.
Niektóre zalety
•
S
ą
bardzo skuteczne.
•
Nie trzeba pami
ę
ta
ć
, aby wzi
ąć
tabletk
ę
.
•
Menstruacje s
ą
łagodniejsze lub całkowicie zatrzymane.
•
Płodno
ść
powraca szybko po usuni
ę
ciu takiego systemu.
Niektóre wady
•
Mog
ą
wyst
ą
pi
ć
efekty uboczne takie jak w przypadku innych metod z zastosowaniem
progestagenu (POP, implanty i zastrzyki).
•
S
ą
one jednak znacznie mniej prawdopodobne, ze wzgl
ę
du na mał
ą
ilo
ść
hormonów
dostaj
ą
cych si
ę
do krwiobiegu.
System wewn
ą
trzmaciczny mo
ż
e zazwyczaj by
ć
zało
ż
ony ju
ż
w 6-8 tygodni po porodzie.
Sterylizacja - trwała metoda antykoncepcji
•
Wi
ąż
e si
ę
to z operacj
ą
.
•
Jest bardzo skuteczna, ale zale
ż
y od lekarza.
•
Wazektomia (m
ę
ska sterylizacja) zatrzymuje podró
ż
plemników z j
ą
der.
•
Kobieca sterylizacja zapobiega przemieszczaniu si
ę
komórek jajowych wzdłu
ż
jajowodów.
•
Wazektomia jest łatwiejsza w przeprowadzeniu, poniewa
ż
mo
ż
na j
ą
przeprowadzi
ć
w
znieczuleniu miejscowym.
•
Metody te s
ą
cz
ę
sto stosowane, gdy rodzina jest ju
ż
kompletna.
•
Nale
ż
y by
ć
pewnym swojej decyzji, poniewa
ż
zbiegi te s
ą
trudne do odwrócenia.
Niektóre zalety
•
Bardzo skuteczne.
•
Nie trzeba my
ś
le
ć
dalej o antykoncepcji.
Niektóre wady
•
Bardzo trudne do odwrócenia.
•
Sterylizacja kobiet zwykle wymaga znieczulenia ogólnego.
Chirurg mo
ż
e wysterylizowa
ć
pacjentk
ę
w czasie zabiegu cesarskiego ci
ę
cia, je
ś
li oczywi
ś
cie
jest w zupełno
ś
ci pewna swojej decyzji.
6
Leki a antykoncepcja
Efektem ubocznym działania niektórych leków przeciwpadaczkowych jest wzrost szybko
ś
ci,
metabolizmu w
ą
trobowego niektórych preparatów antykoncepcyjnych (pigułek i zastrzyków).
Leki te przyspieszaj
ą
pewne procesy w komórkach w
ą
troby, poniewa
ż
s
ą
induktorami
enzymów w
ą
trobowych.
Leki przeciwpadaczkowe pobudzaj
ą
ce aktywno
ść
enzymów w
ą
trobowych:
•
karbamazepina
•
okskarbazepina
•
fenobarbital
•
fenytoina
•
prymidon
•
topiramat
Inne leki przeciwpadaczkowe, w tym sól sodowa kwasu walproinowego, lamotrygina i
etosuksymid, nie s
ą
induktorami enzymów w
ą
trobowych.
Je
ś
li pacjentka przyjmuje lek przeciwpadaczkowy, który nie jest induktorem enzymów
w
ą
trobowych wówczas mo
ż
liwo
ś
ci zapobiegania ci
ąż
y, dawki, etc. s
ą
najcz
ęś
ciej takie same
jak dla innych kobiet – na pewno w przypadku lamotryginy.
Je
ś
li pacjentka przyjmuje lek przeciwpadaczkowy, który jest induktorem enzymów
w
ą
trobowych:
•
Je
ś
li zdecyduje si
ę
na doustne
ś
rodki antykoncepcyjne dwuskładnikowe (COCP) -
dawka estrogenu musi wynosi
ć
co najmniej 50 mikrogramów, czyli wi
ę
cej ni
ż
w
przypadku standardowych dawek.
•
Zazwyczaj zaleca si
ę
stosowanie alternatywnych metod antykoncepcji, je
ś
li to
mo
ż
liwe.
•
Pigułki zawieraj
ą
ce wył
ą
cznie progestagen oraz implanty podskórne i systemy
transdermalne nie s
ą
zalecane.
•
W przypadku konieczno
ś
ci zastosowania tabletek antykoncepcji „awaryjnej” -
pocz
ą
tkowa dawka lewonorgestrelu powinna by
ć
zwi
ę
kszona do 3 mg (trzeba b
ę
dzie
wzi
ąć
dwie tabletki zamiast jednej).
•
Zastrzyk progestagenu o nazwie Depo-Provera ® nie wpływa na metabolizm leków
indukuj
ą
cych enzymy w
ą
trobowe.
Mo
ż
na kontynuowa
ć
terapi
ę
zastrzykami co dwana
ś
cie tygodni.
•
Stosowanie barierowych metod antykoncepcji lub wkładek wewn
ą
trzmacicznych
(w tym wewn
ą
trzmacicznego systemu Mirena ®) jest zwykle najbardziej odpowiedni
ą
form
ą
antykoncepcji, gdy pacjentka przyjmuje indukuj
ą
ce enzymy w
ą
trobowe leki na
padaczk
ę
.
Szczególna uwaga - lamotrygina i pigułki!
•
Istniej
ą
pewne dowody,
ż
e COCP (pigułki dwuskładnikowe) mog
ą
wchodzi
ć
w
interakcje z lamotrygin
ą
(Lamictal ®) u niektórych kobiet.
•
Lamotrygina nie jest induktorem enzymów w
ą
trobowych, ale mo
ż
e reagowa
ć
z COCP
w inny sposób.
•
Interakcja mo
ż
e zachodzi
ć
w obie strony: lamotrygina mo
ż
e czyni
ć
pigułki mniej
skutecznymi oraz pigułki mog
ą
równie
ż
osłabia
ć
działanie lamotryginy i zwi
ę
kszy
ć
ryzyko wyst
ą
pienia drgawek.
•
Dlatego mo
ż
e by
ć
konieczna zmiana dawek obu leków!
7
Co powiedzie
ć
pacjentce, gdy pyta…
Antykoncepcja po urodzeniu dziecka
•
Kwestia antykoncepcji powinna by
ć
przedyskutowana wkrótce po porodzie.
•
Dopóki dziecko ma 21 dni nie mo
ż
na zaj
ść
w ci
ążę
.
•
Po 21 dniach trzeba stosowa
ć
metody antykoncepcji.
•
Istnieje wiele dost
ę
pnych dla kobiet mo
ż
liwo
ś
ci.
•
Je
ś
li pacjentka uwa
ż
a,
ż
e jej rodzina jest ju
ż
raczej kompletna, mo
ż
e rozwa
ż
y
ć
długodziałaj
ą
ce metody antykoncepcji lub sterylizacj
ę
.
•
Je
ś
li chce mie
ć
wi
ę
cej dzieci, powinna wybra
ć
opcj
ę
, któr
ą
łatwo jest przerwa
ć
, aby
płodno
ść
szybciej mogła wróci
ć
do normy.
Kiedy b
ę
d
ę
ponownie płodna?
•
Czas na powrót płodno
ś
ci jest bardzo zmienny w
ś
ród kobiet.
•
Wa
ż
ne jest, aby nie ryzykowa
ć
, je
ś
li nie chce si
ę
znowu zaj
ść
w ci
ążę
.
•
Dlatego nale
ż
y zdecydowa
ć
si
ę
na rodzaj antykoncepcji jakiej zamierza si
ę
u
ż
ywa
ć
jak najszybciej po urodzeniu dziecka.
•
Trzeba stosowa
ć
metody antykoncepcji od 21. dnia po porodzie.
•
Okres zwykle powraca od czterech do dziesi
ę
ciu tygodni po urodzeniu dziecka, je
ś
li
jest karmione butelk
ą
, lub ł
ą
cznie piersi
ą
i butelk
ą
.
•
Je
ś
li matka karmi piersi
ą
wówczas pierwszy okres mo
ż
e rozpocz
ąć
si
ę
znacznie
pó
ź
niej.
•
U niektórych kobiet mo
ż
e to by
ć
od razu po zaprzestaniu karmienia piersi
ą
.
Jak szybko mog
ę
zacz
ąć
uprawia
ć
seks po porodzie?
•
Mo
ż
esz uprawia
ć
seks, jak tylko ty i twój partner czujecie si
ę
na to gotowi.
•
Niektórzy uwa
ż
aj
ą
,
ż
e musisz czeka
ć
, a
ż
b
ę
dziesz gotowa, zarówno fizycznie jak i
emocjonalnie.
•
Szwy s
ą
zwykle rozpuszczalne, wi
ę
c je
ś
li miała
ś
zało
ż
one takie szwy nie b
ę
dziesz
musiała uda
ć
si
ę
na ich
ś
ci
ą
gni
ę
cie. Je
ś
li odczuwasz dyskomfort z ich powodu,
koniecznie nale
ż
y to skonsultowa
ć
si
ę
z lekarzem lub poło
ż
n
ą
.
•
Niektóre kobiety s
ą
zmuszone do korzystania z nawil
ż
aj
ą
cych
ż
eli intymnych, je
ś
li
maj
ą
uczucie sucho
ś
ci pochwy.
Czy karmienie piersi
ą
stanowi skuteczn
ą
antykoncepcj
ę
?
Podczas karmienia piersi
ą
, organizm produkuje hormon zwany prolaktyn
ą
, co stymuluje
produkcj
ę
mleka. Prolaktyna blokuje uwalnianie hormonów odpowiedzialnych za uwalnianie
komórek jajowych z jajników.
Oznacza to,
ż
e zaj
ś
cie w ci
ążę
jest mniej prawdopodobne, podczas karmienia piersi
ą
.
Mo
ż
na wykorzysta
ć
ten fakt jako metod
ę
antykoncepcji, je
ś
li:
•
Dziecko jest karmione tylko piersi
ą
(nie przyjmuje stałych posiłków lub płynów),
•
Dziecko jest prawie w pełni karmione piersi
ą
(przede wszystkim karmienie piersi
ą
,
inne płyny tylko czasem, ale bardzo rzadko)
•
Nie wyst
ą
piła jeszcze miesi
ą
czka
•
Do sze
ś
ciu miesi
ę
cy od urodzenia dziecka.
8
Jak skuteczna jest antykoncepcja?
•
Wszystkie metody antykoncepcji wymienione powy
ż
ej s
ą
skuteczne, ale nie s
ą
w
100% niezawodne.
•
Niezawodno
ść
dla ka
ż
dej metody jest podana w procentach. Na przykład
antykoncepcja zastrzykami jest w ponad 99% skuteczna. Oznacza to,
ż
e mniej ni
ż
1
kobieta na 100 zachodzi w ci
ążę
ka
ż
dego roku przy u
ż
yciu tej metody.
•
Gdy antykoncepcja nie jest stosowana wcale, ponad 80 na 100 aktywnych seksualnie
kobiet zachodzi w ci
ążę
w ci
ą
gu roku.
•
Skuteczno
ść
niektórych metod zale
ż
y od sposobu ich wykorzystania.
Nale
ż
y stosowa
ć
je we wła
ś
ciwy sposób, inaczej s
ą
one mniej skuteczne. Na
przykład "pigułka" jest w wi
ę
cej ni
ż
99% skuteczna, je
ś
li jest przyjmowana
prawidłowo. Je
ś
li nie jest przyjmowana prawidłowo (np. w przypadku pomini
ę
cia
tabletki lub wymiotów), wówczas staje si
ę
mniej skuteczna.
Inne ”zale
ż
ne od u
ż
ytkownika metody” to metody mechaniczne, stosowanie pigułek
zawieraj
ą
cych wył
ą
cznie progestagen (POP) oraz metody naturalnego planowania
rodziny.
•
Niektóre metody nie s
ą
tak zale
ż
ne od stosuj
ą
cego je i musz
ą
by
ć
odnawiane (rzadko
lub nigdy). Metody te obejmuj
ą
zastrzyki i implanty antykoncepcyjne, wkładki
wewn
ą
trzmaciczne oraz sterylizacj
ę
.
Menopauza i HTZ
Menopauza mo
ż
e wywoływa
ć
ró
ż
ne objawy, takie jak uderzenia gor
ą
ca i zmiany nawil
ż
enia
pochwy i zmiany w obr
ę
bie skóry narz
ą
dów płciowych. Hormonalna terapia zast
ę
pcza (HTZ)
mo
ż
e łagodzi
ć
te objawy, ale za to nieznacznie zwi
ę
ksza
ć
ryzyko wyst
ą
pienia powa
ż
nych
chorób, takich jak rak piersi. Rozwa
ż
aj
ą
c zastosowanie HTZ, nale
ż
y omówi
ć
z lekarzem
potencjalne ryzyko i korzy
ś
ci. Wa
ż
ne, aby zostały zastosowane najni
ż
sze skuteczne dawki
hormonów. Pacjentka powinna by
ć
regularnie kontrolowana pod kontem dalszego
stosowania HTZ. Dla wi
ę
kszo
ś
ci kobiet stosuj
ą
cych HTZ, ju
ż
w krótkim okresie od
rozpocz
ę
cia leczenia ich objawów menopauzy, korzy
ś
ci płyn
ą
ce z leczenia przewa
ż
aj
ą
nad
ryzykiem.
Co to jest menopauza?
Ś
ci
ś
le mówi
ą
c, menopauza jest to ostatnia menstruacja. Jednak wi
ę
kszo
ść
kobiet my
ś
li o
menopauzie jako o okresie w
ż
yciu bezpo
ś
rednio j
ą
poprzedzaj
ą
cym oraz trwaj
ą
cym ju
ż
po.
W rzeczywisto
ś
ci menstruacje nie zatrzymuj
ą
si
ę
tak po prostu. Najpierw staj
ą
si
ę
rzadsze.
Mo
ż
e to trwa
ć
nawet do kilku lat, zanim ust
ą
pi
ą
całkowicie. Mówi si
ę
,
ż
e kobieta przeszła
menopauz
ę
, kiedy miesi
ą
czka nie wyst
ą
piła wogóle w ci
ą
gu jednego roku.
Co powoduje menopauz
ę
?
Menopauza jest zjawiskiem naturalnym, poniewa
ż
z wiekiem jajniki przestaj
ą
uwalnia
ć
komórki jajowe i produkuj
ą
mniej estrogenu.
Ś
redni wiek menopauzalny w Wielkiej Brytanii
wynosi 52 lata, a w Polsce 50 lat. Mówi si
ę
czasem o przedwczesnej menopauzie - je
ś
li
wyst
ę
puje przed 45 rokiem
ż
ycia. Wczesna menopauza nie jest niczym niezwykłym.
9
S
ą
pewne czynniki, które mog
ą
wpływa
ć
na wyst
ą
pienie przedwczesnej menopauzy, np.:
•
operacja usuni
ę
cia jajników mo
ż
e by
ć
bezpo
ś
redni
ą
przyczyn
ą
rozwoju objawów
menopauzy
•
radioterapia prowadzona w okolicy miednicy w leczeniu raka
•
stosowanie niektórych leków cytostatycznych równie
ż
mo
ż
e prowadzi
ć
do wczesnej
menopauzy
•
histerektomia (usuni
ę
cie macicy) przed menopauz
ą
- jajniki nadal produkuj
ą
estrogen, ale jego poziom prawdopodobnie spadnie w młodszym (ni
ż
przeci
ę
tnie)
wieku. Je
ś
li po histerektomii nie ma okresu, nie koniecznie oznacza to przekwitanie.
Jednak mog
ą
wyst
ą
pi
ć
typowe dla menopauzy objawy, gdy poziom estrogenów
spada.
•
przedwczesna menopauza mo
ż
e by
ć
rodzinna
U niektórych kobiet nie mo
ż
na ustali
ć
przyczyny. Nie b
ę
dziemy tutaj szczegółowo omawia
ć
wczesnej lub przedwczesnej menopauzy.
Jakie s
ą
mo
ż
liwe symptomy i problemy zwi
ą
zane z menopauz
ą
?
Jak ju
ż
wcze
ś
niej wspomniałem, menopauza jest naturalnym zjawiskiem. Ka
ż
da kobieta
b
ę
dzie przechodzi
ć
przez to w pewnym momencie. Niektóre mog
ą
nie mie
ć
ż
adnych
problemów, jednak powszechne jest wyst
ę
powanie co najmniej jednego objawu zwi
ą
zanego
z niskim poziomem estrogenów. Około 8 na 10 kobiet b
ę
dzie miało objawy menopauzy w
pewnym momencie.
Krótkoterminowe objawy
•
Te krótkotrwałe objawy trwaj
ą
, u niektórych kobiet, tylko przez kilka miesi
ę
cy. Jednak
u innych mog
ą
trwa
ć
nawet przez kilka lat po ostatnim okresie:
•
Uderzenia gor
ą
ca wyst
ę
puj
ą
u około 3 na 4 kobiety. Typowe uderzenie gor
ą
ca trwa
kilka minut i powoduje zaczerwienienie na twarzy, szyi i klatce piersiowej. Mo
ż
e temu
towarzyszy
ć
tak
ż
e pocenie. Czasem wyst
ę
puj
ą
zawroty głowy, złe samopoczucie,
kołatanie serca i uczucie niepokoju podczas epizodu. Liczba uderze
ń
gor
ą
ca mo
ż
e
by
ć
ró
ż
na, nawet do pi
ę
tnastu lub wi
ę
cej na dzie
ń
. Symptom ten cz
ę
sto zaczyna si
ę
ju
ż
przed menopauz
ą
i zazwyczaj utrzymuje si
ę
przez 2-3 lata.
•
Zlewne poty - cz
ę
sto wyst
ę
puj
ą
ce noc
ą
. W niektórych przypadkach s
ą
wyj
ą
tkowo
uci
ąż
liwe (sen jest zakłócony, trzeba zmienia
ć
po
ś
ciel i ubrania w nocy).
•
Inne objawy jakie mog
ą
równie
ż
wyst
ą
pi
ć
: bóle głowy, zm
ę
czenie, dra
ż
liwo
ść
,
trudno
ś
ci z zasypianiem, depresja, niepokój, bóle, spadek libido, poczucie
nieporadno
ś
ci. Trudno powiedzie
ć
, czy te objawy s
ą
zwi
ą
zane bezpo
ś
rednio ze
zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy. Na przykład, niespokojny sen lub
dra
ż
liwo
ść
mog
ą
by
ć
spowodowany cz
ę
stymi uderzeniami gor
ą
ca, a nie niskim
poziomem estrogenów. Ponadto, mog
ą
istnie
ć
równie
ż
inne przyczyny tych objawów,
np. depresja u kobiet w
ś
rednim wieku z ró
ż
nych powodów.
•
Zmiany cyklu miesi
ę
cznego. Czas pomi
ę
dzy kolejnymi miesi
ą
czkami mo
ż
e si
ę
skróci
ć
u niektórych kobiet w okresie okołomenopauzalnym, a u innych mo
ż
e si
ę
wydłu
ż
y
ć
nawet do kilku miesi
ę
cy. Powszechne jest równie
ż
wyst
ę
powanie bolesnych
miesi
ą
czek.
Długoterminowe zmiany i problemy
•
Skóra i włosy. W okresie okołomenopauzalnym wyst
ę
puje tendencja do utraty
niektórych białek skóry (kolagenu, keratyny), co sprawia,
ż
e włosy i skóra staj
ą
si
ę
cie
ń
sze i suche.
10
•
Okolice narz
ą
dów płciowych. Brak estrogenów mo
ż
e powodowa
ć
,
ż
e tkanki w
okolicach pochwy staj
ą
si
ę
cie
ń
sze i bardziej suche. Zmiany te mog
ą
trwa
ć
miesi
ą
cami lub latami.
•
Pochwa mo
ż
e si
ę
nieco obkurczy
ć
i nie rozlu
ź
nia
ć
tak łatwo podczas stosunku. W
wyniku czego kobieta mo
ż
e do
ś
wiadcza
ć
bólu podczas stosunków płciowych.
•
Skóra warg sromowych równie
ż
mo
ż
e sta
ć
si
ę
cienka, sucha i sw
ę
dz
ą
ca.
•
U niektórych kobiet wyst
ę
puj
ą
nawracaj
ą
ce zaka
ż
enia dróg moczowych.
Osteoporoza po menopauzie
•
W miar
ę
upływu lat stopniowo tracimy tkank
ę
kostn
ą
. Ko
ś
ci trac
ą
g
ę
sto
ść
i s
ą
mniej
silne. Stopie
ń
utraty masy kostnej mo
ż
e by
ć
ró
ż
ny. Du
ż
y deficyt masy kostnej
prowadzi do osteoporozy, co wi
ąż
e si
ę
ze zwi
ę
kszon
ą
podatno
ś
ci
ą
na złamania.
•
Kobiety trac
ą
tkank
ę
kostn
ą
szybciej ni
ż
m
ęż
czy
ź
ni, szczególnie po menopauzie, gdy
poziom estrogenów spada (estrogeny chroni
ą
przed utrat
ą
tkanki kostnej). Do 70 r.
ż
.
niektóre kobiety strac
ą
30% masy kostnej.
•
Osteoporoza nie dotyka wszystkich kobiet po menopauzie. Bardziej nara
ż
one na jej
rozwój s
ą
kobiety, u których wyst
ę
puje jeden lub kilka czynników ryzyka.
•
Nast
ę
puj
ą
ce sytuacje s
ą
czynnikami ryzyka dla utraty masy kostnej i rozwoju
osteoporozy:
• menopauza przed uko
ń
czeniem 45 r.
ż
. (przedwczesna menopauza)
• wyst
ę
puj
ą
ce ju
ż
wcze
ś
niej złamania ko
ś
ci po niewielkim upadku lub uderzeniu
• wyst
ę
powanie osteoporozy w rodzinie
• BMI
≤
19 (znaczna niedowaga) np. anoreksja - w tej sytuacji poziom estrogenu jest
cz
ę
sto niski przez dłu
ż
szy czas, co w poł
ą
czeniu ze zł
ą
diet
ą
, ma zły wpływ na ko
ś
ci
• zhamowanie menstruacji na sze
ść
miesi
ę
cy lub wi
ę
cej przed menopauz
ą
- mo
ż
e
si
ę
to zdarzy
ć
z ró
ż
nych powodów, np. przetrenowania lub rygorystycznej diety
• przyjmowanie leków steroidowych (np. prednizolonu) przez trzy miesi
ą
ce lub dłu
ż
ej
(np. terapia RZS lub astmy)
• palenie tytoniu.
• spo
ż
ywanie czterech (40g) lub wi
ę
cej jednostek alkoholu dziennie
• niedobór wapnia i / lub witaminy D
3
(zła dieta, niewielka ekspozycja na
ś
wiatło
słoneczne)
• brak regularnej aktywno
ś
ci fizycznej i siedz
ą
cy tryb
ż
ycia (zwłaszcza u nastolatek)
• choroby maj
ą
ce wpływ na ko
ś
ci i zwi
ę
kszaj
ą
ce ryzyko osteoporozy, np.
nadczynno
ść
tarczycy, zespół Cushinga, choroba Crohna, przewlekła niewydolno
ść
nerek, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekłe choroby w
ą
troby, cukrzyca typu 1
lub inne powoduj
ą
ce słab
ą
aktywno
ść
.
Choroby sercowo-naczyniowe po menopauzie
•
Ryzyko chorób układu kr
ąż
enia (choroby serca i naczy
ń
krwiono
ś
nych), w tym chorób
serca i udaru mózgu, zwi
ę
ksza si
ę
po menopauzie. To dlatego,
ż
e ochronne działanie
estrogenów (m.in. przed powstawaniem blaszki mia
ż
d
ż
ycowej) zostaje utracone.
•
Jednym z powodów stosowania HTZ w przeszło
ś
ci była prewencja chorób układu
kr
ąż
enia poprzez utrzymanie wy
ż
szego poziomu estrogenów na dłu
ż
ej. Jednak
badania wykazały,
ż
e pewnych formy stosowanych hormonów w rzeczywisto
ś
ci nie
chroniły przed wszystkimi chorobami układu kr
ąż
enia, a dodatkowo zwi
ę
kszały
ryzyko.
11
Co powiedzie
ć
pacjentce, gdy pyta…
Czy powinnam sprawdzi
ć
, czy jestem po menopauzie?
Lekarz mo
ż
e zazwyczaj zdiagnozowa
ć
okres okołomenopauzalny po typowych objawach.
Badania poziomu hormonów we krwi nie s
ą
zwykle potrzebne, aby potwierdzi
ć
,
ż
e pacjentka
przechodzi menopauz
ę
. Jednak
ż
e mog
ą
one by
ć
pomocne w niektórych przypadkach, np.
je
ś
li lekarz podejrzewa wczesn
ą
menopauz
ę
lub je
ś
li wcze
ś
niej pacjentka miała
histerektomi
ę
(a wi
ę
c ju
ż
nie miesi
ą
czkuje).
Czy musz
ę
si
ę
leczy
ć
z powodu menopauzy?
Wiele kobiet nie ma objawów na tyle powa
ż
nych,
ż
e wymagaj
ą
leczenia. Tylko około 1 na 10
kobiet udaje si
ę
do lekarza z powodu niepokoj
ą
cych objawów. Bez leczenia, omówione
wcze
ś
niej krótkoterminowe symptomy, trwaj
ą
przewa
ż
nie 2-5 lat. U niektórych kobiet mog
ą
one trwa
ć
dłu
ż
ej. Hormonalna terapia zast
ę
pcza wprowadzana jest w celu złagodzenia
objawów menopauzy.
Istniej
ą
inne ni
ż
HTZ mo
ż
liwo
ś
ci łagodzenia objawów menopauzy. Nie s
ą
one jednak tak
skuteczne jak HTZ, ale mog
ą
pomóc złagodzi
ć
niektóre objawy.
Co to jest hormonalna terapia zast
ę
pcza?
•
Wszystkie rodzaje HTZ zawieraj
ą
hormon estrogen. HTZ zast
ę
puje naturalne
działanie estrogenów, gdy jajniki nie maj
ą
ju
ż
mo
ż
liwo
ś
ci ich produkcji po
menopauzie.
•
HTZ jest dost
ę
pny w postaci tabletek, plastrów,
ż
eli, spray’ów do nosa lub implantów
(które s
ą
wprowadzane pod skór
ę
). Istnieje wiele marek, dla ka
ż
dego z tych typów
HTZ. Wszystkie dostarczaj
ą
ustalonej dawki estrogenów do krwiobiegu.
•
Stosowanie estrogenów wpływa na odbudow
ę
błony
ś
luzowej macicy. To zwi
ę
ksza
ryzyko zachorowania na raka macicy. Dlatego estrogeny w HTZ zazwyczaj wyst
ę
puj
ą
w poł
ą
czeniu z progestagenami, wówczas ryzyko wystapienia raka macicy jest
bardzo ograniczone. W wielu produktów stosowanych w HTZ, estrogen i progestagen
s
ą
poł
ą
czone w tej samej tabletce, plastrze, implancie, itp. ale mog
ą
równie
ż
by
ć
stosowane osobno.
•
U pacjentek po histerektomii nie ma konieczno
ś
ci stosowania progestagenu.
•
U
ż
ycie kremu, gałki lub pier
ś
cienia dopochwowego zawieraj
ą
cego estrogen łagodzi
objawy tylko w okolicy pochwy.
Jak stosowa
ć
hormonaln
ą
terapi
ę
zast
ę
pcz
ą
?
Ró
ż
ne kobiety preferuj
ą
ró
ż
ne metody stosowania HTZ. Niektóre wol
ą
plastry zamiast
tabletek. Lekarze lub piel
ę
gniarki mog
ą
udzieli
ć
informacji na temat zalet i wad ró
ż
nych
typów HTZ.
Je
ś
li pacjentka rozpocznie HTZ, gdy nadal ma miesi
ą
czki, lub tu
ż
po ostatniej:
zalecane jest stosowanie „cyklicznej HTZ przygotowawczej”. Istniej
ą
dwa rodzaje:
•
Miesi
ę
czna cykliczna HTZ – pacjentka bierze estrogen codziennie, a
progestagen przyjmuje od 14. dnia ka
ż
dego 28-dniowego cyklu leczenia.
Powoduje to regularne krwawienia co 28 dni, podobne do łagodnej
menstruacji (nie s
ą
"prawdziwe", HTZ nie powoduje owulacji lub przywrócenia
płodno
ś
ci). Progestagen powoduje przyrost endometrium, które jest nast
ę
pnie
złuszczane (gdy pacjentka przestaje przyjmowa
ć
progestagen) i wyst
ę
puj
ą
krwawienia co 28 dni. Ten rodzaj HTZ jest zwykle zalecany kobietom, które
maj
ą
objawy menopauzy, ale wci
ąż
maj
ą
regularne okresy.
12
•
Trzymiesi
ę
czna cykliczna HTZ - pacjentka bierze estrogen codziennie, a
potem równie
ż
progestagen przez 14 ostatnich dni, co 13 tygodni. Oznacza
to,
ż
e ma krwawienie co trzy miesi
ą
ce. Zazwyczaj jest to zalecane przy
objawach menopauzy, ale z nieregularnymi miesi
ą
czkami.
•
Pacjentka mo
ż
e przej
ść
na ci
ą
gł
ą
HTZ, je
ś
li stosowała jedn
ą
z cyklicznych HTZ przez
jaki
ś
czas, ale teraz jest w wieku powy
ż
ej 54 lat. To dlatego,
ż
e co najmniej 8 na 10
kobiet w wieku powy
ż
ej 54 lat miało menopauz
ę
.
Je
ś
li pacjentka rozpocznie HTZ rok lub dłu
ż
ej po zahamowaniu miesi
ą
czek:
Je
ś
li miesi
ą
czki nie wyst
ę
powały rok lub dłu
ż
ej, uwa
ż
a si
ę
,
ż
e pacjentka jest ju
ż
po
menopauzie. Je
ś
li tak jest, to zalecane jest przyjmowanie kontynuowanego zło
ż
onego
preparatu HTZ. Oznacza to przyjmowanie zarówno estrogenu i progestagenu na co dzie
ń
.
Dawka i rodzaj estrogenu i progestagenu s
ą
doskonale zrównowa
ż
one, tak,
ż
e zwykle nie
powoduj
ą
miesi
ę
cznych krwawie
ń
. Jednak czasem mog
ą
wyst
ą
pi
ć
nieregularne krwawienia.
Nale
ż
y zgłosi
ć
si
ę
do lekarza, je
ś
li takie krwawienia trwaj
ą
dłu
ż
ej ni
ż
kilka miesi
ę
cy po
rozpocz
ę
ciu HTZ, lub je
ś
li pojawi
ą
si
ę
nagle po kilku miesi
ą
cach stosowania terapii bez
krwawie
ń
.
Je
ś
li pacjentka miała histerektomi
ę
:
Wówczas wystarczy stosowanie preparatu HTZ, który zawiera estrogen. Progestagen jest
dodawany do innych rodzajów HTZ – gdzie konieczny jest wpływ na endometrium w celu
zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka macicy. Zatem, je
ś
li macica została całkowicie
usuni
ę
ta, progestagen nie jest potrzebny.
Uwaga: je
ś
li przeprowadzono cz
ęś
ciow
ą
histerektomi
ę
(gdzie główna cz
ęść
macicy została
usuni
ę
ta, ale szyjki macicy nie) lekarz musi mie
ć
pewno
ść
,
ż
e nie pozostały
ś
lady tkanki
macicy przed zastosowaniem HTZ tylko z estrogenami. Stosowanie samych estrogenów nie
jest bezpiecznie takiej sytuacji, dlatego te
ż
, lekarz mo
ż
e najpierw przepisa
ć
cykliczn
ą
HTZ
przez trzy miesi
ą
ce. Je
ś
li krwawienia nie wyst
ą
pi
ą
w tym czasie, to obecno
ść
tkanki macicy
jest mało prawdopodobna i mo
ż
na rozpocz
ąć
stosowanie preparatu zawieraj
ą
cego jedynie
estrogeny.
Je
ś
li pacjentka ma objawy dotycz
ą
ce głównie narz
ą
dów płciowych:
Mo
ż
e spróbowa
ć
stosowa
ć
preparaty dopochwowe zawieraj
ą
ce estrogeny, takie jak kremy
lub gałki. Mog
ą
one by
ć
wystarczaj
ą
ce do złagodzenia objawów u kobiet, które wol
ą
tak
ą
metod
ę
lub które nie mog
ą
przyjmowa
ć
innych form HTZ z jakiego
ś
powodu.
Jakie s
ą
korzy
ś
ci z hormonalnej terapii zast
ę
pczej?
•
Przede wszystkim łatwo
ść
łagodzenia objawów menopauzy.
Mo
ż
e to mie
ć
du
ż
e znaczenie dla poprawy jako
ś
ci
ż
ycia u niektórych kobiet.
•
HTZ wydaje si
ę
powstrzyma
ć
uderzenia gor
ą
ca i nocne poty w ci
ą
gu kilku tygodni.
•
HTZ odwraca wiele zmian w obr
ę
bie pochwy i sromu zwykle w ci
ą
gu 1-3 miesi
ę
cy.
Czasem jednak mo
ż
e to potrwa
ć
do ok. roku.
•
Nie ma dowodu,
ż
e HTZ wpływa na popraw
ę
nastroju lub jako
ś
ci snu. Je
ś
li jednak
pacjentka jest niespokojna, nerwowa, ma depresj
ę
itp.(w tym samym czasie
do
ś
wiadcza objawów menopauzy) i stosuje HTZ - objawy te mog
ą
zosta
ć
równie
ż
złagodzone.
•
W przypadku HTZ długoterminowych (kilka lat lub dłu
ż
ej)
Stosowanie zarówno preparatów zawieraj
ą
cych wył
ą
cznie estrogen jak i ł
ą
czonych
mo
ż
e zmniejszy
ć
ryzyko wyst
ą
pienia osteoporozy - mniejsze ryzyko złama
ń
ko
ś
ci, w
szczególno
ś
ci biodrowych. Ale efekt ochronny przed osteoporoz
ą
jest niewielki.
Preparaty stosowane w HTZ nie s
ą
zwykle zalecane jako leki pierwszego rzutu
13
w leczeniu osteoporozy, poniewa
ż
potencjalne ryzyko ich stosowania, przewy
ż
sza
w tym przypadku korzy
ś
ci.
•
HTZ nieco zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego, ale nie jest obecnie
zalecana tylko w zapobieganiu raka jelita grubego. Ponownie, ryzyko przewy
ż
sza
korzy
ś
ci.
Jakie s
ą
zagro
ż
enia zwi
ą
zane ze stosowaniem hormonalnej terapii zast
ę
pczej?
Opublikowane mi
ę
dzy 2002 i 2004 r. badania kobiet Health Initiative w USA i Million Women
Study w Wielkiej Brytanii wykazały obawy co do bezpiecze
ń
stwa stosowania HTZ. Dotyczyło
to szczególnie zwi
ę
kszonego ryzyka zachorowania na raka piersi, a tak
ż
e zwi
ę
kszonego
ryzyka chorób serca. Jednak wzrost ryzyka był bardzo mały w wi
ę
kszo
ś
ci przypadków.
Choroby zakrzepowo-zatorowe
Powstaj
ą
ce zakrzepy krwi mog
ą
powodowa
ć
zakrzepic
ę
ż
ył gł
ę
bokich (deep vein thrombosis
- DVT). W niektórych przypadkach skrzep mo
ż
e dotrze
ć
do płuc i spowodowa
ć
zator t
ę
tnicy
płucnej (pulmonary embolism - PE). Wspólnie DVT i PE s
ą
znane jako choroby zakrzepowo-
zatorowej. Ryzyko wydaje si
ę
by
ć
wy
ż
sze w przypadku ł
ą
czonej HTZ w porównaniu do HTZ
tylko z estrogenami, przy czym ma to miejsce w pierwszym roku stosowania terapii. Ryzyko
to wydaje si
ę
by
ć
nieco ni
ż
sze w przypadku korzystania z systemów transdermalnych ni
ż
tabletek przyjmowanych doustnie.
U kobiet w wieku 50-59 lat, w ci
ą
gu pi
ę
ciu lat:
•
Około 5 na 1000 kobiet nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na zakrzepic
ę
.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez pi
ęć
lat, b
ę
d
ą
dodatkowe dwie, u których rozwinie si
ę
choroba zakrzepowa.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez okres pi
ę
ciu lat, b
ę
dzie
dodatkowych siedem kobiet, u których rozwinie si
ę
choroba zakrzepowa.
U kobiet w wieku 60-69, w ci
ą
gu pi
ę
ciu lat:
•
Około 8 na 1000 kobiet, nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na zakrzepic
ę
.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez pi
ęć
lat, b
ę
d
ą
dodatkowe dwie, u których rozwinie si
ę
choroba zakrzepowa.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez okres pi
ę
ciu lat, b
ę
dzie
dodatkowych dziesi
ęć
kobiet, u których rozwinie si
ę
choroba zakrzepowa.
Pacjentka powinna zobaczy
ć
si
ę
z lekarzem, je
ś
li wyst
ą
pi zaczerwienienie, obrz
ę
k lub
bolesno
ść
nóg, lub duszno
ść
i / lub ostre bóle w klatce piersiowej!
Rak piersi
Istnieje niewielki wzrost ryzyka wyst
ą
pienia raka piersi u pacjentek stosuj
ą
cych HTZ, przy
czym pacjentki stosuj
ą
ce ł
ą
czon
ą
HTZ s
ą
bardziej nara
ż
one ni
ż
te stosuj
ą
ce tylko estrogeny.
Ryzyko to wzrasta przy bardzo długim stosowaniu HTZ. Po okresie pi
ę
ciu lat od zako
ń
czenia
terapii, ryzyko raka piersi jest na poziomie osoby, która nie stosowała takiej terapii.
U kobiet w wieku 50-59 lat:
•
Około 10 na 1000 kobiet, nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na rozwój raka piersi
w okresie pi
ę
ciu lat.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez pi
ęć
lat, b
ę
d
ą
dodatkowe dwie, które zachoruj
ą
na raka piersi.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez okres pi
ę
ciu lat, b
ę
dzie
dodatkowych sze
ść
kobiet, które zachoruj
ą
na raka piersi.
14
•
Około 20 na 1000 kobiet nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na rozwój raka piersi w
okresie 10 lat.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez 10 lat b
ę
dzie
dodatkowych sze
ść
kobiet, które zachoruj
ą
na raka piersi.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez 10 lat, b
ę
d
ą
dodatkowe 24
kobiety, które zachoruj
ą
na raka piersi.
U kobiet w wieku 60-69 lat:
•
Około 15 na 1000 kobiet nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na rozwój raka piersi w
okresie 5-letnim.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez okres pi
ę
ciu lat, b
ę
d
ą
dodatkowe 3 kobiety, które zachoruj
ą
na raka piersi.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez okres pi
ę
ciu lat, b
ę
dzie
dodatkowych 9 kobiet, które zachoruj
ą
na raka piersi.
•
Około 30 na 1000 kobiet nie stosuj
ą
cych HTZ jest nara
ż
onych na rozwój raka piersi w
okresie 10 lat.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ tylko z estrogenami przez 10 lat, b
ę
dzie
dodatkowych 9 kobiet, które zachoruj
ą
na raka piersi.
•
W
ś
ród 1000 kobiet stosuj
ą
cych ł
ą
czon
ą
HTZ przez 10 lat b
ę
dzie dodatkowych 36
kobiet, które zachoruj
ą
na raka piersi.
Udar mózgu
Kilka wcze
ś
niejszych du
ż
ych bada
ń
, w tym te wymienione powy
ż
ej, wykazały,
ż
e istnieje
niewielki wzrost ryzyka wyst
ą
pienia udaru mózgu u kobiet przyjmuj
ą
cych zarówno HTZ tylko
z estrogenami jak i ł
ą
czon
ą
HTZ. Badania wykazały,
ż
e:
U kobiet w wieku 50-59 lat:
•
Około 4 na 1000 kobiet, które nie stosuj
ą
HTZ b
ę
dzie miało udar mózgu w ci
ą
gu 5 lat.
•
W
ś
ród 1000 kobiet, które stosuj
ą
HTZ tylko z estrogenami przez okres pi
ę
ciu lat,
b
ę
dzie jedna dodatkowa kobieta na 1000, która b
ę
dzie miała udar mózgu.
•
W
ś
ród 1000 kobiet, które stosuj
ą
ł
ą
czon
ą
HTZ w przeci
ą
gu pi
ę
ciu lat, b
ę
dzie jedna
dodatkowa kobieta na 1000, która b
ę
dzie miała udar mózgu.
U kobiet w wieku 60-69 lat:
•
Około 9 na 1000 kobiet, które nie stosuj
ą
HTZ b
ę
dzie miało udar mózgu w ci
ą
gu 5 lat.
•
W
ś
ród 1000 kobiet, które stosuj
ą
HTZ tylko z estrogenami przez okres pi
ę
ciu lat,
b
ę
d
ą
dodatkowe 3 kobiety na 1000, które b
ę
d
ą
miały udar mózgu.
•
W
ś
ród 1000 kobiet, które stosuj
ą
ł
ą
czon
ą
HTZ w przeci
ą
gu pi
ę
ciu lat, b
ę
d
ą
dodatkowe 3 kobiety na 1000, które b
ę
d
ą
miały udar mózgu.
Jednak badania opublikowane w czerwcu 2010 roku w British Medical Journal sugeruj
ą
,
ż
e u
kobiet stosuj
ą
cych HTZ w postaci plastrów zawieraj
ą
cych niskie dawki estrogenów mo
ż
e nie
wyst
ę
powa
ć
zwi
ę
kszone ryzyko udaru mózgu w porównaniu z kobietami, które HTZ nie
stosuj
ą
. W tym samym badaniu wykazano zwi
ę
kszone ryzyko wyst
ą
pienia udaru mózgu u
kobiet stosuj
ą
cych HTZ doustnie lub w postaci plastrów z wy
ż
sz
ą
dawk
ą
estrogenu(>50mcg)
w porównaniu z kobietami, które HTZ nie stosuj
ą
.
To było du
ż
e badanie, obejmuj
ą
ce ponad 850 tysi
ę
cy kobiet w Wielkiej Brytanii. Jednak
pomimo du
ż
ej liczby kobiet w badaniu, liczba kobiet, które miały wylew była niewielka, a
liczba kobiet, u których wyst
ą
pił udar w czasie stosowania HTZ jeszcze mniejsza. W zwi
ą
zku
z tym istnieje potrzeba pewnej ostro
ż
no
ś
ci w interpretacji wyników bada
ń
, poniewa
ż
statystyki staj
ą
si
ę
mniej wiarygodne dla mniejszej liczby badanych. W badaniu wzi
ę
to pod
uwag
ę
czynniki, które mog
ą
zwi
ę
kszy
ć
ryzyko udaru mózgu u kobiety, takie jak palenie
tytoniu, nadwaga, wysokie ci
ś
nienie krwi lub choroby serca. Jednak inne czynniki mog
ą
15
równie
ż
wchodzi
ć
w gr
ę
. Na przykład, czy kobiety stosuj
ą
ce HTZ w postaci plastrów z mał
ą
dawk
ą
estrogenów mogły stanowi
ć
grup
ę
bardziej dbaj
ą
cych o zdrowie kobiet, które
wykonywały wi
ę
cej
ć
wicze
ń
, zdrowiej si
ę
od
ż
ywiały itp. i dlatego udar rzadziej wyst
ę
pował w
tej grupie.
Podsumowuj
ą
c: rozwa
ż
aj
ą
c HTZ nale
ż
y wzi
ąć
pod uwag
ę
nowe badania, które wykazały,
ż
e
HTZ w postaci plastrów zawieraj
ą
cych niskie dawki estrogenów mo
ż
e by
ć
bezpieczniejsza z
punktu widzenia ryzyka udaru mózgu w porównaniu z tabletkami lub plastrami zawieraj
ą
cymi
wi
ę
ksze dawki estrogenów.
Choroba niedokrwienna serca
Jest zwykle przyczyn
ą
dusznicy bolesnej i zawału serca. Do tej pory badania wykazywały,
ż
e
HTZ tylko z estrogenami nie wydaje si
ę
zwi
ę
ksza
ć
ryzyka choroby wie
ń
cowej serca. Nowe
badania wykazały,
ż
e u kobiet rozpoczynaj
ą
cych HTZ ponad 10 lat po menopauzie, istnieje
niewielki wzrost ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Istnieje tylko kilka bada
ń
obejmuj
ą
cych młodsze kobiety, które rozpocz
ę
ły HTZ na wcze
ś
niejszym etapie. Jednak
niektóre z tych bada
ń
sugeruj
ą
,
ż
e te kobiety maj
ą
ni
ż
sze ryzyko chorób serca zwi
ą
zanych
ze stosowaniem HTZ w porównaniu do starszych kobiet i,
ż
e HTZ mo
ż
e nawet stanowi
ć
ochron
ę
.
Rak trzonu macicy
Istnieje zwi
ę
kszone ryzyko wyst
ą
pienia raka macicy z powodu estrogenów stosowanych w
ramach HTZ. Stosuj
ą
c HTZ zawieraj
ą
ce estrogen i progesteron, ryzyko to zmniejsza si
ę
znacz
ą
co. Jest to powód, dlaczego progestagen wł
ą
cza si
ę
w HTZ. Jednak zawsze nale
ż
y
skonsultowa
ć
si
ę
z lekarzem w przypadku jakiekolwiek nieprawidłowych krwawie
ń
z pochwy,
które pojawi
ą
si
ę
po rozpocz
ę
ciu HTZ, np. obfite krwawienia, nieregularne krwawienia lub
krwawienia po stosunku.
U pacjentek po całkowitej histerektomii, nale
ż
y stosowa
ć
HTZ zawieraj
ą
c
ą
wył
ą
cznie
estrogen.
Raka jajnika
Ryzyko rozwoju tego nowotworu jest nieco zwi
ę
kszone w przypadku stosowania HTZ tylko z
estrogenami lub ł
ą
czonej HTZ. Ryzyko to zmniejsza si
ę
po zaprzestaniu stosowania terapii.
Je
ś
li stosowanie HTZ tylko z estrogenami lub ł
ą
czonej HTZ trwa przez pi
ęć
lat lub mniej
ryzyko uwa
ż
a si
ę
za bardzo małe (mniej ni
ż
u jednej dodatkowej kobiety rozwinie si
ę
rak
jajnika na 1000 kobiet stosuj
ą
cych HTZ). Je
ż
eli HTZ b
ę
dzie stosowana przez 10 lat, b
ę
dzie
co najmniej 12 dodatkowych kobiet, które zachoruj
ą
na raka jajnika na 1000 kobiet
stosuj
ą
cych HTZ.
Demencja
Je
ś
li pacjentka zacznie stosowa
ć
HTZ po 65 roku
ż
ycia, uwa
ż
a si
ę
,
ż
e nie uchroni to jej
przed demencj
ą
. Ponadto HTZ mo
ż
e zwi
ę
ksza
ć
ryzyko demencji u kobiet w wieku powy
ż
ej
75 lat. HTZ nie jest zalecane w celu zapobiegania demencji.
Inne zagro
ż
enia
Istnieje małe ryzyko rozwoju powa
ż
nych chorób w wyniku stosowania HTZ. Ale uwaga:
ryzyko wyst
ą
pienia chorób wymienionych powy
ż
ej mo
ż
e zale
ż
e
ć
od kombinacji wielu
czynników, np. historii chorób w rodzinie, stylu
ż
ycia, palenia tytoniu, otyło
ś
ci, diety itp.
Mo
ż
na znacznie zmniejszy
ć
ryzyko chorób serca i udaru mózgu rzucaj
ą
c palenie tytoniu,
regularnie
ć
wicz
ą
c i utrzymuj
ą
c zdrow
ą
diet
ę
.
16
Czy s
ą
kobiety, które nie powinny przyjmowa
ć
hormonalnej terapii zast
ę
pczej?
Ryzyko stosowania HTZ przewy
ż
sza korzy
ś
ci w przypadku niektórych kobiet. HTZ nie
zaleca si
ę
w nast
ę
puj
ą
cych przypadkach:
•
Je
ś
li w przeszło
ś
ci wyst
ą
piły nowotwory endometrium, jajnika lub piersi.
•
Je
ś
li w rodzinie wyst
ę
powały choroby zakrzepowe (DVT lub PE) - lekarz mo
ż
e zaleci
ć
badanie krwi w celu oceny wszelkich problemów krzepni
ę
cia krwi.
•
Je
ś
li w rodzinie wyst
ę
powały ataki serca, dławica piersiowa lub udar mózgu.
•
Je
ś
li pacjentka ma niekontrolowane wysokie ci
ś
nienie krwi.
•
Je
ś
li pacjentka jest w ci
ąż
y.
•
Je
ś
li pacjentka ma ci
ęż
k
ą
chorob
ę
w
ą
troby.
•
Je
ś
li pacjentka ma nierozpoznane zgrubienie w piersi.
•
Je
ś
li pacjentka przyszła na wizyt
ę
z powodu nieprawidłowego krwawienia z pochwy.
Jakie s
ą
skutki uboczne podczas stosowania hormonalnej terapii zast
ę
pczej?
Skutki uboczne to problemy, które nie s
ą
powa
ż
ne, ale mog
ą
wyst
ą
pi
ć
u niektórych kobiet.
Maj
ą
tendencj
ę
do pojawiania si
ę
po przerwaniu leczenia, s
ą
rzadkie i mog
ą
obejmowa
ć
:
• W ci
ą
gu pierwszych kilku tygodni: nudno
ś
ci, dyskomfort piersi lub skurcze nóg.
• HTZ w postaci plastrów mo
ż
e powodowa
ć
podra
ż
nienia skóry.
• Niektóre kobiety maj
ą
cz
ę
stsze bóle głowy lub migreny.
• Sucho
ść
oczu jest równie
ż
uwa
ż
ane za bardziej powszechn
ą
u stosuj
ą
cych HTZ.
Zmiana preparatu na inn
ą
mark
ę
lub zmiana typu HTZ mo
ż
e pomóc wyeliminowa
ć
skutki
uboczne, poniewa
ż
ró
ż
ne estrogeny i progestageny s
ą
stosowane w preparatach ró
ż
nych
marek.
Zatrzymanie hormonalnej terapii zast
ę
pczej
Lekarz zazwyczaj zaleca regularne stosowanie preparatów HTZ, ale czasem mo
ż
e
sugerowa
ć
krótki okres przerwy w terapii, aby sprawdzi
ć
, czy jest nadal potrzebna, np. je
ś
li w
okresie dwóch lat stosowania terapii nie ma objawów.
Niektóre kobiety nie dostrzegaj
ą
ż
adnych objawów po nagłym przerwaniu HTZ, podczas gdy
u innych mo
ż
e wyst
ą
pi
ć
nawrót objawów, takich jak uderzenia gor
ą
ca i nocne poty. Te
zazwyczaj ust
ę
puj
ą
po kilku miesi
ą
cach. Niektórzy eksperci sugeruj
ą
,
ż
e HTZ nale
ż
y
stopniowo odstawia
ć
, a nie gwałtownie wstrzymywa
ć
.
Po zako
ń
czeniu HTZ pacjentka mo
ż
e w dalszym ci
ą
gu potrzebowa
ć
leczenia objawów
sucho
ś
ci pochwy. Mo
ż
esz równie
ż
potrzebowa
ć
prewencji osteoporozy, preparatami takimi
jak bisfosfoniany, preparaty wapnia i witaminy D
3
.
Inne wa
ż
ne informacje o hormonalnej terapii zast
ę
pczej
•
HTZ nie działa jak
ś
rodek antykoncepcyjny. Dlatego te
ż
, je
ś
li pacjentka nadal ma
okres po rozpocz
ę
ciu HTZ lub dopiero niedawno przestała mie
ć
, wci
ąż
powinna
u
ż
ywa
ć
antykoncepcji. Lekarz poinformuje, kiedy nie ma ju
ż
potrzeby stosowania
antykoncepcji. Ogólne zasady: antykoncepcja powinna by
ć
stosowana w celu
zapobiegania ci
ąż
y przez rok po ostatniej miesi
ą
czce u pacjentek powy
ż
ej 50 r.
ż
. lub
do dwóch lat od ostatniej miesi
ą
czki u pacjentek poni
ż
ej 50 r.
ż
..
•
W przypadku przyjmowania HTZ, pacjentka powinna mie
ć
regularne badania
kontrolne u lekarza, co umo
ż
liwia regularny bilans ryzyka i korzy
ś
ci stosowania HTZ,
poniewa
ż
mog
ą
one si
ę
zmienia
ć
w czasie. Po pewnym czasie lekarz mo
ż
e równie
ż
zaproponowa
ć
zatrzymanie HTZ, aby zobaczy
ć
, czy terapia jest nadal potrzebna.
17
•
Pacjentka musi równie
ż
zwraca
ć
uwag
ę
na wszelkie zmiany w obr
ę
bie piersi. Je
ś
li
wyst
ą
pi
ą
jakiekolwiek guzki lub problemy, którymi jest zaniepokojona, powinna
niezwłocznie skonsultowa
ć
si
ę
z lekarzem. Nale
ż
y równie
ż
wykonywa
ć
regularne
badania mammograficzne.
Co to jest tibolon?
Tibolon jest sztucznym hormonem, który mo
ż
e by
ć
stosowany jako alternatywa dla HTZ.
Wykazuje działanie estrogenne, gestagenne i androgenne.
• Skutecznie łagodzi nocne poty i uderzenia gor
ą
ca.
• Zmniejsza ryzyko osteoporozy.
• Mo
ż
e równie
ż
poprawi
ć
libido (pop
ę
d płciowy).
• Nieznacznie zwi
ę
ksza ryzyko udaru mózgu.
• Wi
ę
kszo
ść
bada
ń
wykazała niewielkie zwi
ę
kszenie ryzyka wyst
ą
pienia raka endometrium.
• Mo
ż
e nieznacznie zwi
ę
ksza
ć
ryzyko raka piersi. Badania wykazały równie
ż
,
ż
e tibolon
zwi
ę
ksza ryzyko nawrotu raka piersi u kobiet z rakiem piersi w wywiadzie.
U młodszych kobiet, ryzyko terapii tibolonem jest prawie takie samo jak przy HTZ.
Dla kobiet powy
ż
ej 60 r.
ż
., ryzyko zwi
ą
zane z przyjmowaniem tibolonu przewy
ż
sza korzy
ś
ci
ze wzgl
ę
du na zwi
ę
kszone ryzyko udaru mózgu.
Menopauza - alternatywy dla HTZ
Alternatywne dla HTZ sposoby łagodzenia uderze
ń
gor
ą
ca i nocnych potów
Lifestyle
Istniej
ą
pewne dowody,
ż
e kobiety s
ą
bardziej aktywne zwykle maj
ą
mniej objawów
klimakterium. Jednak nie wszystkie rodzaje aktywno
ś
ci prowadz
ą
do poprawy objawów.
Wymagaj
ą
ce du
ż
ego wysiłku
ć
wiczenia wykonywane tylko od czasu do czasu mog
ą
nawet
spowodowa
ć
nasilenie si
ę
objawów. Najlepsz
ą
form
ą
aktywno
ś
ci s
ą
regularn
ą
ć
wiczenia
aerobowe, takie jak regularne pływanie czy jogging.
Noszenie l
ż
ejsze ubra
ń
, spanie w chłodniejszym pomieszczeniu i redukowanie stresu mo
ż
e
zmniejszy
ć
liczb
ę
uderze
ń
gor
ą
ca. Niektóre kobiety zauwa
ż
aj
ą
,
ż
e pikantne potrawy, kofeina
(w herbacie, kawie, coli itp.), palenie papierosów i picie alkoholu mog
ą
spowodowa
ć
uderzenia gor
ą
ca. Unikanie tych rzeczy mo
ż
e pomóc w niektórych przypadkach.
SSRI i SNRI
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) s
ą
grup
ą
leków
przeciwdepresyjnych. S
ą
to: paroksetyna, fluoksetyna, citalopram i escitalopram. Kilka lat
temu zauwa
ż
ono,
ż
e kobiety po menopauzie stosuj
ą
ce te leki na depresj
ę
miały mniej
uderze
ń
gor
ą
ca. Od tego czasu badania potwierdziły,
ż
e kilka leków z grupy SSRI mo
ż
e
zatrzyma
ć
lub zmniejszy
ć
uderzenia gor
ą
ca u niektórych (ale nie u wszystkich) kobiet po
menopauzie, bez wzgl
ę
du na to, czy cierpi
ą
one na depresj
ę
czy nie.
Podobnie jest w przypadku antydepresantu o nazwie wenlafaksyna. Wykazano tu równie
ż
takie działanie.
Ś
ci
ś
le mówi
ą
c, wenlafaksyna jest klasyfikowany jako selektywny inhibitory
wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI).
Mechanizm działania SSRI i SNRI w przeciwdziałaniu uderzeniom gor
ą
ca nie jest znany.
SSRI lub SNRI powoduj
ą
zahamowanie uderze
ń
gor
ą
ca niemal natychmiast. 1-2 próby w
ci
ą
gu tygodnia zwykle wystarcza, aby okre
ś
li
ć
skuteczno
ść
działania w danym przypadku.
Je
ś
li objawy ust
ą
pi
ą
, wówczas lekarz mo
ż
e je przepisa
ć
. Główn
ą
wad
ą
tych leków jest to,
ż
e
mog
ą
one powodowa
ć
skutki uboczne u niektórych kobiet, takie jak nudno
ś
ci, zmniejszenie
libido i zmniejszenie reakcji seksualnej.
18
Klonidyna
Badania kliniczne wykazały,
ż
e mo
ż
na zmniejszy
ć
uderzenia gor
ą
ca u niektórych kobiet,
stosuj
ą
c klonidyn
ę
. Jednak
ż
e, cz
ę
sto powoduje on skutki uboczne, takie jak sucho
ść
w
ustach, senno
ść
, zawroty głowy i mdło
ś
ci. Dlatego nie jest powszechnie stosowana, ale je
ś
li
inne leki nie pomagaj
ą
- warto spróbowa
ć
. Klonidyna działa poprzez hamowanie uwalniania
noradrenaliny, która jest zaanga
ż
owana w proces pocenia si
ę
oraz wyst
ę
powanie
zaczerwienienia.
Gabapentyna
Gabapentyna jest lekiem zwykle stosowanym do kontroli napadów padaczkowych i w bólach.
Jednak badania wykazały,
ż
e łagodzi równie
ż
objawy menopauzy (uderzenia gor
ą
ca) u
niektórych kobiet. Potrzebne s
ą
dalsze badania, aby potwierdzi
ć
miejsce gabapentyny w
leczeniu menopauzy.
Uwaga: generalnie SSRI, SNR, i gabapentyna nie s
ą
rekomendowane w leczeniu objawów
menopauzy. Jednak wielu lekarzy cz
ę
sto przepisuje jeden z tych leków za zgod
ą
pacjenta,
aby sprawdzi
ć
, czy działa.
Uzupełniaj
ą
ce i alternatywne metody leczenia
Ze wzgl
ę
du na niedawne obawy o HTZ, niektóre kobiety uciakaj
ą
si
ę
do terapii
komplementarnej i alternatywnej.
W obrocie jest wiele OTC pochodzenia naturalnego przeciw objawom menopauzy:
•
pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa)
•
koniczyna czerwona (Trifolium pratense)
•
dong quai (Angelica sinensis)
•
olej z wiesiołka (Oenotherae oleum)
•
ż
e
ń
-sze
ń
(Panax ginseng)
•
soja (Glycine soja)
•
kava (Piper methysticum)
To,
ż
e produkt jest oznaczony jako "naturalny" nie oznacza,
ż
e jest on automatycznie
bezpieczny i wolne od substancji chemicznych potencjalnie szkodliwych.
Generalnie nie zaleca stosowania terapii komplementarnych, zwłaszcza bez porozumienia z
lekarzem. Przyczyny:
•
Brak przekonuj
ą
cych mechanizmów działa
ń
uznanych za dobre.
•
Mała kontrola nad jako
ś
ci
ą
dost
ę
pnych produktów, które mog
ą
si
ę
ró
ż
ni
ć
składem.
•
Niektóre z preparatów (zawieraj
ą
ce
ż
e
ń
-sze
ń
, pluskwic
ę
groniast
ą
i koniczyn
ę
) maj
ą
wła
ś
ciwo
ś
ci estrogenne i nie powinny by
ć
stosowane u kobiet, które nie mog
ą
przyjmowa
ć
estrogenów (np. kobiet z rakiem piersi).
•
Długoterminowe bezpiecze
ń
stwo (np. wpływ na piersi i błon
ę
ś
luzow
ą
macicy) nie
zostało okre
ś
lone.
•
Niektóre mog
ą
mie
ć
powa
ż
ne skutki uboczne np. ci
ęż
kie uszkodzenie w
ą
troby
odnotowano w przypadku z pluskwicy groniastej i kava. Kava została wycofana z
rynku z powodu troski o bezpiecze
ń
stwo (ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii).
•
Dong quai i niektóre gatunki koniczyny zawieraj
ą
kumaryny, które wchodz
ą
w
interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryn
ą
).
19
Dowody z randomizowanych bada
ń
klinicznych,
ż
e alternatywne metody terapii objawów
menopauzy mog
ą
stanowi
ć
uzupełnienie lub maj
ą
takie same korzy
ś
ci jak hormonalna
terapia zast
ę
pcza (HTZ) s
ą
marne. Głównym problemem s
ą
interakcje z innymi lekami, w
konsekwencji nawet potencjalnie
ś
miertelne.
Alternatywne dla HTZ sposoby leczenia sucho
ś
ci pochwy
Pacjentki mog
ą
stosowa
ć
ż
ele nawil
ż
aj
ą
ce dost
ę
pne w aptece, które mog
ą
pomóc złagodzi
ć
sucho
ść
pochwy. Niektóre kobiety odczuwaj
ą
dyskomfort tylko podczas stosunku. W tej
sytuacji, wystarczy stosowa
ć
dopochwowo niewielkie ilo
ś
ci
ś
rodka nawil
ż
aj
ą
cego przed
stosunkiem i to ju
ż
zazwyczaj pomaga.
Uwaga: nale
ż
y pami
ę
ta
ć
,
ż
e s
ą
kremy zawieraj
ą
ce estrogeny łagodz
ą
ce objawy menopauzy,
s
ą
one form
ą
HTZ, ale o mniejszym ryzyku zagro
ż
e
ń
w porównaniu z tradycyjn
ą
HTZ.
Alternatywne dla HTZ sposoby zapobiegania osteoporozie
W przeszło
ś
ci HTZ czasem była stosowana jako metoda zapobiegawcza osteoporozie.
Wyniki najnowszych bada
ń
nad HTZ wykazały,
ż
e ochronne działanie HTZ na ko
ś
ci jest
naprawd
ę
bardzo małe.
Prawdopodobnie mo
ż
na zrobi
ć
wi
ę
cej, aby zapobiec osteoporozie przez:
•
Wykonywanie regularnych nieobci
ąż
aj
ą
cych
ć
wicze
ń
, takich jak szybki marsz,
aerobik, taniec, bieganie, itp. Dla osób starszych, regularnie spacery to dobry
pocz
ą
tek.
Ć
wiczenia pomagaj
ą
, poniewa
ż
naci
ą
ganie ko
ś
ci przez mi
ęś
nie przyczynia
si
ę
do pobudzania produkcji komórek ko
ś
ci i wzmacnia ko
ś
ci.
•
Dieta, która zawiera produkty bogate w wap
ń
i witamin
ę
D
3
. Spo
ż
ycie 1000 mg
wapnia dziennie zmniejsza ryzyko złama
ń
szyjki ko
ś
ci udowej. Najlepiej uzupełnia
ć
wap
ń
przez: picie litra mleka dziennie oraz jedzenie ok. 60 g twarogu, 125g jogurtu
lub 60 g sardynek. Biały chleb i wzbogacone w wap
ń
mleko sojowe s
ą
równie
ż
dobrym
ź
ródłem wapnia.
•
Przyjmowanie preparatów wapnia i / lub witaminy D
3
, je
ś
li w diecie nie s
ą
dostarczane odpowiednie ilo
ś
ci. Preparaty witaminy D
3
s
ą
zalecane dla wszystkich
osób w wieku powy
ż
ej 65 lat.
•
Rzucenie palenia.
•
Zmniejszanie spo
ż
ycia alkoholu.
•
W przypadku wyst
ą
pienia osteoporozy, istniej
ą
leki, które mog
ą
pomóc przywróci
ć
cz
ęść
utraconej masy kostnej i zapobiega
ć
dalszej utracie.
Leczenie innych objawów
W okresie menopauzy mog
ą
wyst
ą
pi
ć
ró
ż
ne inne objawy (depresja, l
ę
k, trudno
ś
ci w
zasypianiu, itp.). Jak wspomniałem wcze
ś
niej, nie s
ą
one bezpo
ś
rednio zwi
ą
zane z niskim
poziomem estrogenów. Je
ś
li którykolwiek z tych objawów utrzymuje si
ę
, wówczas najlepiej
skonsultowa
ć
to z lekarzem. Leczenie tych symptomów u kobiet przechodz
ą
cych
menopauz
ę
jest bardzo podobne do leczenia innych grup wiekowych. Istniej
ą
oddzielne
wytyczne dla ka
ż
dego z wy
ż
ej wymienionych problemów.
Brak po
żą
dania seksualnego po menopauzie
Istniej
ą
pewne dowody,
ż
e leczenie testosteronem (plastry i implanty) mo
ż
e przyczyni
ć
si
ę
do poprawy poziomu libido, który mo
ż
e zosta
ć
drastycznie obni
ż
ony po menopauzie. Zwykle
testosteron podawany jest w tym samym czasie co HTZ na bazie estrogenów. To dlatego,
ż
e
brak jest bada
ń
potwierdzaj
ą
cych bezpiecze
ń
stwo stosowania samego testosteronu.