Zobowiązania część ogólna (pod zagadnienia na egzamin u prof. Ogiegły i prof. Popiołka)

Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego

Zobowiązanie

• Jest stosunkiem prawnym, które polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia określonego świadczenia, a dłużnik powinien do świadczenie spełnić

• Uprawnienia wierzyciela = wierzytelność

• Obowiązki dłużnika = dług

• Elementy:

  • podmioty stosunku

  • treść stosunku prawnego

  • przedmiot stosunku prawnego

• Podmiot stosunku – tylko podmiot, który ma zdolność prawną (osoba fiz., osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej)

• Strony stosunku – zasada: dwie strony

  • Strona uprawniona – wierzyciel

  • Strona zobowiązania – dłużnik

• Treść: uprawnienia wierzyciela i skorelowane z nimi obowiązki dłużnika

• Przedmiot: świadczenie – określone zachowanie się dłużnika

Powstanie zobowiązania – na skutek jakich zdarzeń prawnych?

• czynności prawnej – najczęstsze – czynności prawne o charakterze dwustronnym, tzn. umowy; jednostronne czynności prawne

• konstytutywne orzeczenia sądu – prowadzące do powstania stos. cywilnoprawnego, może być wydane przez sąd jeżeli istnieje wyraźne upoważnienie ustawowe; najczęściej – art.64 KC (prawomocne orzeczenie, stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia określonego oświadczenia, zastępuje to oświadczenie) + waloryzacja sądowa, wyzysk itd.

• aktu administracyjnego – do wydania aktu adm. wywołującego skutki cywilnoprawne konieczne jest istnienie upoważnienia ustawowego; wywołuje on skutki bezpośrednio albo pośrednio, jeśli wynika to z ustawy, na podstawie której został wydany

• inne zdarzenia:

  • bezpodstawne wzbogacenie – 405, 406 KC

  • czyny niedozwolone – 415 i nast. KC

  • prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia – 752 i nast. KC

Charakter prawny stosunku obligacyjnego

• stosunek zobowiązaniowy – stosunek cywilnoprawny o charakterze względnym

• zobowiązanie należy traktować jako jedną całość od chwili powstania do wygaśnięcia

• najprostszy schemat zobowiązania: po jednej stronie wierzyciel (uprawnienia), po drugiej dłużnik (obowiązki)

  • zobowiązania z umów wzajemnych: ta sama strona występuje zarówno jako wierzyciel, jak i dłużnik

Rozszerzona skuteczność wierzytelności (uprawnień wierzyciela):

• potrzeba ochrony interesów wierzyciela w stosunku obligacyjnym uzasadnia niekiedy rozszerzenie skuteczności jego uprawnień i umożliwienie mu skierowania roszczenia do osób trzecich, które nie występowały w pierwotnym zobowiązaniu

• wierzyciel uzyskuje zwiększoną ochronę przez rozszerzenie skuteczności jego uprawnień – dotyczy to następujących regulacji:

  • skarga pauliańska – art. 527 i nast. KC

  • prawo żądania uznania umowy za bezskuteczną – art. 59 KC

  • na podst. przepisów o czynach niedozwolonych wierzyciel może dochodzić odszkodowania, ilekroć osoba trzecia ze swej winy wyrządzi szkodę wierzycielowi przez to, że uniemożliwi wykonanie zobowiązania przez dłużnika –art. 415 i nast. KC

  • niektóre prawa względne mogą uzyskać rozszerzona skuteczność przez wpisanie ich do księgi wieczystej (m. in. najem, dzierżawa, prawo odkupu)

  • w przypadku niektórych praw względnych, z uwagi na funkcję, jaką pełnią ustawa przewiduje dla wierzyciela ochronę o charakterze bezwzględnym (erga omnes)

    • dla ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się przepisy o ochronie własności – art. 690 KC

    • do obciążenia nieruchomości prawem dożywocia stosuje się odpowiednio przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych – art.910§1 KC

Wielość podmiotów w stosunku obligacyjnym:

• może występować zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela

• może zaistnieć w chwili powstania zobowiązania lub po jego powstaniu

• wielość dłużników/wierzycieli ma wpływ na treść stos. obligacyjnego.

• z zagadnieniem wielości dłużników/wierzycieli wiążą się instytucje:

  • zobowiązania podzielnego i niepodzielnego

  • zobowiązania solidarnego

Zobowiązania podzielne i niepodzielne + wielość podmiotów:

• kryterium wyróżnienia: charakter świadczenia, do którego zobowiązany jest dłużnik

• jeśli świadczenie ma charakter podzielny, a jest kilku dłużników/wierzycieli, to zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli (chyba, że została zastrzeżona solidarność)

• jeżeli zobowiązanie jest podzielne, to wierzyciel może żądać od każdego z dłużników tylko takiej części, jaka na niego przypada

  • części na które dzieli się dług/wierzytelność są równe, jeśli z okoliczności nie wynika nic innego

• każdy z dłużników odpowiada tylko za swoją część długu, a niewypłacalność któregokolwiek obciąża wierzyciela

• jeśli świadczenie jest niepodzielne, a po stronie dłużników występuje więcej niż jeden podmiot, to dłużniczy odpowiadają za jego spełnienie tak jak dłużnicy solidarni

  • każdy z dłużników odpowiada za cały dług, a wierzyciel może żądać całego świadczenia od wszystkich łącznie, od niektórych z nich lub od każdego z osobna

  • zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek = zwalnia pozostałych

  • solidarna odpowiedzialność istnieje tak długo, jak długo świadczenie ma charakter niepodzielny

• w braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeśli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne

  • zasada: dłużnik, który wykonał świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych współdłużników zwrotu wartości świadczenia = regres (380§3 w zw. z 376 KC)

• jeżeli jest kilku współwierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego – każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia

  • dłużnik nie ma możliwości wyboru wierzyciela, do rąk którego spełni świadczenie (odmiennie niż przy solidarnych)

  • zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do sw. niepodzielnego nie wywiera skutku względem pozostałych współwierzycieli

  • zwłoka dłużnika względem jednego z wierzycieli uprawnionych do św. niepodzielnego skutkuje względem pozostałych

  • wierzyciel uprawniony do świadczenia niepodzielnego, który przyjął to świadczenie jest odp. względem pozostałych wierzycieli wg tych samych zasad co wierzyciel solidarny

  • jeśli z treści stos. prawnego nie wynika nic innego, to wierzyciel, który przyjął świadczenie odpowiada w częściach równych

Zobowiązania solidarne:

• dwa rodzaje solidarności

  • bierna – dłużników

  • czynna – wierzycieli

• istotą każdej solidarności jest umocnienie pozycji wierzyciela

• o istnieniu solidarności/jej braku – przesądza ustawa lub wola stron, a nie cechy zobowiązania

• solidarność dłużników/wierzycieli występuje niezależnie od tego czy świadczenie ma charakter podzielny, czy niepodzielny

• w ramach przepisów imperatywnych powstanie solidarności biernej przewidują m.in.

  • 441§1 KC – jeśli kilka osób ponosi odp. za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym

  • 864 KC – za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy są odp. solidarnie

  • 910§2 KC – osobista odp. nabywców nieruchomości obciążonej prawem dożywocia za świadczenia tym prawem objęte jest solidarna

  • 1055§1 – odp. nabywcy/zbywcy spadku za długi spadkowe wobec wierzycieli spadkowych

• przepisy dyspozytywne przewidujące powstanie solidarności:

  • 370 KC – jeśli kila osób zaciągnęło zobowiązanie dot. ich wspólnego mienia, chyba, że umówiono się inaczej

  • 380§2 KC – w braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odp. za jego spełnienie solidarnie, jeśli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne

Solidarność dłużników

• polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, kilku z nich lub od każdego z osobna

• zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek zwalnia pozostałych – 366§1 KC

• zaspokojenie = spełnienie świadczenia zgodnie z treścią + spełnienie świadczenia zastępczego

• odnowienie – zwalnia pozostałych, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko ni

• w razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników może on żądać zwrotu od współdłużników części świadczenia – regres (roszczenie powstaje z chwilą spełnienia przez dłużnika świadczenia)

• ryzyko niewypłacalności jednego z dłużników solidarnych ponoszą pozostali dłużnicy

• zasada: działania/zaniechania jednego z dłużników nie mogą szkodzić współdłużnikom -> przerwanie lub zawieszenie biegu terminu przedawnienia w stosunku do jednego nie ma skutku względem pozostałych

• niektóre działania wierzyciela względem jednego z dłużników nie skutkują względem pozostałych

  • zwolnienie z długu, zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników

• zasada reprezentacji między dłużnikami na ich korzyść wobec wierzyciela

  • zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników ma także skutek względem współdłużników – 374§2 KC

  • wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników, zwalnia współdłużników, jeśli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne (dotyczą w szczególności powstania i treści zobowiązania) – 375§2

• w razie sporu między wierzycielem, a dłużnikami, dłużnicy mogą podnieść dwojakiego rodzaju zarzuty

  • osobiste – przysługują wyłącznie określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela, np. brak zdolności do czynności prawnych dłużnika

  • wspólne – przysługują wszystkim ze względu na sposób powstania/treść zobowiązania

Solidarność wierzycieli (solidarność czynna)

• polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich

• może powstać jedynie na podstawie czynności prawnej (nigdy ex lege)

• w razie spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli treść stosunku prawnego między współwierzycielami rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli – jeżeli z treści stosunku nie wynika nic innego, to wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych (378 KC)

• w stosunkach między wierzycielami solidarnymi obowiązuje zasada reprezentacji na ich korzyść wobec dłużnika

  • zwłoka, jak również przerwanie/zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli, skutkuje względem pozostałych

  • nie skutkują takie działania wierzyciela, które pogarszają jego sytuację prawną względem dłużnika

Solidarność nieprawidłowa (odpowiedzialność in solidum)

• polega na tym, że kilku dłużników ma obowiązek spełnienia identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela

• ich obowiązki wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa/czynność prawna nie zastrzega między nimi solidarności

• każdy – odpowiada za całość świadczenia

• wierzyciel może żądać całości/części od każdego z nich

• spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników – zwalnia pozostałych

• np.: odpowiedzialność dłużnika osobistego z tytułu zaciągniętego kredytu i odpowiedzialność dłużnika rzeczowego, którego nieruchomość została obciążona hipoteką dla zabezpieczenia wierzytelności jest odpowiedzialnością in solidum (wyrok SN)

Wierzytelność jako prawo podmiotowe

• wierzytelność – uprawnienia wierzyciela w stos. obligacyjnym

• wierzytelność jest prawem podmiotowym o charakterze majątkowym

• jak każde prawo podmiotowe nie może być wykonywana w sposób sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego

• na prawo podmiotowe wierzyciela może się składać kilka uprawnień

  • wierzycielowi z jednego stos. obligacyjnego może przysługiwać kilak roszczeń, jak również uprawnień kształtujących

• uprawnienia wierzyciela w stos. obligacyjnym:

  • uprawnienia główne – służą realizacji podstawowego interesu

  • uprawnienia uboczne – uzupełniają lub przygotowują uzyskanie świadczenia głównego

  • (np. roszczenie o zapłatę odsetek)

Dług a odpowiedzialność:

• dług – wyraz powinności dłużnika; dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom

• odpowiedzialność – dotyczy pokrycia długu i obejmuje wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez system prawny, związane z przymusową realizacją świadczenia

• może istnieć dług bez odpowiedzialności w tym znaczeniu, ze wierzyciel nie będzie mógł przymusowo wyegzekwować świadczenia

• w razie niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania wierzyciel może, w drodze przymusu doprowadzić do zaspokojenia interesu

• 2 rodzaje odpowiedzialności za dług:

  • osobista – charakter odpowiedzialności majątkowej, wierzyciel ma prawo wskazania sposobów egzekucji, dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem (może być ograniczona do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej, albo do pewnej wysokości ograniczonej kwotowo)

  • rzeczowa – niezależna od osobistej, powstaje w przypadku zabezpieczenia wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym w postaci zastawu/hipoteki, wierzycielowi przysługuje prawo do bezpośredniego zaspokojenia się z obciążonej rzeczy, ponosi ją każdoczesny właściciel rzeczy obciążonej, którym nie musi być dłużnik osobisty, wierzyciel może realizować swoje uprawnienie z pierwszeństwem, przed wierzycielami osobistymi dłużnika

Zobowiązania niezupełne

• polega na tym, że mimo istnienia między wierzycielem a dłużnikiem więzi obligacyjnej, wierzyciel pozbawiony jest możliwości przymusowego wyegzekwowania świadczenia, a dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za niespełnienie świadczenia

• jeśli dłużnik spełni świadczenie -> nie może żądać jego zwrotu

• są nimi:

  • zobowiązania, w których obowiązek świadczenia czyni zadość zasadom współż. społecznego

  • zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu

  • zobowiązania wynikające z gry/zakładu z wyłączeniem nierzetelnych, zakazanych albo zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe)

Świadczenie

• jest przedmiotem stosunku obligacyjnego

• jest nim zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu zasługującemu na ochronę interesowi wierzyciela

• może polegać na działaniu albo zaniechaniu

• zachowanie dłużnika może dotyczyć różnego rodzaju dóbr, które określa się mianem przedmiotu świadczenia – np. przeniesienie prawa własności RZECZY

• zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić – konieczne jest określenie, czego wierzyciel może domagać się od dłużnika – wskazanie sposobu zachowania dłużnika w celu zaspokojenia wierzyciela

  • powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia

  • sposób oznaczenia strony określają w treści czynności prawnej

  • może być oznaczone w chwili powstania zobowiązania lub strony mogą wskazać sposób określenia go w przyszłości

  • metody określania podstaw do oznaczenia świadczeń przyszłych:

    • obiektywna – opiera się na kryteriach obiektywnych

    • zobiektywizowana – powołanie osoby trzeciej, która ustala sposób spełnienia świad.

    • subiektywna – ustalenie świadczenia następuje przez jedną ze stron stosunku

Niemożliwość świadczenia*

• świadczenie dłużnika w stos. obligacyjnym musi być możliwe do spełnienia

• zobowiązanie – nie powstaje jeśli oznaczone świadczenie jest niewykonalne

• dwa rodzaje niemożliwości świadczenia

  • pierwotna – jest niemożliwe od samego początku

  • następcza – staje się niemożliwe po powstaniu zobowiązania

• świadczenie jest niemożliwe, gdy wykonanie świadczenia jest niemożliwe dla każdej osoby

• niemożliwość prawna – spełnienie świadczenia jest sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym

• niemożliwość gospodarcza/praktyczna – kiedy jest możliwe, ale jego spełnienie wymaga nadmiernych kosztów i starań = jest nieracjonalne ekonomicznie; niemożliwość musi mieć charakter trwały

Skutki niemożliwości pierwotnej*

• umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna (nieważność bezwzględna)

• zawarta umowa nie wywołuje skutków prawnych, nie podlega konwalidacji

• przewidziana jest odp. odszkodowawcza strony, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia a drugiej strony nie wyprowadziła z błędu – odpowiedzialność za naprawienie szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia (odpowiedzialność w granicach ujemnego interesu umowy)

• ujemny interes umowy – obejmuje przede wszystkim koszty i wydatki poniesione przez stronę przy zawarciu umowy = wszystko, co zostałoby w majątku, gdyby strona nie podjęła żadnych czynności w celu zawarcia takiej umowy

• obowiązek naprawienia szkody obejmuje też lucrum cessans

• nieważność eliminuje możliwość dochodzenia kar umownych

Skutki niemożliwości następczej*

• są uzależnione od tego, czy dłużnik odpowiada za okoliczności, które doprowadziły do niemożliwości świadczenia

  • jeśli nie ponosi odp. – zobowiązanie wygasa

• w niektórych przypadkach wierzyciel może żądać surogatów świadczenia – dot. to sytuacji kiedy rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona

  • dłużnik ma obowiązek wydać wierzycielowi wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz/jako naprawienie szkody

• skutki niemożliwości świadczenia w zobowiązaniach wzajemnych

  • jeśli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe, zobowiązanie nie wygasa, ale nie może zostać wykonane

  • uprawnienia wierzyciela:

    • żądanie naprawienia szkody

    • może odstąpić od umowy

Rodzaje świadczenia

1. jednorazowe, ciągłe i okresowe

   • podstawa wyróżnienia – kryterium czasu ich spełniania przez dłużnika

   • jednorazowe – świadczenie, które dłużnik może spełnić przez jednorazowe zachowanie, nawet jeśli obejmuje ono kilka czynności (nawet np. zapłata ceny w ratach)

   • ciągłe – polega na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w ramach i przez cały czas trwania stosunku obligacyjnego (np. obowiązek utrzymania rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku)

   • okresowe – dłużnik jest zobowiązany w ramach jednego stosunku obligacyjnego do spełniania powtarzających się cyklicznie świadczeń; czas jest ściśle oznaczony, świadczenia spełniane są w regularnych odstępach czasu, każde z nich ma samodzielny charakter (np. czynsz w stosunku najmu lokalu)

2. podzielne i niepodzielne

   • podzielność świadczenia zachodzi, gdy przy jego spełnianiu częściami występują kumulatywnie dwie przesłanki:

     • przedmiot świadczenia musi być zachowany bez istotnej zmiany

     • wartość świadczenia nie może ulec istotnej zmianie

   • charakter podzielny ma z istoty swojej świadczenie pieniężne oraz świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku

   • świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, świadczenie polegające na zaniechaniu – są zawsze niepodzielne

   • strony mogą ustalić w drodze umowy, że świadczenie podzielne będzie świadczeniem niepodzielnym

   • podzielny/niepodzielny charakter decyduje o możliwości spełniania świadczenia częściami

   • wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego

3. oznaczone indywidualnie i rodzajowo

   • oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) – ma za przedmiot rzecz oznaczoną co do tożsamości; są nimi rzeczy, które wykazują cechy indywidualne, tylko im właściwe (zawsze nieruchomości)

   • oznaczone co do gatunku (rodzajowo) – świadczenie, które ma za przedmiot rzecz oznaczoną gatunkowo

   • *ograniczone świadczenia rodzajowe – świadczenia określone wg cech rodzajowych przedmiotu z jednoczesnym wskazaniem masy, objętości lub źródła pochodzenia przedmiotu

   • skutki prawne:

     • świadczenie ozn. co do tożsamości nadaje się od razu do wykonania, świadczenie rodzajowe musi zostać skonkretyzowane najpóźniej w chwili wykonania

     • jeśli przedmiotem są rzeczy ozn. co do gatunku, a jakość nie jest oznaczona, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości

     • zastępcze wykonanie świadczenia jest możliwe tylko w odniesieniu do świadczenia rodzajowego

     • odmiennie kształtują się zasady odp. za wady rzeczy

4. świadczenia w zobowiązaniach starannego działania i rezultatu

   • kryterium: określony efekt, który ma być osiągnięty

   • świadczenie w zobowiązaniach rezultatu – polega na osiągnięciu z góry zamierzonego, określonego skutku

   • świadczenie w zobowiązaniach starannego działania polega na podjęciu przez dłużnika określonego działania tylko ukierunkowanego na osiągnięcie zamierzonego celu (np. świadczenie adwokata polegające na reprezentowaniu strony w procesie)

Zobowiązanie przemienne a upoważnienie przemienne:

• Zobowiązanie przemienne – świadczenie nie jest skonkretyzowane w chwili powstania zobowiązania, polega ono na tym, że jego wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń – w zobowiązaniu jest kilka alternatywnych świadczeń

  • może wynikać z treści czynności prawnej albo z przepisów ustawy

  • wybór świadczenia, które ma zostać spełnione należy do dłużnika, może przysługiwać też wierzycielowi lub osobie trzeciej

  • wybór następuje przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli

  • np. dłużnik zobowiązał się że sprzeda lub wynajmie mieszkanie wierzycielowi

• Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) – może wynikać z treści zobowiązania/przepisów szczególnych, polega na tym, że w zobowiązaniu od chwili jego powstania istnieje tylko jedno świadczenie

  • wierzyciel może domagać się tylko spełnienia tego świadczenia, natomiast dłużnik może spełnić inne świadczenie, co spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania

  • dłużnik ma wybór® świadczenia oraz wierzyciel nie może egzekwować świadczenia zastępczego

  • np. jeśli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek w granicach istniejącego wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków utrzymania/środków potrzebnych do wypełniania ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych, obdarowany może się jednak zwolnić od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia

Zwrot nakładów i wydatków*

• szczególny rodzaj świadczenia – świadczenie polegające na zwrocie nakładów i wydatków

• nakłady/wydatki – dobrowolne użycie własnych środków w celu zaspokojenia interesu drugiej strony

• rodzaje nakładów:

  • nakłady konieczne

  • nakłady użyteczne

  • nakłady zbytkowne

• zasada: obowiązek zwrotu nakładów i wydatków temu, kto ich dokonał

• zwrot może polegać na wydaniu ich w naturze lub wydaniu ich wartości

Świadczenie pieniężne. Zobowiązanie pieniężne

• świadczenie pieniężne polega na tym, że dłużnik ma przekazać wierzycielowi określoną wartość majątkową wyrażoną w jednostkach pieniężnych (sumę pieniężną)

• jednostka pieniężna może reprezentować w obrocie następujące wartości

  • nominalną

  • kursową

  • nabywczą

  • wewnętrzną

• świadczenie pieniężne może występować zarówno w zobowiązaniach pieniężnych, jak i niepieniężnych

• w zobowiązaniach pieniężnych jest ono świadczeniem podstawowym (np. pożyczka)

• w zobowiązaniach niepieniężnych ze świadczeniem pieniężnym, nie jest ono świadczeniem podstawowym, a jedynie zastępczym, pełni wtedy rolę surogatu świadczenia (np. odszkodowanie)

Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych*

• zasada walutowości – swobodne ustalanie zobowiązań pieniężnych na terenie Polski także w walutach obcych, do dłużnika należy wybór, czy zobowiązanie, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne wyrażone w walucie obcej, zostanie przez niego spełnione w walucie polskiej czy obcej

• zasada nominalizmu – dotyczy tylko zobowiązań pieniężnych; jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna to spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej; odstępstwa od tej zasady mogą wynikać z przepisów szczególnych; chroni ona interesy wierzyciela i dłużnika, gdy po powstaniu zobowiązania pieniądz nie zmienia swojej wartości

• zasada waloryzacji – jest odstępstwem od zasady nominalizmu; w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równowartość ekonomiczną wierzytelności z chwili jej powstania; przepisy KC regulują waloryzację umowną i sądową

  • umowna – strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości – umowne klauzule waloryzacyjne; gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną to nie jest dopuszczalna sądowa waloryzacja świadczeń; klauzule waloryzacyjne

    • walutowa

    • złota

    • towarowa

    • indeksowa

    • uposażenia

  • sądowa – waloryzacji może dokonać sąd w drodze konstytutywnego orzeczenia, celem waloryzacji sądowej jest przywrócenie, przynajmniej w przybliżeniu, początkowej wartości długu; waloryzacja sądowa może być przeprowadzona kilkakrotnie; sąd musi się kierować interesem stron i zasadami współżycia społecznego; przesłankami waloryzacji sądowej są: istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania i żądanie strony skierowane do sądu; sąd albo zmienia wysokość świadczenia albo zmienia sposób spełnienia świadczenia = mała klauzula rebus sic stantibus

Odsetki*

• to wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku ustalane w zależności od wartości/czasu korzystania z cudzego kapitału

• świadczenie uboczne

• mają zawsze postać świadczeń okresowych

• pełnią funkcję: wynagrodzenia, odszkodowania (za opóźnienie), waloryzacyjną

• obowiązek zapłaty odsetek może wynikać z czynności prawnej, ustawy, orzeczenia sądowego lub decyzji innego właściwego organu

• o ich wysokości rozstrzyga źródło ich zapłaty, wyróżnia się:

  • odsetki umowne (ustalana przez strony, ustawa określa maksymalną wysokość, nie można pobierać odsetek od zaległych odsetek)

  • odsetki ustawowe – w wysokości określonej przepisami ustawy (11.5% w stosunku rocznym)

• jeśli powstanie roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie to uzyskuje ono byt niezależny od długu głównego i wg własnych reguł ulega przedawnieniu, staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia; przedawnia się z upływem lat trzech niezależnie od wierzytelności głównej

Odpowiedzialność odszkodowawcza:

• polega na tym, że jeden podmiot jest zobowiązany wobec drugiego z tytułu wyrządzonej mu szkody

• osoba odpowiedzialna – dłużnik

• poszkodowany – wierzyciel

• cel świadczenia odszkodowawczego: naprawienie szkody poniesionej przez wierzyciela

• przesłanki powstania odpowiedzialności odszkodowawczej:

  • zdarzenie, z którym norma prawna łączy obowiązek naprawienia szkody

  • powstanie szkody

  • związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

• odpowiedzialność odszkodowawcza pełni 3 zasadnicze funkcje:

  • kompensacyjną

  • prewencyjno-wychowawczą

  • represyjną

• odp. odszkodowawcza może powstać jeśli szkoda została wyrządzona:

  • niezależnie od istniejącego między stronami zobowiązania – ex delicto

  • przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania – ex contractu

  • w sytuacji gdy jedna strona zobowiązuje się względem drugiej do spełnienia świadczenia odszkodowawczego w razie powstania szkody, którą wyrządzi drugiej stronie sam zobowiązany, osoba trzecia lub szkodę spowoduje zdarzenie o charakterze zewnętrznym (odpowiedzialność gwarancyjna, repartycyjna np. z umowy ubezpieczenia)

Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej:

• zasada winy – 415 KC

  • podstawa: założenie, że ten, kto własnym zawinionym działaniem/zaniechaniem wyrządził drugiemu szkodę powinien ponieść negatywne konsekwencje swojego postępowania

  • zwolnienie od odpowiedzialności opartej na zasadzie winy polega na tym, że dłużnik musi wykazać, że nie ponosi winy za powstanie szkody – ekskulpacja

• zasada ryzyka

  • stanowi podstawę odpowiedzialności w sytuacji wykorzystywania, stwarzających niebezpieczeństwo dla otoczenia urządzeń lub posługiwania się innymi osobami do realizacji określonych celów

  • jest odpowiedzialnością niezależną od winy, odpowiedzialnością za sam skutek

  • odp. ponosi wskazany w przepisach podmiot, niekoniecznie sprawca szkody

  • zwolnienie z odpowiedzialności – przez wykazanie jednej z tzw. przyczyn egzoneracyjnych:

    • zaistnienia siły wyższej

    • wyłącznej winy poszkodowanego

    • wyłącznej winy osoby trzeciej

• zasada słuszności

  • w wyjątkowych wypadkach, ma charakter subsydiarny

  • ma miejsce w wypadku odpowiedzialności

    • skarbu państwa za szkody na osoby wyrządzone w zwz. z wykonywaniem władzy publicznej

    • małoletniego lub niepoczytalnego za czyn własny

    • osób, które chowają zwierzę lub się nim posługują, za szkody wyrządzone przez to zwierzę

• zasada gwarancyjno-repartycyjna

  • znajduje zastosowanie w stosunkach ubezpieczeniowych

  • opiera się na założeniu współuczestnictwa potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w stworzeniu funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowanie

  • niemożliwe jest wyłączenie tej odpowiedzialności

Szkoda i sposoby jej ustalenia:

1. Szkoda

   • pojęcie i rodzaj – KC nie zawiera definicji szkody, jest nią każdy uszczerbek w chronionych prawnie dobrach lub interesach poszkodowanego, którego doznał on wbrew swojej woli; wyróżnia się szkodę majątkową i niemajątkową oraz szkodę na osobie (majątkowa i niemajątkowa, ma miejsce w wypadku naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego i może obejmować nie tylko krzywdę, ale i szkodę majątkową) i szkodę na mieniu (tylko majątkowa, odnosi się do majątku poszkodowanego)

   • szkoda majątkowa może przybrać postacie: straty rzeczywistej (damnum emergens) i utraconych korzyści (lucrum cessans)

   • do ustalenia wysokości szkody konieczne jest porównanie stanu majątku poszkodowanego, który istniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę ze stanem majątku, jaki powstał po wyrządzeniu szkody (metoda różnicowa)

   • wyróżnia się szkodę powstałą:

     • w granicach ujemnego interesu umowy

     • w granicach dodatniego interesu umowy (na skutek niewykonania/nienależytego wykonania zawartej już umowy)

2. Związek przyczynowy

   • istnieje między zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a doznaną przez poszkodowanego szkodą -> drugi fakt jest skutkiem pierwszego

   • wyznacza on granice odpowiedzialności

3. Szkoda a wysokość odszkodowania

   • wysokość odszkodowania powinna odpowiadać wysokości wyrządzonej szkody

   • organ orzekający o obowiązku naprawienia szkody przy ustalaniu wysokości odszkodowania ma obowiązek uwzględnić:

     • przyczynienie się poszkodowanego

     • compensatio lucri cum damno

     • inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody (np. 788 KC)

   • przyczynienie się poszkodowanego – 362 KC, jeśli poszkodowany przyczynił się do szkody, to obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron -> należy ustalić adekwatny związek przyczynowy między zachowaniem się poszkodowanego a szkodą, wymagane jest, żeby poszkodowanemu można było postawić zarzut obiektywnie niewłaściwego zachowania się, poszkodowany powinien ponosić winę za powstanie szkody oraz jego zachowanie powinno być obiektywnie nieprawidłowe

   • compensatio lucri cum damno – jeśli ze zdarzenia, z którego szkoda wynikła, poszkodowany odniósł korzyść majątkową, to dla ustalenia wysokości odszkodowania należy dokonać skompensowania tych dwóch pozycji

4. Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody:

   • z mocy przepisów szczególnych:

     • do określonej z góry sumy pieniężnej (np. 849§1 KC)

     • do poniesionej przez poszkodowanego straty (np. 788§1 KC)

   • na podstawie umowy

   • ius moderandi z art. 440 KC – obniżenie odszkodowania

Ius moderandi z art. 440 KC

• obniżenie odszkodowania jest możliwe wg uznania organu orzekającego o obowiązku naprawienia szkody, przy spełnieniu następujących przesłanek

  • szkoda została wyrządzona czynem niedozwolonym

  • poszkodowany i zobowiązany do naprawienia szkody są osobami fizycznymi

  • zasady współżycia społecznego wymagają, stosownie do okoliczności, zmniejszenia odszkodowania ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę

• art. 440 KC zezwala na ograniczenie obowiązku naprawienia szkody w stosunkach między osobami fizycznymi, nie zezwala natomiast na całkowite zwolnienie sprawcy szkody od obowiązku jej naprawienia

• sąd powinien uwzględnić także rodzaj winy sprawcy szkody, miarkowanie odszkodowania na podstawie ocen stos. majątkowych jest z reguły wyłączone, gdy zobowiązany umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa wyrządził pokrzywdzonemu szkodę na osobie, w takiej sytuacji ograniczeniu wysokości odszkodowania sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego do których odwołuje się 440 KC

Sposoby naprawienia szkody:

• przez przywrócenie stanu poprzedniego – rzecz powinna odzyskać takie same walory użytkowe/estetyczne, jakie miała przed wyrządzeniem szkody; restytucja naturalna charakteryzuje się tym, że zmierza do naprawienia poszczególnego naruszonego dobra/interesu i może przybrać różnorodne postacie w zależności od charakteru naruszonego dobra i rodzaju szkody, żądanie przywrócenia stanu poprzedniego jest żądaniem świadczenia

• przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej

• wybór należy do poszkodowanego – poszkodowany może żądać jedynie świadczenia pieniężnego, gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty

• poszkodowany ma prawo żądać odszkodowania w formie świadczenia określonej kwoty pieniędzy, nie domagając się przywrócenia stanu poprzedniego, jeśli jednak wybiera taki model, nie może w trakcie postępowania zmienić roszczenia i żądać restytucji

• wysokość odszkodowania pieniężnego zależna jest od tego, jaki miernik przyjęto do ustalenia wysokości szkody i jaka chwila jest miarodajna dla tego ustalenia

• wyróżnia się następujące mierniki wartości wg których ma być ustalona szkoda:

  • pretium commune – miernikiem wartości jest w tym wypadku wartość rynkowa przedmiotu = cena płacona w obrocie za daną rzecz, bez względu na związki funkcjonalne tej rzeczy z innymi rzeczami należącymi do majątku poszkodowanego

  • pretium singulare – miernikiem wartości jest w tym wypadku wartość, jaką ma określony przedmiot ze względu na szczególny sposób użycia i związki, jakie łączą go z innymi przedmiotami należącymi do majątku poszkodowanego np. zniszczenie jednego znaczka stanowiącego część kolekcji

  • pretium affectionis – miernikiem wartości jest wartość, obliczona z uwzględnieniem szczególnego upodobania poszkodowanego

• KC reguluje jedynie kwestię sposobu ustalenia wys. odszkodowania, jeśli doszło do wyrządzenia szkody na mieniu

• jeśli szkoda ma być naprawiona w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona wg cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba, że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podst. cen istniejących w innej chwili

• ceny te stanowią miernik obiektywny

Pojęcie i rodzaje umów

Pojęcie umowy:

• jest to czynność prawna obejmująca co najmniej dwa oświadczenia woli (występują co najmniej dwie strony)

• wywołuje skutki wynikające:

  • z treści zgodnych oświadczeń woli stron

  • z ustawy

  • z zasad współżycia społecznego

  • z ustalonych zwyczajów

• umowa jako czynność prawna, zmierza do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego

• w przypadku umów obligacyjnych ich treścią jest zobowiązanie się jednej lub obu stron do świadczenia, które polega na działaniu lub zaniechaniu

• od stron stosunku obligacyjnego należy odróżnić podmioty tego stosunku

• wśród umów obligacyjnych umową wielostronną może być jedynie umowa spółki cywilnej, w której występuje więcej niż dwóch wspólników

Rodzaje umów

• jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

• wzajemne

• zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku

• kauzalne i abstrakcyjne

• konsensualne i realne

• odpłatne i nieodpłatne

• losowe

• adhezyjne

• nazwane, mieszane i nienazwane

• z udziałem osób trzecich

  • o świadczenie przez osobę trzecią

  • o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia

  • o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące:

• kryterium wyróżnienia: to, na której ze stron ciąży obowiązek świadczenia

• w umowie jednostronnie zobowiązującej obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej stronie tej umowy

• w umowie dwustronnie zobowiązującej obowiązek świadczenia ciąży na obu lub więcej stronach umowy

• wzajemna – szczególny przypadek umów dwustronnie zobowiązujących

  • więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony

  • umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w ten sam sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem (ekwiwalentem) świadczenia drugiej (487§2 KC)

  • ekwiwalentność świadczeń powinna być rozumiana w sensie subiektywnym

  • kontrola umów wzajemnych

    • zakaz dokonywania czynności prawnych sprzecznych z zasadami współżycia społecznego

    • zakaz kształtowania praw i obowiązków strony umowy konsumenckiej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszający interesy konsumenta

    • zakaz wykorzystywania przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony przy zawarciu umowy

  • należy do kategorii odpłatnych czynności prawnych

Umowy zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku

• kryterium: skutek czynności prawnej

• umowy zobowiązujące – polega na tym, że strona zobowiązuje się wobec drugiej strony do spełnienia określonego świadczenia, które może polegać na działaniu/zaniechaniu, w zależności od tego, czy obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej, czy też na obydwu stronach umowy (wyróżnia się umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące)

• umowy rozporządzające – nie wywołują skutku w postaci zobowiązania się do jakiegokolwiek świadczenia, lecz jej bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego, czynności rozporządzające są niezbędne dla realizacji skutku rozporządzającego, gdy strony umowy zobowiązującej do dokonania rozporządzenia wyłączą ten skutek lub gdy nie są spełnione wymagane do jego wywołania przesłanki ustawowe

• umowy o podwójnym skutku – umowa zobowiązująca do rozporządzenia, która jednocześnie wywołuje skutek rozporządzający; jej skutkiem może być przysporzenie korzyści majątkowej drugiej stronie, niektóre umowy mogą prowadzić do przysporzenia po jednej ze stron stosunku (np. darowizna) a inne do przysporzenia po obu stronach (np. sprzedaż)

Umowy kauzalne i abstrakcyjne

• zależność ważności czynności prawnej od istnienia i prawidłowości causa stanowi kryterium wyróżnienia umów kauzalnych i abstrakcyjnych

• zasadą jest kauzalność czynności prawnych

• umowa kauzalna – umowa, której ważność zależy od istnienia prawidłowej causa

• wyróżnia się następujące rodzaje causa – przyczyny prawnej przysporzenia

  • causa solvendi – celem dokonywanego przysporzenia jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie jej pasywów (np. zapłata długu przez dłużnika)

  • causa obligandi vel acquirendi – celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez osobę dokonującą przysporzenia, czyli zwiększeni jej aktywów (np. umowa sprzedaży)

  • causa donandi – celem czynności jest dokonanie przysporzenia na rzecz inne osoby bez uzyskania ekwiwalentu (np. umowa darowizny)

  • causa cavendi – przy czynnościach zabezpieczających (np. poręczenie, ustanowienie zastawu lub hipoteki, przewłaszczenie na zabezpieczenie) – tzw. causa zabezpieczająca

• czynności abstrakcyjne odrywają się od swojej causae w tym sensie, ze wywołują skutki przysparzające, chociażby nawet nie istniała prawidłowa causa stanowiąca podstawę ich dokonania

• ze względu na obowiązek ujawnienia causae w treści umowy wyróżniamy umowy:

  • kauzalne materialnie i formalnie – takie, dla których ważności wymagane jest nie tylko istnienie prawidłowej causae, ale również ujawnienie podstawy prawnej przysporzenia w treści umowy

  • kauzalne materialnie, ale formalnie oderwane – takie, dla ważności których konieczne jest istnienie prawidłowej causa, ale nie jest wymagane jej ujawnienie w treści umowy

Umowy konsensualne i realne

• zasada: konsensualność czynności prawnych

• umowa konsensualna dochodzi do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli i z chwilą ich złożenia

• umowa ma charakter realny, jeśli do skuteczności umowy, obok złożenia oświadczeń woli, konieczne jest przeniesienie władztwa faktycznego nad rzeczą albo wpis o charakterze konstytutywnym do właściwego rejestru; czynności realne stanowią wyjątek w prawie polskim, należą do nich m.in.

  • przeniesienie prawa własności rzeczy oznaczonej co do gatunku/rzeczy przyszłej

  • zadatek

  • użyczenie

  • przechowanie

  • skład

  • ustanowienie hipoteki (wpis do właściwego rejestru)

Umowy odpłatne i nieodpłatne:

• kryterium: to, czy strona dokonująca czynności otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent dokonywanego przez nią przysporzenia

• większość umów ma charakter odpłatny, do wyjątków należą umowy dokonywane pod tytułem darmym (darowizna, użyczenie)

• odpłatny charakter czynności prawnej może wynikać z przepisów regulujących treść określonego typu czynności prawnej lub woli stron

• ustalenie odpłatnego/nieodpłatnego charakteru umowy decyduje o zróżnicowanych skutkach prawnych

• w razie kolizji interesów następuje osłabienie pozycji prawnej podmiotu, który otrzymał korzyść nieodpłatnie w porównaniu z tym, który otrzymał korzyść odpłatnie np.:

  • darczyńca zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa

  • uznanie czynności za bezskuteczną na podstawie 59 KC – można żądać uznania czynności prawnej, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, za bezskuteczną, jeśli strony o roszczeniu wiedziały albo, jeżeli umowa była nieodpłatna

Umowy losowe:

• jest to taka umowa, w której istnienie lub/i rozmiar świadczenia zależą od przypadku

• różni się tym od umowy zawartej pod warunkiem, że w przypadku umów warunkowych możliwe jest również ich zawarcie bez zastrzeżenia warunku

• istotny jest element niepewności

• typową umową losową jest umowa z gry lub zakładu

Umowy adhezyjne:

• zwykle zawierane za pomocą wzorców (szablonów, formularzy), jakie stosuje proferent wzorca

• drugą stroną takiej umowy może być dowolny podmiot

• zawierana przez przystąpienie jednej strony

• typowy przykład: umowy o dostawę elektryczności, gazu, umowa przewozu kolejowego

Umowy nazwane, mieszane i nienazwane:

• kryterium: zakres normatywnej regulacji przedmiotowo istotnych elementów treści tej czynności, które decydują o zakwalifikowaniu tej czynności do określonego typu czynności prawnych

• umowa nazwana – taka, której essentialia negotii, są określone w przepisach ustawy

• umowa nienazwana – taka, której teść została uzgodniona przez strony w ramach swobody umów i nie odpowiada treści żadnej umowie nazwanej

• umowy mieszane – pewien złożony wycinek umów nienazwanych lub zbiór elementów umów różnorodnych w których występuje zawsze element połączenia treści występujących w innych umowach, najczęściej nazwanych

• kluczowe znaczenie dla tworzenia nowych typów umów ma praktyka obrotu gospodarczego

• umowa nienazwana może stać się umową nazwaną, o ile rozwiązania wypracowane przez praktykę zostaną przyjęte przez ustawodawcę i uregulowane w formie ustawowej

• w ramach zasady swobody umów strony mają do wyboru 3 możliwości

  • przyjęcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie

  • zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym wprowadzeniem do niej pewnych odmienności

  • zawarcie umowy nienazwanej, której treść ukształtują wg swego uznania

Umowy z udziałem osób trzecich (o świadczenie przez osobę trzecią, o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia i o świadczenie na rzecz osoby trzeciej):

1. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią

   • umowa, w której jedna strona określona jako przyrzekający (gwarant), przyrzeka drugiej stronie (beneficjent gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie

   • należy do kategorii umów gwarancyjnych

   • przyrzekający daje gwarancję, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni świadczenie

   • dłużnik i wierzyciel nie mogą nałożyć na nią takiego obowiązku, stąd dla osoby trzeciej nie wynikają żadne skutki prawne

   • jest umową rezultatu – w konsekwencji nieosiągnięcie przez wierzyciela gwarantowanego rezultatu rodzi odpowiedzialność dłużnika za ewentualną szkodę wierzyciela

   • gwarant odpowiada wobec beneficjenta gwarancji wg następujących zasad (art.391 KC)

     • jeśli gwarant przyrzekł, ze osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie, to jego odpowiedzialność ogranicza się do tzw. ujemnego interesu umowy, odszkodowanie obejmuje tylko szkodę rzeczywistą, a nie utracone korzyści

     • jeśli gwarant przyrzekł, że osoba trzecia spełni świadczenie, to ponosi odp. za wszelkie szkody jakie poniósł wierzyciel w następstwie niespełnienia świadczenia przez osobę trzecią -> dłużnik może się zwolnić z obowiązku naprawienia szkody, jeśli sam spełni przyrzeczone świadczenie (chyba, ze sprzeciwia się to umowie/właściwości zobowiązania)

   • np. B – przyrzekający był artystą rzeźbiarzem i zawarł z A (beneficjentem gwarancji) umowę, że jego znajomy C również rzeźbiarz wykona dla A komplet rzeźbionych krzeseł. C odmówił spełnienia świadczenia. B jest odpowiedzialny wobec A za szkodę, której poniósł A, przez to, że C nie spełnił świadczenia. B może się zwolnić od odp. wykonując zamówione krzesła, bo umowie nie zastrzeżono nic przeciwnego, a B ma potrzebne kwalifikacje do wykonania dzieła (nie sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania)

2. Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia:

   • jest umową, w której osoba trzecia zobowiązuje się względem dłużnika zwolnić go od obowiązku świadczenia z istniejącego już stosunku prawnego na rzecz jego wierzyciela

   • może dotyczyć również świadczenia przyszłego

   • wierzyciel nie jest stroną takiej umowy i nie zmienia ona sytuacji prawnej wierzyciela

   • wierzycielowi nadal przysługuje wierzytelność wobec dłużnika

   • skutki:

     • osoba trzecia ponosi odpowiedzialność względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia

     • jeżeli wierzyciel będzie domagał się od dłużnika spełnienia świadczenia to dłużnik może od osoby trzeciej żądać naprawienia wynikłej z tego szkody

3. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

   • jest umową, w której zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej

   • dłużnik ma spełnić świadczenie wobec wierzyciela, lecz wobec osoby niebędącej stroną tej umowy i niebiorącej w niej udziału

   • z umowy takiej nie wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani też uprawnienia względem wierzyciela

   • osoba ta ma odnieść określoną korzyść majątkową wynikającą ze spełnienia przez dłużnika na jej rzecz świadczenia zastrzeżonego w umowie

   • osoba trzecia nabywa uprawnienie żądania od dłużnika, ażeby spełnił świadczenie na jej rzecz

     • umowa taka nie stanowi odrębnego typu umowy, nie występuje w obrocie jako umowa samodzielna

   • jest to jedynie zastrzeżenie modyfikujące umowę zasadniczą

   • z treści tej umowy wynika:

     • obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej

     • prawo osoby trzeciej do żądania we właściwym imieniu i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia

   • dłużnik jest określany jako przyrzekający, a wierzyciel jako zastrzegający

   • wierzyciela, dłużnika i osobę trzecią łączą następujące stosunki prawne

     • stosunek pokrycia – między wierzycielem a dłużnikiem, wyznaczony przez umowę zasadniczą, w której zastrzeżono świadczenie na rzecz osoby trzeciej, dłużnik ma świadczyć na rzecz os. trzeciej a nie wierzyciela; wierzyciel nie może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia

     • stosunek zapłaty – stosunek między dłużnikiem a osobą trzecią, z tego stosunku wynika roszczenie osoby trzeciej przeciwko dłużnikowi o spełnienie świadczenia; dłużnikowi przysługują wobec osoby trzeciej, obok zarzutów osobistych wszelkie zarzuty wynikające ze stosunku pokrycia

     • stosunek waluty – między wierzycielem a osobą trzecią, wskazuje, dlaczego wierzyciel w umowie z dłużnikiem zawarł zastrzeżenie, że świadczenie powinno być spełnione na rzecz osoby trzeciej

   • wskazanie osoby trzeciej powinno nastąpić w chwili zawarcia umowy

   • osoba trzecia nabywa definitywnie prawo do żądania świadczenia dopiero z chwilą złożenia oświadczenia, że chce ona z dokonanego na jej rzecz świadczenia skorzystać (może być złożone którejkolwiek ze stron umowy) -> po złożeniu oświadczenia zastrzeżenie nie może być odwołane ani zmienione

   • osoba trzecia może żądać od dłużnika tylko takiego świadczenia, jakie zostało określone w umowie zasadniczej

   • umowa ta znajduje zastosowanie przy niektórych typach umów obligacyjnych

Zawarcie umowy

Culpa in contrahendo – wina w kontraktowaniu:

• instytucja ta odnosi się do stadiów poprzedzających zawarcie umowy

• dotyczy odpowiedzialności za niedojście umowy do skutku w następstwie działań zawinionych przez jedną ze stron

• działania strony, które powodują niedojście umowy do skutku, należy oceniać na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych

• wina w kontraktowaniu oznacza naruszenie powszechnie obowiązujących zasad postępowania przy zawieraniu umowy

• możliwość przypisania stronie winy w kontraktowaniu-> powstanie odpowiedzialności za szkodę wynikłą z niedojścia umowy do skutku lub zawarcia umowy, która okazała się nieważna = odszkodowanie przysługuje w granicach tzw. ujemnego interesu umowy

• KC zawiera szczególne unormowania odnoszące się do winy w kontraktowaniu:

  • 72§2 – sytuacje, w których strona rozpoczęła/prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów; odszkodowanie obejmuje szkodę, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy

  • 72¹ – sytuacje, w której strona ujawniła i przekazała innym osobom lub wykorzystała dla własnych celów informacje udostępnione jej w toku negocjacji przez 2 stronę z zastrzeżeniem poufności = druga strona może żądać naprawienia szkody wyrządzonej przez niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania albo wydania uzyskanych przez ujawniającego inf. korzyści

  • 387§2 – sytuacje, w której strona w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła = obowiązek naprawienia szkody obejmuje szkodę, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o niemożliwości świadczenia

Umowa przedwstępna:

• zawierając umowę przedwstępną strony chcą sobie zapewnić zawarcie w przyszłości umowy definitywnej – niekiedy zawarcie jej nie jest możliwe/pożądane ze względów prawnych

• umowę tą należy odróżnić od umowy zawartej pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu -> zobowiązuje ona jedynie do zawarcia umowy definitywnej (umowa pod warunkiem jest już umowa definitywną)

• *umowa ramowa – nie wynika z niej zobowiązanie do zawarcia w przyszłości określonej umowy, jej treść obejmuje porozumienie stron co do sposobu zawierania umów wykonawczych/zobowiązanie do kontraktowania w przyszłości

• strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy

• świadczenie: zawarcie umowy przyrzeczonej

• treść obejmuje: jednostronne/dwustronne zobowiązanie się stron do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy + istotne postanowienia umowy przyrzeczonej

• termin:

  • nie musi zawierać oznaczenia terminu zawarcia umowy -> jeśli wyznaczony jest termin = upływ jego skutkuje wymagalnością roszczenia o zawarcie umowy – konsekwencja – początek biegu jednorocznego terminu przedawnienia roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej

  • jeśli termin nie został oznaczony – powinna być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną, jeśli obie strony były uprawnione – strony wiąże ten termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie

  • jeśli w ciągu roku nie został wyznaczony termin – żadna ze stron nie może żądać jej zawarcia

• przepisy KC nie zastrzegają dla umowy przedwstępnej żadnej szczególnej formy

• skutki niewykonania:

  • niewykonanie – strona uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej

  • uchylanie – bezpodstawna odmowa zawarcia umowy przyrzeczonej

  • skutek silniejszy – strona uprawniona może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej (tylko wtedy, gdy umowa czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej)

  • skutek słabszy – polega na obowiązku naprawienia szkody, jaką poniosła strona, która liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej (ujemny interes umowy), odp. ta może zostać rozszerzona przez odmienne określenie zakresu odszkodowania w szczególności przez zastrzeżenie kary umownej

• przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej

  • roszczenia te przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta

  • jeśli strona skorzystała z roszczenia o zawarcie umowy, a sąd jej żądanie oddalił, to roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne

  • roszczenie o zwrot podwójnego zadatku – 1 rok

  • roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia – nie przedawnia się z upływem terminu rocznego określonego w 390§3 KC

Zasada swobody umów - ogólnie

• z czynnością prawną jako instrumentem kształtowania sytuacji prawnej podmiotów prawa cywilnego związana jest swoboda nie tylko co do samego jej dokonania, ale również swoboda określenia treści czynności prawnej

• swoboda ta nie ma charakteru absolutnego

• w określonych wypadkach ustawa wprowadza zamkniętą listę określonych czynności prawnych lub praw podmiotowych, podmioty prawa cywilnego są ograniczone w dokonywaniu pewnych czynności prawnych lub w kształtowaniu treści praw podmiotowych

• w prawie polskim: numerus clausus czynność prawnych jednostronnych

• o tym, czy stronom danego stos. prawnego przysługuje kompetencja do określonego kształtowania treści tego stosunku decyduje zakres swobody kontraktowej przyznanej im w tej mierze przez ustawodawcę

• art. 58 KC – ogólne ograniczenia zasady swobody kształtowania treści czynności prawnej (ustawa, obejście ustawy, zasady współżycia społecznego => bezwzględna nieważność)

• z wyrażonej w 353¹ KC zasady swobody umów wynika przyzwolenie na faktyczną nierówność stron umowy – nie ekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga więc co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skodo stanowi ona wyraz woli stron

• w zakresie umów obligacyjnych strony nie są związane ustawowymi typami umów z uwagi na wyrażoną w art. 353¹ KC zasadę swobody umów

Zasada swobody umów – treść i ograniczenia:

• w sensie ścisłym – oznacza swobodę kształtowania treści umów

• w sensie szerokim – zasada swobody umów oznacza swobodę decydowania nie tylko o treści umowy, ale również o samym jej zawarciu lub niezawarciu, wyborze kontrahenta, zmianie lub rozwiązaniu istniejącego stosunku prawnego

• określona w art. 353¹ swoboda umów oznacza, że strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść wg swego uznania, jednak treść lub cel tej umowy nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku prawnego, z ustawą lub zasadami współżycia społecznego

• w ramach art. 353¹ KC strony mają do wyboru 3 możliwości:

  • przyjęcie bez modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie

  • zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym wprowadzeniem do niej pewnych odmienności, w tym połączenie cech kilku umów nazwanych (umowy mieszane)

  • zawarcie umowy nienazwanej, której treść ukształtują wg swojego uznania z zachowaniem ograniczeń z 353¹

• ograniczenia zasady swobody umów – wyznaczają je:

  • ustawa – treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą (z normami o charakterze bezwzględnie wiążącymi oraz jednostronnie bezwzględnie wiążącymi)

  • natura stosunku prawnego – może być rozumiana

    • w sensie szerszym – nakaz respektowania podstawowych cech stosunku prawnego lub istotnych cech właściwych ściśle określonej kategorii stosunków cywilnoprawnych

    • w sensie węższym – nakaz respektowania normatywnie ujętych elementów treści określonego typu stosunku obligacyjnego, których wyłączenie wypaczałoby wzorzec tego stosunku

  • zasady współżycia społecznego – ma miejsce w szczególności wówczas, gdy naruszone zostają zasady uczciwości i rzetelności kupieckiej, sprawiedliwości i słuszności; ograniczenia te odnoszą się także do obrotu profesjonalnego

  • *swobodę umów ograniczają również przepisy o niemożliwości świadczenia i zgodnie z 387§1- umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna

Wyzysk:

• spór w doktrynie – charakter prawny:

  • wg jednego stanowiska = wada oświadczenia woli

  • inne stanowisko = wadliwość treści czynności prawnej

  • pogląd dominujący = wyzysk to element ograniczający zasadę swobody umów tj. że umowa zawarta w celu wyzysku jest sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego, ustawą i zasadami współ. społ.

• wyzysk odnosi się do umów wzajemnych

• umowa zostaje zawarta w celu wyzysku, gdy zostaną spełnione następujące przesłanki:

  • obiektywna – jedna ze stron w zamian za swoje świadczenie/przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia (w momencie zawarcia umowy)

  • subiektywna – strona, która przyjmuje/zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia wyzyskuje dla osiągnięcia tego celu

    • przymusowe położenie

    • niedołęstwo

    • niedoświadczenie drugiej strony

• umowa zawarta w celu wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna

• możliwe jest zmodyfikowanie treści umowy w taki sposób, aby przywrócić równowagę ekonomiczną świadczeń stron lub unieważnienie umowy

• ustawa pozwala stronie wyzyskanej wystąpić do sądu z następującymi żądaniami:

  • zmniejszenia swojego świadczenia

  • zwiększenia świadczenia wzajemnego

  • równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia świadczenia wzajemnego

  • unieważnienia umowy

• termin: 2 lata od zawarcia umowy – ma charakter terminu prekluzyjnego – po jego upływie wygasają uprawnienia do modyfikacji lub unieważnienia umowy zawartej w celu wyzysku

• modyfikacja/unieważnienie umowy zawartej w celu wyzysku następuje wskutek konstytutywnego orzeczenia (skutecznego ex tunc) = obowiązek zwrotu świadczeń wzajemnych lub części świadczenia, które zostały już spełnione w wykonywaniu umowy zawartej w celu wyzysku

Treść i forma umowy:

• treść czynności prawnej – wyrażone w oświadczeniu woli postanowienia mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych; czynności prawne prowadzą do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego i wywierają również skutki wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

• elementy treści czynności prawnej:

  • essentialia negotii – elementy o charakterze przedmiotowo istotnym, ich wyróżnienie pozwala na zakwalifikowanie zawartej umowy do ustawowo określonego typu czynności

  • naturalia negotii – elementy przedmiotowo nieistotne, nie decydują o zakwalifikowaniu danej czynności prawnej do określonego typu, dotyczy to takich postanowień umowy, które regulowane są przez ustawę przepisami dyspozytywnymi, ich pominięcie nie skutkuje nieważnością

  • accidentalia negotii – elementy podmiotowo istotne, należą do przedmiotowo nieistotnych, które z woli stron zostały podniesione do rangi elementów istotnych; ich zastrzeżenie w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków

    • uregulowane samodzielnie – warunek, termin, umowne prawo odstąpienia, odstępne, kara umowna

    • w ramach określonego typu czynności prawnych – świadczenia dodatkowe w umowie kontraktacji, polecenie przy darowiźnie, polecenie przy testamencie

• forma czynności prawnej – sposób złożenia oświadczenia woli

  • co do zasady czynności prawne mogą być dokonywane w formie dowolnej (60 KC)

  • wyjątek: obowiązek zachowania określonej formy, który może wynikać z ustawy lub z woli stron

  • problematyka: 73-80 KC

Dodatkowe zastrzeżenia umowne:

• zadatek

• umowne prawo odstąpienia

• odstępne

• kara umowna

Zadatek:

• suma pieniężna lub rzecz dana drugiej stronie przy zawarciu umowy (czynność prawna realna)

• może być także dany po zawarciu umowy, w terminie uzgodnionym przez strony

• jest szczególną umowną sankcją za niewykonanie umowy, podstawową jego funkcją jest dyscyplinowanie stron

• strony mogą same określić skutki prawne dania zadatku przy zawieraniu umowy/mogą one wynikać ze zwyczaju (394§1 KC)

• w braku zastrzeżenia danie zadatku wywołuje następujące skutki prawne:

  • w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga może odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu i zachować otrzymany zadatek lub zażądać dwukrotnej jego wartości od drugiej strony

  • jeśli umowa została wykonana zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, jeśli zaliczenie nie jest możliwe – zadatek ulega zwrotowi

  • jeśli umowa zostanie rozwiązana, to zadatek powinien być zwrócony

• jest surogatem odszkodowania w sytuacji, gdy umowa nie zostanie wykonana przez jedną ze stron

• roczny termin przedawnienia odnosi się tylko do tych roszczeń z umowy przedwstępnej, które zostały wyraźnie w tym przepisie wymienione

• nie odnosi się do żądania zwrotu podwójnego zadatku wręczonego przy zawarciu umowy przedwstępnej

• roszczenie o zwrot podwójnego zadatku – przedawnienie dziesięcioletnie

Umowne prawo odstąpienia:

• ze względu na obowiązującą zasadę pacta sunt servanda uprawnienie do odstąpienia od umowy musi wynikać z przepisu ustawy lub woli stron

• jest to uprawnienie wynikające z treści dodatkowego zastrzeżenia umownego pozwalającego jednej lub każdej ze stron odstąpić od umowy

• z umownego prawa odstąpienia jedna ze stron umowy albo każda z nich może skorzystać w ciągu oznaczonego w umowie terminu

• wykonanie uprawnienia polega na złożeniu drugiej stronie stosownego oświadczenia woli o odpowiedniej treści

• oświadczenie to jest nieodwołane i bezwarunkowe

• skutki:

  • umowa uważana jest za niezawartą, skutek ex tunc; strony mogą określić skutki odstąpienia itd.

  • to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba, że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu

  • jeżeli umowa między stronami miała charakter umowy wzajemnej i świadczyły już obie strony, świadczenia muszą zwrócić jednocześnie

  • jeżeli świadczenie spełnione w wykonaniu umowy nie może być zwrócone w naturze, uprawnionemu należy się odpowiednie wynagrodzenie

Odstępne

• jest szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia

• polega na tym, że strony w umowie uzależniają wykonanie umownego prawa odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej

• oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego

• do odstępnego stosuje się odpowiednio przepisy normujące umowne prawo odstąpienia co do terminu, sposobu złożenia oświadczenia i skutków takiego oświadczenia

Wzorce umowne:

• wzorzec umowny – przygotowane jednostronnie z góry, przed zawarciem umowy postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego, jaki ma wiązać strony

• na treść wzorca umowy nie ma wpływu potencjalna druga strona stosunku prawnego

• ogólne warunki umów zawierają zbiór postanowień mających stanowić treść zawieranej umowy, natomiast wzory umów regulowane są w postaci formularzy określających treść konkretnej umowy

• wzorzec jest przeznaczony do wielokrotnego wykorzystania przez stronę, która taki wzorzec opracowała

• KC nie ogranicza kręgu podmiotów, które mogą ustalać wzorce

• można wyróżnić wzorce obowiązujące:

  • między przedsiębiorcą, a konsumentem

  • między przedsiębiorcami

  • w obrocie powszechnym

• charakter prawny – wiele kontrowersji, różne stanowiska: wzorce są normami prawnymi; źródłem mocy wiążącej wzorca umowy jest zgoda na jego postanowienia wyrażona przez drugą stronę; jest kwalifikowanym oświadczeniem woli mającym szczególny reżim prawny; wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli mającym szczególny reżim prawny

• związanie wzorcem – wzorzec ustalony przez proferent wiąże drugą stronę (adherenta) jeśli został mu dostarczony przed zawarciem umowy

  • proferent ma obowiązek poinformowania drugiej strony o treści wzorca, gdyż stanowi to przesłankę skuteczności prawnej wzorca

  • adherent powinien mieć czas na zapoznanie się z treścią wzorca

  • wzorzec w postaci elektronicznej – powinien zostać udostępniony drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności

  • obowiązek dostarczenia nie dotyczy sytuacji, gdy posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte oraz w umowach z udziałem konsumentów, gdy umowa należy do umów powszechnie zawieranych

  • powinien być sformułowany w sposób jasny i jednoznaczny

• przepisy KC określają skutki prawne sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy, w takim wypadku strony są związane umową

• jeśli przedsiębiorcy zawierający umowę, stosują różne wzorce umów, to umowa między nimi nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne

Umowy w obrocie konsumenckim – umowy konsumenckie:

• umowa konsumencka to taka umowa zobowiązująca, w której po jednej stronie występuje przedsiębiorca (43¹ KC), a po drugiej konsument (22¹ KC)

• prawo polskie przewiduje szczególną ochronę konsumentów, wprowadzając odrębny reżim prawny dla umów zawieranych w obrocie konsumenckim, w szczególności dotyczy to

  • zasad zawierania i wykonywania umów

  • zasad dotyczących kształtowania treści umów zawieranych między konsumentem a przedsiębiorcą

• szczególne normy chroniące konsumentów zawarte są w regulacji umowy:

  • sprzedaży

  • kredytu konsumenckiego

  • usług turystycznych

  • nabywania prawa do korzystania czasowego z nieruchomości (timesharing)

• podstawowe znaczenie dla obrotu konsumenckiego – przepisy dot. niedozwolonych klauzul umownych oraz przepisy ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Niedozwolone klauzule umowne – klauzule abuzywne:

• regulacja dot. tych klauzul odnosi się zarówno do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta, jak i do umowy konsumenckiej zawieranej bez takiego wzorca

• art. 385¹§1 KC zawierający klauzulę generalną dot. klauzul abuzywnych, odnosi się do wszelkich umów konsumenckich

• niedozwolone klauzule umowne to takie, które:

  • kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (nieusprawiedliwiona dyspozycja praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta, tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku)

  • nie zostały indywidualnie uzgodnione przy zawieraniu umowy

• w razie wątpliwości – katalog 23 typów klauzul umownych w art. 353³ KC

Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

• regulują je przepisy art. 479³⁶-479⁴⁵KPC

• sądem właściwym rzeczowo jest Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

• powództwo o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone wytacza się przeciwko przedsiębiorcy stosującemu taki wzorzec

• prawomocny wyrok uznający postanowienie umowy za niedozwolone wywołuje także skutek wobec osób trzecich – klauzula taka, jeśli zostanie zastosowana w jakiejkolwiek umowie, nie wywiera skutków pranych od chwili kiedy postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone zostanie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK

• sąd zarządza publikację prawomocnego wyroku o uznaniu postanowienia wzorca za niedozwolone w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

Bezpodstawne wzbogacenie

Pojęcie:

• polega na tym, że następuje przesunięcie korzyści majątkowej z majątku jednego podmiotu do majątku innego podmiotu bez podstawy prawnej -> ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe – zwrotu jej wartości

• odpowiedzialność wzbogaconego nie może wykraczać poza granice wzbogacenia

• ochrona przed nieuzasadnionym prawnie uszczupleniem majątku określonego podmiotu

• KC przewiduje następujące przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:

  • wzbogacenie jednego podmiotu – uzyskanie korzyści majątkowej w dowolnej postaci, przy czym wiedza/wola osoby wzbogaconej nie mają znaczenia

  • zubożenie drugiego podmiotu – utrata korzyści majątkowej przez zubożonego

  • związek między wzbogaceniem a zubożeniem - zdarzeniem tym może być:

    • działanie samego zubożonego

    • działanie samego wzbogaconego

    • działanie osoby trzeciej

    • zdarzenia zewnętrzne, niebędące działaniem osób

  • brak podstawy prawnej wzbogacenia

• wzbogacenie może polegać na:

  • nabyciu jakiegoś prawa majątkowego

  • wzmocnieniu już posiadanego prawa

  • zniesieniu obciążenia prawa rzeczowego wzbogaconego

  • zwolnieniu z długu wzbogaconego

  • zaoszczędzeniu wydatków

Zbieg roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia z innymi reżimami odpowiedzialności:

• przepisy KC dot. bezpodstawnego wzbogacenia nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody

• oznacza to dopuszczalność zbiegu norm o zwrocie bezpodstawnego wzbogacenia i o naprawieniu szkody bez względu na źródło jej powstania (ex contractu, ex delicto)

• zbieg roszczeń przewidziany w 414 KC uprawnia do wyboru albo roszczenia przeciwko wzbogaconemu o wydanie korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej kosztem majątku uprawnionego (405 KC) albo roszczenia przeciwko sprawcy czynu wyrządzającego szkodę (415 KC)

• nie uprawnia natomiast do powoływania się na wybrane przesłanki odp. właściwe każdemu z wyżej wymienionych rodzajów roszczeń

• przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mogą mieć zastosowanie do rozliczeń majątkowym między osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym

• niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem o wykonanie umowy w całości lub w części (SN)

Świadczenie nienależne *

• jest to szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia

• przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się do nienależnego świadczenia

• zubożony doprowadza do wzbogacenia innego podmiotu działając w przekonaniu, że wykonuje istniejące zobowiązanie w celu zaspokojenia wierzyciela

• odróżnia się tym od bezpodstawnego wzbogacenia, że w tym pierwszym przypadku rzeczywiście wzbogaconemu nie należy się korzyść w postaci świadczenia

• gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, nie może powstać roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, lecz jedynie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia

• przypadki nienależnego świadczenia – katalog sytuacji przewidziany przez KC

  • gdy ten, kto świadczenie spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

  • gdy zobowiązanie między stronami wprawdzie istniało, ale odpadła podstawa prawna świadczenia

  • gdy nie został osiągnięty zamierzony cel świadczenia

  • gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia

Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:

• roszczenie o wydanie wzbogacenia

  • przysługuje zubożonemu

  • przedmiot tego roszczenia obejmuje wydanie korzyści w naturze lub zwrot wartości korzyści

  • zobowiązany do wydania korzyści ma przeciwko zubożonemu roszczenie o zwrot nakładów jakie poczynił na rzecz

  • zakres roszczenia o zwrot nakładów i wiedzy wzbogaconego o tym, czy korzyść mu się należy

    • zwrot nakładów koniecznych

    • zwrot innych nakładów o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania

    • jeśli wzbogacony wiedział, że korzyść mu się nie należy może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania

    • jeśli żądający wydania korzyści jest jednocześnie zobowiązany do zwrotu nakładów, to może żądać, aby sąd zadecydował, że zamiast wydania korzyści w naturze zwróci je wartość w pieniądzu z odliczeniem wart. nakładów

  • roszczenia o zwrot wzbogacenia – przedawnienie na zasadach ogólnych

    • roszczenie przedsiębiorcy – 3 letnie przedawnienie przewidziane w 118 KC

  • obowiązek wydania korzyści wygasa, jeśli korzyść zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony

• wzbogacenie niepodlegające zwrotowi:

  • w przypadkach ściśle określonych w ustawie nie ma obowiązku zwrotu wzbogacenia uzyskanego w postaci nienależnego świadczenia

  • zubożony nie może żądać zwrotu świadczenia w następujących sytuacjach:

    • jeśli spełniając świadczenie wiedział, ze nie był do świadczenia zobowiązany (chyba, że nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu, w celu uniknięcia przymusu lub wykonaniu nieważnej czynności prawnej)

    • jeśli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społ.

    • jeśli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu

    • jeśli świadczenie zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna

• przepadek świadczenia – świadczenie niegodziwe:

  • ustawodawca przewidział ze jeśli w pewnych sytuacjach niesprawiedliwe byłoby, aby nienależne świadczenie powróciło do majątku zubożonego/pozostało w majątku wzbogaconego świadczenie może przepaść na rzecz Skarbu Państwa

  • dotyczy tylko świadczeń, które zostały spełnione świadomie (412 KC)

    • w zamian za dokonanie czynu zabronionego

    • w celu niegodziwym

  • o przepadku orzeka sąd

  • jeśli przedmiot świadczenia został zużyty/utracony przepadkowi może ulec jego wartość

  • np. zapłata współmałżonkowi za zaakceptowanie zdrady

Zobowiązanie z gry i zakładu

• ten, kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu nie może żądać zwrotu świadczenia

• żądanie przysługuje w następujących sytuacjach:

  • kiedy gra i zakład były zakazane

  • gdy gra lub zakład były nierzetelne

• umowa o grę losową prowadzoną przez podmiot bez zezwolenia organu jest z mocy prawa nieważna

• świadczenie spełnione na jej podstawie podlega zwrotowi jako nienależne

• roszczeń ze zobowiązań wynikających z gier/zakładów można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład są prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu

Czyny niedozwolone

Uwagi ogólne*:

1. odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) – jest niezależna od istnienia między stronami umownego stosunku obligacyjnego; czyn niedozwolony jest w tym wypadku źródłem zobowiązania; w tym zobowiązaniu świadczeniem pierwotnym jest świadczenie polegające na naprawieniu szkody

   • obowiązek naprawienia szkody – osoba, która ponosi odpowiedzialność; powstaje, gdy poszkodowany doznał szkody w następstwie czynu niedozwolonego

   • różni się tym od odpowiedzialności kontraktowej tym, że w przypadku kontraktowej obowiązek naprawienia szkody jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a pierwotne świadczenie dłużnika określone w treści umowy przekształca się częściowo/w całości w świadczenie odszkodowawcze

2. przepisy KC regulują odp. z tytułu czynu niedozwolonego:

   • za czyny własne

   • za czyny cudze

   • za czyny przy wykonywaniu władzy publicznej

   • za zwierzęta i rzeczy

   • za czyny związane z użyciem sił przyrody

   • za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Delikt i czyn niedozwolony:

• delikt - jest to zawinione działanie człowieka

• od deliktu należy odróżnić czyn niedozwolony

• czyn niedozwolony – nie tylko zawinione działanie człowieka, ale również zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody

Przesłanki odpowiedzialności:

• powstanie szkody – uszczerbku w dobrach prawnie chronionych

• zdarzenie (fakt), z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na poszkodowanym

• adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a szkodą (dłużnik odpowiada tylko za normalne następstwa zdarzenia, z którego szkoda wynikła)

Zasady odpowiedzialności:

• zasada winy – podstawowa zasada odpowiedzialności, oparta jest na niej odpowiedzialność za czyny własne, odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru, osób powierzających wykonanie czynność oraz osób chowających lub posługujących się zwierzętami

• zasada ryzyka – odpowiedzialność za sam skutek, niezależna od winy sprawcy szkody, na zasadzie ryzyka odpowiadają: zwierzchnik za szkody wyrządzone przez podwładnego, zajmujący pomieszczenie za szkody wyrządzone wyrzuceniem, wylaniem, spadnięciem przedmiotu z pomieszczenia, posiadacz budowli za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części, prowadzący przedsiębiorstwo za szkody wyrządzone ruchem tego przedsiębiorstwa, samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji za szkody wyrządzone tym ruchem

• zasada słuszności – uzasadnieniem jej stosowania są względy moralne, na zasadzie słuszności odpowiadają: Skarb Państwa w razie wyrządzenia szkody na osobie, niepoczytalni i małoletni, chowający zwierzęta lub posługujący się nimi

• jeśli od odp. można się uwolnić, wykazując brak winy (ekskulpacja), to odp. oparta jest na zasadzie winy

Odpowiedzialność za własne czyny

• zgodnie z 415 KC ten, kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do ej naprawienia

• odp. za czyny własne jest oparta na zasadzie winy sprawcy

• szkoda może powstać na skutek zawinionego czynu, który może mieć postać działania/zaniechania

• czyn wyrządzający szkodę może być czynem zarówno osoby fizycznej, jak i osoby prawnej

• w przypadku osób prawnych –odp. za czyn własny ma miejsce, gdy szkoda została wyrządzona z winy organu

  • w przypadku szkód wyrządzonych przez inne osoby działające w jej strukturze organizacyjnej – osoba prawna odp. jak za cudze czyny

• przesłanki odpowiedzialności:

  • czyn osoby wyrządzającej szkodę musi być bezprawny (zewnętrzne zachowanie się człowieka w odniesieniu do obowiązującego porządku prawnego) i zawiniony (sfera przeżyć psychicznych)

  • związek przyczynowy między działaniem zobowiązanego a szkodą

  • KC nie definiuje pojęcia winy – dominujący pogląd ost. lat w doktrynie zakłada konieczność posługiwania się pojęciem winy dla opisania jedynie podmiotowych cech zachowania się sprawcy

Bezprawność czynu i okoliczności wyłączające bezprawność (czyny własne):

• bezprawność – sprzeczność zachowania sprawcy z obowiązującym porządkiem prawnym

• naruszenie nie tylko zakazów/nakazów wynikających z obowiązujących przepisów prawa, ale również naruszenie obowiązujących w społeczeństwie zasad współżycia społecznego

• okoliczności wyłączające bezprawność

  • obrona konieczna – odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ochrona przysługuje tylko przed zamachem bezprawnym, bezpośredniość zagrożenia oznacza, że jest ono aktualne w momencie podjęcia obrony, obrona musi być konieczna w tym znaczeniu, że środki podjęte przez zagrożonego są niezbędna do odparcia zamachu, przekroczenie granic obrony uzasadnia odpowiedzialność za wywołaną takim działaniem szkodę

  • stan wyższej konieczności – polega na zniszczeniu/uszkodzeniu cudzej rzeczy albo zabiciu lub zranieniu cudzego zwierzęcia w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy/zwierzęcia; odpowiedzialność jest wyłączona jeśli sprawca szkody niebezpieczeństwa nie wywołał sam, niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec, jak przez wyłączenie szkody, ratowane dobro jest ważniejsze niż dobro naruszone

  • dozwolona samopomoc – przypadki wymienione w ustawie: 343§2, 432§1, 671§2 KC)

  • zgoda poszkodowanego – wyłącza bezprawność naruszenia jego dobra w granicach, w jakich poszkodowany może tym dobrem dysponować (nie można np. udzielić zgody na pozbawienie życia)

  • działanie na własne ryzyko

  • wykonywanie własnych praw podmiotowych

Wina sprawcy (czyny własne)

• wina – naganna decyzja człowieka dotycząca podjętego przez niego bezprawnego czynu

• winę ponosi tylko taki człowiek, który działa z dostatecznym rozeznaniem (obejmuje poczytalność i dojrzałość psychiczną)

• okoliczności wyłączające winę:

  • stan niepoczytalności – osoba znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

  • wiek sprawcy szkody – małoletni, którzy nie ukończyli 13 lat, nie ponoszą odp. na zasadzie winy za wyrządzoną przez siebie szkodę

    • w przypadku małoletnich powyżej 13 roku życia, należy badać stan rozeznania indywidualnie w każdym wypadku

• rodzaje winy:

  • wina umyślna – sprawca chce przez swoje bezprawne zachowanie wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej godzi się na to, że szkoda powstanie

  • wina nieumyślna – polega na tym, że sprawca przewiduje wprawdzie możliwość wyrządzenia szkody, ale bezpodstawnie przypuszcza, ze tego uniknie albo w ogóle nie przewiduje takiej możliwości, chociaż powinien i mógł przewidzieć, że szkoda zostanie wyrządzona

    • wina nieumyślna jest określona również pojęciem niedbalstwa i polega na niedołożeniu należytej staranności

  • podmiot odp. za szkodę na zasadzie winy ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego, którą z rodzajów winy można mu przypisać

Współsprawstwo: pomocnictwo i podżeganie (czyny własne)

• szkoda może zostać wyrządzona przez jedną lub więcej osób, które działają wspólnie lub nawet osobno

• współsprawcą wyrządzenia szkody jest również podżegacz, pomocnik

• podżeganie – osoba nakłania do wyrządzenia szkody

• pomocnictwo – udzielenie pomocy przy wyrządzeniu szkody, oznacza to, że pomocnik jest odpowiedzialny za szkodę o tyle, o ile działaniem swoim polegającym na udzieleniu sprawcy pomocy, szkodę tę wyrządził; musi istnieć normalny związek przyczynowy między działaniem pomocnika a powstałą szkodą (zachodzi wtedy, gdy rola pomocnika skierowana jest na dokonanie czynu niedozwolonego)

• podżegacz i pomocnik są odpowiedzialni za wyrządzoną szkodę razem z bezpośrednim sprawcą – odpowiedzialność solidarna

• podżegacz, podobnie jak pomocnik odpowiada za całość szkody, do wyrządzenia której nakłonił sprawcę

• odpowiedzialność ponosi też ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody

  • osoba odpowiada wyłącznie za czyn własny, solidarnie ze sprawcą bezpośrednich

  • w granicach następstw własnego czynu i bez względu na to, czy ten czyn pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą poszkodowanego

  • o świadomym skorzystaniu ze szkody można mówić jedynie, gdy temu, kto z szkody skorzystał, można przypisać winę umyślną

• 422 KC – nie obejmuje osoby, która pomogła w ukryciu szkody już wyrządzonej przez sprawcę, chyba, ze osoba ta jeszcze przed wyrządzeniem szkody zapewniła sprawcę o gotowości udzielania pomocy do jej ukrycia lub świadomie skorzystała z tej szkody

Odpowiedzialność za cudze czyny:

• zasada: ponoszenie odpowiedzialności za własne czyny wyrządzające drugiemu szkodę

• wyjątek: można być odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną przez kogoś innego, jeśli tak stanowi przepis ustawy

• odpowiedzialność ta dotyczy następujących sytuacji:

  • sprawujący nadzór nad inną osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można (ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez taką osobę) –427 KC

  • powierzający wykonanie czynności innej osobie ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej czynności – 429 KC

  • zwierzchnik ponosi odp. za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – 430 KC

Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru (odp. za cudze czyny)

• nadzór – sprawowany nad osobami, które z powodu wieku/stanu psychicznego/cielesnego powinny znajdować się pod pieczą innej osoby

• jeżeli szkoda zostanie wyrządzona przez podopiecznego, zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie – za brak należytej staranności w sprawowaniu nadzoru (wina w nadzorze)

• odpowiedzialność sprawującego nadzór – tylko, gdy poszkodowany zdoła mu udowodnić takie konkretne zaniedbanie w zakresie obowiązku sprawowania nadzoru, które pozostaje w zwz. przyczynowym ze szkodą

• osoba, która znajduje się w stanie wyłączającym świadome/swobodne powzięcie decyzji/wyrażenie woli, nie ponosi odp. za szkodę wyrządzoną w tym stanie (podobnie małoletni do lat 13)

• zobowiązanie do nadzoru może wynikać z:

  • ustawy – np. władza rodzicielska

  • umowy – np. opiekunka do dziecka

• przepisy o odp. osób sprawujących nadzór nad niepoczytalnymi lub małoletnimi stosuje się również do osób wykonujących stałą pieczę nad osobą bez obowiązku ustawowego/umownego

• jeśli osobie można przypisać winę, to ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jak za czyn własny – 415 KC, wyłączone jest stosowanie 427 KC

• ciężar dowodu: poszkodowany

Przesłanki odpowiedzialności osób sprawujących nadzór:

• wyrządzenie szkody przez podopiecznego - może być zarówno szkodą na mieniu, jak i na osobie; musi być następstwem czynu bezprawnego

• wina w nadzorze –culpa in custodiendo – ustawodawca przyjmuje w 427 KC domniemanie winy w nadzorze

  • obalenie: kiedy osoba sprawująca nadzór wykaże, że nadzór był sprawowany w sposób należyty

• związek przyczynowy między winą w nadzorze a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego (istnieje domniemanie co do istnienia tego związku)

  • można obalić przez wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru

Zasady odpowiedzialności osób sprawujących nadzór:

• osoba zobowiązana do nadzoru ponosi odp. za szkody wyrządzone przez podopiecznego na zasadzie winy

• można się uwolnić od odp. wykazując:

  • brak winy w nadzorze

  • brak zwz. przyczynowego między nienależytym wykonywaniem nadzoru a szkodą

• za szkodę wyrządzoną przez niepoczytalnego/małoletniego, któremu winy nie można przypisać, może odpowiadać sam sprawca w następujących przypadkach:

  • gdy brak jest osób zobowiązanych do nadzoru

  • gdy od osób zobowiązanych do nadzoru nie można uzyskać naprawienia szkody

• poszkodowany może żądać całkowitego/częściowego naprawienia szkody bezpośrednio od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego i sprawcy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego (zasada słuszności)

Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie:

• osoba powierzająca czynność do samodzielnego wykonania innej osobie ponosi odp. za szkodę, którą ta czynność wyrządziła osobie trzeciej (429 KC)

  • jest odpowiedzialna za dokonanie właściwego wyboru osoby, która ma czynność wykonać

• odp. istnieje niezależnie od rodzaju powierzonej czynności i tego, na podstawie jakiego stos. wykonawca podjął się wykonania czynności

• jeśli wykonawca wyrządzi szkodę osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności, powierzający wykonanie czynności ponosi odpowiedzialność za szkodę na zasadzie winy (wina w wyborze – culpa in eligendo)

• ustawodawca przewiduje domniemanie winy w wyborze

• domniemanie to można obalić

  • wykazując brak winy w wyborze

  • wykazując, że czynność została powierzona osobie, przedsiębiorstwu/zakładowi, które w zakresie swojej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności

• odpowiedzialność powstaje tylko wtedy, gdy szkoda pozostaje w funkcjonalnym zwz. z powierzoną czynnością

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego

• 430 KC dotyczy również odp. za szkody wyrządzone przy wykonywaniu powierzonej czynności

• regulacja ta odnosi się do sytuacji, w której powierzający wykonanie określonej czynności jest zwierzchnikiem wykonawcy – istnieje między nimi stosunek podporządkowania

• pojęcie zwierzchnictwa:

  • podporządkowanie ogólnoorganizacyjne

  • podległość wskazówkom przy wykonywaniu określonych czynności (węższy zakres)

• stosunek podporządkowania wynika z:

  • ustawy – np. wojsko

  • umowy – np. stos. pracy

  • ze stosunków faktycznych – np. stos. ukształtowane w gospodarstwie rodzinnym

• podwładny – osoba, która przy wykonywaniu czynności podlega kierownictwu zwierzchnika i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek

• odp. za szkody wyrządzone przez podwładnego – zwierzchnik (na zasadzie ryzyka)

• przesłanki:

  • wyrządzenie szkody przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności

  • wina podwładnego

  • związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem podwładnego a powstałą szkodą

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej:

• uregulowana: 417-417² KC

• odrębnie uregulowane zostały w kodeksie przypadki:

  • odpowiedzialności za szkody powstałe w związku z wydaniem aktu normatywnego

  • odp. za szkody wyrządzone przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądowego lub ostatecznej decyzji

  • odp. za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego

  • odp. za szkody przez niewydanie orzeczenia/decyzji

  • odp. za szkody wyrządzone na osobie, które powstały przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej

• stosowanie przepisów art. 417-417² KC jest wyłączone jeżeli odp. za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej uregulowana została w przepisach szczególnych (np. KPK)

Odpowiedzialność na podstawie art. 417 KC (odp. za funkcjonariuszy publicznych):

• przesłanki odpowiedzialności za szkody wyrządzone wykonywaniem władzy publicznej:

  • niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej

    • zakres przedmiotowy: działania podejmowane w granicach kompetencji określonych w przepisach (o char. władczym)

    • nie stosuje się do szkód wynikających ze zdarzeń następujących w sferze dominium (związanych z działalnością gospodarczą)

    • tylko niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej stanowi przesłankę odp. odszkodowawczej (niezgodność z normami powszechnie obowiązującymi, naruszenie zasad współżycia społ. przy wykonywaniu władzy publicznej nie będzie stanowić przesłanki odp.)

  • szkoda

  • adekwatny związek przyczynowy między niezgodnym z prawem działaniem a szkodą

• podmioty odpowiedzialne za szkody wyrządzone w zwz. z wykonywaniem władzy publicznej:

  • Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy samego prawa

  • jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa i osoba, której zlecono na podstawie porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej – odpowiedzialność wykonawcy zadań i zlecającego jest solidarna

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wydanie aktu normatywnego: *

• jeśli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu norm., to naprawienia szkody można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą = bezprawność normatywna

• o niezgodności orzeka Trybunał Konstytucyjny

• właściwym postępowaniem jest również postępowanie o stwierdzenie niezgodności z ustawą aktów prawa miejscowego, toczy się przed sądem administracyjnym + postępowanie przed właściwymi organami, w których ustalana jest niezgodność prawa krajowego ze wspólnotowym

• fakt uchylenia aktu normatywnego => wykazanie, że nastąpiły konkretne działania władzy publ. podjęte na podstawie tego aktu, a skierowane wobec określonej osoby, która przez to poniosła szkodę

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego:

• przesłanka odp. za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego: obowiązek wydania takiego aktu wynikający z przepisu prawa

• odpowiedzialność Skarbu państwa powstaje wtedy, gdy prawa jednostek – przyznane przez prawodawcę w sposób oczywisty i bezwarunkowy – nie mogą być zrealizowane na skutek niewydania odpowiedniego aktu

• obowiązek będzie z reguły dot. aktów o charakterze wykonawczym

• ustawodawca przyjął, że niezgodność z prawem niewydania aktu normatywnego stwierdza sąd rozpoznający sprawę o odszkodowanie

• oznacza to, że nie jest wymagane uprzednie wydanie rozstrzygnięcia

• dla powstania odp. Skarbu Państwa za zaniechanie legislacyjne konieczne jest wykazanie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a faktem zaniechania wydania aktu

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji:

• została uregulowana w 417¹ KC

• przesłanki:

  • wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia/ostatecznej decyzji

    • naruszenie prawa przez jego wadliwe stosowanie, zastosowanie jako podstawy normy niezgodnej z Konstytucją

    • orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi przepisami

  • niezgodność z prawem musi być uprzednio stwierdzona we właściwym postępowaniu

    • rozpoznanie przez sąd spr. odszkodowawczej powinno poprzedzać rozstrzygnięcie właściwego organu w przedmiocie legalności orzeczenia lub decyzji

    • TK – jeśli orzeczenie zostało wydane na podst. aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międz., ustawą

    • jeśli niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu albo ost. decyzji administracyjnej wynika z innych przyczyn, to o niezgodności z prawem konkretnego rozstrzygnięcia orzekają sądy np. w postępowaniu kasacyjnym

    • podstawy roszczeń odszkodowawczych nie może stanowić orzeczenie nieprawomocne/niedostateczna decyzja

  • powstanie szkody

  • adekwatny związek przyczynowy między wydaniem orzeczenia/decyzji a szkodą

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niewydanie orzeczenia lub decyzji:

• uregulowana w 417¹§3 KC

• przesłanki:

  • istnienie wynikającego z przepisu prawa obowiązku wydania orzeczenia/decyzji

  • stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji

• właściwe postępowania:

  • postępowanie skargowe uregulowane w ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi

  • postępowanie skargowe uregulowane w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym

  • uwzględnienie skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania/bezczynności sądu uprawnia do dochodzenia w odrębnym postępowaniu naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości

    • podmioty zobowiązane do naprawienia szkody: Skarb Państwa i komornik

    • strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość w toku postępowania może po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy dochodzić naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej na zasadzie słuszności:

• regulacja: 417² KC

• przesłanki:

  • wykonywanie zgodnie z prawem władzy publicznej

  • powstanie szkody na osobie; dotyczy wypadków nie tylko wyrządzenia szkody bezpośrednio poszkodowanemu, ale także osobom pośrednio poszkodowanym wskutek śmierci osoby bliskiej

  • adekwatny związek przyczynowy

  • zasadność przyznania odszkodowania w świetle zasad słuszności

• poszkodowany może żądać:

  • naprawienia szkody majątkowej

  • zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę

• wśród okoliczności uzasadniających przyznanie odszkodowania wskazane zostały (względy słuszności)

  • niezdolność poszkodowanego do pracy

  • ciężkie położenie materialne poszkodowanego

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta (art.431 KC):

• ponosi:

  • ten, kto zwierzę chowa – właściciel, posiadacz samoistny/zależny, bez względu czy jest w dobrej czy złej wierze = osoba, która przez dłuższy czas sprawuje pieczę nad zwierzęciem dla własnych celów

  • ten, kto się nim posługuje – wykorzystuje do własnych celów zarówno w ramach chowania, jak i jedynie czasowego posiadania

• odpowiedzialność ponosi się za szkodę niezależnie od tego, czy zwierzęta były pod nadzorem

• dotyczy jedynie szkód wyrządzonych przez zwierzęta z własnego popędu

• jeśli osoba posłuży się zwierzęciem w sposób taki, że wyrządzi ono komuś szkodę, to odpowiada ona jak za czyn własny

• reguła: odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta opiera się na zasadzie winy

• ustawa przewiduje domniemanie winy w nadzorze osoby, która zwierzę chowa/posługuje się nim

• uwolnienie się od odpowiedzialności:

  • wykazanie braku winy w nadzorze osoby chowającej zwierzę

• wyjątek: osoba, która zwierzę chowa/posługuje się nim może ponosić odp. za szkody wyrządzone przez zwierzęta pomimo braku winy w nadzorze – odp. na zasadzie słuszności

• przepis 431 KC nie dotyczy odp. za zwierzęta żyjące w stanie wolnym

• w przypadku wyrządzenia szkody przez zwierzę na gruncie posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę – samopomoc => uzyskuje na zwierzęciu ustawowe prawo zastawu

Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu (art. 433 KC):

• odp. za szkody wyrządzone wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia ponosi ten, kto pomieszczenie zajmuje

• zajmujący pomieszczenie – osoba, która faktycznie nim włada

• szkoda może przybrać postać szkody na osobie lub na mieniu

• za zalanie pomieszczenia niżej – SN mówi, że nie

• odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka

• zajmujący pomieszczenie może uwolnić się od odpowiedzialności jeśli wykaże, że wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu nastąpiło:

  • na skutek siły wyższej

  • z wyłącznej winy poszkodowanego

  • z wyłącznej winy osoby trzeciej, za której działanie zajmujący nie ponosi odpowiedzialności i nie mógł tego działaniu zapobiec

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części (art. 434 KC):

• za szkodę wyrządzoną zawaleniem się budowli/oderwaniem jej części odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz budowli

• budowla – każde urządzenie zbudowane przez człowieka i związane z gruntem

• zawalenie – zniszczenie całej konstrukcji

• oderwanie – polega na naruszeniu spoistości trwałych połączeń z pozostałymi częściami budowli

• odpowiedzialność ta jest oparta na zasadzie ryzyka

• ryzykiem samoistnego posiadacza objęte są sytuacje, w których zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części jest wynikiem:

  • braku utrzymania budowli w należytym stanie

  • wad w budowie

• jeśli zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części było następstwem innych zdarzeń – samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialności za powstałe w ten sposób szkody

• uwolnienie się od odpowiedzialności przez wykazanie, że szkoda nastąpiła na skutek:

  • siły wyższej

  • zachowania poszkodowanego, niekończenie noszącego znamiona winy

  • wyłącznej winy osoby trzeciej

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z użyciem sił przyrody:

• opiera się na zasadzie ryzyka

• odpowiedzialność za szkody wywołane funkcjonowaniem urządzeń technicznych w przemyśle/transporcie

• przepisy regulują odpowiedzialność:

  • osób prowadzących przedsiębiorstwo/zakład wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody

  • samoistnych posiadaczy mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody

• odpowiedzialności nie można z góry wyłączyć, ani ograniczyć (437 KC)

• odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa (art. 435 KC)

• prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo/zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (dalej „przedsiębiorstwo”) ponosi odp. za szkodę na osobie lub na mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa, chyba, że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej

• odpowiedzialność taką ponoszą również prowadzący przedsiębiorstwo wytwarzające środku wybuchowe

• przesłanki:

  • szkoda – odp. przewidziana w 435 KC dotyczy jedynie przeds./zakładów, które są wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych, energii słonecznej, wiatru lub wody)

    • konieczne jest aby przedsiębiorstwo przetwarzało elementarne postacie energii na pracę lub inne postacie energii przy użyciu maszyn

    • gospodarstwo rolne może być uznane za przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody

    • ruch przedsiębiorstwa – każdy przejaw działalności takiego przedsiębiorstwa

    • może to być szkoda zarówno na osobie, jak i na mieniu

  • związek przyczynowy między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa jako całości a powstałą szkodą

    • szkoda nie musi być wyrządzona przez jedno konkretne urządzenie

    • wyrządzenie szkody ma miejsce zarówno wtedy, gdy szkoda jest bezpośrednim skutkiem użycia sił przyrody

• podmioty odpowiedzialne za szkodę:

  • każda osoba fizyczna/prawna, która na własny rachunek prowadzi „przedsiębiorstwo”

  • decyduje kwalifikacja faktyczna, a nie prawna

• okoliczności egzoneracyjne:

  • wykazanie braku winy nie wyłącza odpowiedzialności

  • może nastąpić jedynie z przyczyn wskazanych w ustawie

  • 435 KC przewiduje następujące okoliczności egzoneracyjne:

    • siła wyższa

    • wyłączna wina poszkodowanego

    • wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący „przedsiębiorstwo” nie ponosi odp.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody (art. 435 KC)

• odpowiedzialność z 435 KC ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody

• jeśli posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odp. ponosi posiadacz zależny

• przesłanki:

  • szkoda wyrządzona przez ruch mechanicznego środka komunikacji

  • adekwatny związek przyczynowy między szkodą a ruchem środka komunikacji

• mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody – każdy pojazd napędzany własnym urządzeniem mechanicznym

  • nie są nimi: pojazdy napędzane siłą mięśni ludzkich, zwierzęcych albo poruszane bezpośrednio za pomocą sił przyrody (np. lotnia)

  • muszą służyć celom komunikacyjnym

• ruch (nie ma definicji w KC):

  • sensu stricto – pojazd jest w ruchu wtedy, gdy pracuje jego własne urządzenie mechaniczne lub przemieszcza się w przestrzeni własnym napędem lub siłą bezwładności

  • sensu largo – (pogląd dominujący) pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika do zakończenia jazdy do miejsca przeznaczenia lub wskutek planowanej przerwy w podróży (zatrzymanie – też ruch)

• zasady odpowiedzialności:

  • ryzyka – reguła, od odpowiedzialności tej można się uwolnić wykazując jedną z okoliczności egz.:

    • siłę wyższą

    • wyłączną winę poszkodowanego

    • wyłączną winę osoby trzeciej

  • winy – wyjątkowo = przesłanki i zakres odp. określają przepisy ogólne o czynach niedozwolonych

    • dotyczy następujących sytuacji:

      • zderzenia się mechanicznych środków komunikacji

      • przewozu z grzeczności (nieodpłatny charakter)

• podmioty odpowiedzialne:

  • samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji – z reguły właściciel, ale może być nim inna osoba np. złodziej

  • posiadacz zależny – o ile posiadacz odda środek komunikacji w posiadanie zależne (najem, dzierżawę, użytkowanie, leasing)

  • nie ponoszą odp. osoby, które władają środkiem komunikacji za kogoś innego = dzierżyciele rzeczy

• ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów

  • posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez niego pojazdu

  • ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność gwarancyjną

  • poszkodowany może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń

Naprawienie szkody w przypadkach szczególnych. Szkoda na osobie:

• naprawienie szkody na osobie uregulowane jest w 444-448 KC

• obowiązek naprawienia szkody dot. zarówno szkody majątkowej jak i niemajątkowej (krzywdy)

• funkcja naprawienia szkody – odszkodowanie

• funkcja łagodząca za doznaną niewymierną materialnie krzywdę – zadośćuczynienie

• roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i zostały uznane na piśmie albo zostały przyznane prawomocnym orzeczeniem (dot. tylko spadkobrania)

• szkoda na osobie może być następstwem uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, naruszenia innych dóbr osobistych człowieka

• uszkodzenie ciała – naruszenie integralności fizycznej człowieka; oddziaływanie na ciało ludzkie, które pozostawia na nim wyraźny ślad, będący wynikiem naruszenia tkanek organizmu

• rozstrój zdrowia – oddziaływanie na organizm ludzki, które pociąga za sobą zakłócenie jego funkcji bez widocznego uszkodzenia organizmu

• poszkodowanym może być każdy człowiek, także nienarodzony

• poszkodowany – ten, przeciwko któremu było skierowane niedozwolone działanie sprawcy szkody

• zakres naprawienia – zróżnicowany w zależności od tego, czy skutkiem naruszenia dóbr osobistych jest śmierć człowieka, czy też nie

Naprawienie szkody wynikającej z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia:

• naprawienie szkody majątkowej na osobie-> poszkodowanemu na skutek uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia przysługują następujące roszczenia:

  • roszczenie o zwrot wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów (np. z pobytem w szpitalu, leczenia, koszty specjalnego odżywiania itd.)

  • roszczenie o rentę

    • jeśli utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy

    • szkoda – utrata dochodów z pracy, powstaje na skutek utraty przez poszkodowanego zdolności do pracy

    • jeśli zwiększyły się jego potrzeby/zmniejszyły się widoki na przyszłość

    • jeśli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić – poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa

  • roszczenie o jednorazowe odszkodowanie (kapitalizacja renty)

• naprawienie szkody niemajątkowej

  • podstawę prawną stanowią 445 i 448 KC

  • krzywda obejmuje cierpienia fizyczne i psychiczne osoby poszkodowanej

  • wyrównaniu służy instytucja zadośćuczynienia pieniężnego

  • forma rekompensaty za ujemne przeżycia będące skutkiem wyrządzania szkody

  • dodatkowo: ustawa przewiduje środek naprawy niemajątkowej szkody w postaci żądania, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny

  • ochrona dóbr osobistych za pomocą zadośćuczynienia pieniężnego przewidziana jest również w innych przepisach szczególnych (np. nawiązka w KK)

  • roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę:

    • przysługuje w następujących wypadkach (445 KC)

      • uszkodzenia ciała/wywołania rozstroju zdrowia

      • pozbawienia wolności

      • skłonienia za pomocą podstępu/gwałtu/nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

    • zadośćuczynienia w razie naruszenia innych dóbr osobistych można się domagać na podstawie 448 KC

    • żądanie zadośćuczynienie na podst. 445 jest niezależne od mającej zastosowanie w konkretnym przypadku zasady odpowiedzialności ex delicto

    • może go żądać każdy, kto został pokrzywdzony czynem niedozwolonym

    • zadośćuczynieniami jest przyznawane przez sąd w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego

    • krzywda obejmuje zarówno cierpienia fizyczne, jak i cierpienia moralne

    • pojęcie „suma odpowiednia” ma charakter nieokreślony

    • zadośćuczynienie ma mieć char. kompensacyjny

    • określenie wysokości zad. w razie uszkodzenia ciała – powinno opierać się na obiektywnych i sprawdzalnych kryteriach, kierować się jego celami i charakterem, przy uwzględnieniu jednak indywidualnej sytuacji stron

    • wysokość – musi pozostawać w zależności od intensywności doznanych cierpień moralnych i fizycznych, czasu ich trwania itd.

  • zbywalność i dziedziczność roszczenia o zadośćuczynienie:

    • jest niezbywalne, wyjątkowo może być zbyte jeśli jest wymagalne i zostało uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem

    • jest dziedziczne tylko wtedy, gdy:

      • zostało uznane na piśmie

      • powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego

• roszczenie o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny

  • na podst. 448 KC pokrzywdzony może żądać od sprawcy zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny

  • roszczenie to jest niezależne od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego

  • roszczenie pełni funkcję kompensacyjną – satysfakcja moralna

  • roszczenie to jest dziedziczne, gdy zostało uznane na piśmie albo powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego

Naprawienie szkody na osobie w przypadku śmierci poszkodowanego:

• szczególna regulacja – 446 KC (dotyczy syt. kiedy następstwem uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia jest śmierć człowieka

• śmierć musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, natomiast bez znaczenia jest to, w jakim czasie skutek taki nastąpił

• przepis 446§2 i 3 KC stanowi wyjątek od odgórnie przyjętej zasady, że odszkodowanie przysługuje jedynie osobie, która bezpośrednio poniosła szkodę

• określony w ustawie krąg osób może wystąpić przeciwko odpowiedzialnemu za szkodę z następującymi roszczeniami (446 KC)

  • ten, kto poniósł koszty leczenia i pogrzebu może żądać ich zwrotu od zobowiązanego do naprawienia szkody

  • osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty – tzw. renta obligatoryjna

  • inne osoby bliskie, którym zmarły stale i dobrowolnie dostarczał środków utrzymania, mogą żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty

  • sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego jednorazowe stosowne odszkodowanie jeśli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej

Odpowiedzialność za szkody prenatalne*:

• 446¹ KC dotyczy możliwości żądania przez dziecko naprawienia szkód doznanych przez nie przed urodzeniem

• szkoda prenatalna – szkoda doznana przez dziecko na skutek zdarzeń, które miały miejsce przed jego narodzeniem

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny:

• uregulowana w 449¹ - 449¹¹

• odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można z góry wyłączyć ani ograniczyć (można ją rozszerzyć)

• przepisy nie wyłączają odp. za szkody na zasadach ogólnych, za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości

• produkt – rzecz ruchoma, nawet połączona z inną rzeczą; za produkt uważa się również zwierzęta i energię elektryczną

• produkt jest niebezpieczny, jeżeli nie zapewnia bezpieczeństwa jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu

• normalne użycie = użycie zgodnie z przeznaczeniem + użycie możliwe do przewidzenia prawdopodobnie niewłaściwe wykorzystanie produktu

• o tym, czy produkt jest niebezpieczny decydują okoliczności z chwili wprowadzania go do obrotu

• podmioty odpowiedzialne za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny:

  • producent, który w zakresie swojej działalności gospodarczej wytwarza ten produkt

  • wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu (chyba, że przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja/wskazówka producenta)

  • producent nominalny (ten, kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia podaje się za producenta)

  • importer

  • ten, kto w zakresie swojej działalności zbył produkt niebezpieczny (jeśli nie wiadomo, kto jest producentem, producentem nominalnym lub importerem)

    • może się uwolnić od odpowiedzialności, jeśli w ciągu miesiąca od zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta, producenta nominalnego lub importera

  • producent oraz wytwórca materiału albo części składowej produktu, tzw. producent nominalny i importer, odpowiadają solidarnie

• podmioty uprawnione do żądania odszkodowania:

  • każdy, kto poniósł szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

  • odp. obejmuje zarówno szkodę na osobie, jak i na mieniu

  • w przypadku szkód na mieniu – krąg osób uprawnionych do żądania odszkodowania został ograniczony wyłącznie do osób fizycznych

• odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka

• producent nie odpowiada za szkody jeżeli wykaże, że:

  • produktu nie wprowadził do obrotu

  • wprowadzenie produktu nastąpiło poza zakresem działalności gospodarczej producenta

  • właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu

  • nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu

• przesłanki odpowiedzialności

  • wyrządzenie szkody przez produkt niebezpieczny

  • adekwatny związek przyczynowy

• odszkodowanie za szkodę na mieniu nie obejmuje:

  • uszkodzenia samego produktu

  • korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z jego używaniem

• odszkodowanie nie przysługuje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty będącej równowartością 500€

• przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody – 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się/mógł się przy zachowaniu należytej staranności się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia

• w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat od dnia wprowadzenia produktu do obrotu

Współodpowiedzialność za szkodę*

• jeśli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, to ich odpowiedzialność jest solidarna = jest to solidarność bierna

• solidarna odpowiedzialność jest oparta na art. 411§1 KC, który ma charakter normy bezwzględnie wiążącej

• przepis ten nie przewiduje wyjątków od zasady solidarnej odpowiedzialności

• dłużnik, odpowiadający solidarnie z innymi osobami za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, nie może uzyskać – w drodze powództwa o ustalenie - orzeczenia określającego zakres odpowiedzialności jego i innych osób

• przesłanki współodpowiedzialności

  • wyrządzenie jednej szkody czynem niedozwolonym przez kilka osób

  • zdarzenie powodujące szkodę, z którym przepis ustawy wiąże odpowiedzialność (czyny niedozwolone), współodpowiedzialność za czyn niedozwolony mogą ponosić także osoby, których odpowiedzialność wynika z różnych zdarzeń i opiera się na różnej zasadzie odpowiedzialności

  • adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem (zdarzeniami), z którego szkoda wynikła, a jedną szkodą

• roszczenia regresowe – jeśli jeden z dłużników solidarnych naprawił szkodę, która była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, to przysługuje mu przeciwko pozostałym dłużnikom roszczenie regresowe

  • o jego powstaniu decyduje chwila naprawienia szkody przez jednego z dłużników solidarnych

Obowiązek zapobieżenia szkodzie – art. 439 KC:

• przepisy KC obok obowiązku naprawienia szkody nakładają na podmioty prawa cywilnego obowiązek zapobieżenia szkodzie

• roszczenie o zapobieżenie szkodzie przysługuje każdemu, komu wskutek zachowania się innej osoby zagraża bezpośrednio szkoda (zarówno na mieniu, jak i na osobie)

• zagrożenie wyrządzenia szkody może mieć miejsce w szczególności:

  • wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez inną osobę przedsiębiorstwa/zakładu

  • wskutek braku należytego nadzoru nad stanem posiadanego przez inną osobę budynku

  • w razie rozpoczęcia budowy na gruncie, która mogłaby naruszyć posiadanie posiadacza nieruchomości albo grozić wyrządzeniem szkody (374 KC)

  • w razie istnienia prawdopodobieństwa naruszenia dobra osobistego (24§1 KC)

• 439 KC znajduje zastosowanie do szkód wynikających z czynów niedozwolonych (tylko)

• podmiot, któremu wskutek zachowania się innej osoby zagraża bezpośrednio szkoda może żądać

  • żeby ta osoba powzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa

  • w razie potrzeby, aby dała odpowiednie zabezpieczenie

• z prewencyjną funkcją art. 439 KC pozostaje w zwz. regulacja art. 438 – dot. odpowiedzialności za szkody poniesione w cudzym/wspólnym interesie

  • szkodą poniesioną w cudzym/wspólnym interesie jest szkoda majątkowa poniesiona przymusowo/dobrowolnie w celu odwrócenia grożącego innej osobie lub nawet wspólnego niebezpieczeństwa

  • osoba, która poniosła tę szkodę może żądać naprawienia strat w odpowiednim stos. do osób, które odniosły z tego korzyść

Przedawnienie roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych:

• regulacja – 442¹ KC

• roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym – 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia (ograniczony terminem dziesięcioletnim – roszczenie przedawnia się w każdym razie po upływie 10 lat od wyrządzenia szkody)

• roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zbrodni/występku – 20 lat od popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia

• roszczenie o naprawienie szkody na osobie - 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do naprawienia + przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez nich pełnoletniości

Zbieg odpowiedzialności ex delicto i ex contractu:

• zachodzi wtedy, gdy dłużnik nie tylko nie wykonuje/nienależycie wykonuje swoje zobowiązanie umowne, lecz jednocześnie narusza nakaz/zakaz zobowiązujący go niezależnie od istniejącego między stronami stosunku prawnego = charakter deliktu cywilnego

• czynu niedozwolonego można się dopuścić i wtedy, gdy poszkodowanego i sprawcę łączy stosunek zobowiązaniowy, ale gdy jednocześnie szkoda jest następstwem takiego działania/zaniechania sprawcy, które stanowi samoistne tzn. niezależne od zakresu istniejącego zobowiązania, naruszenie ogólne obowiązującego przepisu prawa/zasad współżycia społecznego

• okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie/nienależyte wykonanie istniejącego zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba, że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego (443 KC)

• w przypadku zbiegu roszczeń ex delicto i ex contractu nie mogą one być dochodzone łącznie (kumulatywnie)

• poszkodowany – możliwość wskazania roszczenia i podstawy prawnej jego dochodzenia, chyba, że ustawa przewiduje prymat odpowiedzialności deliktowej lub kontraktowej

  • wybór może nastąpić przez samo wskazanie faktów uzasadniających żądanie pozwu

• sąd w razie wątpliwości powinien przyjąć taką podstawę prawną, która jest bardziej korzystna dla poszkodowanego

Wykonanie zobowiązania

Wiadomości ogólne:

• wykonanie zobowiązania – następuje przez spełnienie świadczenia

• przepisy dot. wykonywania zobowiązań odnoszą się do wszystkich zobowiązań, niezależnie od źródła ich powstania

• charakter prawny: spór w doktrynie

  • jest czynnością prawną

  • może mieć też postać czynności faktycznej

  • może przybrać postać albo czynności prawnej albo faktycznej, w przypadku faktycznej nie jest konieczne, aby dłużnik miał wolę jej wykonania – pogląd dominujący

• dłużnik powinien wykonać zobowiązanie z uwzględnieniem następujących kryteriów:

  • zgodnie z jego treścią

  • w sposób odpowiadający społeczno-gospodarczemu celowi zobowiązania

  • zgodnie z zasadami współżycia społecznego

  • w sposób odpowiadający ustalonym zwyczajom

• wierzyciel – powinien współdziałać z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania

• 354 KC – obciąża wierzyciela i dłużnika obowiązkiem współdziałania

• dłużnik powinien wykonać zobowiązanie z zachowaniem należytej staranności wymaganej w stosunkach danego rodzaju – 355§1 KC

• jeśli dłużnik nie wykona zobowiązania/wykona je niezgodnie z kryteriami wskazanymi w 354 KC, to ma obowiązek naprawienia wynikłej stąd szkody

Podmioty wykonania zobowiązania:

• dłużnik i osoby trzecie:

  • obowiązek wykonania zobowiązania ciąży na dłużniku

  • osobiste wykonanie zobowiązania przez dłużnika jest wymagane jeśli wynika to z treści czynności prawnej, przepisu ustawy lub właściwości zobowiązania – w tych wypadkach wierzyciel może żądać osobistego świadczenia przez dłużnika

  • we wszystkich innych wypadkach – świadczenie może zostać wykonane przez osobę trzecią za wiedzą dłużnika (wiedza dłużnika o spełnieniu świadczenia nie jest wymagana, jeśli przedmiotem świadczenia są pieniądze)

  • wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, jeśli wierzytelność pieniężna jest wymagalna

  • posłużenie się przez dłużnika osobą trzecią przy wykonaniu zobowiązania – nie wyłącza jego odpowiedzialności (jest odpowiedzialny jak za własne działanie lub zaniechanie)

• wierzyciel:

  • jest osobą uprawnioną do odbioru świadczenia (może również upoważnić osoby trzecie do odbioru świadczenia)

  • jeśli świadczenie zostaje spełnione do rąk osoby nieuprawnionej, to dłużnik nie zostaje zwolniony ze zobowiązania

  • w szczególnych przypadkach chroniona jest dobra wiara:

    • gdy dłużnik spełnia świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, to zwalnia się z zobowiązania, chyba ze było zastrzeżone, iż świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela albo dłużnik działał w złej wierze – 464 KC

    • gdy dłużnik spełnia świadczenie do rąk poprzedniego wierzyciela, a nie został zawiadomiony o przelewie, to zwalnia się z zobowiązania, chyba że w chwili spełnienia świadczenia o przelewie wiedział – 512 KC

Przedmiot wykonania:

• jeśli świadczenie jest niepodzielne – nie może być wykonane częściami

• jeśli świadczenie jest podzielne – może być wykonane częściami

• prawidłowe wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu świadczenia w całości – wyjątki mogą wynikać z:

  • treści zobowiązania

  • ustawy

  • orzeczenia sądowego

• wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że naruszałoby to jego uzasadniony interes

• wymagane jest aby dłużnik spełnił świadczenie należytej jakości, jeśli oznaczenie nie wynika z treści umowy, powinien świadczyć rzeczy średniej jakości

• dłużnik może zwolnić się ze zobowiązania, spełniając inne świadczenie niż wynika to z treści zobowiązania (wygasa, jeśli dłużnik spełnia inne świadczenie za zgodą wierzyciela)

Zarachowanie świadczenia na poczet kilku długów:

• jeśli dłużnik ma względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju, to przy spełnieniu świadczenia może wskazać, który dług chce zaspokoić

• wierzycielowi przysługuje uprawnienie do zaliczenia na związane z tym długiem zaległe należności uboczne

• jeśli dłużnik nie wskazał, który z długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie od wierzyciela, w którym ten zaliczył otrzymane świadczenia na poczt jednego z nich, to nie może już żądać zaliczenia na poczet innego

• jeśli strony nie wskazały długu, na poczet którego zaliczone jest świadczenie, to świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu najdawniej wymagalnego

Miejsce spełnienia świadczenia:

• zasada: miejsce określa treść zobowiązania lub jego właściwość

• reguły ustalenia miejsca świadczenia:

  • świadczenie niepieniężne – powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę

  • świadczenie pieniężne – powinno być spełnione w miejscu zamieszkania/siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia (jeśli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania/siedzibę – ponosi nadwyżkę kosztów)

  • zobowiązanie mające związek z przedsiębiorstwem dłużnika/wierzyciela – o miejscu rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa

  • rozliczenia bezgotówkowe – miejscem spełnienia świadczenia jest rachunek bankowy wierzyciela

Termin spełnienia świadczenia:

• zobowiązanie powinno być wykonane we właściwym terminie

• zasada: termin spełnienia świadczenia wynika z treści/właściwości zobowiązania

• jeśli termin nie jest oznaczony – dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela do wykonania

• wezwanie – nie wymaga szczególnej formy

• wyjątkowo: wierzyciel jest uprawniony do żądania spełnienia świadczenia przed nadejściem terminu w sytuacjach gdy:

  • dłużnik stał się niewypłacalny

  • wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu

• termin może być oznaczony przez wskazanie konkretnej daty lub wskazanie zdarzeń, które z pewnością nastąpią (np. kiedy spadnie pierwszy śnieg)

• nadejście terminu -> roszczenie wierzyciela staje się wymagalne, zaczyna biec termin przedawnienia roszczenia

• termin może być zastrzeżony

  • na korzyść dłużnika (dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego spełnienia świadczenia, wierzyciel nie może się go domagać przed terminem)

  • na korzyść wierzyciela (wierzyciel nie ma obowiązku przyjęcia świadczenia przed nadejściem terminu, ale może żądać wcześniejszego spełnienia świadczenia)

  • na korzyść obu stron (ani wierzyciel nie może żądać spełnienia świadczenia, ani dłużnik nie może go spełnić)

  • w razie wątpliwości – na korzyść dłużnika

Zasady wykonywania zobowiązań z umów wzajemnych

• świadczenia powinny być spełnione jednocześnie (488 KC)

• każda ze stron może się powstrzymać ze spełnieniem świadczenia dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego

• obowiązek wcześniejszego świadczenia jednej ze stron może wynikać:

  • z umowy

  • z ustawy

  • z orzeczenia sądu/decyzji innego organu

• jeśli jedna ze stron jest zobowiązana do wcześniejszego spełnienia świadczenia, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, to strona zobowiązana do świadczenia wcześniejszego może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego/nie da zabezpieczenia

• uprawnienie do wstrzymania się ze spełnieniem wcześniejszego świadczenia nie przysługuje stronie, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o złym stanie majątkowym drugiej strony

Dowody wykonania zobowiązania:

• dłużnik jest zainteresowany w uzyskaniu dowodu wykonania zobowiązania

• dowód taki może stanowić pokwitowanie wystawione przez wierzyciela/inną uprawnioną osobę

• dłużnik, spełniając świadczenie może żądać wystawienia przez wierzyciela pokwitowania (462§1 KC) – najczęściej występuje w formie pisemnej

• pokwitowanie jest dokumentem prywatnym w rozumieniu KPC i jako taki potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała, złożyła tej treści oświadczenie; należy do oświadczeń wiedzy; jego funkcją jest ułatwienie dłużnikowi udowodnienia, że spełnił świadczenie

• koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba, że umówiono się inaczej

• z pokwitowaniem zapłaty dłużnika związane są następujące domniemania prawne: 466 KC

  • domniemanie zapłaty, obok sumy głównej również należności ubocznych

  • domniemanie, że spełnione zostały również wymagalne wcześniej świadczenia okresowe

• wierzyciel nie musi wydawać dokumentu stwierdzającego zobowiązanie, jeśli nastąpiła jego utrata

• dłużnik może jednak żądać od wierzyciela oświadczenia na piśmie, że dokument został utracony (465§2 KC)

• jeśli wierzyciel odmawia zwrotu dokumentu lub pisemnego oświadczenia o jego utracie, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia lub złożyć jego przedmiot do depozytu sądowego

Prawo zatrzymania – ius retentionis:

• w przypadkach przewidzianych w ustawie dłużnikowi przysługuje prawo zatrzymania

• polega na tym, że dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia do chwili, gdy wierzyciel nie spełni świadczenia lub nie da zabezpieczenia roszczeń przysługujących dłużnikowi z innego tytułu

• ratio legis prawa zatrzymania polega na tym, że pozwala ono wywrzeć presję na wierzyciela, aby ten zaspokoił lub zabezpieczył roszczenie dłużnika wobec wierzyciela

• przysługuje:

  • zobowiązanemu do wydania rzeczy cudzej do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej

    • nie dot. sytuacji gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego, obowiązek dotyczy zwrotu rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych

  • każdej ze stron umowy wzajemnej (dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia/nie zabezpieczy roszczenia o zwrot świadczenia)

  • wynajmującemu w odniesieniu do rzeczy ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu i obciążonych zastawem w celu zabezpieczenia zaległego czynszu, dopóki zaległy czynsz nie zostanie zapłacony lub zabezpieczony

Klauzula rebus sic stantibus (art. 357¹ KC)

• klauzula rebus sic stantibus dopuszcza modyfikację zobowiązania ze względu na nadzwyczajną zmianę okoliczności

• nie wyłącza ona zasady pacta sunt servanda, a jedynie łagodzi ją – pozwala w pewnych okolicznościach uwzględnić wpływ zmiany stosunków społeczno-gospodarczych na treść i wykonanie zobowiązania

• przesłanki zastosowania klauzuli:

  • nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków – zmiana musi mieć charakter powszechny, dotyczący stosunków społeczno-gospodarczych, może być następstwem zdarzeń o char. przyrodniczym lub innym – chodzi tu o zdarzenia nagłe, wyjątkowe, których nie można było przewidzieć

  • nadzwyczajna zmiana stosunków powoduje, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą

  • strony nie przewidziały przy zawarciu umowy wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na łączące ich zobowiązanie

• skutki zastosowania klauzuli rebus sic stantibus:

  • klauzulę stosuje sąd, który może dokonać zmiany w treści zobowiązania w następujący sposób:

    • oznaczyć sposób wykonania zobowiązania – zmienić miejsce, czas lub sposób spełnienia świadczenia

    • oznaczyć wysokość świadczenia – może zostać podwyższone, jeśli wierzyciel jest narażony na rażącą stratę lub obniżone, jeśli strata grozi dłużnikowi

    • rozwiązać umowę – sąd, w razie potrzeby może orzec o rozliczeniach stron, jeśli umowa została w całości wykonana, to jej rozwiązanie nie jest możliwe

  • sąd, wydając rozstrzygnięcie na podstawie 357¹ KC powinien wziąć pod uwagę następujące kryteria:

    • interesy obu stron

    • zasady współżycia społecznego

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania:

• niewykonanie zobowiązania – gdy dłużnik nie spełnia świadczenia należnego wierzycielowi zgodnie z treścią stosunku obligacyjnego

• nienależyte wykonanie – dłużnik wprawdzie świadczy wierzycielowi, ale w sposób nienależyty, niezgodny z treścią zobowiązania

• niewykonanie/nienależyte wykonanie powoduje, że wierzyciel może dochodzić przymusowego wyegzekwowania świadczenia; jeśli wyegzekwowanie jest niemożliwe lub wierzyciel nie ma już interesu w uzyskaniu pierwotnego świadczenia, to może żądać naprawienia szkody z tego wynikłej

• roszczenie odszkodowawcze przysługuje zatem wierzycielowi w następujących sytuacjach:

  • gdy wykonanie zobowiązania przez dłużnika zgodnie z jego treścią jest niemożliwe, świadczenie odszkodowawcze występuje tu zamiast świadczenia głównego

  • gdy dłużnik dopuszcza się zwłoki w spełnieniu świadczenia; świadczenie odszkodowawcze występuje tu obok możliwości żądania wykonania zobowiązania

  • gdy dłużnik spełnia świadczenie w sposób nienależyty; świadczenie odszkodowawcze występuje tu obok roszczenia o należyte spełnienie świadczenia

Przesłanki i zasady odpowiedzialności dłużnika (odpowiedzialność kontraktowa):

• odpowiedzialność dłużnika za nienależyte wykonanie/niewykonanie zobowiązania określana jest pojęciem „odpowiedzialności kontraktowej” – 471 i nast. KC

• odpowiedzialność powstaje na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego już zobowiązania wynikającego z umowy lub innych zdarzeń prawnych

• przesłanki:

  • powstanie szkody, którą poniósł wierzyciel (tylko majątkowa)

  • powstanie szkody wynika z niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania

  • między zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a szkodą istnieje związek przyczynowy

Opóźnienie dłużnika:

• dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, jeśli nie spełnia świadczenia w terminie oznaczonym w sposób dostatecznie ścisły lub wynikającym z właściwość i zobowiązania

• gdy termin nie został w ten sposób oznaczony – jeżeli nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu do wykonania

• opóźnienie dotyczy sytuacji, w której spełnienie świadczenia jest możliwe, ale nie zostało ono spełnione w terminie

  • nie odnosi się do niemożliwości świadczenia

• opóźnienie – jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

  • opóźnienie kwalifikowane = zwłoka

• niespełnienie świadczenia w terminie -> nie zostaje ono należycie wykonane

• wierzyciel może:

  • żądać spełnienia świadczenia

  • żądać zapłaty odsetek za opóźnienie (tylko tam, gdzie przedmiotem świadczenia są pieniądze)

Zwłoka dłużnika

• zwłoka – opóźnienie kwalifikowane, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w oznaczonym terminie

• gdy termin nie został oznaczony – jeśli nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu go do wykonania i jest to następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność

• zwłoka nie musi być zawiniona przez dłużnika (np. wina osób, którym wykonanie zobowiązania powierza)

• dłużnik może wykazać, ze nie popadł w zwłokę

• skutki zwłoki:

  • wierzyciel może nadal domagać się wykonania zobowiązania, a dodatkowo może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

  • wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, jeśli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie

  • jeśli przedmiotem świadczenia była rzecz oznaczona co do tożsamości, to dłużnik będący w zwłoce odpowiada za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia

    • może się zwolnić z tej odpowiedzialności jeśli wykaże, że utrata lub uszkodzenie rzeczy nastąpiłoby też wtedym, gdyby świadczenie zostało spełnione we właściwym czasie – odpowiedzialność za casus mixtus (przypadek mieszany) – ma miejsce, gdy dłużnik nie jest w stanie wykazać związku przyczynowego między zwłoką a utratą/uszkodzeniem rzeczy

  • wierzyciel może żądać wykonania zastępczego w nast. wypadkach:

    • jeśli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku

    • jeśli świadczenie dłużnika polega na czynieniu dłużnika w taki sposób, że nie wymaga to osobistego działania dłużnika, to wierzyciel może żądać upoważnienia przez sad do wykonania czynności na koszt dłużnika, zachowując przy tym roszczenie o naprawienie szkody

    • jeśli świadczenie dłużnika polega na zaniechaniu – wierzyciel może żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, zachowując roszczenie o naprawienie szkody

    • w wypadkach nagłych czynność na koszt dłużnika lub usunięcie na jego koszt tego, co wbrew zobowiązaniu uczynił, może był wykonana przez wierzyciela bez upoważnienia sądu, zachowuje przy tym roszczenie o naprawienie szkody

  • gdy dłużnik popadnie w zwłokę co do części świadczenia, to wierzycielowi przysługują uprawnienia tylko w stos. do tej części świadczenia

Szczególna regulacja – skutki zwłoki dłużnika przy wykonaniu zobowiązania z umów wzajemnych:

• jeśli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki, druga może wyznaczyć jej dodatkowy termin do wykonania, z zagrożenie, że w razie jego bezskutecznego upływu, będzie uprawniona do odstąpienia od umowy

• strona może bez wyznaczania dodatkowego terminu lub po jego bezskutecznym upływie, żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

• jeśli świadczenia obu stron w zobowiązaniu wzajemnym są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki co do cz. świadczenia, to uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, wg jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty niespełnionego świadczenia

  • strona może także odstąpić od umowy w całości, jeśli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia

  • odstąpienie – skutek ex tunc = strony mają sobie zwrócić wszystko, co wzajemnie świadczyły

  • np. A i B zawarli umowę o wykonanie 12 artystycznie rzeźbionych krzeseł. B dopuścił się zwłoki w wykonaniu 6 krzeseł. A zapłacił cenę za 6 wykonanych krzeseł i postanowił odstąpić od umowy co do całej reszty niespełnionego świadczenia.

• jeśli świadczenie jednej ze stron ma charakter ciągły i dłużnik popadnie w zwłokę, to drugiej stronie przysługuje uprawnienie do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym lub przy zachowaniu dodatkowych przesłanek

Zwłoka wierzyciela:

• ma miejsce, gdy zobowiązanie zostaje niewykonane w terminie z przyczyn leżących po stronie wierzyciela

• wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu:

  • uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia

  • odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

  • oświadcza dłużnikowi, ze świadczenia nie przyjmuje

• skutki:

  • zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika od wykonania zobowiązania

  • dłużnik może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

  • dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (wygaśnięcie zobowiązania)

  • w przypadku zwłoki wierzyciela w umowach wzajemnych wierzycielowi nie przysługuje uprawnienie do wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia wzajemnego

Kara umowna:

• na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, strony stosunku obligacyjnego mogą określić w umowie i zakres naprawienia szkody = odszkodowanie umowne (kara umowna)

• zakres odp. z tytułu kary umowne = pokrywa się z zakresem ogólnej odp. dłużnika za niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania

• przesłanki – określone przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności

• granice kształtowania obowiązku zapłaty kary umownej wyznaczają poza 438 KC, przepisy imperatywne

• zastrzeżenie kary umownej dot. jedynie zobowiązań niepieniężnych

• jest surogatem odszkodowania za niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania

• w zobowiązaniach pieniężnych kara umowna = odsetki

• należy się wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania i zobowiązanie było ważne

• może przybrać postać kwoty pieniężnej w okr. wysokości lub może zostać określona przez wskazanie relacji do okr. wartości np. 50% wartości świadczenia głównego

• jeśli została zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania – wierzyciel może domagać się albo wykonania zobowiązania albo zapłaty oznaczonej kary umownej

• jeśli strony zastrzegły karę umowną na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania, wierzyciel obok kary umownej może żądać wykonania zobowiązania

• kara należy się wierzycielowi w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody

• dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się ze zobowiązania przez jej zapłatę

  • może żądać zmniejszenia kary umownej

    • gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane

    • gdy kara jest rażąco wygórowana

• przepisy o karze umownej = odpowiednio, gdy przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik, nawet bez umownego zastrzeżenia, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę

Wygaśnięcie zobowiązań

Wygaśnięcie zobowiązania:

• zasada: następuje z chwilą wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią lub jeżeli została naprawiona szkoda na skutek jego niewykonania

• inne zdarzenia prawne również powodują wygaśnięcie zobowiązania

• zobowiązanie – wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela lub bez jego zaspokojenia

  • z zaspokojeniem wierzyciela:

    • świadczenie w miejsce wypełnienia – datio in solutum

    • potrącenia

    • odnowienia

    • złożenia przedmiotu do depozytu sądowego

  • bez zaspokojenia interesu wierzyciela

    • ziszczenie się warunku rozwiązującego

    • nadejście terminu końcowego

    • śmierć dłużnika lub wierzyciela (przy zobowiązaniach, które mają charakter osobisty)

    • konfuzji

    • niemożliwości świadczenia

    • zwolnienia z długu

    • rozwiązania umowy przez strony

    • rozwiązania umowy przez sąd

Datio in solutum – świadczenie w miejsce wypełnienia

• polega na tym, że dłużnik zamiast świadczenia pierwotnego spełnia na rzecz wierzyciela inne świadczenie

• jeśli wierzyciel przyjmie świadczenie zastępcze, to zobowiązanie wygasa

• mają tu zastosowanie ogólne przesłanki ważności czynności prawnych

• umowa może być w konkretnych okolicznościach nieważna np. z powodu sprzeczności z zasadami współ. społ.

• przesłanki skutecznego datio in solutum

  • zgoda wierzyciela na przyjęcie świadczenia

  • faktyczne spełnienie innego świadczenia

• jeśli przedmiotem świadczenia zastępczego są rzeczy, które mają wady, mimo tego zobowiązanie pierwotne wygasa, a dłużnik jest odp. z tytułu rękojmi -> wierzyciel nie może żądać od dłużnika świadczenia pierwotnego

Potrącenie – kompensacja:

• dwie osoby będące jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami, dokonują umorzenia przysługujących sobie wzajemnie wierzytelności

• umorzenie – następuje poprzez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej wierzytelności

• pozwala na łatwiejsze zwolnienie się z obowiązku wykonania zobowiązania bez konieczności wykonywania świadczenia przez każdą ze stron

• dwa rodzaje potrącenia

  • ustawowe – przez złożenie jednostronnego ośw. woli przez jednego z wierzycieli (499 KC)

  • umowne – przez zawarcie umowy między wzajemnymi wierzycielami

• od potrącenia jako czynności materialnoprawnej należy odróżnić zarzut potrącenia będący czynnością procesową

• przesłanki potrącenia:

  • dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami

  • przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku

  • obie wierzytelności muszą być wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem/innym organem państwowym

  • wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia musi być zaskarżalna (nie uległą jeszcze przedawnieniu)

• wyłączenie możliwości potrącenia – dotyczy to (505 KC):

  • wierzytelności niepodlegające zajęciu

  • wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania

  • wierzytelności z czynów niedozwolonych

  • wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne (np. art. 1087 KPC)

  • 504 KC - Zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.

  • wyłącznie możliwości dokonania potrącenia może wynikać z woli stron wyrażonej w umowie

• skutki potrącenia:

  • jest to uprawnienie kształtujące

  • potrącenia dokonuje się przez złożenie jednostronnego ośw. woli drugiej stronie

  • nie wymaga zachowania żadnej szczególne formy, nie może być złożone pod warunkiem/z zastrzeżeniem terminu

  • można je złożyć również przed sądem w postaci zarzutu

  • ośw. o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe

  • obie wierzytelności umarzają się wzajemnie

    • jeśli miały różną wysokość, to wzajemne umorzenie następuje tylko do wysokości niższej

    • wierzytelność raz umorzona nie może być przedmiotem ponownego przedstawienia do potrącenia

Odnowienie – art. 506 KC

• umowa między dłużnikiem a wierzycielem zawierana w celu umorzenia zobowiązania

• dłużnik zobowiązuje si za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie niż to, do którego był zobowiązany lub to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej

• przesłanką ważności jest istnienie między stronami ważnego dawnego zobowiązania

• wygasa dotychczasowe zobowiązanie

• skutkiem odnowienia jest to, ze dotychczasowe zobowiązanie wygasa

• między dłużnikiem a wierzycielem powstaje nowy stosunek obligacyjny, który różni się od dotychczasowego albo świadczeniem, albo podstawą prawną świadczenia

• umowa nowacyjna powinna zawierać wyraźne/dorozumiane oświadczenia stron, że dokonują odnowienia zobowiązania, a nie mają zamiaru zaciągnięcia kolejnego

• przepis 506 KC nie rozstrzyga o tym, jak dalece treść nowego zobowiązania powinna się różnić od treści dotychczasowego zobowiązania

• nie wymaga zachowania szczególnej formy

  • wyjątek: sytuacje, gdy przepisy szczególne przewidują dla okr. zobowiązania zachowanie tej formy

• skutki:

  • wygasa dotychczasowe zobowiązanie dłużnika

  • wygasają związane ze zobowiązaniem prawa akcesoryjne (chyba, że poręczyciel lub osoba trzecia dająca zabezp. wyraża zgodę na dalsze ich trwanie)

Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego:

• do wygaśnięcia zobowiązania może prowadzić złożenie świadczenia do depozytu sądowego

• dotyczy to jedynie świadczeń, których przedmiot można złożyć do depozytu

• skutki: takie same jak spełnienie świadczenia (zobowiązanie wygasa, wierzyciel jest zobowiązany do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu)

• dłużnik może złożyć przedmiot do depozytu tylko w wypadkach wskazanych w ustawie:

  • jeśli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odp., nie wie, kto jest wierzycielem albo nie zna miejsca zamieszkania/siedziby wierzyciela

  • jeśli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przeds. uprawnionego do przyjęcia św.

  • jeśli powstał spór, kto jest wierzycielem

  • jeśli z powodu innych okoliczności dot. osoby wierzyciela świadczenia nie może być spełnione

  • jeśli przepisy szczególne tak stanowią (np. 486 KC)

• dłużnik – obowiązek niezwłocznego zawiadomienia wierzyciela o złożeniu przedmiotu (na piśmie!)

• zasady i tryb – KPC i odrębna ustawa

• właściwość sądu:

  • co do zasady właściwy jest sąd miejsca wykonania zobowiązania

  • jeśli miejsca nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wierzyciela

  • jeśli wierzyciel nie jest znany lub nie jest znane jego msc. zamieszkania, to właściwy jest sąd miejsca zamieszkania dłużnika

  • jeśli zobowiązanie zabezpieczone jest wpisem w księdze wieczystej, to właściwy jest sąd miejsca położenia nieruchomości

• treść wniosku o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu powinna zawierać:

  • określenie zobowiązania, w którego wykonaniu składa się przedmiot

  • okoliczności uzasadniające złożenie

  • dokładne oznaczenie przedmiotu, który ma być złożony

  • wskazanie osoby, której przedmiot ma być wydany oraz warunki, pod którymi wydanie ma nastąpić

• sąd – ocena, czy złożenie do depozytu jest prawnie uzasadnione

• złożenie – dopiero po uzyskaniu zezwolenia sądu, wyjątek stanowią świadczenia pieniężne w pieniądzu polskim

• takie skutki, jak spełnienie świadczenia

• dłużnik – prawo do odebrania przedmiotu świadczenia, gdy wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu

• dłużnik może żądać wydania mu depozytu tylko za zgodą wierzyciela, jeśli zobowiązanie było zabezpieczone wpisem w księdze wieczystej, a na skutek złożenia przedmiotu nastąpiło wykreślenie tego wpisu

• dłużnik – odebranie przedmiotu świadczenia do czasu likwidacji niepodjętego depozytu wg przepisów ustawy o likwidacji niepodjętych depozytów

• likwidacja – z mocy prawa, w razie niepodjęcia depozytu przez uprawnionego mimo upływu terminu do odbioru depozytu

  • termin – 3 lata od dnia doręczenia wezwania do odbioru uprawnionemu

• w przypadku odebrania przez dłużnika świadczenia z depozytu – złożenie uważa się za niebyłe

• skutki złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu:

  • zobowiązanie wygasa

  • dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia do rąk wierzyciela, odsyłając go do depozytu sądowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia

  • ustaje obowiązek dłużnika zachowania rzeczy

  • ustaje obowiązek dłużnika zapłaty odsetek

  • na wierzyciela przechodzi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy

Zwolnienie z długu

• umowa między wierzycielem a dłużnikiem, na podstawie której dłużnik zostaje zwolniony z zobowiązania

• dla wywołania takiego skutku dłużnik musi złożyć oświadczenie, że zwolnienie z długu przyjmuje (może ono obejmować jedynie dług istniejący)

• zwolnienie może mieć miejsce również przy solidarnej odpowiedzialności dłużników (można też zwolnić jednego z dłużników)

• umowa ta ma charakter rozporządzający, kauzalny; może być odpłatna lub pod tytułem darmym, może być zawarta pod tytułem darmym

• skutkiem umowy jest wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela

  • wraz z wierzytelnością wygasają wszystkie prawa uboczne

Rozwiązanie umowy (contrarius consensus):

• dopuszczalne jest rozwiązanie przez strony istniejącego między nimi stosunku obligacyjnego przez zawarcie umowy rozwiązującej

• zobowiązanie wygasa bez zaspokojenia wierzyciela

• w treści strony mogą określić, czy wywiera ona jedynie skutek na przyszłość, czy skutkuje ex tunc

• jeśli rozwiązanie umowy skutkuje jedynie na przyszłość a pewne świadczenia w wykonaniu zobowiązania zostały już spełnione, to strony nie mają obowiązku ich zwrotu

• jeśli umowa rozwiązująca wywołuje skutek ex tunc, to strony mają obowiązek zwrotu spełnionych świadczeń

• rozwiązanie umowy powoduje ustanie zobowiązania, ale nie powoduje generalnego wygaśnięcia roszczeń o świadczenia wynikające z umowy

• forma: jeśli umowa została zawarta w formie pisemnej, to rozwiązanie powinno być stwierdzone pismem (ad probationem)

  • jeśli umowa obligacyjna została zawarta w innej formie szczególnej, to jej rozwiązanie nie wymaga zachowania takiej formy

• w przypadku rozwiązania umowy wzajemnej stosuje się odpowiednio przepisy dot. skutków odstąpienia od takiej umowy

• w przypadkach przewidzianych w ustawie możliwe jest rozwiązane umowy przez sąd (np. 874 KPC)

Zmiana wierzyciela lub dłużnika

Zmiana wierzyciela lub dłużnika – informacje ogólne:

• w czasie trwania stos. obligacyjnego dopuszczalna jest zmiana podmiotowa po każdej ze stron tego stosunku

• zmiana ta nie ma wpływu na treść i przedmiot istniejącego stosunku

• KC przewiduje odrębny reżim prawny dla zmiany wierzyciela (509-518 KC) i dłużnika (519-525 KC)

• zmiana podmiotowa może być następstwem zarówno czynności prawnej, jak i wynikać z przepisów ustawy

• zmiany podmiotowe w stosunku obligacyjnym mogą być następstwem:

  • przelewu wierzytelności

  • wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

  • przejęcia (przeniesienia) długu

  • kumulatywnego przystąpienia do długu

Przelew wierzytelności – cesja:

• jest to umowa między wierzycielem a osobą trzecią, która co do zasady nie wymaga ani udziału, ani zgody dłużnika

• na mocy tej umowy osoba trzecia nabywa od dotychczasowego wierzyciela przysługującą mu wierzytelność

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie

• na nabywcę przechodzi ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, który zostaje wyłączony ze stos. zobowiązaniowego, jaki wiązał go z dłużnikiem

• przedmiotem przelewu może być każda już istniejąca wierzytelność (przyszła też)

• przepisy o przelewie nie mają zastosowania do przeniesienia wierzytelności związanych z dokumentami na okaziciela/zbywalnymi przez indos

• jest to czynność prawna o podwójnym skutku, o charakterze konsensualnym

• przedmiot rozporządzenia: prawo podmiotowe w postaci wierzytelności

• regulacja prawna – oparta na tych samych zasadach co przeniesienie własności

• skutek rozporządzający – może być wyłączony, jeśli przepis tak stanowi albo strony tak postanowiły

• jest umową kauzalną

• brak określonej formy czynności prawnej (jeśli wierzytelność jest stwierdzona pismem, to jej przelew powinien być również pismem stwierdzony – ad probationem)

• f. szczególna może wynikać z przepisów szczególnych, woli stron lub regulaminów wydanych na podst. 384 KC

• wierzyciel może przenieść na osobę trzecią każdą wierzytelność z zastrzeżeniem następujących wyjątków:

  • jeśli przelewu zakazują przepisy szczególne (np. 449 KC)

  • jeśli strony zastrzegły w umowie, że wierzytelność nie może być przeniesiona na inny podmiot

  • jeśli przelew wierzytelności sprzeciwia się właściwości zobowiązania

• umowa przelewu względem wierzyciela wywołuje następujące skutki prawne:

  • dotychczasowy wierzyciel (cedent) przestaje być wierzycielem, staje się nim nabywca wierzytelności (cesjonariusz)

  • cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie, w jakim przysługiwała ona cedentowi w chwili dokonywania przelewu

  • na cesjonariusza przechodzą wszelkie prawa związane z wierzytelnością

  • przy przelewie obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet

  • cedent ponosi względem cesjonariusza odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje

  • zbywca nie ponosi odp. za wypłacalność dłużnika, chyba że odp. tą na siebie przyjął

• umowa przelewu względem dłużnika wywołuje następujące skutki prawne:

  • ochronie podlega dłużnik działający w dobrej wierze

  • dłużnik powinien spełnić świadczenie do rąk nowego wierzyciela (do czasu zawiadomienia dłużnika przez zbywcę o dokonanym przelewie, spełnienie świadczenia do rąk dotychczasowego wierzyciela ma skutek względem nabywcy)

  • jeśli dłużnik już po pisemnym zawiadomieniu przez zbywcę o przelewie świadczył do rąk nabywcy wierzytelności, a przelew okazał się nieważny, to dłużnik może odmówić ponownego spełnienia świadczenia o rąk zbywcy, jego zobowiązanie wygasa

  • dłużnikowi przysługują wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy wierzytelności w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (w szczególności dot. to zarzutu potrącenia)

Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela – subrogacja:

• ma miejsce wtedy, gdy osoba trzecia spłaca cudzy dług, nie jest wymagana do tego zgoda dłużnika

• podmiot: może być nim każda osoba trzecia, która spełnia świadczenie odp. treści stosunku zobowiązaniowego

• skutek: wykonanie obowiązku wobec wierzyciela, ewentualne nabyci wierzytelności przez osobę trzecią

• stosunek nie wygasa, zmienia się podmiot po stronie wierzyciela

• w interesie osoby trzeciej wstępującej w prawa wierzyciela leży powiadomienie dłużnika o dokonanej subrogacji

• dłużnikowi przysługują przeciwko nowemu wierzycielowi wszelkie zarzuty, jakie przysługiwały mu przeciwko dotychczasowemu wierzycielowi

• osoba trzecia wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela tylko do wysokości spłaconej wierzytelności – wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela na skutek spłacenia wierzyciela następuje tylko w zakresie, w jakim osoba trzecia spłaciła dług

• jeśli wierzyciel został zaspokojony tylko w części, to co do pozostałej części przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia się przed wierzytelnością, która przeszła na os. trzecią wskutek częściowej zapłaty

• instytucja ta ma miejsce tylko przy spełnienie przesłanek określonych w 518§1 KC

  • w wypadkach niewskazanych w tym przepisie spełnienie świadczenia przez os. trzecią powoduje wygaśnięcie zobowiązania

  • osoba trzecia nabywa jedynie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, nie uzyskuje statusu wierzyciela

• wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela może nastąpić:

  • na podstawie umowy

  • z mocy prawa (cessio legis) – podstawienie ustawowe na podstawie art. 518§1 pkt 1 KC zachodzi tylko w razie istnienia w chwili zapłaty przez os. trzecią ważnego zobowiązania między dotychczasowymi stronami stosunku obligacyjnego

Cessio legis – wstąpienie os. trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela z mocy ustawy:

• ma miejsce tylko w następujących przypadkach:

  • gdy następuje zapłata cudzego długu, za który osoba trzecia jest odp. osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi

  • gdy następuje zaplata cudzego długu przez osobę, której służy prawo mające dalsze pierwszeństwo zaspokojenia niż spłacona wierzytelność

  • gdy następuje zapłata cudzego długu za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela (zgoda na piśmie!)

  • gdy przewidują to przepisy szczególne (np. 828 KC)

Przejęcie długu:

• polega na tym, że osoba trzecia wstępuje w miejsce dłużnika, a dłużnik zostaje z długu zwolniony

• przejmujący dług wstępuje we wszystkie obowiązki dotychczasowego dłużnika

• przepisy 519§1 i nast. KC realizują model sukcesyjnego przejęcia długu, który różni się od modelu nowacyjnej zmiany dłużnika, ze zmiana dłużnika w odniesieniu do długu w wysokości okr. w umowie przejęcia nie narusza tożsamości dotychczasowego zobowiązania

• przejemca – zwalnia z długu w zakresie określonym umową przejęcia dotychczasowego dłużnika, z zachowaniem tożsamości zobowiązania i bez zmiany podmiotowej konfiguracji, w zakresie długu nieobjętego umowa przejęcia

• do przejęcia długu konieczne jest zawarcie umowy, powinna ona być zawarta pomiędzy:

  • wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika

  • dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela

• strony umowy: osoba trzecia i jedna z dotychczasowych stron stosunku obligacyjnego

• do przejęcia długu wymagana jest zgoda drugiej strony stosunku prawnego (złożona którejkolwiek ze stron)

• zgoda jednej ze stron stosunku obligacyjnego może być wyrażona przed lub w chwili zawarcia umowy

  • każda ze stron umowy może wyznaczyć termin do wyrażenia zgody, jeśli nie została wyrażona – odmówienie zgody

• skutki odmowy ugody:

  • jeśli dłużnik odmówił zgody na umowę wierzyciela z przejemcą, to umowę te uważa się za niezawartą

  • jeśli wierzyciel odmówił zgody na umowę między dłużnikiem a przejemcą, to umowa ta wywiera tylko ograniczone skutki prawne

  • osoba trzecia która miała przejąć dług jest odp. względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia (ustawowa konwersja przejęcia długu)

• umowa ta powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności

• w wypadku zgody wierzyciela – jego oświadczenie powinno być złożone na piśmie pod rygorem nieważności (nie dot. zgody dłużnika)

• przedmiot umowy: dług przysługujący dotychczasowemu dłużnikowi, może być nim dług przyszły

• skutki:

  • zwolnienie dotychczasowego dłużnika ze zobowiązania

  • przejemca nie uzyskuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność

  • przejemcy przysługują przeciwko wierzycielowi zarzuty:

    • które miał dotychczasowy dłużnik wynikające z umowy

    • osobiste przysługujące przejemcy wobec wierzyciela z innego tytułu prawnego

  • przejmujący nie może wobec wierzyciela korzystać z następujących zarzutów:

    • z zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika

    • z zarzutów wynikających z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu, odstępstwo od tej zasady dot. sytuacji, kiedy wierzyciel o takich zarzutach wiedział

Przystąpienie do długu:

• polega na tym, że obok dotychczasowego dłużnika, pojawia się drugi dłużnik, a dotychczasowy nie zostaje zwolniony ze zobowiązania

• osoba przystępująca -> dłużnik solidarny

• treść zobowiązania nie ulega zmianie

• kumulatywne przystąpienie do długu może nastąpić:

  • na podstawie umowy

    • między dłużnikiem a osobą przystępującą

    • zawartej między wierzycielem a osobą przystępującą do długu

    • nie wymaga zachowania szczególnej formy

  • z mocy ustawy

    • kumulatywne przystąpienie przewiduje art. 55⁴ (nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego)

    • nabywca nie odpowiada za zobowiązania związane z prowadzeniem przeds. lub gospodarstwa, o których nie wiedział w chwili nabycia

    • odpowiedzialność nabywcy jest ogr. do wartości nabytego przeds.

    • odp. nabywcy nie może być ani wyłączona ani ograniczona bez zgody wierzyciela

Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Ryzyko niewypłacalności:

• wierzyciel zawsze ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika

• instytucja ochrony wierzyciela – skarga pauliańska

• przy spełnieniu przesłanek ochrony pauliańskiej wierzyciel może domagać się uznania czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem za bezskuteczną wobec niego

• następuje to w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej

• ochrona pauliańska obejmuje tylko wierzytelności, które istnieją i są zaskarżalne

Przesłanki skargi pauliańskiej:

• czynności prawne dokonane przez dłużnika - wierzyciel może żądać ochrony przed skutkami czynności dokonywanych przez dłużnika lub dłużnika solidarnego

• pokrzywdzenie wierzycieli

• niewypłacalność dłużnika -> czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeśli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności

• niewypłacalność – stan, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi

• wierzyciel może żądać uznania za bezskuteczną wobec siebie tylko takiej czynności, która została dokonana z jego pokrzywdzeniem

• dla przyjęcia stanu niewypłacalności dłużnika nie jest konieczne wykazanie, że nastąpiło ogłoszenie jego upadłości

• pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać wg chwili zaskarżenia czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią

• świadomość pokrzywdzenia wierzycieli – czynność prawna jest dokonana przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeśli dłużnik zdaje sobie sprawę, że doprowadzi to do niemożności zaspokojenia wierzyciela

• od świadomości pokrzywdzenia należy odróżnić zamiar pokrzywdzenia wierzycieli przez dłużnika

• działanie dłużnika w zamiarze pokrzywdzenia stanowi przesłankę stosowania przepisów o skardze pauliańskiej także do ochrony wierzycieli przyszłych (530 KC)

• 529 KC – domniemanie prawne o char. wzruszalnym, zgodnie z którym dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeśli w chwili zawarcia umowy darowizny był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny wskutek jej dokonania

• uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią

• osobą trzecia jest strona czynności prawnej, której drugą stroną jest dłużnik z wcześniejszego stosunku obligacyjnego, dokonujący tejże czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

• dodatkową przesłankę stanowi wiedza osoby trzeciej o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

  • nie dotyczy sytuacji, w której osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową bezpłatnie

• ustawodawca wprowadza domniemanie prawne wzruszalne istnienia takiej wiedzy osoby trzeciej (obejmuje jedynie osoby będące w bliskim stosunku z dłużnikiem)

• domniemanie wiedzy osoby trzeciej o świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, jeśli jest nią przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach

Realizacja skargi pauliańskiej:

• spełnienie się przesłanek z 527 i nast. KC uzasadnia żądanie wierzyciela uznania czynności prawnej dokonanej przez dłużnika za bezskuteczną wobec wierzyciela

• bezskuteczność – charakter względny, ponieważ zachodzi tylko w stos. do wierzyciela, który czynność zaskarżył

• wierzyciel (legitymacja czynna) może realizować swoje roszczenie w następujący sposób:

  • w drodze powództwa

  • w drodze zarzuty

• legitymacja bierna (następujące osoby)

  • osoba trzecia, która wskutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową

  • następca prawny osoby trzeciej pod tytułem ogólnym

  • osoba, na rzecz której osoba trzecia rozporządziła korzyścią uzyskaną wskutek czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela (uzależnione od tego czy osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynność dłużnika za bezskuteczną albo czy otrzymała korzyść nieodpłatnie)

• realizacja roszczenia wierzyciela o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną wobec niego jest ograniczona terminem zawitym, termin ten wynosi 5 lat i jest liczony od daty dokonania czynności przez dłużnika

• ciężar dowodu pokrzywdzenia wierzycieli ciąży na powodzie

• wyjątek – sytuacje, w których ustawodawca przewiduje domniemanie świadomości pokrzywdzenia wierzycieli (527§3, §4 i 529 KC)

• występujący z powództwem o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem jego jako wierzyciela – powinien w procesie przeciwko osobie trzeciej wykazać, że istnieje dłużnik oraz, że pozwany uzyskał od niego korzyść majątkową kosztem powoda

• wartość przedmiotu sporu – powinna być określona jako kwota równa wierzytelności powoda

• wyrok uwzgledniający powództwo umożliwia stronie powodowej jako wierzycielowi przeprowadzenie egzekucji wprost z majątku osoby trzeciej

• wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły

• osoba trzecia może zwolnić się od obowiązku zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela w jeden z nast. sposobów:

  • jeśli zaspokoi tego wierzyciela

  • jeśli wskaże wierzycielowi wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika (upoważnienie przemienne)