Anastazja Sierant

AWANS ZAWODOWY NAUCZYCIELA

Podstawowym celem wprowadzenia do ustawy Karty nauczyciela procedury awansu zawodowego nauczyciela jest rozwój tego zawodu, czyli pozyskiwanie coraz wyższych kwalifikacji i związanych z nimi kompetencji pedagogicznych i organizacyjnych przez nauczycieli. Efektem tych starań ma być coraz wyższy poziom pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół i innych placówek opiekuńczo – wychowawczych, a konsekwencji wszechstronny rozwój intelektualny i społeczno – wychowawczy dzieci i młodzieży.

Podjęcie pracy zawodowej, oznacza przełom w życiu nauczyciela, który wchodzi w nową rolę społeczną. Otwierają się przed nim możliwości zdobywania nowych doświadczeń oraz realizacji własnych planów życiowych i zawodowych. Marzenia nadzieje i wyobrażenia o pracy zostają skonfrontowane z codzienną rzeczywistością. Oczekiwania i wyobrażenia kształtowane podczas długotrwałego procesu przygotowania do zawodu często są jednak bardzo różne od rzeczywistości.

Współcześnie coraz silniej akcentuje się potrzebę pobudzania indywidualnych wysiłków każdej jednostki w kierunku uczenia się, a także poznawania siebie i kierowania własnym rozwojem. Z tak pojmowanej edukacji wynika koncepcja edukacji ustawicznej, uczenia się prze całe życie, w sposób wielostronny, a więc zarówno w celu poszerzenia dyspozycji poznawczych, jak i wzbogacania życia osobistego. Potrzebę rozwoju zawodowego nauczycieli determinuje między innymi specyfika ich pracy związana z niepowtarzalnością sytuacji i komunikacyjny charakter. Ponadto wymagane w tej pracy kompetencje ciągle się zmieniają. Niepowtarzalność sytuacji edukacyjnej wynika z faktu, że pracując z uczniami, nawet nauczyciel nie jest w stanie przewidzieć, przed jakim zadaniem go postawią i jaki problem sformułują do rozwiązania, ale jest też związana z reformą systemu edukacji oraz dynamicznymi zmianami społeczno – kulturowymi i edukacyjnymi, które pociągają za sobą zmiany w szkole. Rozwój zawodowy nauczycieli powinien więc polegać na przekraczaniu zastanych konwencji w dążeniu do działań autonomicznych, podejmowanych we własnym imieniu i na własne ryzyko – twórczych i odpowiedzialnych. Jest on bezpośrednio związany z awansem zawodowym.

Wyjaśnijmy podstawowe pojęcia w omawianym temacie.:

AWANS – jest to powierzenie komuś albo objęcie przez kogoś wyższego stanowiska.

DOROBEK ZAWODOWY NAUCZYCIELA – to trwałe, potwierdzone i pozytywnie ocenione rezultaty pracy nauczyciela na płaszczyźnie rozwoju i sukcesów jego wychowanków oraz w odniesieniu do rozwoju szkoły, w której pracuje, wreszcie wzbogacenie przez niego metod, organizacji i warsztatu pracy własnej i innych nauczycieli.

DOSKONALENIE ZAWODOWE – to podwyższanie kwalifikacji i kompetencji za pośrednictwem różnych form doskonalenia i samokształcenia.

Na podstawie tych definicji można stwierdzić, że awans zawodowy nauczyciela to nic innego, jak rozwijanie się zawodowe zgodne z współczesnymi kierunkami rozwoju placówki, w której nauczyciel pracuje.

Dzisiaj każdy nauczyciel rozpoczynający pracę jest zobowiązany do wkroczenia na ścieżkę awansu zawodowego.

Stopnie awansu zawodowego nauczyciela

Są cztery stopnie awansu zawodowego nauczyciela:

1. nauczyciel stażysta

2. nauczyciel kontraktowy

3. nauczyciel mianowany

4. nauczyciel dyplomowany

Warunkiem nadania kolejnego stopnia awansu w hierarchii zawodowej jest spełnienie określonych wymogów. Od nauczyciela oczekuje się by rozwinął w czasie odbywania stażu umiejętności osobowościowe i wychowawcze, które bezpośrednio lub pośrednio będą wpływać na jakość pracy szkoły lub placówki. Do oczekiwanych kompetencji zawodowych należą: reagowanie na zmiany, motywowanie i wspieranie ucznia lub młodszego kolegi nauczyciela, współdziałanie z zespołem, diagnozowanie problemów środowiska, tworzenie i wdrażanie własnych programów itd. Tak więc nie zawsze – jak mylnie sądzą niektórzy- awans zależy od ilości zgromadzonych zaświadczeń, świadectw czy dyplomów. Wymogi o których mowa, a które stawia się po to, by nauczyciel systematycznie pogłębiał swoją wiedzę i umiejętności, zawarte są w Rozporządzeniu MEN z 26 marca 2013 roku w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli. Można je nazwać powinnościami oraz wymaganiami kwalifikacyjnymi lub egzaminacyjnymi. Spełnienie ich powinno doprowadzić do faktycznego, samoistnego podniesienia jakości pracy nauczyciela, a uzyskane w ten sposób efekty mają być wyznacznikiem jego wartości czy pozycji w środowisku. Powinny też wpływać na zmianę jakości pracy szkoły oraz na zaspokojenie potrzeb edukacyjnych uczniów.

NAUCZYCIEL STAŻYSTA

Nauczyciel stażysta to nauczyciel, z którym nawiązano stosunek pracy w wymiarze co najmniej ½ etatu, w celu odbycia stażu na stopień nauczyciela kontraktowego. Artykuł 10 Karty Nauczyciela jasno precyzuje jaka osoba staje się nauczycielem stażystą w rozumieniu ustawy (a więc nabywa prawa do ubiegania się o kolejny stopień awansu zawodowego).

Nauczyciel stażysta rozpoczyna staż bez złożenia wniosku. W okresie stażu, który trwa dziewięć miesięcy. Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć.

Osoba nieposiadająca stopnia awansu zawodowego z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyskuje stopień nauczyciela stażysty. W czasie poznaje tajniki funkcjonowania szkoły, realizuje on również własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły, uwzględniający wymagania o których mowa w art. 9 ust. 10 – Karta Nauczyciela. Po zakończeniu stażu nauczyciel stażysta składa dyrektorowi sprawozdanie z realizacji tego planu.

Nauczyciel stażysta jak również nauczyciel składa wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w roku uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Nauczycielowi stażyście dyrektor szkoły przydziela opiekuna spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych, którego zadaniem jest udzielanie podopiecznemu pomocy w przygotowaniu i realizacji w czasie stażu planu rozwoju zawodowego oraz opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego za okres stażu.

Ocenę dorobku zawodowego ustala dyrektor szkoły. Dla nauczyciela stażysty ustala ją po zasięgnięciu opinii rady rodziców.

Warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego w przypadku nauczyciela stażysty - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie; nauczycielowi stażyście stopień nauczyciela kontraktowego nadaje dyrektor szkoły;

Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

1. Poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym:

a) przepisy związane z funkcjonowaniem szkoły,

b) sposób prowadzenia dokumentacji obowiązującej w szkole,

c) przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy;

1. Uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać z prowadzącym obserwowane zajęcia;

3. Prowadzić zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone;

4. Uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego obejmują:

1. Znajomość organizacji, zadań i zasad funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż;

2. Umiejętność prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację statutowych zadań szkoły, w której nauczyciel

odbywał staż;

3. Znajomość środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętność współpracy ze środowiskiem uczniów;

4. umiejętność omawiania prowadzonych i obserwowanych zajęć.

.

NAUCZYCIEL KONTRAKTOWY

Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego. W tym przypadku tak jak poprzednio składa wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w roku uzyskania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Nauczyciel kontraktowy noże rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej dwóch lat. I w typ przypadku zostaje przydzielony opiekun spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych. Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany załączają projekt planu rozwoju zawodowego do wniosku o rozpoczęcie stażu skierowanego do dyrektora szkoły. Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany załączają projekt planu rozwoju zawodowego do wniosku o rozpoczęcie stażu skierowanego do dyrektora szkoły. W szczególnie uzasadnionych przypadkach w czasie trwania stażu dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązać nauczyciela do zmiany planu rozwoju zawodowego lub zmienić nauczycielowi opiekuna stażu. W czasie trwania stażu nauczyciel może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły. W terminie 30 dni od dnia zakończenia stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego. Opiekun stażu przedstawia dyrektorowi szkoły projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu w terminie 14 dni od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela. W sytuacjach wyjątkowych dyrektor może skrócić staż nauczycielowi kontraktowemu.

Warunkiem nadania stopnia nauczyciela mianowanego jest:

Zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną. W czasie egzaminu nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego prezentuje dorobek zawodowy i odpowiada na pytania członków komisji dotyczące spełnienia wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego.

Nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

1. Uczestniczyć w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych

lub innych wynikających ze statutu szkoły oraz potrzeb szkoły i środowiska lokalnego,

1. Pogłębiać wiedzę i umiejętności zawodowe, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego,

2. Poznawać przepisy dotyczące systemu oświaty, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela – przepisy dotyczące postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły

– z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż.

Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego obejmują:

1. Umiejętność organizacji i doskonalenia warsztatu pracy, dokonywania ewaluacji własnych działań, a także oceniania ich skuteczności i dokonywania zmian w tych działaniach;

2. Umiejętność uwzględniania w pracy potrzeb rozwojowych uczniów, problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych;

3. Umiejętność wykorzystywania w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej;

4. Umiejętność zastosowania wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki oraz ogólnych zagadnień z zakresu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich w rozwiązywaniu problemów związanych z zakresem realizowanych przez nauczyciela zadań;

5. Umiejętność posługiwania się przepisami dotyczącymi systemu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach

nieletnich w zakresie funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż.

NAUCZYCIEL MIANOWANY

Co najmniej rok  po nadaniu mu stopnia nauczyciela mianowanego, nauczyciel może rozpocząć starania o uzyskanie tytułu nauczyciela dyplomowanego. Postępuje tak, jak nauczyciel kontraktowy. Składa wniosek do dyrektora szkoły i z początkiem nowego roku szkolnego rozpoczyna trwający dwa lata i dziewięć miesięcy staż. Nauczyciel mianowany posiadający tytuł doktora lub wyższy, odbywa staż długości dziewięciu miesięcy. Dyrektor szkoły może złożyć wniosek o podjęcie postępowania na stopień nauczyciela dyplomowanego po czterech latach od momentu nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego. W przypadku, gdy dyrektor posiada tytuł doktora, może się ubiegać o awans na nauczyciela dyplomowanego po upływie trzech lat od nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego, jeśli pracuje na stanowisku dyrektora co najmniej trzy lata ( w tym dwa lata z tytułem doktora) oraz może się pochwalić wyróżniającą oceną pracy. ( Ta sama kwestia dotyczy awansu dyrektora szkoły na stanowisko nauczyciela mianowanego).

Nauczyciel mianowany pragnący awansować na nauczyciela dyplomowanego musi wykazać się bogatym dorobkiem zawodowym, zwłaszcza tym uzyskanym po poprzednim awansie. W okresie trwania stażu, nauczyciel musi doskonalić swoje zdolności dydaktyczne i pozyskiwać nowe kompetencje w tym zakresie, pozytywnie wpływać na opinię szkoły, brać czynny udział w działaniach nadobowiązkowych. Nauczyciel realizuje plan rozwoju zawodowego, z którego sprawozdanie jest oceniane przez dyrektora szkoły. Najpóźniej w trzy lata po uzyskaniu pozytywnej oceny, nauczyciel musi złożyć

Nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

1. Podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej,

2. Realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły,

3. Pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż.

Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego obejmują

1. Uzyskanie pozytywnych efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej na skutek wdrożenia działań mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 9e ust. 1–3 Karty Nauczyciela – uzyskanie pozytywnych efektów w zakresie realizacji zadań odpowiednio na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją;

2. . Wykorzystywanie w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej;

3. Umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie otwartych zajęć, w szczególności dla nauczycieli stażystów i nauczycieli kontraktowych, prowadzenie zajęć dla nauczycieli w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć;

4. Realizację co najmniej trzech z następujących zadań:

a) opracowanie i wdrożenie programu działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach nieletnich,

b) wykonywanie zadań doradcy metodycznego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, eksperta komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy, rzeczoznawcy do spraw podręczników, a w przypadku nauczycieli szkół artystycznych – także konsultanta współpracującego z Centrum Edukacji Artystycznej,

c) poszerzenie zakresu działań szkoły, w szczególności dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych,

d) uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie zaawansowanym, a w przypadku nauczycieli języków obcych – uzyskanie umiejętności posługiwania się drugim językiem obcym na poziomie zaawansowanym,

e) wykonywanie zadań na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich we współpracy z innymi osobami, instytucjami samorządowymi lub innymi podmiotami,

f) uzyskanie innych znaczących osiągnięć w pracy zawodowej;

1. Umiejętność rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony.

Aby uzyskać awans na stopień nauczyciela dyplomowanego:

Komisja kwalifikacyjna analizuje dorobek zawodowy nauczyciela mianowanego ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego na podstawie złożonej dokumentacji oraz przeprowadzonej rozmowy, podczas której nauczyciel odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wpływu działań i zadań realizowanych przez niego w okresie stażu na podniesienie jakości pracy szkoły, w której odbywał staż.

Najwyższym stopniem, dostępnym dla najwybitniejszych nauczycieli, jest profesor oświaty. Tytuł honorowy profesora oświaty nadawany jest na wniosek Kapituły do spraw Profesorów Oświaty przez ministra do spraw oświaty i wychowania nauczycielowi dyplomowanemu pracującemu co najmniej dwadzieścia lat w zawodzie, w tym co najmniej dziesięć lat jako nauczyciel dyplomowany, oraz mającemu znaczący dorobek zawodowy.

Koncepcja awansu zawodowego nauczycieli obejmuje określone wymagania niezbędne do uzyskania kolejnych jego stopni. Na drodze do zdobycia bezpiecznego stopnia nauczyciela dyplomowanego nauczyciel uwikłany jest w biurokrację i sytuacje lekowe. Oczekiwania dotyczące awansu kończą się na tym właśnie etapie. Nie sformułowano konkretnych wymagań co do dalszego rozwoju nauczycieli dyplomowanych i ustawicznego doskonalenia własnego warsztatu pracy, co powoduje, że w praktyce wielu z nich nie podejmuje systematycznych działań mających na celu dalszy rozwój zawodowy – nie są motywowani zewnętrznie, bo aktualny system awansu tego nie reguluje.

Bibliografia:

1. Acmana J. Ryll R., Awans Zawodowy nauczyciela poradnik praktyczny, Wydawnictwo Szkolne PWN Warszaw- Łódź 2004 r.

2. Szempruch J., Pedeutologia. Studium teoretyczno– praktyczne, Impuls, Kraków 2013

3. Pielechowski J., Rozwój i awans zawodowy nauczyciela czyli jak uzyskać stopień nauczyciela kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego, wydanie 6, Wydawnictwo empi, Poznań 2008 r.

Akty prawne:

1. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 1 marca 2013 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

2. Ustawa z 26 stycznia 1982 r. z późniejszymi zmianami – Karta Nauczyciela.