Sterowanie a regulacja – Sterowanie i regulacja są niekiedy uważane za czynności uzupełniające się. Przez sterowanie rozumie się wowczas wyznaczanie norm, ktorymi powinien cechować się dany obiekt, a regulacja polega nazapewnianiu takiego działania obiektu regulacji, że wszelkie odchylenia stanu wyjścia regulowanego układu od jego wartości zadanej, czyli normy, zostają wyrownane. To pojmowanie sterowania i regulacji odnosi się do mechanistycznego sensu regulacji i nie daje możliwości wyodrębnienia autoregulacji. Służy ono do podkreślenia celowościowego charakteru regulacji.

Swoistym układem regulowanym jest gospodarka. W odniesieniu do gospodarki pojęcie regulacji naleŜy powiązać z pojęciem systemu oraz organizacji. Gospodarkę jako system charakteryzują następujące właściwości:1. Wysoki stopień złoŜoności (gospodarka jest w istocie

metasystemem), 2. Wielość i wielostronność sprzęŜeń elementow składających się na gospodarkę, 3. Nieliniowość wszystkich waŜnych procesow ekonomicznych, 4. Strukturalne procesy gospodarcze są oparte na licznych sprzęŜeniach zwrotnych.

1. Adam Smith (Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodow,1776):• ochrona społeczeństwa przed zagroŜeniem zewnętrznym,• ochrona kaŜdego człowieka Ŝyjącego w społeczeństwie przed niesprawiedliwością i przemocą, jaka grozi mu od innych obywateli (członkow społeczeństwa),• Obowiązek ustanawiania i utrzymywania pewnych urządzeń publicznych i publicznych instytucji, ktorych ustanowienie i utrzymywanie nie moŜe nigdy leŜeć w interesie jednostki lub niewielkiej liczby jednostek, a to dlatego, ze dochod z nich nie pokryje nigdy kosztow jednostce lub małej grupie jednostek, choć koszty jakie poniosło jakieś wielkie społeczeństwo, moŜe często pokryć z nadwyżką 2. Emile Faguet:• policja,• wymiar sprawiedliwości,• obrona. 3.Ferdynand Zweig (1938):• Działy gospodarki, ktore ze swej istoty są nierentowne (budowa drog,regulacja rzek, itp.)• Działy gospodarki, ktore straciły na dłuŜszy czas swą rentowność,• Działy, „ktorych rozmiary przekraczają moŜliwości wspołzawodnictwa( koleje,gazownictwo; dzisiaj powiemy: przemysły infrastrukturalne)• Działania prowadzone centralnie niemalŜe z konieczności (np. bank emisyjny)4. Friedrich von Hayek:• Działania w sferze ułatwiającej zdobywanie wiarygodnej wiedzy o faktach mających znaczenie ogolne (np.. Zapewnienie systemu monetarnego, ustalanie norm i wag, udzielanie informacji statystycznych)• Działania w sferze tzw. usług poŜądanych i nie świadczonych przez sektor prywatny (usługi zdrowotne i sanitarne, budowa drog, usługi komunalne).5. Paul A. Samuelson (1938):• Alokacyjna – alokacja zasobow i dobr ma być efektywna (efekty zewnętrzne, niedoskonała konkurencja)

• Redystrybucyjna (Cel: zapewnienie sprawiedliwości),• Stabilizacyjne (związane z wahaniami koniunktury gospodarczej, tzw.automatyczne stabilizatory: gł. polityka fiskalna). Czasami w literaturze przedmiotu dodawane są inne funkcje państwa:• legislacyjna – środek do celu• kreowania podaŜy (produkcyjna) – środek do celu: alokacyjna i stabilizacyjna,• kreowania kapitału społecznego – (Kapitał społeczny – „gęste, formalne i nieformalne sieci powiązań między podmiotami Ŝycia gospodarczego, społecznego i politycznego nastawione na wymianę idei i kooperacji w celu realizacji wspolnego dobra” [Matysiak, 1999].Regulacja, regulowanie [francuska szkoła badań regulacji, R. Bojer] – forma społecznej kontroli działalności gospodarczej, kontroli w formie zinstytucjonalizowanej, prowadzonej w sposób formalny (za pomocą instrumentów administracyjnoprawnych) lub nieformalny  Regulacja [P. Selznick] – trwała i ukierunkowana kontrola sprawowana przez agencję publiczną nad działalnością ważną dla życie danej wspólnoty1. regulacja – narzędziem kontroli pewnego obszaru działalności gospodarczej,2. kontrola celowa i systematyczna,3.Kontrola ukierunkowana na cenione przez daną wspólnotę działania i ich oczekiwane skutki Definicja Selznicka jest zgodna z nurtem ekonomii politycznej Regulacja [W.H. Riker, P.C. Ordeshook] – jest procesem, poprzez który modyfikowane są alternatywy, wyniki, technologie, modele socjalizacji zawarte w funkcjach użyteczności jednostek, informacje i pozostałe elementy, które podejmujący decyzje biorą pod uwagę, gdy rozważają problem działania […] regulacja wymaga, aby każda jednostka stwierdziła czy pragnie, aby pewne decyzje dotyczące działania były podejmowane w danym czy innym kontekście społecznym. Główną przyczyną, która sprawia, że regulujący zmieniają początkowy kontekst, w którym podejmowana jest decyzja dotycząca podjęcia działania, jest to, że kontekst ten rodzi kosztowne skutki zewnętrzne. Tak więc jądrem regulacji jest teoria kosztów zewnętrznych.  Regulacja [T. Daintith] – kontrola publiczna danej sfery działalności, prowadzona za pomocą standardów i reguł mających najczęściej formę wiążących aktów administracyjnoprawnych. Definicja zgodna z „szkołą austriacką”, szkołą ekonomicznej analizy prawa (law and economics), nowej ekonomii instytucjonalnej, szkoły praw własności, ekonomii porównawczej  Regulacje [G. Stigler] – są polityczno-administracyjną ingerencją w rynkowe procesy gospodarcze. Regulacje są produktem, który partie polityczne mogą oferować swoim klientom Istota decyzji politycznych w ustroju demokratycznym: kolektywne (głosowanie), transparentne (nie można nikogo wykluczyć). G. Stigler: „Głosowanie jest niej precyzyjnym sposobem wyrażania preferencji w polityce niż wyrażanie preferencji na rynku, gdyż w głosowaniu uczestniczy i wpływa na decyzje wiele niedoinformowanych osób”. Demokratyczny proces polityczny jest pełen szumu i nieprecyzyjności, a w decyzjach politycznych często znajdują wyraz intensywne preferencje mniejszości. Kryterium zakresu regulacji: • Ekonomiczne – przedmiotem regulacji są: ceny, standardy produktow i usług, warunki wejścia oraz wyjścia przedsiębiorstw na rynek,• Społeczne – określenie reguł działalności gospodarczej zmierzające do korekty negatywnych skutkow ubocznych zagraŜających zdrowiu i bezpieczeństwu pracownikow oraz konsumentow.Kryterium celu regulacji: • Regulacja porządkowa – jej celem jest ustalanie zasad stanowiących ramy, w obrębie ktorych powinny przebiegać prywatno-gospodarcze procesy rynkowe oraz „czuwanie” nad ich przebiegiem• Regulacja procesowa 

Teorie regulacji –wyjaśnienie rozwoju regulacyjnych działań państwa:1. Podejście normatywne (tj. wyjaśnienie potrzeby interwencji państwa: czy?, kiedy? W jakich formach?); kluczowe pojęcie interes publiczny, regulacje na rzecz interesu publicznego.Procedura postępowania: czy występuje niesprawność rynku, jakie jest jej źródło, wskazanie sposobu interwencji rządu. Dwuetapowość procedury: Niesprawność rynku: warunek konieczny ale nie wystarczający; Analiza kosztów i korzyści interwencji2. Podejście ekonomii pozytywnej (wyjaśnienie rzeczywistej interwencji państwa) Kluczowe pytania o genezę, formę i skutki regulacji przy założeniu, że podmioty dążą do maksymalizacji własnej użyteczności  teorie postrzegające interwencje regulacyjne jako skutek presji grup interesu (prywatne korzyści). Cele badawcze ekonomicznej teorii regulacji: Kto odnosi korzyści z regulacji, Kto ponosi koszty regulacji, Jaką formę regulacja przybiera, Regulacja a efektywna alokacja zasobów.Wg kryterium: przesłanki regulacji

1. Poprawa dobrobytu społecznego, tj. zminimalizowanie skutków (lub usunięcie) market failure (niesprawności rynku, zawodności rynku) lub zmniejszenie ryzyka dotyczącego szeroki rzesz ludzi (negatywne efekty zewnętrzne) [A. Pigou].2. Regulacje administracyjne są rozwiązaniem alternatywnym w stosunku do prywatnego rozwiązania sporów o rozkład kosztów negatywnych efektów zewnętrznych powstałych w wyniku działania innych osób lub innych podmiotów gospodarczych. (ideał państwa prawa, teoria kosztów transakcyjnych)3Presje grup społecznych 3.1  Ekonomiczna teoria regulacji George’a Stiglera: większość regulacji administracyjnych jest wynikiem „przechwycenia regulacji” (regulatory capture). Dlaczego podmioty dążą do wprowadzenia regulacji:a. Ograniczenie wejścia na rynek Hipoteza Stillera: „każda gałąź przemysłu lub każda grupa zawodowa, która posiada wystarczająco dużo siły politycznej, aby posłużyć się państwem, będzie próbowała kontrolować wejście”, bo jest to relatywnie tańsze niż samodzielne tworzenie barier wejścia na rynek (por. oligopole). b. polityczna ochrona przed konkurencją poprzez tzw. „Efekt substytucji”, regulacje cen

3.2Teoria „przechwycenia” regulacji (regulatory capture). Przechwycenie regulacji jest sytuacją, kiedy urząd regulacji przestaje działać w interesie publicznym, a realizuje interes prywatny.Kryteria na podstawie których można mówić o przechwyceniu regulacji:Podmiot regulujący musi mieć możliwość podjęcia samodzielnej decyzji, Decyzje te muszą się różnić od decyzji, które podjęłaby zbiorowość polityczna zgodnie z obowiązującymi procedurami decyzyjnymi,Decyzja ta musi zostać podjęta w oczekiwaniu korzyści od grup uprzywilejowanych przez ich przyjęcie 3.3 Teoria renty regulacyjnej(F.S. McChesney) kładzie nacisk na problem optymalności procesu legislacyjnego. Projekty legislacyjne są instrumentem w rękach politykow lub grup interesu – instrumentem, ktory moŜe służyć „politycznemu wyłudzaniu renty”. Proces legislacyjny jest interakcją pomiędzy politykami mogącymi składać projekty legislacyjne (w celu wyłudzenia renty regulacyjnej) a lobbystami, reprezentującymi grupy zagroŜone skutkami przyjęcia danej ustawy. 3.4 Teoria opodatkowania poprzez regulacje(A. Posner) traktuje regulacje jako substytut opodatkowania. Regulacje nakładają niekiedy obowiązek świadczenia usług nie tylko po cenach niŜszych niŜ teoretyczne ceny w warunkach rynkowych, lecz czasami nawet poniŜej kosztow świadczenia usług. Regulacja w tym przypadku pełni funkcję alokacyjną i dystrybucyjną (rola budŜetu państwa). Wg kryterium: przedmiot regulacji 1 Regulacje ekonomiczne: współcześnie dotuczą regulacji monopoli; ochrony konkurencji i konsumentów 2. Regulacje społeczne: łagodzenie lub usuwanie negatywnych efektów zewnętrznych działań gospodarczych lub pomagają przezwyciężyć niekompletność i niedoskonałość informacji

Protekcjonizm jest to dyskryminowanie przez państwo produktow zagranicznych i zagranicznych producentow, uniemoŜliwiając lub utrudniając im konkurowanie na rynku wewnętrznym. Analiza kosztów i korzyści Państwo wpływa na zachowanie sektora prywatnego poprzez regulacje. W teorii ekonomicznej nowa regulacja powinna odpowiadać na podstawowe pytanie:Czy zaproponowana regulacja maksymalizuje korzyści netto(tj. korzyści minus koszty)?Obliczenie korzyści netto powinno być wykonane przy wykorzystaniu analizy kosztow i korzyści społecznych Celem analizy kosztow i korzyści (AKK, ang. CBA – Cost Benefits Analysis) jest przeanalizowanie wpływu przedsięwzięcia na dobrobyt społeczny na obszarze, na ktorym jest realizowana dana inwestycja (np. regionu,kraju). AKK jest przykładem analizy ekonomicznej, ktora znajduje zastosowanie przede wszystkim w uzasadnieniu inwestycji

infrastrukturalnych. Cechami charakterystycznymi dla tego rodzaju inwestycji są zarówno stosunkowo wysokie wydatki inwestycyjne, jak i pewna uciążliwość realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego lub/i jej eksploatacji dla społeczeństwa Np. budowa lub przebudowa drogi, kanalizacji, mostu związane są często z wydłuŜeniem czasu przejazdu, a tym samym większym zuŜyciem paliwa, hałasem, itp. Argumentami za realizacją takich przedsięwzięć inwestycyjnych są korzyści, jakie będzie czerpać społeczeństwo po oddaniu inwestycji do uŜytkowania. W wielu przypadkach okres zwrotu zaangaŜowanego kapitału jest stosunkowo długi, a więc tego typu inwestycje infrastrukturalne nie charakteryzują się w początkowej fazie ich eksploatacji dodatnimi przepływami pienięŜnymi.Ze względu na efektywność finansową liczoną np. wartością zaktualizowaną netto (ang. Net Present Value - NPV) naleŜałoby tego rodzaju inwestycje uznać za nieefektywne. Często jednak po uwzględnieniu kosztow i korzyści społecznych (a więc zastosowaniu rachunku ekonomicznego, a nie tylko finansowego) przedsięwzięcie okazuje się efektywne ekonomicznie. W celu określenia efektywności ekonomicznej moŜna wykorzystać w analizie np. ekonomiczną zaktualizowaną wartość netto (ang. Economic Net Present Value - ENPV). JeŜeli ENPV przyjmuje wartości dodatnie, to korzyści wynikające z przedsięwzięcia przewyŜszają jego koszty i przedsięwzięcie takie powinno być zrealizowane. Podstawowym problemem przeprowadzenia analizy kosztow i korzyści społecznych jest oszacowanie ich wartości. Według jednej z metod koszty społeczne szacuje się na podstawie kosztow alternatywnych zaangaŜowanych w przedsięwzięcie nakładow, natomiast korzyści przedsięwzięcia powinno się mierzyć za pomocą gotowości społeczeństwa do zapłaty za uzyskanie danego efektu. Metoda ta jest stosunkowo droga dla pojedynczego projektu, a więc stosuje się technikę transferu korzyści, polegającą na ekstrapolacji wynikow uzyskanych dla podobnych inwestycji. Deregulacja zwykle jest związana z probą redukcji barier wejścia dla przedsiębiorstw oraz z redukcją kontroli cen, ktora ma na celu stymulację większej konkurencji. Jakkolwiek efektywna deregulacja zwykle wiąŜe się z pewną „re-regulacją.Spodziewane zalety:NiŜsze ceny NiŜsze koszty Większy wybor Sumę społecznych korzyści netto Rozmiar swojego budżetu i oddziaływanie Perspektywy karier swoich pracownikow Dobrobyt swoich pracownikow Nic. Niesprawność rynku (market failure) to sytuacja, w ktorej mechanizm rynkowy samoczynnie nie doprowadza do efektywnej alokacji zasobow. Ta teoria pozwala na dokonywanie normatywnej krytyki roli rządu i zdolności rynkow do dokonywania wzajemnie korzystnych wymian. Zgodnie ze wspołczesna teorią ekonomiczna niesprawność rynku sprawia, Ŝe produkt prywatny netto jest mniejszy od potencjalnego produktu społecznego. Głowne przyczyny niesprawności rynku:• sytuacja monopolu (naduŜywanie siły rynkowej), • problem dobr publicznych,• występowanie efektow zewnętrznych,• zjawisko asymetrii informacyjnej. Sytuacja monopolu (naduŜywanie siły rynkowej)Punktem wyjścia jest model rynku doskonale konkurencyjnego, bo producenci nie wpływają na ceny (są biorcą ceny), rynek ten zapewnia efektywność alokacji zasobow w sensie Pareto. Ten idealny stan nie jest osiągany z powodu występowania zjawiska rosnących korzyści skali. W sytuacji monopolu zyskuje monopolista a tracą konsumenci, ale zysk monopolisty jest mniejszy niŜ strata konsumentow. Monopol nie jest efektywny z punktu

widzenia kryterium Pareto. Sytuacja monopolu (naduŜywanie siły rynkowej) Na władzach publicznych spoczywa odpowiedzialność za przeciwdziałanie tendencjom monopolistycznym, poprzez kontrolę fuzji i przejęć, czy obniŜanie barier wejścia (wpływ na strukturę rynku), przeciwdziałanie zmowie cenowej (wpływ na zachowania podmiotow). DąŜą do osiągnięcia rownowagi pomiędzy efektywnością alokacyjną a bodźcami do wprowadzania postępu

technicznego. Teoria dobr publicznych dotyczy problemu dostarczania dobr zbiorowej (publicznej) konsumpcji. Dobra publiczne cechują się:• nierywalizacyjnością konsumpcji, co oznacza, Ŝe konsumpcja dobra przez jedną jednostkę nie umniejsza moŜliwości konsumpcji przez kogoś innego,

• niewykluczalnością z konsumpcji, ktora oznacza, Ŝe z konsumpcji tego dobra nie moŜna wykluczyć nikogo. Przykład: obrona narodowa. Z teorią dobr publicznych wiąŜą się dwa problemy: • Problem określenia optymalnej ilości dobr publicznych, • Problem tworzenia form organizacyjnych, ktore zapewnia wytworzenie optymalnej ilości dobr publicznych. Istnienie dobr publicznych stwarza sytuację, w ktorej moŜliwe jest korzystanie z nich bez ponoszenia kosztow ich produkcji. Zjawisko asymetrii informacyjnej Teoria doskonale konkurencyjnych rynkow zakłada istnienie kompletnej i doskonałej informacji – uproszczenie. Brak pełnej informacji rodzi liczne konsekwencje dla funkcjonowania rynku:• zjawisko negatywnej selekcji,• pokusa naduŜycia. Zjawisko negatywnej selekcji – mocodawca nie jest w stanie w pełni obserwować działań pełnomocnika. Zjawisko to prowadzi do niezawierania obustronnie korzystnych, efektywnych z punktu widzenia Pareto, transakcji. Pokusa naduŜycia – gdy jedna ze stron rynku nie moŜe obserwować działań drugiej. Zatem jedna ze stron transakcji nie ma wystarczająco silnych bodźcow do działania z najwyŜszą starannością. Oba zjawiska zmniejszają liczbę korzystnych transakcji rynkowych.