Osoby niepełnosprawne w perspektywie rynku pracy - tezy

1. Model ekologiczny w rozumieniu i wyjaśnianiu upośledzenia umysłowego (rok 1992/2002/2010).

• Na przełomie XIX i XX wieku powstała potrzeba konceptualizacji, ponieważ wtedy zaczęto upowszechniać szkolnictwo i w szkołach zaczęło się pojawiać coraz więcej dzieci.

• Zaczęto zauważać, że niektóre dzieci radzą sobie gorzej niż inne. Chodziło o to by zróżnicować dzieci które radziły sobie lepiej a które gorzej.

• Celem była selekcja osób które są w normie i poza normą.

• W 1876r powstało towarzystwo zajmujące się osobami niepełnosprawnymi

AAMD/AAMR/AAIDD

• Od 1921 powstaje pierwsza edycja podręcznika, który zawiera definicje, klasyfikacje i rozumienie pojęcia osoby niepełnosprawnej

• Niepełnosprawność definiowano jako niski wynik IQ

• Jedynym z kryteriów były testy inteligencji

• Model ten trwał do 1950/60r – na tym przełomie pierwszy raz pojawia się rozszerzenie definicji o zachowania przystosowawcze.

• Pierwszy sygnał by oderwać niepełnosprawność umysłową od ilorazu inteligencji

Model ekologiczny niepełnosprawności umysłowej (1992)

WSPARCIE

• Za każdym razem tak przebiega nasze funkcjonowanie, że mamy jakieś kompetencje, a z drugiej strony jest środowisko w jakim funkcjonujemy.

• Wsparcie może być kierowane do osoby (podwyższającej kompetencje) lub do środowiska (dostosowanie środowiska do osoby)

• Model zakłada interakcję między tymi elementami

• Wsparcie może zmniejszyć odległość między osobą a środowiskiem i polepszyć funkcjonowanie

• W tym podręczniku zaproponowano też nową klasyfikację opartą o poziom potrzebnego wsparcia

• Obok modelu propozycja wielowymiarowej diagnozy niepełnosprawności umysłowej

Wymiar 1 – funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne

Wymiar 2 – charakterystyka psychologiczno- emocjonalna (osoba z niepełnosprawnością umysłową ma osobowość, psychikę, emocjonalność, ważne by było zwrócić na to uwagę, bo wcześniej rozumiano niepełnosprawność umysłową tylko przez pierwszy wymiar.

Wymiar 3 – zdrowie fizyczne/etiologia (spojrzenie całościowe)

Wymiar 4 – charakterystyka środowiska

Model ekologicznej niepełnosprawności umysłowej (2002)

1. Zdolności intelektualne

2. Zachowania adaptacyjne

3. Uczestnictwo, interakcje, role społeczne

4. Zdrowie

5. Kontekst

• Zdolności intelektualne

iloraz inteligencji najlepiej odzwierciedla poziom upośledzenia umysłowego, ale powinien być oparty o właściwe narzędzia – testy ( rzetelny, trafny itp.) Właściwe zastosowanie (odpowiednie do wymagań testu i do osoby badanej) Testy jako miara odpowiednio uzyskana. Są różne teorie odnoszące się do inteligencji, zdolności intelektualne to całość. Narzędzie powinno obejmować całość intelektualnych zdolności.

• Zachowania adaptacyjne

to rozumienie, kompetencje społeczne, umiejętności praktyczne – w tych obszarach ujęte są zachowania w których osoba radzi sobie w życiu samodzielnie.

• Uczestnictwo, interakcje, role społeczne

Ocena na ile osoba ma możliwość i na ile uczestniczy w życiu społeczności, jak funkcjonuje w różnych relacjach, które charakteryzuje ze względu na rodzaj relacji i stopień bliskości. Czy może wypełniać role społeczne w środowisku w którym żyje, czy nie. Jak bardzo te role są akceptowane społecznie.

• Zdrowie

Odnosi się do obszaru fizycznego, psychicznego i emocjonalnego. Zapotrzebowanie na wsparcie, stan zdrowia i związane z nim funkcjonowanie osoby. Czy choroby mają wpływ na funkcjonowanie jednostki. Na ile środowiska, w których przebywa osoba wspierają funkcjonowanie osoby a na ile utrudniają. Czy środowiska są bezpieczne. Czy osoba potrafi rozpoznać swoje potrzeby, swój stan zdrowia.

• Kontekst

Kontekst społeczny i kulturowy w którym osoba funkcjonuje na 3 poziomach:

- mikrosystem (osoba, rodzina, przyjaciele)

- mezosytem (sąsiedztwo, społeczności lokalne, rehabilitanci)

-makrosystem (społeczeństwo kulturowe, wzorce zachowań, sytuacja socjopolityczna)

Wsparcie

• Jeżeli jest właściwie dostarczane to modyfikuje efekt niepełnosprawności w różnych sferach

• Może poszerzyć możliwości osoby i możliwości środowiska

• Końcowy efekt zadowalający dla osoby i środowiska

Model ekologiczny 2010r

• Nie zmienia modelu z 2002r

• Bardziej dostosowuje koncepcję do praktyki

Podsumowanie:

Z biegiem czasu podejście selekcyjne zamieniło się w podejście rehabilitacyjne.

Najpierw podstawowym celem była selekcja, żeby podzielić osoby tzw. diagnoza nozoologiczna. Natomiast w pewnym momencie towarzystwo doszło do wniosku, że selekcja to za mało, znalazło to wyraz w dopełnieniu definicji i uwzględnieniu innych elementów. Po to by osoby z niepełnosprawnością umysłową mogły żyć szczęśliwie tak jak to możliwe, mogły się rozwijać, uczyć itp.

1. Definicja (elementy składowe) i różne klasyfikacje upośledzenia umysłowego – model tradycyjny/model ekologiczny.

Niepełnosprawność umysłowa to stan charakteryzujący się:

1. Istotnymi ograniczeniami w funkcjonowaniu intelektualnym

2. Jak też w zachowaniach adaptacyjnych

3. Powstałymi do 18 roku życia (w okresie rozwojowym)

Trzy powyższe elementy muszą WSPÓŁWYSTĘPOWAĆ.

Ad.1

Iloraz inteligencji wciąż pozostaje najlepszą miarą niepełnosprawności umysłowej. Wciąż pojawia się granica 2 odchylenia standardowe we wszystkich źródłach, w Wehslerze to 30, czyli albo poniżej 70 albo około i poniżej.

Ad.2

Zachowania adaptacyjne to zestaw umiejętności:

• Rozumienia – umiejętności poznawcze, komunikacyjne (ekspresja i recepcja), akademickie (pisanie i czytanie), posługiwanie się pieniędzmi, kierowanie sobą (liczenie i arytmetyczne funkcje)

• Społecznych – umiejętności interpersonalne, odpowiedzialność, ocena siebie, łatwowierność, naiwność, przestrzeganie zasad i norm, unikanie przestępczości.

• Praktycznych – samoobsługa, samodzielność w życiu codziennym, uczestniczenie w zajęciach, zdolność zachowania bezpieczeństwa

Zachowanie adaptacyjne to (AAIDD, 1992):

1. Porozumiewanie się – nie tylko chodzi o to, jak osoba mówi i rozumie mowę, ale jak się komunikuje bo komunikacja to mowa, gestykulacja, język migowy. Komunikacja ekspresyjna i odbiorcza też jest ważna to wyrażanie uczuć, rozumienie komunikatów itp. Komunikacja to jeden z najbardziej zaniedbanych obszarów funkcjonowania adaptacyjnego, a potrzeba wyrażania i odbierania jest ważna zatem mogą wynikać z tego trudności osoby niepełnosprawnej.

2. Obsługiwanie siebie – higiena, dbanie o swój wygląd, jedzenie. Ważne by rozróżniać braki wynikające z ograniczeń środowiska, a braki wynikające z ograniczeń osoby.

3. Życie domowe – czynności związane z gospodarstwem domowym: sprzątanie, zakupy, gospodarowanie finansami, komunikowanie swoich potrzeb. Ważny jest kontekst działań, czyli rozumienie tego, że np. jeśli coś chcę zjeść to potrzebuję znaleźć, kupić a do tego potrzebuję pieniędzy – ciąg przyczynowo skutkowy.

4. Umiejętności społeczne - związane z bezpośrednimi relacjami z drugą osobą, czyli nawiązywanie i podtrzymywanie relacji, adekwatność zachowań, przekazywanie informacji zwrotnej, rozumienie problemów rówieśników, pomaganie innym, podtrzymywanie przyjaźni, rozumienie zasad społecznych, prawa, adekwatne zachowania społeczno seksualne, różnicowanie relacji wobec osoby starszej, rówieśnika, zwierzchnika itp. – w tym różnicowaniu ważny jest dystans fizyczny i emocjonalny. Wiemy z obserwacji jaki dystans zachować a osoba niepełnosprawna może mieć z tym problem.

5. Zaangażowanie w życie społeczne – Funkcjonowanie w społeczności i wykorzystanie społeczności : podróżowanie, korzystanie z usług, transportu publicznego, chodzenie do kościoła. Patrząc na funkcjonowanie osoby w tym obszarze powinniśmy patrzeć przez pryzmat tego co osoba może i z czego może korzystać.

6. Kierowanie sobą – Umiejętność dokonywania wyborów, działania adekwatnie do miejsca, zainteresowań, poszukiwanie pomocy, plan, elastyczność, dostosowanie. Istotne jest podejmowanie decyzji. U osób niepełnosprawnych w większości są duże trudności związane z kierowaniem sobą,

7. Zdrowie i bezpieczeństwo – prawidłowe odżywianie, rozpoznanie choroby, zasięgnięcie porady lekarskiej, wezwanie pogotowia, leczenie, udzielanie sobie pierwszej pomocy, sfera seksualności, kontrole behawioralne, zachowanie rytmu dobowego, dbanie o sen, funkcjonowanie w ciągu dnia, aktywność fizyczna.]

8. Funkcjonowanie akademickie – pisanie, czytanie, liczenie. Nie chodzi o poziom intelektualny, o oceny w szkole, ale o stosowanie tych umiejętności w życiu, np. osoba wie gdzie jakie produkty są w sklepie, wie ile zapłaci.

9. Wypoczynek – umiejętności związane z organizacją własnego czasu wolnego, włączanie się w spędzanie wolnego czasu z innymi. Rozróżnianie czym różni się czas wolny od czasu pracy. Wybieranie korzystnej formy wypoczynku.

10. Praca - czynności związane z podejmowaniem zatrudnienia, kompetencje związane z podejmowaniem zadania, podnoszenie umiejętności, gospodarowanie pieniędzmi zarobionymi, punktualność, przygotowanie stanowiska, właściwe zachowania wobec współpracowników i przełożonych, pełnienie ról w pracy.

Klasyfikacje niepełnosprawności umysłowej

• Pierwsza (historyczna) – Goddard – początek XXw. (Nie jest już w użyciu)

  • Debilizm

  • Imbecylizm

  • Idiotyzm

• Behawioralna – podręcznik Hebera – 1959/61 (kryterium podziału jest odchylenie standardowe ilorazu inteligencji, przyjęta w DSM i ICD, powszechna)

  • Lekkie

  • Umiarkowane

  • Znaczne

  • Głębokie

• Ekologiczna - podręcznik AAIDD – 1992 – wg zakresu i częstotliwości potrzebnego wsparcia

  • Sporadyczne – tylko w określonych okresach życia lob czynności

  • Ograniczone – wybrane sytuacje

  • Intensywne – ma charakter ciągły, codziennie osoba potrzebuje wsparcia, ale mieszka samodzielnie.

  • Całościowe – 24/h, ciągłe, codzienne wsparcie

W zależności od tego do czego jest potrzebna klasyfikacja są używane różne nie ma jednej.

1. Różne ujęcia etiologii upośledzenia umysłowego (model tradycyjny/model ekologiczny).

Model tradycyjny

Czynniki genetyczne (endogenne)

• Choroby spowodowane przez szkodliwe geny

  • choroby dominujące – stwardnienie guzowate, nerwiakowłóknowatość – uszkodzenie OUN

  • choroby recesywne – fenyloketonuria, gargoilizm – nieprawidłowa przemiana materii

  • choroby związane z płcią – zespół Lowego, moczówka prosta – nieprawidłowe odprowadzanie produktu

• Choroby wywołane aberracjami chromosomalnymi

  • Aberracje dotyczące chromosomów – zespół Downa, zespół cri du chat- kociego płaczu

  • Aberracje dotyczące chromosomów płciowych – zespół Krinefeltera (wiąże się z niedorozwojem narządów płciowych), zespół XXX

Czynniki egzogenne

• Przyczyny działania w okresie prenatalnym – zakażenia – kiła wrodzona, różyczka, napromieniowanie, konflikt rh, zatrucia

• Przyczyny działania w okresie porodu – uraz porodowy

• Czynniki działania po urodzeniu dziecka (czynniki osobnicze) – uraz mechaniczny, choroby (OUN i inne), zatrucia

Model ekologiczny

Są dwa kierunki w ekologicznej klasyfikacji:

1. Kategorie czynników ryzyka:

   1. Czynniki biomedyczne (zaburzenia genetyczne i odżywiania)

   2. Czynniki społeczne (interakcje społeczne, stymulacja)

   3. Czynniki zachowaniowe (odrzucenie dziecka, uzależnienia matki)

   4. Czynniki edukacyjne (poziom edukacji rodziców)

Najczęściej te czynniki są w interakcji.

1. Czas działania czynnika

   1. Czy dotyczą generacji rodziców

   2. Czy dzieci

   3. Czy jest intergeneracyjny

1. Uszkodzenie wzroku jako przyczyna niepełnosprawności – terminologia i klasyfikacje uszkodzeń wzroku.

Terminologia

• Osoba niewidoma, niewidząca – całkowite uszkodzenie wzroku, osoba u której ostrość wzorku wynosi nie więcej niż 0,05 lub pole widzenia jest nie większe niż 20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku

• Osoba słabowidząca, niedowidząca – słabsza forma uszkodzenia wzroku, ostrość wzroku od 0,05-0,3 - pole widzenia nie ma znaczenia

• Osoba ociemniała – osoba utraciła wzrok w późniejszym okresie życia

Dwa podejścia definiowania:

Definicje funkcjonalne – zwracają uwagę na sposób wykorzystania wzroku w funkcjonowaniu, w kontekście rehabilitacji, pracy z osobą

Definicje medyczne (prawne) – cechy medycznie diagnozowalne, zakres uszkodzenia wzroku do uznania za osobę niepełnosprawną, mierzalne, można zbadać i określić ilościowo

Ostrość widzenia wyznacza obszar normy, ostrość która pozwala odróżnić szczegóły z jednego metra, gdzie osoba dobrze widząca rozpoznaje z odległości 20 metrów – 1/20 = 0,05.

To nie jest tak, że osoba niewidoma nic nie widzi, widzi ale słabiej, jeżeli nawet potrafi widzieć światło, odróżniać je o ciemności (poczucie światła)

Visus (z łac. widzenie) – miara ostrości widzenia oka,

v=d/D

v- miara ostrości wzroku

d- odległość pacjenta od tablicy testowej

D- odległość w jakiej oko zdrowe (miarowe) widzi prawidłowo daną linię na tablicy testowej

Klasyfikacja uszkodzeń wzroku

1. Ze względu na stopień

   1. Osoby niewidome

   2. Osoby słabowidzące, niedowidzące

2. Ze względu na czas uszkodzenia

   1. Osoba niewidoma – uszkodzenie do 5 roku życia

   2. Osoba ociemniała – uszkodzenia po 5 roku życia (w USA 3 rok zycia)

3. Ze względu na rodzaj (miejsce)

   1. Zaburzenia czynności motorycznych

      1. Zez (zaburzenia fiksacji)

      2. Oczopląs (zaburzenia konwergencji)

   2. Zaburzenia czynności optycznych

      1. Choroby rogówki, tęczówki i soczewki

Choroby rogówki:

1. zaćma – zamdlenie widzenia aż do całkowitego zaniku,

2. jaskra – podniesienie ciśnienia krwi w oku, może prowadzić do wylewu krwi do siatkówki,

3. zmętnienie – ogranicza widzenie osoby

1. Wady refrakcji

   1. Krótkowzroczność

   2. Dalekowzroczność

   3. Astygmatyzm

2. Zaburzenia czynności wzroku

   1. Choroby i uszkodzenia siatkówki i nerwu wzrokowego

   2. Zaburzenia widzenia centralnego – zmętnienie plamki żółtej

   3. Zaburzenia widzenia obwodowego

   4. Zaburzenia pola widzenia

   5. Zaburzenia widzenia barw, przestrzeni

1. Widzenie człowieka – funkcje fizjologiczne i rola w życiu codziennym; diagnoza i wsparcie techniczne dla osób z uszkodzeniem wzroku w sytuacji pracy.

Czynności narządu wzroku

• Czynności motoryczne

  • Fiksacja – umiejętność skupienia wzroku na przedmiocie

  • Konwergencja – widzenie obuoczne danego przedmiotu

• Czynności optyczne

  • Akomodacja (refrakcja) – umiejętność dostosowania układu optycznego oka do różnych odległości przedmiotu.

• Czynności wzrokowe

  • Widzenie centralne i obwodowe:

- widzenie centralne pozwala na widzenie bardzo precyzyjne, potrzebuje dobrego światła.

- widzenie obwodowe pozwala na widzenie małej ilości szczegółów, nie wymaga silnego oświetlenia

• Widzenie: barw( z wykorzystaniem czopków), przestrzeni, nocne

Rola wzroku w życiu codziennym

• Poznawanie otaczającej rzeczywistości (otrzymujemy 80 – 90% informacji)

• Pośrednie zdobywanie wiedzy

• Orientacja przestrzenna i samodzielne poruszanie się

• Wykonywanie czynności samoobsługowych i gospodarczych

• Komunikowanie się

• Ekspresja emocjonalna i funkcjonalna

• Wykonywanie pracy zawodowej

• Udział w życiu społecznym

• Wzrok jest najwyżej w hierarchii zmysłów

We wszystkich obszarach występują 3 role wroku:

-Orientacyjna

-Kierująca – wykonywanie na bieżąco czynności

-Kontrolująca – pozwala na kontrolę jakości na bieżąco

Skutki dla funkcjonowania osoby, w tym funkcjonowania w sytuacji zawodowej.

- ograniczenia w kontakcie, również zawodowym, specyficzne zachowanie np. nie patrzenie prosto w oczy tylko nieco z boku (zaćma)

- uszkodzenie centralnego pola widzenia – brak widzenia środka pola widzenia, a pozostałe obszary są rozmazane

- ubytki w polu widzenia – np. wylewy dosiatkówkowe, czarne plamy w określonych miejscach

- widzenie lunetowe – widać mniej, ostrość widzenia zachowana, tylko widzę fragmentem pola widzenia, widać tylko część

Diagnoza:

• Badanie ostrości wzroku

  • Tablice Snellena [z odległości 5m (małe dzieci3m)]

Visus (z łac. widzenie) – miara ostrości widzenia oka,

v=d/D

v- miara ostrości wzroku

d- odległość pacjenta od tablicy testowej

D- odległość w jakiej oko zdrowe (miarowe) widzi prawidłowo daną linię na tablicy testowej

• Badanie innych charakterystyk wzroku (pole widzenia, barwy itp)

• Diagnoza funkcjonalna widzenia

Charakter uszkodzenia wzroku

- uszkodzenie stabilne – mam i to się nie zmienia

- uszkodzenie postępujące – uszkodzenie się pogłębia, prawdopodobnie będzie postępować

Wsparcie techniczne dla osób a uszkodzeniem wzroku

• Czynniki wspomagające widzenie

  • Oświetlenie

  • Wielkość obiektu

  • Kontrast (koloru, jasności)

  • Czas ekspozycji

• Alfabet Braille`a i inne pomoce ( 6-punktowy)

• Urządzenia wspomagające widzenie

  • Nieoptyczne – oświetlenie

  • Optyczne – lupy, powiększalniki, lupy elektroniczne/powiększalniki kieszonkowe

• Urządzenia głośnomówiące

  • Zegarki, ciśnieniomierze, glukomierze, pralki itp.

• Udźwiękowienie: telefon komórkowy, komputer, internet itp.

• Urządzenia i pomoce brajlowskie

  • Drukarki i monitory

  • Notatniki, pomoce do pisania

  • Przedmioty „obrajlowane” – drzwi, pudełka od leków, kosmetyki

1. Uszkodzenie słuchu jako przyczyna niepełnosprawności – terminologia i klasyfikacje niesłyszenia

Terminologia

• Głuchy – niesłyszący – osoba niesłysząca – osoba której słuch jest uszkodzony w takim stopniu (zwykle 70dB lub więcej), że nie może ona zrozumieć mowy drogą słuchową, nawet z użyciem protezy.

• Słabosłyszący – niedosłyszący – osoba słabo/ niedosłysząca – osoba u której słuch jest uszkodzony w takim stopniu (35-69dB), że rozumienie przez nią mowy drogą słuchową, bez protezy lub z nią, sprawia jej trudności lecz jest możliwe.

• Głuchy, Głusi – to nie jest określenie nacechowane negatywnie. Stosujemy dużą literę, bo to odnosi się do ruchu społecznego, promującego grupę niesłyszących jako odrębną kulturowo.

Nazywanie osób TYLKO niesłyszących głuchoniemymi jest nieprawidłowe.

Klasyfikacje uszkodzeń słuchu:

• Ze względu na stopień (klasyfikacja wg BIAP)

Ubytek w dB	Uszkodzenie słuchu w stopniu
20- 40 dB	lekki
40-70 dB	umiarkowany
70-90 dB	znaczny
90< dB	głęboki

Stopień lekki – mowa możliwa do rozwinięcia

Stopień umiarkowany – zwykła mowa potoczna. Bliżej 70dB bez aparatu słyszenie tylko głośnej mowy.

Stopień znaczny – nie pozwala na normalny odbiór mowy. Mowa się nie rozwinie u dziecka, jeśli nie będzie ono prawidłowo rehabilitowane.

Stopień głęboki – mowa nie możliwa do odbioru drogą słuchową. Inaczej przebiega rozwój.

• Ze względu na miejsce

  • Uszkodzenia przewodzeniowe (uszkodzenia ucha zewnętrznego lub środkowego np. zablokowanie kanału słuchowego, kosteczki słuchowe są niesprawne) – łatwiej dopasować aparat, jest on bardziej skuteczny.

  • Uszkodzenie odbiorcze (uszkodzenie ucha wewnętrznego, np. ślimaka, od lekkiego do znacznego uszkodzenia) – aparatowanie jest mniej skuteczne i mniej efektywne.

  • Uszkodzenia ślimakowe (ślimaka), mieszane (odbiorcze i przewodzeniowe), centralne (przy sprawnym narządzie słuchu na poziomie mózgowym).

• Ze względu na czas uszkodzenia słuchu

  • Uszkodzenie prewerbalne (przed nauką mówienia 2 -3 rok życia)

    • Dziecko nie odnosi nazw do przemiotów

    • Rehabilitacja obejmuje proces od podstaw nad rozwojem komunikacji językowej

    • Praca jest dłuższa, trudniejsza, łączenie nazw w komunikaty, symbole złożone

    • Pojawia się rozróżnienie pomiędzy mową a językiem. Mowa- dźwiękowa postać języka, a język – ciąg znaków

  • Uszkodzenie intrawerbalne (w trakcie mówienia 2-3 - 5-7rok życia)

    • Dziecko doznało uszkodzenia słuchu w trakcie nauki

    • W rehabilitacji chodzi o to by lepiej wykształcić mowę i zachować co już umie

  • Uszkodzenie postwerbalne (po 5-7rok życia – po opanowaniu systemów mówienia)

    • Dziecko opanowało język, mowę w zakresie podstawowym

    • Mówi prawidłowo, poprawnie

    • W rehabilitacji chodzi o zachowanie tego co ma, chodzi o to by zachować posługiwanie się językiem, nie używana mowa dosyć szybko zanika, dziecko musi używać mowy.

• Ze względu na charakter uszkodzenia słuchu

  • Uszkodzenie stabilne – występuje i jest, rehabilitacja ma na celu pracę nad zaakceptowaniem sytuacji.

  • Uszkodzenie postępujące – uszkodzenie postępuje w wyniku np. choroby. Rehabilitacja musi uwzględnić perspektywę. Musi skupić się na akceptacji, ale też musi uwzględnić narzędzia, któ®eych osoba będzie potrzebowała.

1. Wczesna diagnoza i wsparcie techniczne dla osób z uszkodzeniem słuchu.

Wczesna diagnoza słuchu

• diagnoza max. w 1 roku życia, a najlepiej tuż po urodzeniu, są możliwości techniczne i organizacyjne by tego dokonać

• każde dziecko przechodzi badania i dostaje wpis do książeczki zdrowia

• to badania przesiewowe robione są w Polsce, jednak nie rozwiązują wszystkich problemów ponieważ uszkodzenie słuchu może występować później

• ważna jest ta diagnoza ponieważ:

  • okres krytyczny rozwoju słuchu (okres w którym odpowiednia stymulacja jest niezbędna do rozwoju funkcji, wrażliwości) do ok. 1 r.ż.

  • okres krytyczny rozwoju mowy – 18 miesięcy

  • plastyczność mózgu dziecka (jest większa u dziecka, im wcześniej tym bardziej możemy wykorzystać dynamikę)

  • synchronizacja rozwoju

  • postępujące uszkodzenie słuchu (im dziecko młodsze tym lepsze słyszenie może wykorzystać)

  • przygotowanie do nauki w szkole masowej

  • argumenty ekonomiczne (wczesna diagnoza – mniej kosztuje społeczeństwo)

Wsparcie techniczne dla osób z uszkodzeniem słuchu

• Protezy słuchu

  • aparaty słuchowe

    • zauszne (BTE) – podstawowa wersja aparatu, wadą jest widoczność ze względu na to,że osoba która go nosi nie chce tego eksponować, zaletą jest moc wzmocnienia dźwięku (są najmocniejsze), są odporne na uszkodzenia mechaniczne. Mikrofon zbiera dźwięk a później on zostaje wzmocniony i przekazywany, wkładka musi być szczelna, bo inaczej dźwięk się sprzęża, musi być indywidualnie dobrana i powinna być systematycznie sprawdzana i wymieniana

    • wewnątrzuszne (ITE) – są usytuowane w małżowinie

    • wewnątrzkanałowe (ITC)

    • całkowicie wewnątrzkanałowe (CTC) – zaletą jest to, że są usytuowane w kanale i są mniej widoczne, wadą że mają słabe wzmocnienie dźwięku, więc nie nadają się dla osób z głębokim uszkodzeniem słuchu, nie u wszystkich można je stosować bo są wymagania odnośnie wielkości kanału

Aparaty są cyfrowe (kiedyś analogowe), indywidualnie dopasowane, redukują hałas tła, wspomagają odbiór mowy, są to wrażliwe urządzenia elektroniczne (na zmiany temperatury, na wilgoć itp.)

• wszczepy/implanty słuchowe – składają się z części zewnętrznej: cewki nadawczej i procesorze mowy i części wewnętrznej – implantu i cewki odbiorczej. Do ślimaka wprowadzona zostaje tablica elektrod stymulująca włókno ślimaka. Implanty dają duże możliwości dla osoby z całkowitym uszkodzeniem słuchu, to bardzo duże osiągniecie nauki, dźwięk uzyskiwany jest w połączeniu z impulsami nerwowym. Dużą rolę odgrywa zaawansowanie technologiczne (można spotkać nawet 32 kanałowe implanty) oraz dalsza rehabilitacja. 50% sukcesu to prawidłowe wszczepienie implantu, a 50% - prawidłowa rehabilitacja

• Urządzenia wspomagające słyszenie

  • systemy FM – systemy urządzeń, które mają za zadanie odbiór mowy w sposób czysty. Składa się z: nadajnika (mikrofon + nadajnik – wysyłają fale radiowe do odbiornika) i odbiornika (dźwięk podawany jest do wkładki usznej)

  • cewka indukcyjna – element aparatu słuchowego (montowano je w aparatach analogowych – które umożliwiały odbiór np. dźwieku telefonu analogowego) – cewki nadal są używane, łatpią pole elektromagnetyczne, które może być wytwarzane przez pętlę elektromagnetyczną (np. system FM),cewka może łapać sygnał z pętli w pomieszczeniu(takie pętle są montowane np. w Lublinie w Filharmonii)

  • pętla indukcyjna

• Telefon komórkowy, komputer i inne

1. Niepełnosprawność motoryczna – narząd ruchu (struktura), rodzaje ruchów, klasyfikacja uszkodzeń.

Narząd ruchu (struktura)

• kręgosłup

• kończyny górne

• kończyny dolne

Jest jednym z podstawowych narządów. Funkcje:

• podporowa

• związana z ruchem, amortyzacją

• ochrona narządów

Rodzaje ruchów

• manipulacyjne – motoryka mała, głównie kończyny górne, główna funkcja: koordynacja wzrokowo - ruchowa

  • ruchy palców

  • dłoni

  • przedramienia

  • ramienia

  • ramienia wraz z ruchami tułowia

• lokomocyjne – ważna koordynacja wzrokowo – ruchowa

  • stanie

  • chodzenie

  • bieganie

  • skakanie

  • chodzenie po trudnym terenie

Klasyfikacja uszkodzeń

• Dysfunkcje pochodzenia mózgowego – np. mózgowe porażenie dziecięce, porażenia i niedowłady po udarach, zespoły ruchów mimowolnych i zaburzeń koordynacji ruchowej

• Dysfunkcje pochodzenia rdzeniowego – choroba Heinego – Mediny, rozszczepienie kręgosłupa, uraz rdzenia kręgosłupa

• Dysfunkcje urazu kostno – stawowego – zwichnięcie stawu biodrowego, schorzenia reumatyczne (gościec przewlekły postępujący)

• Braki kończyn – wrodzone braki kończyn, amputacje

W poszczególnych obszarach istnieją klasyfikacje ze względu na stopień itp. jednak oficjalnych klasyfikacji nie ma

1. Mózgowe porażenie dziecięce – definicja, zaburzenia współwystępujące, diagnoza i rehabilitacja osoby

Mózgowe porażenie dziecięce – definicja

Jest to niepostępujące zaburzenie czynności będące w rozwoju OUN, a zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego (Bax, 1964)

Jest to niepostępując zaburzenie czynności ruchowych i postawy, które są wynikiem uszkodzenia OUN, powstałe w okresie ciąży i porodu, a także po narodzeniu (Michałowska – Mrożek, 2005)

WAŻNE! Niepostępujace! Ale objawy mogą być zmienne. Związane z wczesnym okresem życia. Czas wystąpienia ma mniejsze znaczenie, ważniejsze jest powiązanie w czesnym rozwojem. MPD to nie jest jednostka chorobowa tylko zespół objawów o danej etiologii.

Zaburzenia współwystępujące

• epilepsja

• upośledzenie umysłowe

• zaburzenia wzroku

• zaburzenia słuchu

Jeżeli te zaburzenia wystąpią mamy do czynienia z niepełnosprawnością sprzężoną

Diagnoza

Objawy zmieniają się wraz z rozwojem mózgu.

• Wczesne rozpoznanie – trudności – pochodzą od tego, że MPD nie jest jednostką, a zespołem objawów o złożonej etiologii. Dynamika występowania objawów to utrudnia. Najlepiej zdiagnozować w 1-2 miesiącu życia, ale zazwyczaj ten proces trwa do 1 r. ż.

• Ocena neurorozwojowa (odruchy) – ocena prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju neuroruchowego, chodzi o to, aby zdiagnozować uszkodzenie mózgu. Rozwój neuroruchowy odnosi się do odruchów. Psycholog jest osobą wspomagającą, to neurolog diagnozuje MPD.

Istnieje różna skala do oceny zaburzeń, zagrożeń, np. skala wczesnej oceny psychoruchowej i fizycznoruchowej np. Apgar.

Rehabilitacja

1. Kompleksowa rehabilitacja (usprawnianie)

• ruchowa

• zmysłowa i poznawcza, psychiczna

• edukacyjna, społeczna, zawodowa

Obejmuje całokształt funkcjonowania dziecka, jest najważniejsza

2. Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne różnych dolegliwości, objawów, które u osoby z MPD występują (np. epilepsja). Samego MPD nie da się wyleczyć. Ruchy mimowolne można leczyć farmakologicznie, zaburzenia snu, stany lękowe, agresji, obniżony nastrój, problemy koncentracji uwagi i pamięci oraz przeciwbólowe leki.

3. Leczenie operacyjne

Może obejmować korekcje określonych struktrur ruchowych, aby zmniejszyć napięcie mięśniowe, deformacje. Operacje mogą dotyczyć każdego elementu układu ruchowego.

10 zasad rozumienia MPD

1. MPD nie jest jednorodnym zespołem klinicznym

2. Przyczyna MPD: uszkodzenie niedojrzałego mózgu dziecka w okresie porodu, zaraz po, a nawet przed poczęciem

3. Opieka perinatalna MPD

4. Wcześniactwo, a uraz i zamartwica (najniższy wynik w skali Apgar) – przyczyny MPD – najczęściej wcześniactwo

5. Czynniki zagrożenia, a wystąpienie MPD – żaden czynnik nie przesądza o MPD

6. Objawy MPD,a rozwój dziecka- pojawiają się stopniowo

7. Powszechna potrzeba oceny neurorozwojowej (coś co powinno być powszechne)

8. Skutki nieprawidłowej oceny neurorozwojowej – wskazania do wdrożenia usprawniania, nie upoważnia do zdiagnozowania MPD

9. Rola wieloprofilowego usprawniania

10. Skuteczność metod rehabilitacji – dzień z MPD

1. Postacie mózgowego porażenia dziecięcego i ich konsekwencje dla funkcjonowania osoby

Postacie mózgowego porażenia dziecięcego

1. Piramidowe (spastyczne) – zbyt duże napięcie mięśniowe, drogi piramidowe są skrzyżowane: lewa część dróg uszkodzona powoduje uszkodzenie prawej części ciała

a. niedowład połowiczy lewo lub prawostronny

• nie należy do najlepiej rokujących,

• większe zaburzenia w górnej kończynie,

• w większości prawidłowy rozwój umysłowy,

• rzadziej występuje epilepsja,

• może wystąpić uszkodzenie wzroku,

• obejmuje kończynę górną i dolną z nasileniem górnej

• rozwój ruchowy jest stosunkowo dobry, przeważnie samodzielnie chodzą

• rozwój czynności chwytu zaburzony, opóźniony

• w okresie 5-8 r. ż. dzieci, mogą dołączać się inne zaburzenia ręki np. ruchy mimowolne(atetotyczne), niezależne od woli ruchy palców i dłoni (robaczkowe, wijące się) – występujące u około 50% dzieci

• stopień zaburzeń kończyny górnej:

  • lekki (na równi z drugą ręką funkcjonuje, ale mniej sprawnie)

  • umiarkowany (główny ciężar wykonuje druga ręka)

  • znaczny (kiedy kończyna prawie wcale jest nieużywana, zaciśnięta pięść)

• tendencja do przechylania się dziecka na stronę niedowładu, może nastąpić skrócenie kończyny niedowładnej

• u ok. 80% dzieci nie występuje zaburzenie rozwoju umysłowego

• 25% ma też epilepsję

• chód hemiglebiczny – uszkodzenie pionowe (1 ręka, 1 noga)

• paraplegia – uszkodzenie poziome (np. obie nogi)

• kończyna górna bardziej uszkodzona

• brak współruchów przy chodzeniu

b. niedowład czterokończynowy

• obejmuje wszystkie kończyny

• stanowi odbicie lustrzane połowiczego

• rokowania są niepomyślne ( i rozwój ruchowy i psychiczny)

• obustronne uszkodzenie dróg piramidowych ( zaburzenia mowy, połykania, gryzienia itp.)

• mowa niewyraźna, czasami brak mowy

• 50 – 70% ma epilepsję

• małogłowie

c. obustronny niedowład kurczowy

• kończyny dolne bardziej dotknięte niż górne

• może być tak, że w górny w ogóle nie ma zaburzeń

• stopień spastyczności ma wpływ na umiejętność chodzenia

• większość – 70% ma sprawność umysłową

• 15% ma padaczkę

• część dzieci może mieć zaburzenia wzroku lub słuchu

• ugięcie w biodrach, kolanach, rotacja w kostkach na zewnątrz, zbliżenie kolan, może być stawanie na palcach

2. Postacie pozapiramidowe- zazwyczaj występują łącznie

   • zmienność zachowania się napięcia mięśniowego

   • występuje niezależnie od ruchów, od woli ruchów mimowolnych

   • różny poziom w rozwoju umysłowym

   • nierzadko występuje uszkodzenie słuchu, mowy

   • rzadko epilepsja

a. atetyczno – pląsawicze

• atetyczne – robaczkowe ruchy palców, obejmujące ręce

• pląsawicze – szybkie nieskoordynowane ruchy, nakładające się, nagłe

• ruchy dystoniczne – skręcające, dotyczą bardziej tułowia

b. ze sztywnością

2. Postać móżdżkowa(ataktyczna)

   • odnosi się do koordynacji ruchów i postawy (równowagi)

   • trudności w utrzymywaniu równowagi

   • grubofaliste drżenie w kończynach górnych (niezależne od woli ruchy kończyn, które w przypadku spoczynku nie występują, ale im bliżej finalizacji ruchu tym większe drżenie)

   • opóźnione stanie i chodzenie

   • chodzenie z szeroko rozstawionymi nogami

   • często upośledzenie umysłowe

   • rzadko padaczka

3. Postacie mieszane – podstawowe występowanie objawów - różne

   • 5-10% ma postać mieszaną

   • przykładem jest postać piramidowai elementy objawów postaci móżdżkowej

1. Uszkodzenie rdzenia kręgowego – definicja, przyczyny, typy, epidemiologia, etapy w rehabilitacji osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego z uwzględnieniem funkcjonowania zawodowego

Uszkodzenie rdzenia kręgowego – definicja

jest to naruszenie struktury rdzenia, które prowadzi do zaburzeń w dośrodkowym i odśrodkowym przewodzeniu impulsów nerwowych między częścią powyżej i poniżej uszkodzonego kręgu.

Przyczyny

1. Choroby: np. Heinego – Mediny, SM

2. Wady wrodzone np. skolioza

3. Urazy (80-90%)

• upadki z wysokości – 60%

• wypadki komunikacyjne - 27%

• inne – 13%

Typy

• ze względu na stopień:

  • całkowite (plegia – porażenie) – wiąże się z całościowym porażeniem i zaburzeniem funkcji rdzenia

  • częściowe (pareza – niedowład) – uszkodzenie częściowe i wiąże się z zaburzeniami czucia

• ze względu na lokalizację:

  • paraplegia, parapareza (obejmuje dwie kończyny dolne, uszkodzenie odcinka lędźwiowego, krzyżowego, piersiowego

  • tetraplegia, tetrapareza ( uszkodzenie kręgosłupa szyjnego i wszystkich kończyn)

Epidemiologia

• os. z uszkodzeniem rdzenia to 0,26% populacji

• rocznie w Polsce przybywa 1600 – 1800 nowych osób, z czego 300 – 400 osób to osoby z najcięższą postacią

• 5-6 krotnie częściej są to mężczyźni i 70% osób z uszkodzeniem rdzenia to osoby poniżej 40 r.ż

• osoba która najczęściej doznaje tego urazu to młody mężczyzna, bo częściej podejmuje pracę niż kobieta i częściej prace ryzykowne

Etapy w rehabilitacji osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego

OSTRY

• szok rdzeniowy (skutek przerwania ciągłości przewodzenia rdzenia, na skutek urazu lub wtórnych zmian pourazowych)

  • dochodzi do całkowitego wypadnięcia czynności poniżej miesiąca uszkodzenia

  • stan przejściowy – objawy:

    • cisza neurologiczna

    • zniesienie różnych sygnałów czucia

    • brak odruchów mimowolnych

    • dysfunkcje w układzie pokarmowym i wydalniczym

    • zmiany skórne (odleżyny)

• działalność medyczna, zależy od charakteru uszkodzenia: ratowanie życie osoby, zapobieganie kolejnym uszkodzeniom

  • stabilizacja kręgosłupa

  • opanowywanie objawów szoku rdzeniowego

  • zapobieganie powikłaniom krążeniowo – oddechowym

  • leczenie powikłań i urazów towarzyszących

OSTRY – hospitalizacja

• utrata kontroli nad własnym ciałem

• deprywacja zmysłowa (ograniczenie bodźców zewnętrznych)

• izolacja od bliskich osób i normalnej aktywności

• utrata poczucia tożsamości

• konieczność dostosowania się do rutyny szpitalnej

• ból, poczucie ogólnego zagrożenia, lęk, obniżenie nastroju, zaburzenia psychosomatyczne, nawet zaburzenia świadomości

OSTRY – psychika

• reakcje psychiczne – szok, intensywne przeżycia

• reakcje psychopatologiczne – zaburzenia świadomości, stany lękowe

• zespoły stresu pourazowego – pełny zespół PTSD, lęk przed jazdą, objawy psychosomatyczne, trudności ze snem

PODOSTRY

• w sferze funkcjonalnej

  • czynności chodzenia, poruszanie się itp.

  • rehabilitacja medyczna ruchowa

  • ćwiczenia usprawniające

  • rekonstrukcja podstawowych czynności życiowych

• w sferze psychicznej

  • proces przystosowania się do nagłej utraty sprawności fizycznej

  • zaburzenia emocjonalne

  • zaburzenia lękowe

  • nasilone negatywne emocje

  • doznania związane z bólem, rehabilitacją

  • doznania samobójcze

  • reakcje obronne

  • poczucie zależności

  • utrwalanie zmian w osobowości

PODOSTRY – hospitalizacja

• odcinek szyjny – lokomocja na wózku elektrycznym

• odcinek piersiowy – lokomocja na wózku ręcznym lub chodzenie nieużytkowe ( balkonik, sznurówka, gorset, aparaty długie, HKFO – stabilizacja biodra, kolana, stawu skokowego i stopy)

• odcinek lędźwiowy - chodzenie użytkowe – kule, aparaty krótkie (AFO)

• odcinek krzyżowy – chodzenie jedynie w obuwiu ortopedycznym

PODOSTRY – psychika

• zaprzeczanie, niedowierzanie

• bunt, agresja, negatywizm

• depresja, apatia, rezygnacja

PODOSTRY I PRZEWLEKŁY – stadia przystosowania się wg Cohn:

1. szok

2. oczekiwanie wyleczenia

3. opłakiwanie straty

4. zachowania obronne

   • neurotyczne

   • zdrowe

5. końcowe przystosowanie

PRZEWLEKŁY

• przystosowanie się do niepełnosprawności

• powrót do funkcjonowania w społeczeństwie (przebudowanie ról, celów)

PODOSTRY I PRZEWLEKŁY

• w sferze zdrowia fizycznego

  • zakażenie dróg oddechowych ( ze względu na pozycję leżącą lub siedzącą)

  • zaburzenia oddechowe

  • odleżyny

  • przykurcze mięśni

  • obrzęki

  • złamanie urazowe i patologiczne

  • zmiany w układzie trawiennym

  • upośledzenie funkcji seksualnych

  • ból (fantomowy)

1. Stwardnienie rozsiane i jego konsekwencje dla psychospołecznego funkcjonowania jednostki – epidemiologia, objawy, przebieg, leczenie.

Zjawisko: SM to przewlekła, postępująca choroba autoimmunologiczna. Trwająca długo, powodująca narastające trudności.

Na pierwszym planie ograniczenia ruchowe. Mechanizm powstawiania objawów polega na zjawisku demielinizacji układu nerwowego, pozbawianie włókien nerwowych, otoczki mielinowej, która odpowiada za szybkość przekazywania impulsów nerwowych i jest to konieczne aby właściwie realizować funkcje ruchowe. Jeżeli otoczka niszczona powoduje to zaburzenia w przekaźnictwie nerwowych, utrudnienie w przekazywaniu tych impulsów.

Przyczyny nie są znane, czy genetyczne czy wirusowe

Epidemiologia:

- w Polsce szacunkowo żyje ok. 40 tys. Chorych na SM

- 1 osoba chora na ok. 1000 obywateli

Wczesna dorosłość – 20-40 lat, ale też nawet u osób 18 lat. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni 60%. Występowanie SM wzrasta w krajach oddalania się od równika, głownie w strefie umiarkowanej. U rasy białej większy odsetek występowania SM. Wyższy poziom cywilizacyjny.

Objawy:

- zaburzenia wzroku – niewyraźne widzenie, podwójne, mimowolne ruchy gałki ocznej, zapalenie nerwu wzrokowego, całkowita utrata wzroku

- problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacją ruchów – drżenie kończyn, niestabilnych chód, zawroty głowy, utrata częściowej kontroli, uczucie osłabienia

- zaburzenia napięcia mięśniowego – spastyczność – wzmożone napięcie mięśniowe, sztywność mięśni, pojawiające się skurcze

- zmiany w odbiorze bodźców – uczucie mrowienia w różnych miejscach w ciele, drętwienia kończyn, uczucie gorąca pojawiające się bez przyczyny, ból o charakterze przewlekłym

- zaburzenia mowy – spowolniona, niewyraźna, zmiany rytmu mowy, trudności z połykaniem

- męczliwość – niewspółmierne do wykonywanej czynności, najczęściej spotykanie i najbardziej uciążliwe

- zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i jelit – potrzeba częstszego lub niepełnego wypróżniania są, utrata kontroli nad pracą zwieraczy, problemy z jelitami - zaparcia

- zaburzenia w sferze seksualnej – impotencja, zmniejszenie popędu płciowego, zmniejszenie wrażliwości na dotyk

- zaburzenia percepcji i zaburzenia emocjonalne – trudności z pamięcią krótkotrwałą, oceną sytuacji, logicznym myśleniem

- nadwrażliwość na ciepło – wolą zimno niż ciepło, bo jest im za ciepło. Ciepło może powodować nasilenie się objawów. Stara się unikać przegrzewania organizmu.

Przebieg jest różny, nie ma jednego schematu modelu

- postać rzutowo–remisyjna – najczęstsza, polega na tym, że polega się nasilenie objawów, pojawienia się nowych objawów i remisja – cofanie się objawów. Remisje mogą być nawet całkowite. Po kolejnych rzutach remisję mogą nie być całkowite, tylko jakieś pozostałości pozostają.

- pierwotnie postępująca – stopniowe, coraz dalsze nasilanie się objawów, nie jest tak gwałtowne, szybkie jak w postaci rzutowej, narastają bez remisji, nawarstwiają się w sposób jednostajny.

- wtórnie postępująca – pierwotnie rzutowo-remisyjna i w pewnym momencie przechodzi w postać postępującą.

- postępująco-rzutowa – wymieszanie stopniowego nasilania się objawów z występowaniem rzutów i remisji.

Czynniki wyzwalające rzut: stres, ciepło, zakażenia, ciąża i okres poporodowy, obciążenie osoby, zbyt mało snu. Higiena życia jest ważna.

Leczenie: osoba chora sama sobie z tym nie poradzi, lekarz sam też nie. Dobre leczenie obejmuje współpracę kilku lekarzy, zespołu prowadzącego leczenie, zespołem powinien kierować neurolog, który najlepiej specjalizuje się w leczeniu SM. Pierwszego kontaktu, ginekolog, psychiatra.

- farmakologiczne – postać leczenia objawowego, aby objawy mogły się wycofać, leczenie rzutów, modyfikujące przebieg choroby, można powiedzieć, że leczenie SM, ale jednak to za dużo żeby to powiedzieć, spowolnienie tempa, zmniejszenie rzutów

- rehabilitacja – przywrócenie ograniczonych funkcji ruchowych, spowolnienie narastania

- metody wspomagające terapię SM – muzykoterapia, hipoterapia, relaksacyjne, terapia zajęciowa

- dieta i ćwiczenia fizyczne – utrzymywanie diety, właściwe aktywności fizyczne, złagodzenie objawów, rzutów

- leczenie poszczególnych objawów – np. zawroty głowy, spastyczność, zmęczenie

1. Zaburzenia mowy i języka jako przyczyna niepełnosprawności – kompetencje i wykonanie funkcji mowy i języka; przyczyny i klasyfikacja zaburzeń; konsekwencje dla funkcjonowania osoby.

Mowa a język - odróżnić od języka wnikając w znaczenie tych terminów

• Mowa jako system językowy – system dwuklasowy: klasa znaków, reguły językowe

Jako język polski, w sposób potoczny i mniej precyzyjny

• Mowa jako narzędzie komunikacji – to co dotyczy procesu mówienia, to co jest w głowie i to co realizujemy na zewnątrz

• Komunikacja – język(jeden z mechanizmów) – mowa(jedna z postaci języka) – akt przekazywania informacji

Komunikacja językowa i niejęzykowa - nie tylko w mowie, a też w piśmie

Mowa=komunikacja werbalna

Mowa niewerbalna – sprzeczne określenie

*realizowany środek komunikacji na zewnątrz

*jako system językowy

Funkcje mowy i języka

• Reprezentacyjna – związana z reprezentacją umysłową rzeczywistości, odzwierciedlana w naszych procesach poznawczych

• Komunikacyjna – porozumiewanie się z innymi osobami, służy do tego język i mowa

Kompetencje:

• Językowa – nawiązująca do funkcji reprezentacyjnej, znajomość reguł językowych

Fonologiczna – dźwięki

Morfologiczna – znaki

Składnia – zasady związane z łączeniem znaków w większe całości

Semantyka – warstwa znaczeniowa

Pragmatyka – wykorzystanie języka w komunikacji

• Komunikacyjna – tym co rozmówca musi wiedzieć, by komunikować się w sposób prawidłowy, co, gdzie, kiedy, w jakim celu, wiedza lingwistyczna potrzebna do kształtowania kompetencji

Zaburzenia mowy i języka

Przyczyny:

• Czynniki zewnątrzpochodne – nie dotyczą bezpośrednio osoby

• naśladowanie- nieprawidłowe wzory językowe

• zaburzenia rodziny – zabezpieczenie podstawowych potrzeb

• deprywacja językowa – pozbawienie spotkań z językiem, mową

• Wewnątrzpochodne

- zmiany morfologiczne i fizjologiczne OUN (w tym ogniskowa w mózgu) – uszkodzenia do zidentyfikowania

- mikrouszkodzenia

- choroby nerwowe i psychiczne – dają określone zaburzenia języka i mowy

- zmiany w budowie narządów mowy

- defekty słuchu – odcięcie od wzorców językowych, materiału językowego

- zaburzenia emocjonalne (nerwice) – jąkanie

- upośledzenia umysłowe

- procesy starzenia

Klasyfikacja zaburzeń mowy:

Podejście etiologiczne: w celu wyróżnienia zaburzeń opiera się na przyczynach

- nieprawidłowości korowe (afazja, alalia)

- nieprawidłowości podkorowe (anartria)

- nieprawidłowości anatomiczne (dysglosja)

- upośledzenie umysłowe ( dyslogia, oligofazja)

- zaburzenia emocjonalne (dysfemia)

- zaburzenia psychiczne (schizofazja)

Podejście objawowe – w czym się przejawia

- zaburzenia foniczne: odnoszą się do warstwy dźwiękowej w mowie

*melodii – jąkanie, trzepanie (giełkot)

*artykulacji – dyslalie, np. seplenienie, reranie – zaburzenia głoski r

- zaburzenia jęzkowe (alalia, afazja) – warstwa języka związana ze znaczeniem, relacją przedmiot i nazwa

- zaburzenia treści – odnoszą się do treści wypowiedzi w sensie spójności, adekwatności w kontekście rzeczywistości, powracanie do jednego tematu

Klasyfikacja zaburzeń mowy i języka:

Zaburzenia mowy:

• zaburzenia artykulacji

• zaburzenia płynności mowy – jąkanie czy giełkot

• problemy głosowe – np. melodia w porządku, artykulacja też, ale głos niedomaga

Zaburzenia języka: do jego struktury jako systemu

• forma (fonologia – system dźwiękowy od strony językowej (fonemy), morfologia – aspekty formalny języka odnoszący się do konstrukcji wyrazów, słów, składnia – zestawienie tych jednostek w wyrazy, zdania)

• treść (semantyka)

• sposób użycia języka (pragmatyka)

Konsekwencje zaburzeń mowy i języka:

- wpływ na interakcje społeczne osoby

- trudności emocjonalne

- problemy osobowościowe

- rozwój mówienia i pisania oraz rozumienia mowy i pisma

- rozwój i funkcjonowanie społeczne i zawodowe

1. Współwystąpienie stanu i procesu – niepełnosprawność spowodowana chorobą przewlekłą (sytuacja życiowa i radzenie sobie w różnych sferach funkcjonowania).

Sytuacja życiowa osoby z chorobą przewlekłą:

Strefa poznawcza:

- choroba może powodować zmiany w OUN

- zmiany mogą powodować zaburzenia w zachowaniu

- utrudnienie przebiegu procesów poznawczych

- częsta hospitalizacja (sanatoria) pozbawia osobę naturalnego obcowania z otoczeniem – ograniczenie i zubożenie funkcjonowania/rozwoju

Sfera osobowościowa- czynniki wpływające:

- właściwości samej choroby (stopień ciężkości, czas trwania, czy powoduje zmiany w OUN)

- cechy osobowości przedchorobowej (typ układu nerwowego, sposób emocjonalnego reagowania – nastawienie lękowe, stopień złożoności struktur poznawczych – bogactwo zainteresowań, przewaga orientacji prospołecznej nad egocentryczną

Sfera osobowościowa – czynniki wpływające:

- uwarunkowania środowiskowo-społeczne (postawy wobec chorych, środowisko socjopsychologiczne instytucji leczniczych)

Reakcje emocjonalne w chorobie przewlekłej

- emocje o zmieniającej się intensywności i treści towarzyszą chorobie przez cały czas

- okoliczności wywołujące silne reakcje:

* informacje o diagnozie

* pogorszenie stanu zdrowia

* konieczność zastosowania drastycznych metod leczenia

* informacje o konieczności ograniczeń i trwałych następstwach choroby

Treść emocji zależy od oceny poznawczej:

- strach, smutek, niepokój – choroba jako zagrożenie

- gniew, złość – przeszkoda i ograniczenie

- poczucie winy i wstyd – przyczyny przypisuję własnemu postępowaniu lub rodzina doświadcza konsekwencji choroby

- smutek, żal rozpacz – nieodwracalne straty

- nadzieja, zapał, podniecenie – choroba jako wyzwanie

Formy radzenia sobie z emocjami w chorobie przewlekłej

• reakcje zaprzeczania (mechanizmy obronne) – ochronny, ale też ograniczenie, uniemożliwienie radzenia sobie z chorobą, blokuje to bardziej dojrzałe, dalsze sposoby radzenia sobie, przy pierwszym pojawieniu się objawów może pełnić funkcję bezpiecznika, mechanizm który chroni osobę w pierwszym momencie

• adaptacja poznawcza do zagrażających wydarzeń – teoria adaptacji poznawczej Shelley Taylor:

* poszukiwanie znaczenia – szukanie przyczyn skąd się to wzięło, przewartościowanie życia, zmiana spojrzenia na własne życie, przygotowanie do negatywnych zmian spowodowanych chorobą

* uzyskiwanie przynajmniej częściowej kontroli – poprzez sprawowanie kontroli nad domniemanymi czynnikami powodującymi chorobę, kształtującymi ją

* odzyskiwanie poczucia własnej wartości – które zostało zachwiane, odzyskuje poprzez porównanie siebie do innych, że inni mają gorzej, cięższy przebieg, więcej chorób, są prześladowani, szykanowani, często stanowi podstawę niestety do odzyskania poczucia własnej wartości, lepiej jakby było w odniesieniu do możliwości, które pozyskały, na skutek dojrzałego widzenia siebie, swojej choroby

- ekspresja emocji – werbalną, behawioralną, wegetatywną, werbalna najbardziej dojrzała, twórczość artystyczna, behawioralne formy w sensie zachowań (wycofujące się, agresywne), wegetatywne – jeśli emocje tłumię to one i tak się ujawnią, jeżeli tłumię w słowach, opowiadaniach to wtedy forma wegetatywna.

1. Osoby głuchoniewidome jako przykład grupy z niepełnosprawnością sprzężoną – kryteria definiowania, definicja, pierwsze kroki w rehabilitacji dzieci głuchoniewidomych.

Niepełnosprawność sprzężona – jest wtedy, gdy u danej osoby występują dwie lub więcej niepełnosprawności spowodowane przez jeden lub więcej czynników endo- lub/i egzogennych , działających jednocześnie lub kolejno w różnych okresach życia (w tym również w okresie prenatalnym)”. Twardowski

Kryteria definicji: dwojaki charakter

- medyczne – węższe, podanie kryteria, spełnia dane kryterium

- społeczne (funkcjonalne)

Osoba głuchoniewidoma – to osoba, która na skutek równoczesnego, poważnego uszkodzenia wzroku i słuchu napotyka bardzo duże trudności, odmienne od spowodowanych uszkodzeniem tylko jednego zmysłu, szczególnie w poruszaniu się i wymianie informacji, a zwłaszcza komunikowaniu się. (…) potrzebuje specjalnej pomocy w czynnościach życia codziennego, w kontaktach międzyludzkich, w kształceniu się i zatrudnieniu.

Pierwsze kroki w rehabilitacji osób głuchoniewidomych

• kontakt emocjonalny – zapewnienie realizacji podstawowych potrzeb psychicznych, kontakt dotykowy, delikatny głos, ciepła relacja, nie można zapominać o tych podstawowych potrzebach, stymulować, kontakt z bliskością, z rzeczywistością najbliższą, rodzicem

• poczucie bezpieczeństwa – stałość otoczenia, pewna powtarzalność, stałość daje poczucie bezpieczeństwa, stabilność, żeby dziecko mogło odebrać to, że otoczenie jest stabilne, przewidywalne, rytuały związane z pielęgnacją, higieną, karmieniem, zabawą

• początki komunikacji – znaki naturalne – takie, które w sposób naturalny oznaczają coś, mogą wiązać się z jakimś przedmiotem, np. łyżeczka jedzenie, uczenie się – zbieżność w czasie, warunkowanie, gromadzenie doświadczeń przez dziecko; indywidualny system komunikacji

• komunikacja językowa – użycie symbolu językowego (relacja nazwa – w postaci symbolu, np. słowo lub znak języka migowego i przedmiot oznaczany) – kolejny etap, w który chcemy wprowadzić dziecko, trzeba mówić werbalnie i sięgać po taką komunikację, która będzie dostępna dla dziecka, komunikować się z dzieckiem

• dalszy rozwój komunikacji i intelektu - procesy analizy, syntezy, szeregowania, klasyfikacji, tworzenie pojęć, rozumowanie <- w momencie gdy dziecko opanuje język następuje dalszy rozwój

Efekty są zależne od możliwości osoby, nie jest powiedziane, że każde dziecko przejdzie przez wszystkie te etapy

1. Zróżnicowanie grupy osób głuchoniewidomych i jego konsekwencje dla funkcjonowania osoby, cechy charakterystyczne niepełnosprawności sprzężonej.

Zróżnicowanie grupy

2 główne kryteria:

• czas uszkodzenia – wrodzone v nabyte

• stopień uszkodzenia – całkowite v częściowe

• 2 zmysły

• 16 grup – osób głuchoniewidomych wyróżnionych ze względu na te 2 kryteria

• kryteria dodatkowe – poziom intelektualny, otrzymane wsparcie rehabilitacyjne, współwystępujące niepełnosprawności (wielokrotne)

Podział ogólniejszy

- głuchoślepota wrodzona – całkowita i wrodzona sytuacja najtrudniejsza. Dziecko rodząc się lub rozwijając w łonie matki nie odbiera informacji ani wzrokowych ani słuchowych. Zablokowane kanały informacyjne. Kontakt z otoczeniem, poznawanie otoczenia, siebie samego to musi być oparte na innych kanałach informacyjnych. Smak i węch niosą o wiele więcej informacji niż nam się wydaje.

- nabyta – całkowita, sytuacja trudna, bo osoba nie dysponuje podstawowymi kanałami, ale dłuższy czas swojego życia przeżyła mając możliwość korzystania z jednego lub oba zmysłów. Zespół Ashera- odrębne w czasie uszkodzenie wzroku i słuchu. W wieku kilkunastu lat osoba staje się głuchoniewidoma. Pozwala wytworzyć sobie obraz, świat, otoczenie.

- częściowa – ma możliwości wzrokowe lub słuchowe, jeżeli nie ma to istotne jest czy uszkodzenie jest od urodzenia czy nabyta. Jednego lub obu zmysłów. Możliwość korzystania informacji wzrokowych, słuchowych lub też jednych i drugich. Szerszy zakres źródeł o otoczeniu i informacji.

Całkowicie – ok 5% osób głuchoniewidomych (wrodzona lub nabyta). Większość dysponuje jakimiś możliwościami.

Charakterystyka zjawiska

Cechy charakterystyczne głuchoślepoty (niepełnosprawności sprzężonej)

- złożoność (trudności, potrzeb które spotyka osoba na skutek sprzężenia, konsekwencji uszkodzenia jednego i drugiego zmysłu) i odrębność( nowa jakość, nowy rodzaj ) sytuacji osoby

- duże różnice indywidualne

- duże zróżnicowanie grupy – każda grupa osób jest wewnętrznie zróżnicowana wiąże się to z prostego skrzyżowania kryteriów w zakresie jednej niepełnosprawności i pozostałych, które występują w sprzężeniu

1. Zaburzenie ze spektrum autyzmu – określenie pojęcia i kryteria diagnostyczne wg DSM-V.

Terminologia:

1. Co to jest autyzm?

2. Czy autyzm jest zespołem chorobowym? - nie

3. Czy autyzm jest psychozą? Nie

4. Zaubrzenie rozwoju

5. Autystyczne spektrum zaburzeń

Od lat 70 jest przedmiotem badań naukowych. Od lat 30 zaburzenie rozwoju.

Objawy nie kliniczne autyzmu obserwowane u osób u których nie jest zdiagnozowany autyzm.

Kanner opisał autyzm wczesnodzicięcy – uznał za zespół chorobowy:

• zachowanie identyczności otoczenia

• fascynacja obiektami

• wycofanie z kontaktów społecznych

• mutyzm, brak mowy, mowa, która nie jest wykorzystywana w komunikacji

• zachowania inteligentne

Przeniesione na trzy konstrukty autyzmu. Nie potwierdzone zachowania inteligentne. To ni jest zespół chorobowy. Przyczyny – zaburzenia w relacji z rodzicami (głównie z matką).

• DSM I, DSM II – autyzm jako postać schizofrenii dziecięcej, nie ma dynamiki

• DSM III, DSM V (z wyłączeniem DSM V) – całościowe zaburzenie rozwoju, autyzm różni się od innych postaci całościowego zaburzenia rozwoju

Definicja autyzmu:

Autyzm to zaburzenie rozwoju o podłożu neurobiologicznym (neurorozwojowym) obejmujący objawy w sferze kontaktów społecznych i komnikacji oraz wzorców zachowania i nietypowych reakcji sensorycznych, które ujawniają się we wszesnym dzieciństwie.

Nazewnictwo:

• Autyzm klasyczny/zespoł Kannera

• Autyzm wczesnodziecięcy

• Cechy/tendencje/zachowania autystyczne

• Autyzm dziecięcy ICD (dzięcięcy- krytykowany bo towarzyszy przez całe życie)

• Zaburzenia autystyczne DSM

• Autyzm nietypowy/atypowy ICD, cały obraz/objawy jak autyzm z jednym wyjątkiem (czas trwania itd.)

Objawy autyzmu:

• symptomatologia autyzmu

• objawy autyzmu

• obszary zaburzeń:

  • w kontaktach społecznych

  • w komunikacji

  • wzorcach zachowań

  • zaburzenia w przewarzaniu bodźców sensorycznych

Kryteria zaburzeń w DSM V

• kliniczne znaczące, trwałe obecne deficyty w społecznym komunikowaniu się i interakcjach społecznych przejawiające się w:

  • wyrażanych deficytach komunikacji werbalnej, niewerbalnej, wykorzystywanej w relacjach społecznych

  • brak społecznej wzajemności

  • niepowodzeniach w tworzeniu i podtrzymywaniu związków rówieśniczych odpowidnio do poziomów rozwoju

• ograniczone uporczywe wzorce zachowania, zainteresowń i aktywności w postaci co najmniej dwóch z następujących objawów:

  • stereotypowe zachowania ruchowe lub werbalne lub niezwykłe zachowania sensoryczne przywiązane do rutyny i zrytualizowane wzorce

  • ograniczone zainteresowania połączone z fiksacją

• symptomy obecne we wczesnym dzieciństwie (ale mogą przejawiać się w pełni, dopóki wymagania społeczeństwa nie przekroczą ograniczonych możliwości dziecka)

Obraz kliniczny autyzmu:

• funkcjonowanie społeczne:

  • odczytywanie emocji

  • uwaga w kierunku bodźców spłecznych

  • kontakt wzrokowy

  • tworzenie wspólnego pola uwagi

  • naśladowanie

  • możliwości rozwoju (umiejętności brak, ale jest motywacja)

• komunikacja

  • rozumienie i ekspresja

  • werbalna i niewerbalna

  • deficyty pragmatyczne

  • stereotypie językowe, echolalia, zamienianie zaimków

  • nierównomierny zasób słownictwa

• wzorce zachowań

  • pragnienie niezmienności otoczenia

  • negatywne reakcje na zmiany

  • zawężony i nietypowy zakres zainteresowań

    • zależność od wieku

    • zależność od poziomu intelektualnego

    • nietypowe preferencje pokarmowe

    • pozytywna rola w życiu

• przetwarzanie informacji sensorycznych