WYBRANE ZAGADNIENIA Z
FIZJOTERAPII
1. Podstawy rehabilitacji
Podstawowa terminologia, działy, cele i
zadania rehabilitacji. Przyczyny i klasyfikacja
niepełnosprawności. Ograniczenia związane
z niepełnosprawnością Psychologiczne i
społeczne asekty niepełnosprawności. Cele i
zadania rehabilitacj osób niewidomych oraz
słabo widzących. Aktywność osób
niewidomych w życiu społecznym. Model
polskiej szkoły rehabilitacji. Rola kinezyerapii
i fizykoterapii w procesie rehabilitacji. Rola
masażysty w zespole rehablitacyjnym.
Rehabilitacja
Według definicji WHO rehabilitacja to kompleksowe
postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych
fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej
lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i
psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz zdolności
do brania czynnego udziału w życiu społecznym.
Rehabilitacja jest procesem medyczno – społecznym, który
dąży najogólniej mówiąc do poprawy jakości życia osób
niepełnosprawnych.
Rozwój rehabilitacji jako jednej ze specjalności medycznych
rozpoczął się po II wojnie światowej – uznano ją wtedy za
integralną 3 fazę procesu terapeutycznego (obok
diagnozowania i leczenia
).
Rehabilitacja wyłoniła się w rozwiniętych
społeczeństwach z nieszczęść ludzkich i katastrof, za które społeczność czy państwo
poczuły się odpowiedzialne. Były to początkowo wojny i epidemie, jak choroba
Heinego – Medina, kalectwo wrodzone, a później nieszczęśliwe wypadki, choroby
okaleczające różne narządy ciała, zaburzenia umysłowe itd. Skutki tych nieszczęść
wprowadziły osoby nimi dotknięte w impas życiowy. One same nie pozwoliły się
wyzwolić, a pomoc lekarska nie zdołała usunąć kalectwa. Wynikła więc utrata
sprawności fizycznych, psychicznych, społecznych czy zawodowych.
Model polskiej rehabilitacji
W polskim modelu rehabilitacji osób niepełnosprawnych występują dwie definicje:
1. rehabilitacja jest to przywracanie sprawności
2. wg prof. Rask`a rehabilitacja- to prosty program, którego celem jest leczenie
ludzi, a nie choroby.
Współczesny model rehabilitacji został opracowany w Polsce w latach 60-tych .
Weiss i Hulek opracowali model, który w roku 1970 został uznany przez WHO jako
wzorcowy na całym świecie. Głównymi twórcami rehabilitacji medycznej w Polsce
byli prof. Wiktor Dega, prof. Adam Gruca, prof. Kazimiera Milanowska oraz prof.
Marian Weiss. Dzięki ich zaangażowaniu i olbrzymiej wiedzy uznawanej na całym
świecie powstała w Polsce idea rehabilitacji oparta na 4 zasadach:
- powszechności;
- kompleksowości;
- wczesności;
- ciągłości;
Powszechność - każdy ma prawo do rehabilitacji, niezależnie od
rozpoznania, wieku i rokowania.
Wczesność (zapoczątkowania) - powinna być rozpoczęta jak najwcześniej.
Kompleksowość - działanie prowadzone przez zespół specjalistów
kierowane na wszystkie sfery pacjenta (fizyczne, psychiczne, duchowe,
zachowania społeczne itd.) przy użyciu wielu terapii i technik.
Ciągłość - rehabilitacja jest procesem ciągłym, rozpoczęty proces
rehabilitacji jest kontynuowany do końca.
Zespół terapeutyczny
Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu
terapeutycznego. Jest to grupa specjalistów reprezentujących
różne dziedziny medycyny oraz nauk pokrewnych
wykorzystywanych w terapii, którzy współpracują ze sobą i
tworzą oraz modyfikują wielopłaszczyznowy program
rehabilitacji.
W skład zespołu terapeutycznego wchodzą:
lekarz specjalista rehabilitacji medycznej;
lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog,
kardiolog, urolog, pediatra lub inni);
fizjoterapeuci;
terapeuta zajęciowy;
terapeuta mowy;
pielęgniarki;
psycholog, neuropsycholog;
inni w zależności od potrzeb (technik ortopedyczny, pracownik
socjalny).
Podziały rehabilitacji
W szeroko pojmowanym procesie rehabilitacji wyróżnia
się rehabilitację medyczną, społeczną i zawodową.
Na rehabilitację medyczną (fizjoterapię) składają się:
- kinezyterapia
- fizykoterapia
- masaż leczniczy
A. Rehabilitacja lecznicza (medyczna) – ukierunkowana jest przede
wszystkim na wykorzystanie biologicznych metod oddziaływania na osobę
z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej stanu zdrowia lub ograniczenia
somatycznych skutków urazu ciała.
B.Rehabilitacja społeczna – ma na celu przywracanie możliwości
normalnego sposobu życia w naturalnym środowisku. Rehabilitacja
społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:
1. wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej
osoby niepełnosprawnej,
2. wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,
3. likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych,
transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do
informacji,
4. kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań
sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.
C. Rehabilitacja zawodowa - ma na celu ułatwienie osobie
niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i
awansu zawodowego, przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa
zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
D. Rehabilitacja pedagogiczna – rozumie się przez nią realizację
procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób .
Kinezyterapia
-
czyli leczenie ruchem to podstawowa i najważniejsza gałąź rehabilitacji.
Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym – dotyczące
miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu
ogólnoustrojowym – gdzie do ćwiczeń wykorzystuje się zdrowe, nie objęte
procesem chorobowym części ciała i narządy, co powoduje poprawę
wydolności ogólnej, która decyduje o końcowym efekcie leczenia.
Wśród metod kinezyterapeutycznych wyróżniamy:
metody mechaniczne (np. McKenzie, Cyriaxa, Karskiego, Kaltenborna –
Evientha)
- zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu jest bezpośrednia i
lokalna zmiana właściwości tych tkanek narządu ruchu, które są
związane z zaburzeniem czynności organizmu
metody neurofizjologiczne (np. PNF, Vojty, NDT Bobath)
- do nauki nowych wzorców ruchowych wykorzystuje się głównie odruchy
warunkowe, czego efektem jest hamowanie odruchów patologicznych i
wyzwalanie reakcji fizjologicznych
metody edukacyjne
- oprócz powyższych dwóch czynników konieczne staję się włączenie
świadomości, woli i determinacji usprawnianego
Fizykoterapia
- to stosowanie w celach leczniczych różnego rodzaju energii
wytwarzanej za pomocą aparatury (elektroterapia, ultradźwięki,
magnetoterapia, laseroterapia, światłolecznictwo,
ciepłolecznictwo, krioterapia)
Należy zaznaczyć, że pełni ona w leczeniu usprawniającym rolę
pomocniczą i rzadko stosuje się ją jako zabieg podstawowy.
Wspomaga ona niejako ćwiczenia ruchowe, ma działanie
łagodzące ból i tzw bodźcowe.
Masaż leczniczy
- to wykorzystanie bodźców
mechanicznych głównie w postaci ucisku
na tkanki w celu wywołania odczynów
fizjologicznych. Jest to zespół technik
manualnych stosowanych w odpowiedniej
kolejności, które przez powierzchnię ciała
wywierają wpływ na skórę, tkankę
podskórną, mięśnie, torebki i więzadła
stawowe, a także w postaci zmian
odruchowych na układ krążenia, nerwowy
i wewnątrzwydzielniczy.
Zasadniczym celem rehabilitacji jest odtworzenie lub
kompensacja funkcji utraconych w wyniku choroby tak,
aby pacjent mógł maksymalnie samodzielnie realizować
swoje potrzeby życiowe.
Efekty terapii w dużej mierze zależą od systematyczności i
zaangażowania usprawnianego. Ważne jest więc
stworzenie odpowiedniego modelu współpracy między
terapeutą a pacjentem.
Cele rehabilitacji powinny być tak określone, aby były
optymalne dla pacjenta, aby chory je rozumiał i
akceptował.
Jeśli postawimy przed chorym nieadekwatnie wygórowane
cele i ich osiągnięcie będzie niemożliwe, wystąpi
zniechęcenie i brak motywacji do dalszych ćwiczeń.
Dlatego też proces rehabilitacji powinien być planowany
wspólnie z pacjentem i jego rodziną, a członkowie rodziny
powinni być czynnie włączani w proces usprawniania.
W Polsce odpowiedzialność za rehabilitację przyjęło Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej co miało ogromne znaczenie dla osób
niepełnosprawnych jak również dla dalszego rozwoju tej nauki.
Elementy procesu rehabilitacji:
- diagnoza funkcjonalna
- ustalenie wstępnych celów rehabilitacji
- określenie rokowania
- ocena skuteczności rehabilitacji
- ewentualna modyfikacja celów i metod rehabilitacji
Należy również uwzględnić :
- leczenia chorób współistniejących
- zapobieganie skutkom unieruchomienia
Znaczenie procesu rehabilitacji w systemie opieki
zdrowotnej ciągle rośnie. Wiąże się to ze wzrostem liczby
osób wymagających rehabilitacji, z wydłużaniem się
średniej długości życia oraz ze zmianą spojrzenia na
miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.
Niepełnosprawność
długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w
prawidłowym funkcjonowaniu
człowieka
. Ograniczenia te
spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji
fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli
utrata lub wada
psychiczna
,
fizjologiczna
,
anatomiczna
struktury
organizmu
. Utrata ta może być całkowita, częściowa,
trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub
progresywna.
Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów
współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru
tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże się
ponadto zazwyczaj tzw.
niepełnosprawność społeczna
, czyli
niemożność pełnego funkcjonowania w
społeczeństwie
. Rok
2003
ogłoszono rokiem niepełnosprawnych.
Do grupy osób z niepełnosprawnością społeczną zaliczamy
również ludzi, którzy z różnych przyczyn nie są w stanie
samodzielnie lub prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Zaliczamy do tej grupy m.in. narkomanów, alkoholików czy
więźniów.
Definicja niepełnosprawności, którą można uznać za obecnie obowiązującą
w naszym kraju, głosi: „Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia
psychicznego lub fizycznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie,
ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i
wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm”
Podstawę procesu rehabilitacji stanowią generalne zasady dotyczące
powszechnie ludzi niepełnosprawnych. Są to :
- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami
przyśpieszającymi powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności
- uwzględnienie występowania związku, jaki dotyczy powrotu do zdrowia, ze
środowiskiem społecznym, z którego człowiek niepełnosprawny przychodzi
do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci po zakończeniu leczenia
- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w
szkoleniu i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych
- każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności
fizyczne, psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania
- nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania
w zakresie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej
- konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu,
lecz zawsze w ich związku z całokształtem życia i pracy.
.
Jak piszą Ewa Wapiennik i Radosław Piotrowicz w publikacji Niepełnosprawny
- pełnoprawny obywatel Europy, w krajach Unii Europejskiej coraz
popularniejsza staje się idea niezależnego życia (Independent Living). Kilka
krajów już uznało w swych ustawach prawo osób nie pełnosprawnych do
niezależnego życia. Coraz bardziej odchodzą one od zinstytucjonalizowanych
form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na
życie w warunkach domowych. W Szwecji np. domy opieki i specjalne
szpitale dla osób z upośledzeniem umysłowym zostały prawie całkowicie
zlikwidowane, a ponad 6000 ludzi przeniesiono do własnych domów lub
mieszkań chronionych, gdzie liczyć mogą na pomoc. W Danii już w 1998 roku
całkowicie zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże
instytucje na rzecz idei niezależnego Życia. Co ciekawe, w większości
sprawami tymi zajmuje się nie Ministerstwo Spraw Społecznych, a
Ministerstwo ds. Mieszkalnictwa i Urbanistyki. Ludzie niepełnosprawni żyją
tam samodzielnie lub z rodziną, albo w mieszkaniach czy domach
grupowych, zwykle po 4-6 osób. Wymagającym największej opieki zapewnia
się pomoc i odpowiednie indywidualne wsparcie. Mieszkańcy płacą, jak
wszyscy obywatele, za czynsz i swoje osobiste wydatki, jedzenie, ubranie).
Nie ponoszą kosztów wynagrodzenia wspierającego ich asystenta. Wielka
Brytania, nie chcąc przenosić osób niepełnosprawnych do domów opieki,
przeznacza środki finansowe na poprawę ich warunków domowych, tak by
mogły dłużej zostać w społeczności lokalnej. Jedynie osoby z poważnymi
zaburzeniami psychicznymi umieszczane są w szpitalach psychiatrycznych.
Podstawowym celem pomocy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb
życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w
warunkach odpowiadających godności człowieka. Dotyczy to
umożliwiania tym osobom przezwyciężania trudnych sytuacji
życiowych, w których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując
własne środki i możliwości. Jedną z takich form jest zaopatrzenie
ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie) . Pomaga to w leczeniu,
w odzyskaniu sprawności, ułatwia wykonywanie podstawowych
czynności życia codziennego. Wraz z postępem technicznym tego
rodzaju zaopatrzenie ustawicznie się unowocześnia i jest coraz
bardziej skuteczne w działaniu. Dotyczy to szczególnie krajów
wysoko rozwiniętych. W Polsce występują w tej dziedzinie znaczne
opóźnienia.
Dalszą pomoc stanowi rehabilitacja zawodowa. Składa się na nią
wiele działań w tym szczególnie poradnictwo, przygotowanie do
pracy, zatrudnienie i opieka nad niepełnosprawnymi w zakładach
pracy. Warunkami właściwego zatrudnienia niepełnosprawnych są:
dobranie dla niego pracy zgodnej ze stanem zdrowia i kwalifikacjami,
odpowiednie zorganizowanie stanowiska pracy, życzliwy stosunek do
niego ze strony współpracowników, a także sprawowanie opieki w
czasie zatrudnienia. Istotną formę stanowią tu zakłady pracy
chronionej. Jednak w ramach przeobrażeń w systemie gospodarczym
w Polsce odczuwają one znaczne trudności przystosowania do
ogólnych warunków ekonomicznych i większość z nich ulega
likwidacji, co jest nieraz tragiczne w skutkach dla zatrudnionych tam
niepełnosprawnych.
Ważną sprawą jest także adoptowanie mieszkań dla
niepełnosprawnych (poruszających się o kulach i na wózkach
inwalidzkich), by umożliwić im samodzielne dostanie się do
budynku mieszkalnego. Dotyczy to także ułatwienia przejść
podziemnych poprzez uwzględnienie tych zagadnień w
zagospodarowaniu przestrzennym osiedli. Wobec powyższego
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980r „w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki”
zawiera wymóg dostępności budynków użyteczności publicznej i
mieszkalnych dla osób niepełnosprawnych. Budynki takie powinny
być wyposażone w odpowiednie podjazdy i dźwigi, a także
odpowiednio szerokie drzwi. Nie można tutaj zapomnieć o poręczy
umocowanej na odpowiedniej wysokości.
Obecnie w Polsce instytucjami obsługującymi takie osoby są:
Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Narodowy Fundusz Zdrowia,
Zakłady Opieki Zdrowotnej.
Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy
jak:
- warsztaty terapii zajęciowej
- turnusy rehabilitacyjne
- ćwiczenia fizyczne usprawniające psychoruchowo, zgodnie z
potrzebami osób niepełnosprawnych
Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i
finansowo placówkę stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem
uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w
rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.
Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej
z elementami wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną
poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie
zainteresowań osób niepełnosprawnych.
Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie
z potrzebami osób niepełnosprawnych. Są to np. poradnie
psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.
W zrealizowaniu programów pomocy osobom niepełnosprawnym stoją
bariery, często trudne lub niemożliwe do pokonania dla osoby
niepełnosprawnej. Taką barierą jest bariera architektoniczna, która
uniemożliwia dostęp do wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym i
poruszaniem się w nim . Jest ona bardzo ważna dla normalnego
funkcjonowania osób niepełnosprawnych i jest najłatwiejszą do pokonania ze
wszystkich barier.
„Bariery architektoniczne nie są produktem słabości osób niepełnosprawnych,
ale raczej „niepełnosprawnością” architektury, która nie jest w stanie
odpowiedzieć na potrzeby pewnej części społeczeństwa.” (A. Ostrowska).
Kolejną barierą są bariery prawne .Wynikają one z określonych regulacji
prawnych, np. opinia lekarska o wyglądzie.
Bariery ekonomiczne - środki materialne nie pozwalają na korzystanie z
wszelkich możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera
dyskusyjna, gdyż wiele osób nie będących niepełnosprawnymi również nie
posiada wystarczających środków na leczenie.
Bariery świadomościowe - wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób
niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji.
Bariery psychiczne - człowiek niepełnosprawny czuje się odrzucony,
niepotrzebny. Tacy ludzie zamykają się w sobie i odcinają się od świata
zewnętrznego, zaczynają żyć w sposób wegetujący.
Sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywne działanie
rehabilitacji jest:
- obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji
- aktywację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych
- należyte gospodarowanie środkami publicznymi
- skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o
niepełnosprawności dla celów rentowych i poza rentowych
- likwidację barier architektonicznych, transportowych i
komunikacji osób niepełnosprawnych
- likwidację barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach
zdrowia
- podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób
niepełnosprawnych
- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób
niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny
- tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji
pozarządowych na rzecz osób niepełnosprawnych
- utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom
niepełnosprawnym
- korzystanie z funduszy Unii Europejskiej
- wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach
Rodzaje niepełnosprawności
Obniżona sprawność sensoryczna (
zmysłowa
) – brak, uszkodzenie
lub zaburzenie funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby
niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami
percepcji wzrokowej i słuchowej)
Obniżona sprawność intelektualna –
upośledzenie umysłowe
,
demencja starcza
Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego – zaburzenia
równowagi nerwowej,
emocjonalnej
oraz
zdrowia psychicznego
Obniżona sprawność komunikowania się – utrudniony kontakt
słowny (zaburzenia mowy,
autyzm
,
jąkanie się
)
Obniżona sprawność ruchowa – osoby z dysfunkcją narządu ruchu
(wrodzoną lub nabytą)
Mózgowe porażenie dziecięce
Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób
somatycznych – np.
nowotwory
,
guz mózgu
,
cukrzyca
,
rak
)
Najczęstsze przyczyny
niepełnosprawności:
Wady wrodzone
Choroby przewlekłe (80%)
Nagłe – wypadki, urazy,
zatrucia
Definicje niepełnosprawności
Definicja ogólna (medyczna)
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny (i) lub
psychiczny, trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub
uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról
społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Osoba niepełnosprawna jest jednostką w pełni swych praw
znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją stworzonej
przez bariery środowiskowe, ekonomiczne i społeczne,
których nie może tak jak inni ludzie przezwyciężyć w
skutek występujących w niej uszkodzeń
Definicja dla określonych celów
Osoby niepełnosprawne określa się jako osoby, których
stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub
okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia
wypełnienie ról społecznych, a w szczególności
zdolności do wykonywania pracy zawodowej jeżeli
uzyskały orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy do
jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znacznego,
umiarkowanego, lekkiego) oraz o niezdolności do pracy.
Document Outline