Noworodkiem możemy określić dziecko od momentu urodzenia do 4-6 tygodnia życia, w którym utrwala się samodzielne oddychanie, krążenie krwi, temperatura ciała i tępo przemiany materii, nowy sposób przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów. Okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku.
Dziecko waży przeciętnie ok. 3,37 kg i mierzy 51,2 cm
problem wagi urodzeniowej:
poniżej 2500 - niska masa urodzeniowa
poniżej 1500 - bardzo niska masa urodzeniowa
poniżej 1000 - skrajnie niska masa urodzeniowa
Minimum wagi koniecznej do przeżycia to: 500-600 gramów (przeżywa ¼) lub 23 tydzień ciąży.
Długoterminowe problemy rozwojowe zdarzają się zwłaszcza tym dzieciom, które ważyły mniej niż 1000 gramów.
Proporcje ciała:
- głowa = 1/4 długości ciała, tułów = 1/2 długości ciała, nóżki = 1/4
- duża głowa z małą częścią twarzową stanowi 30% masy ciała
- obwód głowy większy od obwodu klatki piersiowej
- szyja krótka
- kończyny stosunkowo krótkie, stopy i dłonie duże
- tułów długi, duży brzuch, klatka piersiowa beczkowata
- duża powierzchnia ciała w stosunku do masy ciała
Postawa:
- leżąca asymetryczna (głowa w jedną stronę, kończyny wyprostowane po tej stronie gdzie zwrócona głowa i przykurczone po drugiej stronie)
Układy
- krążenie 2 x szybsze niż u człowieka dorosłego
- układ oddechowy - niewielka pojemność płuc, a duże zapotrzebowanie na tlen, więc większa liczba oddechów (dorosły - 16/min., noworodek - 75/min.)
- układ pokarmowy - jama ustna mała, język krótki i gruby, jelita stosunkowo długie, ale delikatne
OCENA STANU NOWORODKA
pozwala wyselekcjonować dzieci grupy ryzyka, którym grożą opóżnienia rozwojowe i które póżniej będą potrzebowały specjalnej opieki i uwagi
Skala Apgar (Virginia Apgar, 1953) 1, 3, 5, 10 minuta
| Obserwowany aspekt kondycji dziecka | Przyznana ocena |
|---|---|
| 0 | |
| Appearance - zabarwienie skóry | sina, blada |
| Puls – częstość akcji serca | brak |
| Grimace – odruchy, reakcja stóp na dostarczane bodżce | brak |
| Activity - napięcie mięśniowe | zwiotczenie |
| Respiration - częstość czynności oddechowych | brak oddechu |
Bezpośrednio po narodzinach – są sine w okolicach palców u stóp i rąk, 10 pkt – rzadko spotykane
Po 5 min – 85-90 % - 9-10 pkt
≥ 7 – dziecku nic nie zagraża
4, 5, 6 – potrzebna będzie pomoc w wypracowaniu prawidłowego wzorca oddechowego (tlen)
≤ 3 – dziecko znajduje się w stanie krytycznym, konieczne wspomaganie oddychania i pracy serca (chociaż takim dzieciom udaje się przeżyć i w odpowiednim otoczeniu normalnie się rozwijają)
Skala Oceny Zachowań Noworodków Brazelthona służy ocenie zdolności dziecka do habituacji. Po 30 min bada:
-fizjologiczną reakcję na stres (zdolność wyciszania i uspokajania się po okresie niepokoju)
-kontrolę pobudzenia
- napięcia mięśniowe, odruchy
-uwaga
-relacje społeczne (czujność i tulenie się)
skala Farra służy do oceny dojrzałości noworodka na podstawie cech zew (m.in. koloru oczu, kształtu małżowiny usznej, podeszwowych pofałdowań skóry)
skala Dubowitza oparta na uwzględnionych przez Farra cechach zew oraz kryteriach neurologicznych (m.in. zgięcie dłoni, sprężystość kończyn górnych, zdolność utrzymania głowy)
skala Ballarda- uwzględniająca kryteria fizyczne (meszek płodowy, brodawki piersiowe, małżowiny uszne, narządy płciowe) i neuromięśniowe (postawa, ułożenie ramion)
Początkowe zdolności ruchowe
Proces rozwoju zdolności ruchowych dziecko rozpoczyna na o wiele niższym poziomie niż proces doskonalenia umiejętności percepcyjnych.
W I miesiącu – leżąc na wznak, przechyla głowę w jedną lub drugą stronę, nie potrafi ustawić jej symetrycznie, macha energicznie nogami. Unosi podbródek ponad podłogę lub materac; Leżąc na brzuchu unosi głowę na krótki czas, tylko tyle, by przekręcić ją z boku na bok
Po 2 miesiącach – używa rączek do zagarniania przedmiotów w jego zasięgu
Cechy motoryki noworodka
1. nieporadność ruchowa
2. uogólnione reakcje ruchowe (płacze całym ciałem)
3. wrodzone odruchy bezwarunkowe
niezbędne dla życia: ssanie, oddychanie, połykanie, kichanie, odruchy obronne
dające początek odruchów warunkowych i innych czynności ruchowych: zaciskanie dłoni po podrażnieniu wewnętrznej powierzchni, kroczenie
atawistyczne: Moro, Babińskiego, odruch pływania (naprzemienne ruchy rąk i nóg, wydychanie powietrza ustami, zanika ok. 6 miesiąca, wskazuje na koordynację rąk i nóg)
ODRUCHY NOWORODKA
Odruchy = mimowolne fizyczne R wyzwalane przez określone S
a) wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego
- odruch źrenicowy (zwężanie się źrenicy pod wpływem światła)
- odruch mrugania (zamykanie powiek przy próbie dotknięcia rogówki, mrugnięcie oka przy powietrzu → ochrona oczu przed silnym bodżcem)
- odruch ssania
- połykania
- wydzielanie śliny
- oddychanie
- wydalania moczu i kału
- R cofania się przed bolesnym S (wyprost kolana uderzanego przez lekarza)
b) występujące tylko u noworodka i/lub u niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego
odruch Babińskiego - dotykając wzdłuż stopy od pięty do palców – palce wyprostowują się, wygięcie dużego palca, wygięcie stopy do wewnątrz
- zanika pod koniec 1. r.ż., zastępuje go odruch podeszwowy dużego palca, obecny u wszystkich dorosłych bez zaburzeń
- brak u niemowląt z uszkodzeniami dolnej części rdzenia kręgowego, utrzymywanie się u starszych dzieci i dorosłych przy diagnozie słabej mielinizacji dróg ruchowych pnia mózgu
-odruch toniczno-szyjny - wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a kurczą po przeciwnej, ciało wykrzywia się w stronę przeciwną do kierunku patrzenia (pozycja szermiercza)
- pojawia się już w wieku 28 tygodni życia płodowego; obecny w pierwszych tygodniach, zanika okolo 3-4 miesiąca
-odruch Moro - gwałtowne wyprostowanie rączek i nózek jako reakcji na głośny dżwięk, po czym następuje nagły skurcz, zapoczątkowany zaciśnięciem pięści, a zakończony przyciśnięciem ich do piersi (przypomina obejmowanie)
- opisany przez pediatrę francuskiego A.Moro, pochodzi od ruchów przyczepnych naczelnych
- zanika w 5. miesiącu
- nieobecność lub stała słabość wskazuje na zaburzenia CUN
-odruch chwytny (małpi) - zaciskanie dłoni na przedmiocie (np.palec) i mocne trzymanie tak, że można dziecko unieść w górę i oderwać od podłoża
- wzrost w czasie 1. miesiąca, stopniowe osłabienie i zanik około 3-4 miesiąca
- słaby lub brak u dzieci apatycznych
- odruch marszu - przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia. Pozycja
automatycznego ta jest sztuczna, bo nie może sam stać, ale ruchy przypominają kroki
(kroczenia) - zanika w 2-3 miesiącu
- brak u apatycznych dzieci
- odruch Babkina - położyć dziecko na plecach i naciskać na obie dłonie – otwiera usta, zamyka oczy,
(dłoniowo-umysłowy) prostuje głowę
- zanika w 3-4 miesiącu
- osłabiony w przypadku uogólnionej depresji CUN
H. Bee:
Odruchy przystosowawcze: (pomagające przetrwać)
ssania i połykania
żrenicowy
poszukiwawczy (poszukiwania piersi):
- automatyczny obrót główki w stronę dotykanego policzka (pomaga uchwycić brodawkę podczas karmienia), otwiera usta i próbuje ssać
- zanika w 3-4 miesiącu
- brak u apatycznych; pojawia się u dorosłych z głębokim porażeniem mózgowym
chwytny (już nie jest potrzebny, pozostał po ewolucji, małpy – chwytają matki i drzewa)
Odruchy prymitywne: sterują nimi prymitywniejsze części mózgu (rdzeń przedłużony i śródmózgowie, w momencie narodzin prawie całkowicie ukształtowane) (Odzwierciedlają stan UN)
- Babińskiego, Moro (ok. 6 miesiąca – zanikają, wypierane przez działanie kory; występowanie po półroku – sygnał o zaburzeniu neurologicznym)
ZDOLNOŚCI SENSORYCZNE NOWORODKA
| Zmysły | Reakcje noworodka |
|---|---|
| równowaga | podniesione, kiedy płacze - uspokaja się |
| dotyk | - kontaktuje się z otoczeniem poprzez skórę - dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie - lekkie muśnięcie warg lub policzka wywołuje odruch ssania - próby włożenia palca w dłoń powodują jej zaciśnięcie - delikatne głaskanie uspokaja, zimno, mokra pieluszka czy ból są powodem do płaczu |
| smak | potrafi odróżniać smaki: - słodki (uśmiech) - preferowany, - słony (grymas), - kwaśny - gorzki (zdegustowana mina) |
| węch | - reaguje na zapach pewnych pokarmów tak samo jak dorosły - rozpoznaje znane zapachy ciała (zapach matki), zapach mleka matki - może lokalizować zapach i odwracać się od nieprzyjemnych zapachów |
| słuch | - słyszy już w łonie matki – przyjemność z rytmu bicia serca matki - słyszy dżwięki w zakresie głosu ludzkiego - preferuje dźwięki o czystych tonach, wysokie, wypowiedzi z wysoką intonacją i głos matki - może odróżniać niektóre wzory dźwięków, pojedyncze głosy - różnicuje niemal wszystkie dźwięki mowy ludzkiej - odwraca się w kierunku dźwięku - na hałas reaguje płaczem, kręczy się - okres noworodkowy i niemowlęcy – najlepszy słuch |
| wzrok | - akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone - dobrze rozwinięte komórki nerwowe, wrażliwe na zmiany natężenia światła i kolory - otwiera oczy w półcieniu, mruży gdy jest jasno - potrafi skupić oboje oczu na jednym punkcie. Najlepszy punkt – w odległości 20-25 cm (odpowiada mniej więcej odległości pomiędzy oczami a twarzą dorosłego podczas karmienia) - po kilku tygodniach wodzi wzrokiem za przedmiotem - uwagę przyciągają w pierwszej kolejności wyraźne kontury i żywe kolory - z zaciekawieniem obserwuje twarze znajomych osób interesując się szczególnie oczami - zainteresowanie wyraża uśmiechami - od razu odróżnia twarz mamy od innych twarzy - widzenie kolorów nie jest jeszcze dobrze rozwinięte |
Umiejętności percepcyjne dziecka są przystosowane do wzajemnego oddziaływania z ludżmi jako światem otaczającym.
Umiejętności naśladowania u noworodków:
A.Meltzoff i M. Moore :
- dzieci w 2-3 dobie życia - naśladowanie wyrazów mimicznych swoich opiekunów
- 2-dniowe naśladuje mimikę będącą wyrazem radości czy smutku opiekuna
- w 2-3 tygodniu patrząc na wyraz twarzy rodzica, tak jak on wysuwa język, otwiera usta, zaciska wargi
- dzieci też naśladują ruchy głowy
Nie wiadomo czy jest to rodzaj odruchu na bodźce. Noworodki naśladują wiele różnych wyrazów twarzy, jednak również z opóźnieniem (w chwili gdy dorosły nie przedstawia żadnego wyrazy mimicznego). Wskazuje to, że noworodki potrafią integrować info z różnych systemów sensorycznych (wzrok i ruch), a ich zdolność do naśladownictwa jest plastyczna i dowolna.
W pierwszych 2 latach umiejętność naśladownictwa rozwija się i staje ważnym sposobem uczenia się. Naśladowanie wyrazów twarzy, potem gestów i ruchów → interakcja z opiekunami
RYTM AKTYWNOŚCI
H. Bee: 5 stanów świadomości – 5 różnych stanów aktywności:
Głęboki sen oczy zamknięte, regularny oddech, brak ruchu z wyjątkiem sporadycznych drgnięć ciała
Sen aktywny oczy zamknięte, nieregularny oddech, nieznaczne drgania, brak większych ruchów ciała
Ciche wybudzenie oczy otwarte, brak znacznych ruchów ciała, oddech regularny
Czynne wybudzenie oczy otwarte, ruchy głowy, kończyn i tułowia, nieregularny oddech
Płacz i hałasowanie oczy częściowo lub całkowicie zamknięte, energiczne ruchy we wszystkich kierunkach, którym towarzyszą płacz i inne odgłosy
(wybudzenie – najrzadsze) Zachowują się spokojnie tylko przez 2 do 3 godzin dziennie
Te stany powracają w cyklach (śpi, płacze, je, patrzy). Podstawowy okres w cyklu – ok. 1,5 – 2 g.
P. Wolff wyróżnił 6 poziomów pobudzenia:
głęboki sen regularnie oddycha, zamknięte oczy nie poruszają się; trwa 8-9 godz na dobę
sen lekki nieregularny oddech, szybkie ruchy gałek ocznych; trwa 8-9 godz na dobę
drzemanie otwarte oczy, nieprzytomne, występują opóźnione reakcje na bodźce
bierne czuwanie otwarte i przytomne oczy, uwaga skupiona na bodźcach; trwa 2-3 godz na dobę
aktywne czuwanie otwarte oczy, reagowanie na S, wysoki poziom aktywności; razem z krzykiem trwa 1-4 godz
krzyk
Sen
Noworodki przesypiają 90 % czasu, śpią 16-18 godz na dobę, podczas gdy niemowlęta 13-14 godz (dorastający czł 7-8, dorosłym wystarcza 6-7godz). Wpływa to na uwalnianie hormonu wzrostu odgrywającego zasadniczą rolę we wzroście dziecka. Podczas snu dochodzić do nas mogą odgłosy wydawane przez noworodka: wzdychanie, mlaskanie.
Wraz z wiekiem wydłuża się okres czuwania, a zmniejsza ilość snu (ok. 6 – 8 tygodni). Przyswajanie rytmu dnia i nocy (rytm całodobowy). Wydłuża się nieprzerwany sen nocny (w 3 miesiącu życia większość niemowląt przesypia całą noc). Do 6 miesięcy – śpią trochę więcej niż 14 g. na dobę (bardziej regularny, łatwiej przewidzieć jego porę).
Od urodzenia do końca wczesnego dzieciństwa - zmniejszenie się fazy REM od 50 do 20% czasu snu. Od okresu średniego dzieciństwa faza REM = 20 % czasu snu. Odcinki snu i czuwania u noworodka są krótkie: stan czuwania pojawia się raz na 3-4 godz, zaś aktywny, głęboki sen występuje co 50-60 min. Ten rytm jest uwarunkowany wewnętrznie, zaprogramowany biologicznie.
Zaburzenie regularności nawyków sennych – objaw problemu neurologicznego (kokaina podczas ciąży, uszkodzeia mózgu). U dzieci, które nie mają stałego rozkładu okresów snu i czuwania w ciągu doby - kłopoty zdrowotne i zaburzenia zachowania w późniejszym okresie rozwoju.
Tabela snu
| Noworodek | ok. 20 godzin snu na dobę |
|---|---|
| 3 miesiące | przesypia całą noc |
| 6 miesięcy | 16 godzin snu na dobę ( 2 - 3 drzemki w ciągu dnia) |
| 9 miesięcy | przerywany sen nocny – ząbkowanie |
| 12 miesięcu | 14- 16 godzin snu na dobę ( 1- 2 drzemki dzienne) |
Układanie
Przy układaniu dziecka należy pamiętać, że samo nie potrafi zmienić swojej pozycji, więc nasza rola w tym, aby poprzez zmianę pozycji dziecka zapewnić mu komfort. Pediatrzy proponują układanie na plecach ze skierowaną do boku główką. Ma to zapobiec zachłyśnięciu się przy ulewaniu oraz zniekształcaniu się podatnej na spłaszczenie potylicy. Układanie na brzuchu jest zalecane pod warunkiem kontroli rodziców. Leżenie na brzuchu ułatwia podjęcie przez noworodka ćwiczeń grzbietu, unoszenia główki, dodatkowo ułatwia odchodzenie gazów zapobiegając kolkom jelitowym. Leżenie na brzuchu wymusza odwiedzeniowe układanie stawów biodrowych, co ma swój pozytywny wpływ na ich rozwój. Pomimo wielu zalet do snu nie układamy noworodka na brzuchu z uwagi na możliwość zachłyśnięcia, uduszenia się bądź niedotlenienia.
Czas czuwania noworodka powinien być uatrakcyjniany poprzez przytulenie go i noszenie na rękach, co zapewnia poczucie bezpieczeństwa, wpływa korzystnie na rozwój emocjonalny i kształtuje więź z rodzicami.
PŁACZ
Nasila się w pierwszych tygodniach, osiąga szczyt ok.połowy 2 miesiąca, potem maleje.
Na początku płaczą najmocniej wieczorami; póżniej intensywniej – tuż przed porą karmienia
Podstawowa funkcja płaczu – sygnalizowanie potrzeb, zwrócenie na siebie uwagi; kontroluje otoczenie
Płacz podstawowy = głód: rytmiczny - płacz, cisza, oddech, płacz, cisza, oddech, z pewnym świstem towarzyszącym wdechowi. Młodsze niemowlęta jedzą mniej, więc szybciej stają się głodne, zmienia się to z wiekiem i zwiększaniem się pojemności żołądka
Płacz ze złości: donośniejszy, bardziej intensywny
(te 2 są poprzedzone kwileniem i jękiem)
Płacz z bólu: zaczyna się nagle
Także na skutek dopływu zbyt wielu bodźców z zewnątrz; gdy ma mokro; gdy jest mu niewygodnie (ciasno założona pieluszka)
Nie wszystkie dzieci płaczą tak samo.
15 – 20 % dzieci – kolki, podczas których dzienne napady płaczu, w sumie ok. 3 godzin (nasila się póżnym popołudniem lub wczesnym wieczorem) - masaż brzuszka, ciepła pieluszka ułożona na brzuszku, a zapobiegawczo specjalna herbatka z kopru lub rumianku
- pojawiają się ok. 2 tygodnia; zanikają samoczynnie po 3, 4 miesiącach
- nikt nie zna ich przyczyn
- R rodziców powinna zależeć od rodzaju płaczu:
Gdy jest głodne, ma mokro lub jest mu niewygodnie – działać natychmiastowo.
(tutaj zapewnienie bezpieczeństwa otoczenia vs wzmocnienie zachowania (płacze częściej) – wymaga to wyczulenia)
Barry Lester: właściwości płaczu jako test diagnostyczny
Niemowlęta z grupy wyższego ryzyka – płacz bardziej przykry i przenikliwy. (kolki – te same cechy)
Wcześniaki, których płacz w pierwszych dniach życia osiągał wyższy ton, w wieku 5 lat – niższy IQ
U dzieci normalnych również – im wyższy ton i im bardziej dokuczliwy płacz, tym niższy póżniejszy IQ i słabszy rozwój ruchowy
JEDZENIE
Mogą jeść nawet 10 razy dziennie
Ok. 1 miesiąca – liczba spada do ok. 5,5.
Zarówno dzieci karmione butelką, jak i piersią jedzą z taką samą częstotliwością.
Karmienie piersią a karmienie butelką
Najlepsze – piersią. Mleko matki – przeciwciała chroniące przed infekcjami żołądkowo-jelitowymi i zakażeniami układu oddechowego; sprzyja rozwojowi nerwów i jelit → szybkie powiększanie się rozmiarów ciała dziecka, stymuluje lepsze funkconowanie systemu immunologicznego. Ale też niektóre wirusy mogą być przenoszone przez mleko.
Aby dziecko było dostatecznie chronione, wystarcza jedno karmienie piersią dziennie
Sposób karmienia nie ma wpływu na społeczne interakcje pomiędzy matką a dzieckiem.
Kaszki; do 4 – 6 miesiąca dziecku potrzeba mleka lub płynnej odżywki, potem – mieszanka mleka z pokarmem stałym.
Soki przed snem; - bogate w cukier, → negatywne skutki dla uzębienia dziecka
Mleko matki nie zawiera wystarczającej ilości witaminy D3. Dodatkowo potrzeba jeszcze 400 do 800 j.m. na dobę. Odpowiada to 1-2 kropli, które powinniśmy podawać od 3 tygodnia życia. Wybrany preparat witaminowy powinniśmy podawać bezpośrednio do buzi mając pewność, że zostanie połknięty.
Ryzyko związane z karmieniem butelką jest wyższe tam, gdzie są gorsze warunki sanitarne.
Kobiety białe bardziej niż czarne lub latynoskie są skłonne karmić piersią. Chętniej karmią piersią matki lepiej wykształcone, o wyższych dochodach.
Objaśnianie wczesnego rozwoju fizycznego
Dojrzewanie i dziedziczenie
Prędkość zmian jest indywidualna dla każdego dziecka, ale kolejność jest jednakowa dla ogółu (również dla upośledzonych)
Wiele z podstawowych sekwencji rozwoju fiz.jest w nas zaprogramowane, ale dodatkowo każdy z nas otrzymuje instrukcje które będą stanowić jedyne w swoim rodzaju tendencje wzrostu. Cechy wspólne dzieci i rodziców.
Tempo wzrostu, jak końcowe kształty i rozmiary ciała, jest także dziedziczone
Wpływy środowiska
Dieta. Szczególne znaczenie dla UN.
Słabo odżywione dzieci rosną wolniej i nie osiągają imponujących rozmiarów; wykazują mniej energii – niekorzystny wpływ na interakcję z przedmiotami i ludżmi; mniej czujne, mniej zaawansowane w zabawy, mniej biegłe w zachowaniach społ., mniej aktywne, bardziej wyizolowane.
Praktyka.
Rozwój uniwers. i podstaw. umiejętności (raczkowanie, chodzenie) – wymaga min praktyki. Dzieci pozbawione możliwości treningu rozwijają umiejętności ruchowe o wiele wolniej i nie we właściwej kolejności (miękkie materace)
Ostatnie badania: dzieci mające więcej praktyki w siedzeniu są w stanie wysiedzieć dłużej, niż te które nie mają takiego treningu.
Zdrowie
Choroby pierwszych dwóch lat:
Schorzenia układu oddechowego (oznacza to wielokrotne wycieranie nosa!)
Dzieci oddawane do ośrodków opieki dziennej – 2 razy więcej infekcji, niż te które są wychowywane w domu.
Z im większą liczbą osób przebywają, tym większe jest praw-wo zachorowania.
Ale: po kilku pierwszych miesiącach ryzyko zakażenia u dzieci wychowywanych grupowo spada, a te wychowywane w domu dopiero zaczynają chorować, gdy po raz pierwszy pójdą do szkoły (po prostu wcześniejsze zetknięcie się u tych pierwszych z mikroorganizmami roznoszonymi zwykle przez dzieci)
Śmiertelność:
- wady wrodzone, niska masa urodzeniowa
- SIDS (sudden infant death syndrome) – zespół nagłej śmierci niemowląt – pozornie zdrowe dziecko nieoczekiwanie umiera (wysoki – w New Zealand, Australii, wyjątkowo niski – w Japonii, Szwecji)
Grupy podwyższonego ryzyka:
- wcześniaki
- chłopcy
- afroamerykanie
- dzieci, których matki są bardzo młode
Częściej taki zgon zdarza się zimą, u dzieci śpiących na brzuszku (materace, poduszki, piernaty)
Śmierć łóżeczkowa – pozycja snu. Zaleca się układać dzieci na wznak lub na boku.
Palenie tytoniu przez matkę w ciąży, albo przez kogoś w obecności dziecka – 4-krotnie zwiększa ryzyko!
- śmiertelność noworodków wśród czarnych jest dwukrotnie wyższa niż wśród białych dzieci, róznica ta nawet gdy matki w obu grupach z wyższym wykształceniem (może z tego powodu, że przychodzą na świat zanim minie pełen okres ciąży, więc mają niską masę urodzeniową – ale nadal nie ma jasnych odpowiedzi na ten temat)
- szczepionki (1 dolar wydany na szczepionkę, oszczędza 21 dolarów na leczenie)
- spadek liczby urodzeń: im lepsze zabezpieczenie, tym mniej dzieci umiera; rodzice są przekonani, że dziecko przeżyje i przyjmie wyznaczoną rolę => mniej ich się rodzi
Różnice indywidualne
Wcześniaki. W większości umiejętności fizycznych – opóżnione względem dzieci donoszonych o prawie 10 do 15 tygodni. Fizycznie normalny wcześniak jest w stanie dogonić w rozwoju swoich rowieśników w ciągu 2 lub 3 lat, ale w pierwszych miesiącach jest w stosunku do nich zdecydowanie opóżniony.
Chłopcy i dziewczynki. niewiele różnic.
Dziewczynki – przodjuą pod względem twardnienia kości
Chłopcy – więcej tkanki tłuszczowej, są ciężsi i dłużsi, bardziej wrażliwi, badziej energiczni.
Kultury i konteksty
Dzieci czarne – rozwój szybszy w okresie prenatalnym, jak i po urodzeniu. Okres ciąży dla takiego płodu wydaje się nieco krótszy. Szybciej – umiejętności ruchowe, są wyższe, cięższe, mają dłuższe nogi
Azjatyckie – póżniejsze umiejętności ruchowe
Daniel Freedman: najaktywniejsi, najbardziej drażliwi i najtrudniejsi do uspokojenia – dzieci kultury kaukaskiej. Chińskie i Nawaho – stosunkowo spokojne. Japońskie – R żywiołowe, ale łatwiejsze do uspokojenia.
Jerome Kagan: chińskie – mniej aktywne, mniej drażliwe, mniej krzykliwe
biali amer. – najsilniej reagowali na nowe obrazy, dżwięki, zapachy
matki białe więcej mówią do dzieci.
Postrzeganie przez nas pewnego zachowania dziecka za „normalne” może być w dużym stopniu spowodowane typowymi dla naszej kultury modelami i przyjmowanymi założeniami.
rozwój fizyczny jest w większym stopniu zarządzany przez zaprogramowane kolejne stopnie oraz bardziej wspólny dla wszystkich dzieci niż rozwój w jakiejkolwiek innej sferze.