EWOLUCJA POLSKIEGO SYSTEMU SŁOWOTWÓRCZEGO

DOBA STAROPOLSKA

Słowotwórstwo tej epoki rozwija się w pewnych granicach typów morfologicznych i funkcji znaczeniowych, które wypracowały doby przedpiśmienna i prasłowiańska.

Formacje znamienne dla staropolszczyzny:

• nazwy urzędów na e długie, a następnie e pochylone np. podczasze, podstole

• istnienie grupy rzeczowników oznaczających miejsce wykonywania czynności z formantem - dlnia np. wieczerzadlnia ( miejsce wieczrerzy), postrzygalnia (miejsce strzyżenia)

• formant -ica tworzył wiele wyrazów ze znaczeniem zdrobniałym np. barwica (szminka), łasica.

• Rozpowszechnia się kilka formantów zapożyczonych - arz np. aptekarz, lichwiarz, -erz np. fryzjerz, fałszerz

• Nazwy miesięcy - podstawą znaczeniową są charakterystyczne zjawiska przyrody albo prace rolnicze. Dodawano do nich formant -eń lub -ec. Np. styczeń lub tyczeń - prawdopodobnie od przygotowywania tyk, czerwień lub czyrwiec od owada.

DOBA ŚREDNIOPOLSKA

Jest dalszym ciągiem stanu staropolskiego zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym. Zmiany, jakie w nim zachodzą to wychodzenie z obiegu form zapomnianych i wchodzenie formacji nowo utworzonych..

• zanika formacja rzeczownikowa z formantem - erz

• nową formacja są rzeczowniki z formantem -unek np. frasunek, warunek.

• Szerzyła się żywotna formacja odimiesłowowych przymiotników na -ły np. mdły, napadły

• Bogaty był zasób nazw z formantem -ość np. cielesność, krewność, ciężkość. Po czasie wiele z tych rzeczowników zaczęło wychodzić z obiegu na ich miejsce wychodziły nowe formanty np. bezpieczność - bezpieczeństwo.

• Ogromna żywotność formantu -ny w zakresie przymiotników np. nowotny, chybny

• Forma na- w stopniu najwyższym zostaje zastąpiona naj-

DOBA NOWOPOLSKA

Kontynuował dorobek doby średniopolskiej. Nie powstają nowe typy słowotwórcze, ale zachodzą zmiany stopnia produktywności formantów, co jest widoczne przy tworzeniu neologizmów.

• formant -ec okazuje żywotność w formacjach odprzymiotnikowych odimiesłowowych np. zaufaniec, kłótliwiec

• duża produktywnością odznacza się formant zerowy w m.ęskich rzeczownikach odczasownikowych, powstający w skutek derywacji wstecznej. Wiele wyrazów tego rodzaju przybrało formant -ek, w skutek czego powstały pary oboczne np. upad//upadek. Formant zerowy w XIX w. odżywa ale nie oznacza już przedmiotu czy wytworu czynności ale sama czynność.

• Formanty, które wykazują aktywność, ale tylko jako neologizmy artystycznej odmiany języka literatury to - arz używany przez Zegadłowicza np. ambicjonarz, chłodziarz, -acz u Tuwima, gdzie ma zabarwienie żartobliwe lub pogradliwe.

• W słownictwie technicznym występuje dość często format - dło np. czesadło, upychadło.

• Formanty - isko oraz -izna występują jeszcze w nowotworach niektórych pisarzy XX w.

• Powstają skrótowce - nowotwory wyrazowo pochodne. Mnożenie się ich przypada na XX w.